ایزد

میترا و آناهیتا از ایزدان آریایی هستند.

ایزد، در اوستا «یَزَتَ» و در سانسکریت «یَجَتَ» آمده‌است و به معنی «درخور ستایش» است. غالباً در اوستا از ایزدان مینوی و ایزدان جهانی یاد شده‌است. اهورامزدا، در سَرِ ایزدان مینوی و زرتشت در سَرِ ایزدان جهانی است. ایزد را در پهلوی «یزد» و «یزدان» گویند. مراد از یزدان، مفرد خداوند است و نظر به اینکه اهورامزدا، سرور بزرگ مینویان است و در عالم روحانی هر آنکس که در خور ستایش و نیایش باشد، در ذات او که آفریننده همه است، تمرکز دارد، از این جهت او را به صیغه جمع، یزدان نامیده‌اند. ایزدان، را از همکاران مَهین ایزدان، که آن‌ها را امشاسپندان گویند، شمرده‌اند.

در دین زرتشت برای هر چیز خوب و نیک، ایزدی قائل شده‌اند و به او درود و سپاس تقدیم می‌کنند، در خورشید یشت از هزار و صد ایزد مینوی یاد شده‌است:

در هنگامی که خورشید بتابد، صد و هزار ایزدان مینوی برخاسته، این فرّ را برگرفته، در روی زمینِ اهورا آفریده، پخش کنند، تا با آن، جهانِ راستی و هستیِ راستی را بپرورانند.[4]

پلوتارخس، مورخ یونانی که در قرن اول میلادی می‌زیسته، می‌نویسد اهورامزدا، ۲۴ ایزد بیافرید؛ که چندان از حقیقت دور نیست.

در مزدیسنا هر روز ماه را به نام ایزدی می‌خوانند، روز اول را به اسم هرمزد، خدای یگانه، دومین روز تا هفتمین روز به اسامی امشاسپندان(بهمن، اردیبهشت، شهریور، سپندارمذ، خرداد و امرداد)، به استثناء روزهای هشتم، پانزدهم و بیست و سوم، بقیه روزها به نام ایزدان معروف چون آذر، آبان، خورشید، ماه، تیر، گوش، مهر، سروش، رشن، فروردین، بهرام، رام، باد، دین، ارشنگ، اشتاد، آسمان، زامیاد، مهراسپند و انیران، خوانده می‌شوند.

ایزدان هندو نام خدایان خودرا بَغ، اهوره و اَمَرتا می‌نامیدند.

• دانشنامه مزدیسنا، دکتر جهانگیر اوشیدری

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ایزد موجود است.

• لیست نام ایزدان، فرشتگان و اختران