آتشکده
آتَشکَده، یا آتَشگاه یا دَرِ مِهر، به گونهای از نیایشگاههای زرتشتیان گفته میشود که در آن آتش در جایگاه ویژهای جای گرفتهاست و مهمترین نیایشهای دینی در آن و در برابر آتش انجام میگیرد. از جمله نیایشها خواندن اوستا و گاتها است.
از سلسله مباحث |
مزدیسنا |
---|
درگاه مزدیسنا |
بناهای چارتاقی
بسیاری از بناهای چارتاقی در سطح کشور - به تصّور آتشکده - یا بهطور کامل تخریب شده یا تغییر کاربری داده شدهاست؛ ولی تعدادی هم مانند چهار طاقی بازه هور ، چهارتاقی نیاسر و چارطاقی تفرش، سالم ماندهاند. چارتاقیها را آتشکدههای دوره ساسانی میدانند.
بنای آتشکدهها
بنا بر نظر احمد تفضلی اطلاعات ما دربارهٔ آتشکدهها عموماً از دوره ساسانی و اسلامی است. شکل و بنای آتشکدهها در همه جا یکسان بوده، معمولاً هر آتشکده هشت درگاه و چند اتاق هشت گوشه داشته و آتشدان در وسط بنا واقع بوده و پیوسته آتش مقدس در آن میسوختهاست. اما با گذر زمان و به تدریج در دین زرتشت مقرر میشود که آفتاب بر آتش نتابد؛ بنابراین آتش را در فضای باز نگهداری نکرده و اتاقی در وسط بنا ساختند که آتشدان در آن جای داشت. شمار آتشکدهها بسیار بود و بنیاد آنها به زمان پیش از زرتشت، یعنی زمان پیشدادیان (هوشنگ و جمشید) میرسید؛ ولی در دوره ساسانیان سه آتشکدهٔ مشهور بدین قرار بود:
- آتشکده آذرگشنسب (آذرگشسب یا آذرجشنس) واقع در شهرستان تکاب
- آتشکده آذربرزینمهر در ریوند خراسان
- آتشکده کاریان یا آتشکده آذرفرنبغ کاریان در روستای کاریان از توابع جویم لارستان
به نام سه طبقهٔ اصلی اجتماعی در آن دوران یعنی طبقهٔ ارتشتاران و نظامیان، طبقهٔ کشاورزان و پیشه وران، و طبقهٔ موبدان و روحانیان، که با سه رنگ سرخ و سبز و سپید یا همان سه رنگ پرچم ایران مشخص میشدهاند، اهمیت مییابد. به زعم احمد تفضلی آتشکدهها بنا بر اهمیت نوع آتشی که در آن است، به سه دسته تقسیم میشوند: آتشِ بَهْرام، آدُران و دادگاه.
آتشکدههای خاموش
آتشکدههای زیادی چون کوه آتشکده، در ایران موجود است که پس از حمله اعراب به ایران و همچنین در دوران صفویه به زور خاموش شدند. تعدادی از آتشکدهها نیز به دست اعراب یا خود تندروهای ایرانی تخریب گشتند.
آتشکدههای مشهور
- آتشکده نوشیجان در ملایر
- آتشکده آذرگشنسب (تخت سلیمان)
- آتشکده کاریان
- آتشکده آذربرزینمهر
- آتشکده نیاسر کاشان
- آتشکده باکو
- آتشکده بردسوره در بخارا
- آتشکده آذر شبدر بلخ
- آتشکده آذرنوش آتشکدهای در بلخ که همچون آذرشب در خراسان بودهاست.
- آتشکده مرند
- آتشکده سیروان (یا ماسبذان) در استان ایلام، سیروان
- آتشکده اردشیر
- آتشکده دارابگرد
- آتشکده شاهپور در قسطنطنیه
- آتشکده پوران
- آتشکده کرکویه در سیستان
- آتشکده بارنوا در جنوب ایران
- آتشکده سرده در تفت یزد
- آتشکده سراب ذهاب
- آتشکده آذرباد در تبریز
- آتشکده آذرجو
- آتشکده خوار اصفهان
- آتشکده خورموج
- آتشکده درب مهر گوهر و مهربان اصفهان
- آتشکده کازرون
- آتشگاه اصفهان
- آتشکده نطنز
- آتشکده آتشکوه نیمهور
- آتشکده خورهه
- نیایشگاه آدریان
- آتشکده کرمان
- آتشکده سیاهگل
- آتشکده آشتیان
- آتشکده فیروزآباد
- آتشکده بازه هور: این آتشکده در روستای بازه حور در خراسان میانی میباشد که تا اندازهٔ فراوانی دستنخورده مانده ولی در خطر نابودی است.
- آتشکده اندبیل: آتشکدهٔ اندبیل واقع در شهرستان خلخال و منطقهٔ تفرجگاه اندبیل میباشد و از بنای آن هیچ چیزی باقی نمانده و فقط به محل آنجا آتشکده میگویند البته حفاریحای زیادی از سوی سودجویان انجام شده و آثار این محل دستخوش تغییراتی بودهاست.
- آتشکده یزد
- آتشکده خیرآباد
- آتشکده هارپاک (ابیانه)
نگارخانه
ساختمان آتشکدهها
- آتشکده آذرگشسپ آذربایجان غربی
- پرستشگاه آدریان تهران
- پرستشگاه مزرعه کلانتر میبد
- آتشکده بازههور سناباد (مشهد)
- آتشکده بهرام (ری) در تپه میل
- آتشکده آتش بهرام مربوط به پارسیان هند
- یک آتشکده مدرن در باختر هند
نقش آتشکده روی سکهها
- سکه یزدگرد دوم ساسانی
- سکه شاپور دوم ساسانی
- سکهٔ پادشاه ایران هرمز دوم ساسانی و شهبانو ایفراهرمز در کنار دارِمهر نماد اصلی مزدیسنا.
- سکه اردشیر یکم ساسانی
- سکه اردشیر یکم ساسانی
جستارهای وابسته
پانویس
- «تنها اثر به جا مانده مادها». موزه علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران. بایگانیشده از اصلی در ۱۶ مارس ۲۰۱۵. دریافتشده در ۲۳ ژانویهٔ ۲۰۱٥.
منابع
- اوشیدری، جهانگیر، دانشنامهٔ مزدیَسنا
- تفضلی، احمد، آتشکده، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد ۱، نسخه آنلاین. مقاله ۵۵