ماتیکان گجستک ابالیش

ماتیکان در زبان پارسی میانه به معنی کتاب است. گجستک به معنی «گجسته» و نفرین شده است. ابالیش در زبان پهلوی به گونه‌های مختلفی خوانده می‌شود: ابال، ابالیا، ابالی، اباله، ابالیش، ابالیس. برخی حتی آن را ابله هم خوانده‌اند. برخی بر این باورند که این واژه هم‌ریشه با واژه ابلیس عربی است و که همراه با گجستک معنای ابلیس ملعون را می‌دهد. در نخستین خط از متن ماتیکان گجسته ابالیش آمده: «ایدون گویند که گجستک اباله زندیک از استخر بود». زندیک یا زندیق واژه‌ای بود که موبدان برای خطاب به مانویان استفاده می‌کردند.[1]

ابالیش که نام اصلی‌اش «دین‌هرمزد» بوده برای گرفتن کمک مالی به آتشگاه می‌رود. اما چون چیزی به او نمی‌دهند با خشم به دربار مأمون عباسی در بغداد می‌رود «تا با همگی دانایان بهدینان، تازیکان، ترسایان ایروزینه (=مباحثه مجادله کند).» مناظره بین او و یکی از موبدان زرتشتی به نام آذرفرنبغ پسر فرخ‌زاد در حضور مأمون و سایر علمای ادیان آغاز می‌شود. ابالیش بحث را طرح می‌کند و موبد پاسخ می‌دهد. در پایان هر مسئله مأمون پاسخ‌های موبد را می‌پسندد. [2]

ادعایی در این خصوص وجود دارد که ابالیش مسلمان بوده و نام اصلی او ابالیث بوده است. این در حالی است که اصل متن ماتیکان گجستک ابالیش به روشنی می‌گوید که وی زندیق بوده است. زندیق واژه‌ای بوده که زرتشتیان در آن زمان برای مانوی‌ها استفاده می‌کردند. در منابع مختلف زرتشتی و اسلامی نیز این مناظره را بین یک زرتشتی و مانوی دانسته‌اند.[3][4]

• ماتیکان یوشت فریان
• مادیان هزار دادستان

1. ^ (barthelemy)
2. ^ دکتر فریدون جُنِیدی ریشهٔ نام ابالیش را این‌گونه حدس زده‌است:

ا- حرف نفی+ (بالِش رشد بالندگی): می‌باشد پس ابالیش صفتی به چم ضدّ بالندگی است.

• مدخل «ابالیش» در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی