بهبهان

بهبهان شهری است در جنوب‌غربی ایران، که مرکز شهرستان بهبهان در جنوب شرقی استان خوزستان است. بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت شهر بهبهان ۱۲۲٬۶۰۴ تن بوده‌است.[3] آب و هوای بهبهان، نیمه‌بیابانی یا کوهپایه‌ای است و بالاترین دمای آن، به بیش از ۵۰ درجه در ماه‌های تیر و مرداد و پایین‌ترین دمای آن به کمتر از صفر درجه در پایان آذر و دی می‌رسد.

بهبهان
بهبهون
از بالا به پایین، راست به چپ:
دروازه قرآن ورودی بهبهان، پلاژ سد مارون، قلعه‌ای در روستای برج بمونی آقا، درختان خرمای کبکاب، خانه بهادر دیوان (خانه نجف خان)
کشور ایران
استانخوزستان
بخشمرکزی
نام(های) پیشینآریاگان (ارگان/ارجان)
مردم
جمعیت۱۲۲٬۶۰۴ نفر (۱۳۹۵)[1][یادداشت 1]
جغرافیای طبیعی
مساحت۳٬۱۹۵ کیلومتر مربع
ارتفاع۳۲۵ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه۳۰
میانگین بارش سالانه۳۶۶میلی‌متر
روزهای یخبندان سالانهندارد
اطلاعات شهری
شهردار[2]
ره‌آوردگل نرگس و ماست وخرما
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۶۱
وبگاهwww.behbahan.ir
شناسهٔ ملی خودرو ایران۲۴س-۳۴ن
کد آماری۱۲۷۹
بهبهان

نام‌گذاری
  • واژه «بَهو» به معنای کوشک می‌باشد. کوشک را قصری می‌گویند که در اطراف آن باغ قرار داشته باشد. پس از تخریب ارجان (شهری که در فاصله ۷ کیلومتری شمال بهبهان قرار داشته)، اهالی آنجا در محل «بَهو» خانه‌هایی بهتر از خانه‌های پیشین خود می‌سازند که شباهت به کوشک داشته‌اند. به این خانه‌ها در لفظ اهالی بومی «بهبهو» گفته می‌شده‌است.[4]
  • برخی از مورخان معتقدند که ساکنان اولیه این شهر، بهان (سیاه‌چادر) نشین بوده‌اند و چون خانه‌های خود در این مکان را از سنگ و گچ ساختند، در زمستان و تابستان آسایش بهتری در آن‌ها نسبت به چادر داشتند. پس آنجا را «به‌بهان» یعنی بهتر از سیاه‌چادر نامیدند.

پیشینه
حلقه قدرت کیدین هوتران ارجان

تاریخ بهبهان همواره و همه جا با تاریخ آریاگان (ارگان/ارجان) همراه بوده و اساساً یکی شمرده می‌شود. ایالت باستانی ارجان (شامل شهرستان بهبهان، امیدیه، آغاجاری و استان بوشهر و استان کهگلویه و بویراحمد کنونی[5]) متعلق به دوره ایلامی،[6] دوران میانی در ایران بود که در مرز خوزستان و فارس واقع شده بود.[7][8][9] بر روی سکه‌های عرب-ساسانی و اسلامی، نام این ایالت باستانی به صورت ارجن و در منابع دوره اسلامی به صورت ارّجان نیز آمده‌است.[10] یونانیان نیز از این شهر با نام ارکران یاد کرده‌اند.[11]

منابع تاریخی از نام‌های دیگری چون رامقباد، بِرامقباد، اَبَرقباد،[12] آمد قباد،[13] به از آمد کواذ،[14] به از آمِدِ کَواد (به معنی قباد بهتر از آمد است)[15] برای ارجان استفاده کرده‌اند، که بخش دوم مشترک در همهٔ آن‌ها به نام پادشاه قباد یکم ساسانی اشاره دارد.[16] یوزف مارکوارت و پاول شوارتس «به از آمِدِ کَواد» را به عنوان نام رسمی ارگان می‌شناسد.[17][18]

در تقسیمات پنج کوره‌ای[19] ایالت پارس در زمان ساسانیان، شهر ارگان مرکز کورهٔ ارجان با نام‌های دیگر قبادخوره،[20] کورهٔ قباد بوده‌است. به گفتهٔ مورخان، کوره ارگان در اواخر دورهٔ ساسانی از شمال و شمال شرقی به استان اصفهان کنونی، از جنوب به خلیج پارس، از جنوب غربی به منطقه دورق (سُرّق)، از غرب و شمال غربی به رامهرمز، از شرق به کوه شاپور و از جنوب شرقی به ایالت اردشیرخوره می‌رسید.[21][22][23][24][25][26]

راه کوهستانی باستانی (جاده شاهی)، ارجان بهبهان

به هر روی، خرابه‌های شهر باستانی ارگان در ۱۲ کیلومتری شمال شرقی بهبهان در دو سوی حاشیه رود مارون نزدیک قدمگاه امام رضا واقع شده‌است،[27] و وسعتی در حدود ۵۰۰ هکتار دارد. در نخستین پژوهش‌های پیرامون شهر کهن ارجان، قدمت این شهر به دوران ساسانیان[28] (۲۲۴–۶۵۲ میلادی) نسبت داده شده ولی در سال ۱۳۶۱[29]خورشیدی در نزدیکی این محوطه باستانی، آثار یک آرامگاه[30] متعلق به حدود هزاره دوم پیش از میلاد و به دوره ایلامی کشف شد[31] که در جدیدی در باستانشناسی این محوطه تاریخی گشود.[32] این آرامگاه حاوی تابوتی بزرگ از جنس برنز بود. به همراه این تابوت یک حلقه طلایی، نود و هشت دکمه زرین، ده ظرف استوانه‌ای، یک خنجر، یک میله نقره‌ای، تنگ و ساغر و سینی برنزی با تصاویر تاریخی پیدا شدند که به ۸۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردند.[33]

نقش‌های سینی ارجان[34] شامل یک گل رز شانزده‌پر در مرکز سینی، سپس یک ردیف شیر، و پنج ردیف نقوش متنوع مربوط به مراسم مختلف در بقیه فضا کنده شده و فاصله بین این نقوش را چند ردیف گیس بافت پر کرده‌است.[35] بر اساس نقوش این سینی، ظاهراً یکی از فرمانروایان ایلامی برای مدتی به یکی از مناطق کوهستانی برای شکار عزیمت کرده، و در غیاب وی در محل حکومت شورش به وجود آمده‌است. شاه به محل حکومت برمیگردد و شورش را سرکوب می‌کند. سردسته شکارچیان نیز در یکی از نگاره‌ها، حیوانات شکار شده را به پیش شاه می‌برد و شاه طی مراسمی جشن می‌گیرد. همچنین، قدیمی‌ترین تصویر از یک بربت[36] یا چنگ‌نواز[37][38][39][40] و به قولی لیرنواز[41] ایرانی در میان گروه نوازندگان[42] در این سینی به چشم می‌خورد. در لبهٔ پشت جام نیز کتیبه ای میخی به خط ایلامی نقش بسته‌است.[43]

یکی از کشفیات مهم این محوطه تاریخی، حلقه قدرت زرینی است که در دست چپ متوفی قرار داده شده‌است.[44] این حلقه دارای دسته استوانه ای هلالی شکل تو خالی است که دو انتهای آن به دو صفحه بیضی شکل ختم می‌شود. قسمت داخلی این صفحه‌ها به‌طور قرینه با نقش دو شیر بالدار که در دو طرف درخت مقدس ایستاده‌اند تزیین شده‌است. دور تا دور نقوش نقش گیس باف دیده می‌شود. در زیر پای شیرها سه ردیف نقش به صورت طاق هلالی شکل کنده شده و بر روی دسته، شیارهایی ایجاد شده که انتهای آنها به یک گل دوازده پر در قسمت بیرونیِ دو صفحه، ختم می‌شود.[45] این حلقه دارای کتیبه ای به خط میخی عیلامی در قسمت دسته است که ترجمه آن کیدین هوتران پسر کورولوش است.[46]

شهر ارجان از دیرباز مرکزیت منطقه ارگان و کهگیلویه را بر عهده داشته‌است. ارجان در زمان ساسانیان[47]در محلی که هم‌اکنون در بخش شمال بهبهان واقع است و یادگارهایی از تمدن ایلامی[48] را در خود جای داده‌است بازسازی شده و به نام آریاگان نامیده شد. به نظر برخی از جمله آرتور کریستنسن (۱۹۲۵، ص۷)،[49] بعدها قباد یکم پادشاه ساسانی در یورش به امیدا در شمال بین‌النهرین (منطقه کُردنشین[50] دیاربکر در کشور ترکیه کنونی) هشتاد هزار تن از اهالی آن را به اسارت گرفته و به ارجان آورده[51][52][53][54][55][56][57][58][59]و شهر را بازسازی کرده‌است.[60][61] همچنین، ارگان به همراه دو شهر جنابا (گناوه کنونی) و رِیشهر/ریواردشیر[62] (بوشهر کنونی) که در ایالت ارگان بودند،[63] به مرکز تولید پارچه کتان که مردم امیدا در ساخت آن ماهر بودند، مبدل شد.[64]

به‌طور کلی، آریاگان در زمان ساسانیان[65] یکی از چهار شهر مهم ایران بود. زمین‌های حاصلخیز و آب کافی که از رودخانه‌های مجاور تأمین می‌شد باعث رونق کشاورزی این منطقه شده بود. قرار گرفتن بر راه بین فلات ایران و جلگه خوزستان[66] ارگان را به مرکز تجاری تبدیل نموده بود که اهمیت راهبردی غیرقابل انکاری داشت.[67] بیشتر زمین‌های آریاگان به کشت انگور و زیتون اختصاص داشت و گونه‌های مختلف غلات در ارگان بسیار پربار بودند. بعضی از مورخین آمدن آرین‌ها را به آسیای غربی به قرن چهار دهم قبل از میلاد و برخی به دو هزار سال قبل از میلاد مربوط می‌دارند. چون آثار عیلام و کلدانیان در نزدیکی‌های ارجان از سنگ نبشته‌ها و حجاری‌های تنگ سروک و غیره موجود است معلوم می‌گردد که ارجان از شهرهای پیش از مهاجرت آرین‌ها بوده‌است. مسعودی در کتاب مروج الذهب در شرح آتشکده‌های دوگانهٔ قدیم ایران می‌نویسد: «آتشکده دیگری (معبد ارجان[68]) در شهر ارگان فارس بود و به روزگار بهراسف بنا شده بود. این آتشکده پیش از ظهور زردشت، پسر اسبیمان پیغمبر مجوس بوده‌است».[69]

عوامل اصلی نابودی ارگان

در روند متروک شدن و نابودی ارجان دو عامل عمده تأثیر داشت که به دو دستهٔ انسانی و طبیعی تقسیم می‌شود. عوامل انسانی عبارت‌اند از جنگ‌های متعدد بین مدعیان حکومت، وجود قلعه‌های اسماعیلی و مشکلات وابسته به آن که از جملهٔ آنان می‌توان غارت، دزدی و ناامنی را نام برد. همچنین، مهاجرت‌های متعدد خارج از منطقه و تغیرات اساسی در سیستم جغرافیای سیاسی-اداری ایالت‌های فارس و خوزستان که باعث حذف نام ارجان شد اشاره کرد. در هر صورت، بزرگ‌ترین عامل نابودی ارجان عامل طبیعی زمین‌لرزه بوده‌است.

زمین‌لرزه

به گفته ابن اثیر:[70]

به سال ۴۴۴ ق خوزستان - ارجان و ایذج (ایذه) دچار زلزله بسیار شدیدی شد. در این زلزله افراد زیادی به زیر آوار رفتند و ابنیه بسیاری تخریب و نابود شد. زلزله به قدری شدید بود که کوه شمالی ارجان به نام خاییز، ترک خورد و از آن ساخت‌هایی با پله‌هایی از جنس گچ بیرون آمد.

احتمالاً این زلزله از دلایل نابودی بسیاری از زیر ساخت‌های آبیاری و کشاورزی شهر ارجان بوده‌است؛ و پس از این زلزله زمین لرزه دیگری در سال ۴۷۸ ق مجدداً ارجان و حومه آن را تحت تأثیر خود قرار داد. ابن اثیر در این باره گفته‌است: «بسیاری از دام‌ها و انسان‌ها به زیر آوار رفتند» و گمان می‌برند که اولین صدمات جدی به پل‌های دوگانه ارجان بر روی رودخانه تاب[71] (مارون کنونی) متعلق به همین دوره است؛ و سالها بعد این دو پل کامل ویران شده‌است. در منابع نوینی که به بررسی زلزله‌های تاریخی پرداخته این زلزله تأیید شده. بدین ترتیب این دو زلزله افراد زیادی را به کام مرگ کشانده. شهر را ویران و ساخت‌های زیر بنایی آن را از بین برده‌است؛ و از جمعیت و اهمیت تجاری ارجان تا حدی کاسته‌است.

مردمی که از زمین‌لرزه در منطقه‌ای که پیش از آن محل نیایششان بود و بهان نامیده می‌شد گرد هم آمدند و برای چندگاهی آنجا زیستند و در محلی که بهتر از «بهان» بود شهری را بنا کردند که «بهبهان» نامیده شد. در همین زمان و پس از تقسیمات جدید کشوری بهبهان از استان فارس جدا شده و به استان خوزستان پیوست.[72][73]

جنگ ایران و عراق

شهرستان بهبهان در جنگ ایران و عراق بیش از ۱۱۰۰ نفر کشته داشته‌است.

فاجعهٔ بمباران موشکی مدرسهٔ پیروز بهبهان
نوشتار اصلی: بمباران مدرسه‌های ایران توسط عراق

در حدود ساعت ۱۷:۱۰ بعدازظهر ۴ آبان ۱۳۶۲، در حالی که دانش‌آموزان نوبت عصر مدرسهٔ حمداللّه پیروز بهبهان در کلاس‌های درس خود بودند از سوی دشمن بعثی مورد اصابت حملهٔ موشکی قرار گرفتند که بر اثر آن ۶۹ دانش‌آموز، ۱ خدمتگزار و ۴ معلم کشته و ۱۳۰ دانش‌آموز و ۱۳ معلم دیگر زخمی شدند. شدت حمله به حدی بود که ساختمان مدرسه کاملاً نابود شد و دوچرخه‌های دانش‌آموزان تا فاصلهٔ بسیار دوری از محل وقوع حادثه پرتاب شد. موشک‌های استفاده شده در این حمله، ساخت شوروی و فرانسه بودند. عمق این فاجعه به حدی بود که روح‌الله خمینی و سید علی خامنه‌ای (رهبر کنونی ایران) در خصوص آن صحبت کرده و آن را حادثه‌ای بسیار تلخ و دردآور توصیف کرده‌اند.[74]

حمله شیمیایی به گردان فجر بهبهان
نوشتار اصلی: حمله شیمیایی به گردان فجر بهبهان

در صبح روز جمعه، در تاریخ ۱۹ دی ۱۳۶۵ در حالیکه عملیات کربلای ۵ در دشت شلمچه شروع گردیده بود و سربازان ایرانی در آن عملیات در حال پیشروی بودند، نیروهای بعثی عراق با بمب شیمیایی به سربازان ایرانی (گردان فجر بهبهان) حمله کردند که در نهایت منجر به کشته شدن ۹۰ نفر از آنان و مصدوم شدن تعدادی دیگر گردید.[75]

جغرافیا
بیشه‌های رودخانه مارون، بهبهان

شهری قدیمی به یک سری محلات تقسیم شده که عبارت اند از: محله عقلاییها، محله بدیعا، محله پر، مسجد بردی، پهلوانان، کاروانسرا گچپزان، محله‌باقرخان، محل مکینه، شاه فضل، سادات، لب آب، درویش، محله ملک، محله در ویس، سبزپوشان، تخت‌کشان، محسنی‌ها، معمارها، ملایان، گود چاهک، گود بقال، کارگهٔ قنوات، گود کلو، آب خسی‌ها، میدان، خراسانی‌ها، آقا پیرحیدر، بازار نو، محله پیر، آهنگرها، بوعلی‌ها، درویش‌ها. بخش‌های جدید شهر عبارت‌اند از: چمنک، شهرنو، ذوالفقاری، فلکه بید بلند و پل قائم.[76]

گوناگونی زیستی و جانداران
بز کوهی در خاییز بهبهان

بهبهان که در دشت و مجاورت با بلندی‌های رشته‌کوه زاگرس قرار دارد و از رودخانه‌های پرآب مارون و خیرآباد و زهره برخوردار است، دارای جایگاه اکولوژیک خاص و مناطق ویژه‌ای است.[77][78]

برای نمونه، منطقه حفاظت شدهٔ خاییز[79] در دامنه غربی رشته کوه زاگرس، گونه‌های کمیاب و در معرض انقراض جانوری و گیاهی مختلف را در خود جای داده‌است.[80] در این مناطق بکر و زیبا، پلنگ،[81][82][83][84] کاراکال،[85] گربه جنگلی، گراز، کفتار،[86] گرگ،[87] شغال، روباه، سمور سنگی، شنگ، رودک عسل خوار، کبک، تیهو،[88][89] جغد ماهی‌خوار،[90] دراج، زنبورخوار، کل[91] و بز[92][93] و … دیده می‌شود.

از گونه‌های جانوری بسیار کمیاب بهبهان نیز می‌توان از ماهی کور غار نام برد که در ایران تنها در بهبهان و لرستان دیده شده‌است.[94] گونه کمیاب شاه‌روباه نیز در بهبهان ثبت و عکسبرداری شده‌است.

در گذشته نیز قوچ و میش و همچنین آهو نیز در دشت‌ها و تپه ماهورهای مناطق اطراف بهبهان به وفور یافت می‌شد، ولی متأسفانه اکنون به دلیل تخریب زیستگاه‌ها،[95][96] آتش‌سوزی[97][98] و شکار[99][100]بی‌رویه و غیرمجاز،[101][102][103] شاهد چنین مناظری نیستیم.

گل نرگس بهبهان

قدیمی‌ترین نرگس‌زار ایران و زادگاه اصلی آن متعلق به شهرستان بهبهان است و پس از آن در شهرهای دیگر استان فارس و خوزستان هم به مقادیر اندکی وجود دارد. گل نرگس را می‌توان در دشت‌ها و کوهپایه‌های زاگرس در استان‌های ایلام، لرستان، خوزستان، فارس، کهگیلویه و بویر احمد مشاهده کرد.

این گل در سال ۱۹۹۲ میلادی در جشنواره گل هلند رتبه نخست را به خود اختصاص داده و در ایران به علت نبود آگاهی و معرفی کافی و عدم تبلیغ دربارهٔ آن و شناسانده نشدنش تاکنون از خاستگاه آن اطلاعات کافی منتشر نشده‌است. گل دهی نرگس همه ساله از نیمه دوم سال آغاز و تا پایان بهمن و گاهی نیز نیمه اول اسفند در بهبهان ادامه دارد. در نرگس زارهای بهبهان چهار نوع گل نرگس شناسایی شده که نرگس «شهلا» وسعت بیشتری را در این مناطق به خود اختصاص داده‌است. از انواع دیگر گل نرگس هم می‌توان به «پُرپر یا شصت پر»، «پنجه گربه‌ای» و «مسکین» اشاره کرد که با وجود همه مزیت‌هایی که گل نرگس دارد این گل سهم ناچیزی از گردشگری گل را به خود اختصاص داده‌است.[104]

جمعیت‌شناسی

قومیت و زبان

مردم بهبهان از دو گروه بزرگ قومی تشکیل می‌شوند که گروه نخست، ساکنان قدیمی این منطقه هستند که آیین و آداب، پوشش و زبان ویژه خود را دارند که از نظر دستوری به‌طور عمده با فارسی متداول امروزی و گویشهای دیگر اقوام استان خوزستان متفاوت است. گویش بهبهانی به گویش اردکان فارس بی‌شباهت نیست. در گویش بهبهانی به مانند گویش کردی هورامی، جای شناسه فاعلی و مفعولی با فارسی امروزی تفاوت دارد؛ و همچنین مجموعه فعلی بار معنایی بسیار مهم‌تری را به دوش می‌کشد.

برای نمونه مجموعه فعل و شناسه‌های «کشتِتَم» دربردارنده شناسه فاعلی دوم شخص مفرد «ت» و شناسه مفعولی اول شخص مفرد «م» می‌باشد که در مجموع به جای جمله «تو من را کشتی» به کار می‌رود. همچنین، در مجموعهٔ «بِترِسونم» (تو را برسانم)، شناسه مفعولی دوم شخص مفرد «ت» نه تنها پیش از شناسهٔ فاعلی اول شخص مفرد «م»، بلکه حتی پیش از بن فعل قرار می‌گیرد. این تفاوت به جایگاه شناسه در مجموعه فعلی منحصر نمی‌شود، چنان‌که مثلاً ضمیر فاعلی دوم شخص مفرد «ت» در جمله پرسشی بهبهانی «چِت که؟» (چه کردی؟)، از بن فعل جدا و به ابتدای جمله منتقل شده، و به انتهای کلمه پرسشی «چه» می‌چسبد.

دومین گروه عمده بهبهان که در مناطق باستانی همچون تنگ تکاب، پشکر، قاندها، کردستان، لاسبید و اسدآباد (که به لحاظ جغرافیایی جزو منطقه باستانی ارگان هستند) ساکن هستند که بیشتر از اقوام لر می‌باشند که از ابتدا در همین مناطق غیرشهری سکنا گزیده‌اند. زبان لری این گروه به‌طور کلی با گویش بهبهانی متفاوت بوده به‌طوری که از زبان فارسی و گاهی زبان لری به عنوان زبان میانجی ارتباطی بین این دو گروه عمده ساکنان شهرستان بهبهان استفاده می‌شود.

نامهای قدیم بهبهان، آریاگان، ارجان (معرب ارگان) و نیز قبادخوره بوده. کی قباد ساسانی بنیانگذار قلعهٔ ارجان بوده‌است. این منطقه یکی از مناطق عیلام قدیم و نیز بخشی از سرزمین اصلی ساسانیان بوده‌است. راه شاهی نیز که به دستور داریوش بزرگ هخامنشی ساخته شد، از این ناحیه می‌گذشته و شوش را به تخت جمشید و پاسارگاد متصل می‌کرده‌است.

یهودیان بهبهان

معروف است که ساکنان قدیم بهبهان اصلیتی یهودی داشته‌اند. وجود مقبره‌ای منتسب به دو پیامبر یهودی و به روایتی دو سردار یهودی در نزدیکی بهبهان یکی از این نشانه‌هاست. جالب‌تر اینکه هنوز بسیاری از مردم روزهای شنبه برای زیارت این قبور به آرامگاهشان می‌روند. آرامگاهی که به نظر می‌رسد در اثر بی‌توجهی به مخروبه‌ای تبدیل شده‌است.[105]

اقتصاد و بازرگانی

صنایع دستی

بهبهان از قدیم دارای صنایع‌دستی متنوعی بوده که با برچیده شدن راسته بازار تحولات اقتصادی و ظهور مشاغل جدید اکثر آن‌ها از میان رفته‌اند.

گردشگری
قلعه‌ای در روستای برج بهبهان

دیوار و خندق اطراف شهر، مجموعهٔ ارجان (گور مکشوفهٔ کیدین‌هوتران)، نبردگاه آریوبرزن در کوه‌های تنگ تکاب، کتیبهٔ تنگ‌تکاب، بقعهٔ بشیرنذیر (مقبرهٔ دو برادر یهودی)، نارین قلعه (تخریب شده)، قبرستان و روستای تاریخی تل چگاه زیدون، مسجد جامع و راسته‌بازار، مقوم (از بین رفته)، آب‌انبار و برکه‌ها، عمارت کلاه‌فرنگی (تخریب شده)، مجموعهٔ بکان (پل، حمام)، پل خیری مح‌خان (خیرآباد)، قلعه مدرسه (خیرآباد)، قلعه گلاب (زیدون)،[106] برج‌های رضاخانی، خرابه‌های کلگه‌زار، کتیبهٔ تنگ سروک. (تنگ سروک یا به گویش محلی سولک هم‌اکنون در محدوده جغرافیایی استان همسایه کهگیلویه وبویراحمد واقع شده "شهرستان بهمئی ")

خرابه‌ای در بافت تاریخی بهبهان

بافت تاریخی شهر بهبهان که قدیمی‌ترین منطقهٔ بهبهان فعلی پس از ارجان است، از شمال به خیابان شریعتی، از جنوب به خیابان گرایمی، از شرق به خیابان نحوی و ادامهٔ آن به موازات مسیل آب‌خروار تا خیابان شریعتی و از غرب به خیابان پیروز منتهی می‌شود؛ خیابان عدالت و خیابان جوانمردی به صورت دو محور عمود برهم از وسط این ناحیه عبور می‌کند که خیابان جوانمردی فعلی، سال‌ها قبل به صورت مسیری از وسط شهر می‌گذشته و حد فاصل بین دو طایفه قنوات و بهبهان بوده‌است؛ مساحت کلی این منطقه حدود ۱۴۶ هکتار است.

از دیگر ویژگی‌های این بافت وجود بیش از ۸۴ مسجد، حسینیه و امامزاده در لابه‌لای اماکن مسکونی آن است؛ قدمت بیشتر خانه‌هایی که در این بافت واقع شده‌اند به دوره‌های قاجار و پهلوی می‌رسند، از ویژگی‌های معماری این بناها می‌توان به وجود زیرزمین، در اثر آن‌ها وجود ایوان با ستون‌های مدور، سردرهای قوسی به صورت نیم دایره و آجرکاری‌های زیبا در نمای بیشتر آن‌ها اشاره کرد.

راسته بازار بهبهان

این مجموعه که با شماره ۳۷۶۹ در فهرست آثار ملی ثبت شده‌است، هم‌اکنون قدیمی‌ترین بازار شهر بهبهان است که در دوران گذشته، کانون ثقل تجاری شهر بهبهان و اطراف آن بوده؛ این مجموعه که از دورهٔ قاجار است، دارای چندین راسته بوده که حرفه‌های مختلف در راسته‌های مخصوص به خود فعالیت داشتند؛ هم‌اکنون، تنها یک راسته از آن باقی‌مانده؛ بر روی دیوار راسته باقی‌مانده دو کتیبه قرار دارد؛ مصالح به کار رفته در ساخت ابزار سنگ و گچ است و از ویژگی‌های آن می‌توان به سقف گنبدی حجره‌ها و کاربرد طاق و تویزه در پوشش سقف راسته اشاره کرد.

حمام بکان

حمام بکان از دورهٔ ساسانی و مرتبط با شهر قدیم ارجان است و در کنار رودخانهٔ مارون در نزدیکی روستای امام رضا واقع شده‌است.[107] معماری این بنا به صورت چهار ایوانی است که در حال حاضر به علت اینکه کف آن تا ارتفاع زیادی بر اثر ریزش سقف‌ها و سنگ‌های کناره دره پر شده‌است، پلان آن کاملاً دیده نمی‌شود، یک قسمت مربع شکل مرکزی است که چهار ایوان در چهار جهت آن قرار داشته، ایوان‌ها که در روی چهار ستون قرار داشته‌اند با طاق‌های جناقی به هم متصل شده و قسمت مرکزی سقف گنبدی شکل داشته که در حال حاضر ریخته‌است.

پل تاریخی ارجان

این پل که در کنار رودخانه مارون در نزدیکی روستای امام رضا و قدمگاه امام رضا واقع شده که متعلق به دورهٔ ساسانی است.[108] پل ارجان دارای دهانه‌ای طاق مانند است در دست راست رودخانه باقی‌مانده و چند پایه پل و سنگفرش بستر زیر پل نیز در محل دیده می‌شوند. این پل پهنایی برابر سیزده متر[109] داشته و از سنگ و ملات ساروج ساخته شده‌است.

همچنین، آثار پل کوچک دیگری پایین‌تر از پل بزرگ‌تر دیده می‌شود. به گفتهٔ عزالدین بن اثیر، دو زمین‌لرزه شدید در سال‌های ۴۴۴ و ۴۷۸ هجری قمری نخستین آسیب‌های جدی را به پل‌های دوگانه ارجان زدند، و سالها بعد این دو پل ویران شد.[110]

صنایع و معادن
کشت کلزا بهبهان

صنایع شهرستان بهبهان به دو دسته صنایع ماشینی و دستی بخش‌بخندی می‌شوند. صنایع ماشینی نیز شامل صنایع سبک (صنایع غذایی، چوب و وسایل حمل و نقل) و صنایع سنگین (صنایع مربوط به نفت و انواع معادن و سنگ‌های ساختمانی) می‌شود. پالایشگاه گاز بیدبلند (فازهای ۱ و ۲)، واحدهای نفتی پازنان ۲ و رگ سفید ۲ در بخش زیدون، کارخانه سیمان، آجر ماشینی ملامین سازی، ظروف آلومینیوم، کابینت سازی، قند سازی، بسته‌بندی خرما و… از مهم‌ترین کارخانه‌های این منطقه محسوب می‌شوند. از منابع و معادن زیر زمینی این شهرستان می‌توان به نفت، گاز، سنگ‌های آهک، سنگ گچ، خاک رس، شن، ماسه و مواد اولیه برای تولید سیمان اشاره کرد.

وجود زمین‌های حاصل خیز برای کشاورزی، پتانسیل کامل منطقه برای دامداری، غنی بودن از لحاظ معادن و منابع زیرزمینی و شکوفایی صنایع اعم از صنایع دستی و ماشینی سبک و سنگین، بازرگانی این منطقه را رونق بسیار بخشیده و برخی از مردم این شهرستان دارای شغل بازرگانی هستند.

نیروگاه سیکل ترکیبی بهبهان نیز از منابع تأمین انرژی در این شهر است.

بهداشت و درمان

بیمارستان‌ها و مراکز درمانی

ترابری

فرودگاه

بهبهان دارای یک فرودگاه نظامی است که متعلق به پدافند هوایی این شهر بوده و به عنوان فرودگاه اضطراری و پشتیبان فرودگاه امیدیه بوده‌است و برای آن تأسیس شده و بعداً با هماهنگی فرمانداری و نیروی هوائی پروازهایی در هفته به مقصد تهران و بالعکس با استفاده از پروازهای C-۱۳۰ نیروی هوایی داشته‌است؛ ولی بنا به دلایلی در حال حاضر از این فرودگاه به جز مقاصد نظامی به هیچ عنوان استفاده نمی‌شود.

راه‌آهن

بهبهان ایستگاه راه‌آهن ندارد. بنا به برنامه‌هایی که توسط دولت اعلام شده‌است قرار است خط راه‌آهن شیراز، اهواز که عملیات اجرایی آن از پایان سال ۹۱ شروع شده‌است از این شهرستان عبور کند.

پایانهٔ مسافربری

شهرستان بهبهان دارای یک پایانه مسافربری می‌باشد. افزون بر این سازمان‌ها و نهادهای مسافربری بسیاری در جای جای شهر برپا می‌باشد که کار ترابری مسافران را برای سفرهای درون استانی و برون استانی بر دوش دارند. از بهبهان روزانه اتوبوس‌هایی راهی تهران - اصفهان - شیراز - بوشهر، عسلویه - آبادان - اهواز و ماهشهر می‌شوند که از این میان ترددهای بین بهبهان و اهواز از همه بیشتر است.

پایانه میوه و تره‌بار

بهبهان دارای ۱ میدان میوه و تره بار بزرگ می‌باشد که بخش عظیمی از مرکبات و صیفی‌جات استان و شهرستان از آنجا به اکثر نقاط کشور حمل می‌شوند.

فرهنگ و هنر

ورزش

ورزش در این شهر، پیروی وضعیت ورزش در ایران است.

فهرست ورزشگاه‌ها
  • ورزشگاه ۲۲ بهمن
  • سالن ورزشی بقایی
  • سالن ورزشی جانبازان
  • سالن ورزشی شجاعت
  • سالن ورزشی خانواده
  • سالن ورزشی علی ابن ابی طالب
  • سالن ورزشی شهدای مخابرات
  • استخر سرپوشیدهٔ خانواده
  • استخر سرپوشیدهٔ جانبازان
  • سالن ورزشی ولایت
  • سالن ورزشی بسیج

آموزش

دانشگاه‌های سرشناس

نگارخانه

یادداشت‌ها
  1. آمار بر اساس سرشماری ۱۳۹۵ است و بر همین اساس، جمعیت شهر بهبهان ۱۲۲٬۶۰۴ تن و استان خوزستان ۴٬۷۱۰٬۵۰۹ تن بوده‌است.

منابع
  1. نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵ بایگانی‌شده در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine وبگاه مرکز آمار ایران
  2. «شهردار بهبهان :مهندس بهادری». شهرداری بهبهان. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۱۲-۱۵.
  3. «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
  4. مهرالزمان نوبان (۱۳۷۶)، نام مکان‌های جغرافیایی در بستر زمان، تهران: انتشارات ما، ص. ۱۱۸، شابک ۹۶۴-۶۴۹۷-۰۰-۴
  5. «ARRAJĀN – Encyclopaedia Iranica». www.iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۸.
  6. خاویر آلوارز-مان. "The Arjan Tomb: At the Crossroads of the Elamite and the Persian Empires". https://www.peeters-leuven.be. External link in |وبگاه= (help)
  7. کویر، م. (2017) هزارهٔ ققنوس: از ساسانیان تا سامانیان. اچ اند اس میدیا.
  8. ملایری، م.م. (1379) تاریخ و فرهنگ ایران از در دوره انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی. تهران: انتشارات توس.
  9. «Peeters Publishers Leuven». www.peeters-leuven.be. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  10. نیستانی «مقاله ارّجان» دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، گرداورنده کاظم موسوی بجنوردی. تهران: ناشر مرکز دایرالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم.
  11. افضل‌الملک، غ. (1367) افضل التواریخ، محقق/مصحح منصوره اتحادیه و سیروس سعدونیان. تهران: نشر تاریخ ایران، چاپ اول.
  12. طبری (1375) تاریخ الامم و الملوک ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات اساطیر، چاپ پنجم.
  13. نیستانی، «مقاله ارّجان» دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، گردآورنده کاظم موسوی بجنوردی، تهران: ناشر مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم. اصمعی.
  14. محمود کویر (2017) هزارهٔ ققنوس: ساسانیان تا سامانیان. اچ اند اس میدیا.
  15. اصفهانی (1367) تاریخ سنی الملوک الارض و انبیا (تاریخ پیامبران وشاهان) ترجمه دکتر جعفر شعار. تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
  16. ایرانیکا. «ارجان در دایرةالمعارف ایرنیکا». http://www.iranicaonline.org. پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک)
  17. Marquart, J. (1901) Eranshahr. Berlin: Weidmannsche Buchhandlung (به آلمانی).
  18. Schwarz, P. (1969) Iran Im Mittelalter Nach Den. Arabischen Geographen. New York: Ulan Press (به آلمانی).
  19. نهچیری، ع. (1370) جغرافیای تاریخی شهرها. تهران: انتشارات مدرسه.
  20. «معنی کورهٔ قبادخوره | لغت‌نامه دهخدا». www.vajehyab.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۲۱.
  21. ابن‌فقیه همدانی، مختصرالبلدان، ترجمه از ح. مسعود. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
  22. ابن خردادبه ع. (1363) المسالک والممالک، به کوشش دخوبه، لیدن نیکلسن، تهران.
  23. طبری (1375) تاریخ الامم و الملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: انتشارات اساطیر، چاپ پنجم.
  24. ابن حوقل (1366) سفرنامه ابن حوقل، ایران در صوره العرض، ترجمه جعفر شعار. تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
  25. مقدسی (1361) احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه علینقی منزوی. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
  26. اصطخری (1373) مسالک و ممالک، ترجمه محمد بن اسعد بن عبدالله تستری، به کوشش ایرج افشار، مجموعه انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
  27. «تخریب محوطه ارجان بهبهان؛ گنجینه 10 هزار ساله ساسانیان». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۱-۱۰-۲۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  28. «باستان‌شناسان آمریکایی در بهبهان به پژوهش مشغولند». ایسنا. ۲۰۰۶-۰۱-۰۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۲۰.
  29. مدیرمسئول، علی چاروسائی. «سازمان میراث فرهنگی ای که میراث دار ایران نیست/ شهر باستانی "کیدین هوتران" بهبهان را ویران کردند». Khoorna. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  30. Javier Alvarez-Mon (2010) The Arjan Tomb: At the Crossroads of the Elamite and the Persian Empires. خاویر آلوارز-مان.
  31. «گنجینه ارجان». iranatlas.info. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  32. «Peeters Publishers Leuven». www.peeters-leuven.be. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  33. «معرفی هفت شاهکار زرین هنر ایران در موزه ملی ایران (حلقه قدرت ارجان) – موزه ملی ایران». دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  34. «از «شیر خدا» و «همه برای ایران» تا انتخاب «جام ارجان»». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۹-۰۷-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  35. «گنجینه ارجان». iranatlas.info. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  36. «بربت (بربط) ارجان». Shokri Workshop. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۲۰.
  37. «ویدئو / تکنوازی رابعه زند با «چنگ ارجان»». ایسنا. ۲۰۱۷-۰۳-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  38. «لیر یا چنگ ارجان؟ (I)». گفتگوی هارمونیک Harmony Talk. ۱۳۹۶-۱۱-۱۱ ۲۱:۵۷:۳۸ +۰۰:۰۰. دریافت‌شده در 2020-04-19. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  39. بهزاد بلور. «گزارش بی‌بی‌سی فارسی از بازسازی ساز باستانی چنگ ارجان». www.bbcpersian.com.
  40. رابعه زند. «بازسازی چنگ ارجان (بربت ارجان)».
  41. شاهین مهاجری. «چنگ ارجان یا لیر ارجان؟». هارمونی‌تاک.
  42. «لیر یا چنگ ارجان؟ (II)». گفتگوی هارمونیک Harmony Talk. ۱۳۹۶-۱۱-۱۷ ۱۳:۱۵:۴۹ +۰۰:۰۰. دریافت‌شده در 2020-04-19. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  43. «گنجینه ارجان». iranatlas.info. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  44. «گنجینه ارجان». iranatlas.info. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  45. «معرفی هفت شاهکار زرین هنر ایران در موزه ملی ایران (حلقه قدرت ارجان) – موزه ملی ایران». دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  46. «فریاد کمک خواهی شهر باستانی "کیدین هوتران" بهبهان بلند شد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۴-۱۲-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  47. «تخریب محوطه ارجان بهبهان؛ گنجینه 10 هزار ساله ساسانیان». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۱-۱۰-۲۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  48. «دگر: دانشنامه گردشگری». www.degar.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۲۰.
  49. آرتور کریستنسن (1925) پادشاهی قباد یکم و کمونیسم مزدکیان. ای اف هوست (به فرانسوی).
  50. مایکل گانتر (2010). "لغتنامه تاریخ کردها".
  51. Christensen, A. (1925) Le règne du roi Kawādh I et le communism mazdakite. A. F. Host.
  52. ابن مسکویه (1369) تجارب الامم، ترجمه ابوالقاسم امامی و علی نقی منزوی. تهران: سروش/توس.
  53. ابن اثیر جزری (1371) تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمه عباس خلیلی و ابوالقاسم حالت. تهران: مؤسسه مطبوعات علمی، چاپ اول.
  54. ابن خلدون (1363) تاریخ ابن خلدون، ترجمه عبدالمحمد آیتی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول.
  55. گردیزی (1361) زین الاخبار، محقق/مصحح عبدالحی حبیبی. تهران: انتشارات دنیای کتاب، چاپ اول.
  56. بیضاوی، ن. (1382) نظام التواریخ، محقق/مصحح میرهاشم محدث. تهران: انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، چاپ اول.
  57. دینوری (1383) الاخبار الطول، ترجمه محمود مهدوی دامغانی. تهران: نشر نی، چاپ چهارم.
  58. ابن قتیبه (1992) المعارف، تحقیق ثروت عکاشه. القاهره: الهییه المصریه العامه للکتاب، طبعه الثانیه.
  59. این فقیه (1349) مختصر البلدان، ترجمه ح. مسعود. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، چاپ اول.
  60. «ARRAJĀN – Encyclopaedia Iranica». www.iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۲۱.
  61. Christensen, A. (1925) Le règne du roi Kawādh I et le communism mazdakite. A. F. Host.
  62. کویر، م. (2017) هزارهٔ ققنوس: ساسانیان تا سامانیان. اچ اند اس میدیا.
  63. «ARRAJĀN – Encyclopaedia Iranica». www.iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۲۱.
  64. Heinz Gaube.
  65. «فریاد کمک خواهی شهر باستانی "کیدین هوتران" بهبهان بلند شد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۴-۱۲-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  66. آرغ، م. (1397) تبیین اوضاع دینی کوره ارجان در آستانه ورود اسلام تا قرن چهارم هجری قمری.
  67. «Peeters Publishers Leuven». www.peeters-leuven.be. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۲۰.
  68. «آتش_و_آتشکده های_زرتشتیان». zinati.eu. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۲۰.
  69. «دربارهٔ بهبهان». فرمانداری بهبهان. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۲۰.
  70. «ARRAJĀN – Encyclopaedia Iranica». www.iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۸.
  71. کویر، م. (2017) هزارهٔ ققنوس: از ساسانیان تا سامانیان. اچ اند اس میدیا.
  72. کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، بین‌النهرین، ایران و آسیای مرکزی از زمان فتوحات مسلمین تا ایام تیمور، ۱۳۳۷ خورشیدی، گای لو استرنج ترجمه: محمود عرفان، ناشر فارسی: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
  73. فارسنامهٔ ابن بلخی، (تصحیح، توضیح و تحشیهٔ دکتر منصور رستگار فسایی) چاپ اول، (520 صفحه) بنیاد فارس‌شناسی، 1374
  74. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۱۰.
  75. برگزاری بیست و یکمین سالگرد شهدای شیمیایی بهبهان باشگاه خبرنگاران جوان
  76. مدخل BEHBAHĀN بایگانی‌شده در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine در دانشنامه ایرانیکا
  77. «منطقه شکار ممنوع کوه بدیل بهبهان | جاذبه‌های گردشگری بهبهان | ایلیا گشت». سایت گردشگری ایلیاگشت. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  78. «جدیدترین مستند حیات وحش تنگ تکاب بهبهان». آپارات - سرویس اشتراک ویدیو. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  79. قاسمی، جاذبه‌های گردشگری بهبهان جاهای دیدنی بهبهان منطقه حفاظت شده خائیز دهدشت منطقه حفاظت شده خائیز کجاست نویسنده: یاسمین (۲۰۱۹-۰۸-۱۱). «منطقه حفاظت شده خائیز بهبهان | سیری در ایران». جامع‌ترین سایت جاهای دیدنی و جاذبه‌های گردشگری ایران | سیری در ایران. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  80. سیاوش اردلان، بی‌بی‌سی فارسی. «گزارش بی‌بی‌سی فارسی دربارهٔ خاییز بهبهان». www.bbcpersian.com.
  81. «از دو پلنگ در منطقه شکار ممنوع بدیل بهبهان تصویر برداری شد». دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  82. 10 (۲۰۱۸-۰۸-۲۱). «مستندات وجود پلنگ ایرانی در منطقه حفاظت شده خاییز تکمیل شد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  83. «کشف لاشه یک توله پلنگ در بهبهان». ایسنا. ۲۰۱۸-۱۰-۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  84. «از دو پلنگ در منطقه شکار ممنوع بدیل بهبهان تصویر برداری». آپارات - سرویس اشتراک ویدیو. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  85. «در رخدادی بسیار نادر یک راس بز وحشی چهار بزغاله به دنیا آورد + تصویر». دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  86. «منطقه شکار ممنوع کوه بدیل بهبهان | جاذبه‌های گردشگری بهبهان | ایلیا گشت». سایت گردشگری ایلیاگشت. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  87. 10 (۲۰۱۴-۱۱-۲۳). «45 راس گوسفند در بهبهان طعمه گرگها شدند». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  88. «دستگیری شکارچیان ۲۵ قطعه تیهو در بهبهان». دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  89. «شمار گونه‌های جانوری منطقه حفاظت شده خاییز از رشد خوبی برخوردار است - ایسنا». www.isna.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  90. «از گونه کمیاب جغد ماهیخوار در خاییز تصویر برداری شد». آپارات - سرویس اشتراک ویدیو. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  91. 10 (۲۰۱۸-۰۹-۱۶). «جمعیت کل و بز منطقه حفاظت شده خاییز افزایش یافت». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  92. "محیط بان هدایت دیده‌بان (@hedayat_dideban) • Instagram photos and videos". www.instagram.com. Retrieved 2020-04-19.
  93. سیاوش اردلان، بی‌بی‌سی فارسی. «گزارش بی‌بی‌سی فارسی دربارهٔ خاییز بهبهان».
  94. «کشف یک غار جدید در بهبهان و شناسایی گونه ارزشمند ماهی کور درون این غار». دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  95. 10 (۲۰۱۸-۱۱-۲۰). «پرونده ویلاسازی غیرمجاز در خوزستان به دادستانی کل کشور رفت». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  96. سیاوش اردلان، بی‌بی‌سی فارسی. «پروژه ساخت دهکده توریستی در خاییز».
  97. «آتش‌سوزی گسترده و کم سابقه در جنگل‌های بهبهان ادامه دارد». ایران اینترنشنال. ۲۰۱۹-۰۶-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  98. شهروند گزارشگر. «آتش‌سوزی در منطقه حفاظت شده خاییز».
  99. «شکارچی محکوم به ۲ سال حبس، پیش از انتقال به زندان مجدداً دستگیر شد / اختصاصی». دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  100. «درگیری مسلحانه محیطبانان و شکارچی بزکوهی در خاییز». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۵-۰۷-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  101. «کشف دو راس کل و بز وحشی زنده از یک منزل مسکونی در بهبهان / اختصاصی». دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  102. «تشکیل 13 پرونده در زمینه شکار غیرمجاز درکهگیلویه-سازمان حفاظت محیط زیست». www.doe.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  103. «درگیری محیط بانان با شکارچی غیرمجاز در منطقه خاییز». آپارات - سرویس اشتراک ویدیو. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  104. http://www.mehrnews.com//NewsDetail.aspx?NewsID=1492630
  105. «جالب است بدانید». www.iranjewish.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۲۵.
  106. http://www.arganmemari.com/article/Rose-Castle-PA.html
  107. «بهبهان». miraskhz.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۲۰.
  108. «بهبهان». miraskhz.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  109. www.yjc.ir https://www.yjc.ir/fa/news/7090221/مرمت-بنا‌های-تاریخی-در-شهرستان-بهبهان. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۲۰. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  110. امبر سز، تاریخ زمین لرزه‌های ایران، ۲۲–۲۹۴.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.