رامهرمز

ساکنان اصلی رامهرمز مندائی ها هستند که پس از کشتار وحشیانه مندائی ها در شوشتر و دزفول و رامهرمز که به دلیل قرار گیری کنار آب از شهرهای اصلی مندائی ها بودند در رامهرمز (راما هرمس) هم مندائی ها مجبور به هم پیمان شدن باطوایف عرب دشت رامهرمز و مسلمان شدند و از آن زمان به بعد به عنوان طایفه آل خمیس شناخته شدند که از ساکنان اصلی روستاهای اطراف و دشت غربی رامهرمز و همچنین در خود شهر فراوانند.

طبق گفته ایرج افشار سیستانی در زمان های قبل از اسلام ساکنان دشت رامهرمز از قبیله ای عرب به نام بنی العم معرفی شده اند که هنگام قیام اردشیر ساسانی بر علیه اشکانی ها کمک زیادی به او کردند.

شهر رامهرمز در استان خوزستان و شهرستان رامهرمز قرار گرفته‌است. دهخدا آورده‌است: رامهرمز شهری از بناهای هرمز پادشاه ساسانی است در حوالی شوشتر، که در قدیم به آن «سمنگان» می‌گفته‌اند که آن را ساده کرده، «رومز» "roomez" و منسوب به آن جا را «رومزی» "roomezi" می‌گویند. چون هرمز پادشاه وقت را آشفتگی در دماغ پدید آمد او را از مقر سلطنتی خود استخر بدان شهر آوردند و در آنجا شفا یافت پس آنجا را رام هرمز گفتند.[3]

رامهرمز در کنار شوش و شوشتر، دیگر شهر خوزستان می‌باشد که طبق نظر تاریخ‌دانان در دوره‌ای پایتخت ایران بوده‌است. یاقوت حموی می‌گوید که رامهرمز متشکل از دو کلمه رام (شهر) و هرمز (نام یکی از خسروان ساسانی) بوده‌است. برخی می‌گویند رامهرمز نامی کوتاه شده از رامهرمز اردشیر بوده و برخی نیز گفته‌اند به دلیل بنا شدن شهر رامهرمز در دورهٔ هرمز ساسانی نام این شهر رامهرمز شده‌است.[4] رامهرمز محل احتمالی سلوکیهٔ هدیفون است که تا پایان حیات الیماییان و ظهور ساسانیان اهمیت خود را حفظ کرد.[5] در جغرافیای تاریخی قدمت رامهرمز را بیش از ۱۰۰۰۰ سال می‌دانند و پیدایش قدیمی‌ترین تمدن بشری در شوش و منطقه (انشان) یا (آنزان) ایذه کنونی مشخص گردیده و در دوران هخامنشیان و اشکانیان و ساسانیان نه تنها بر عظمت منطقه افزوده گشت، بلکه شهرهایی نیز در آن دوران ایجاد شده که بدون شک رامهرمز یکی از آن شهرها بوده‌است. ویرانه‌های «اسک» بین راه رامهرمز و ارجان در راه بهبهان و ویرانه‌های طاق نصرت به جای مانده از دوره ساسانی در شهر رامهرمز، گذشته پرشکوه تاریخی آن را نشان می‌دهد. در قرن ۴ هـ. ق رامهرمز به سبب کرم ابریشمی که در آن به عمل می‌آمد و به دیگر نقاط صادر می‌شد شهرت جهانی داشت کتابخانه فرقه معتزله در این شهر بوده‌است.

اصطخری می‌گوید: در رامهرمز پارچه‌های ابریشمی می‌بافند و به بسیاری از شهرها می‌برند. می‌گویند مانی پیشوای دینی نامدار در این شهر کشته و به دار آویخته شده‌است و نیز گویند وی در این شهر در مجلس بهرام گور به مرگی حتمی در گذشت و سپس سرش را از تن جدا کردند و گفتند او را کشته‌ایم. ابن البشار می‌گوید: رامهرمز قصبه بزرگی است و بازارهای بسیار و پر نعمت دارد. مسجد جامع زیبایی دارد که در گرد آن بازارهای آبادی برپا بوده و از عضدالدوله دیلمی است. تمام این بازار سنگ‌فرش، مسقف، پاکیزه، زیبا و روشن است. او همچنین به وجود کتابخانه‌ای در این شهر اشاره می‌کند و اهمیت و بزرگی آن را با کتابخانهٔ بصره مقایسه می‌کند.

جمعیت رامهرمز اکثرا از ایل بهمئی لرتبار، هستند. شهرستان رامهرمز در سال‌های اخیر، دوباره اهمیت گذشتهٔ خود را به دست آورده و رو به توسعه و ترقی نهاده و امروز از شهرستان‌های مهم استان خوزستان به‌شمار می‌رود.[6]

مؤلف ابن مفرغ گوید: معنی رام در عنوان رامجرد گفته شد و هرمز نام روز اول از هر ماه فارسیان می‌باشد و نام فرشته‌ای که مصالح آنروز در دست اوست و نام ستاره مشتری و نام پسر انوشیروان و نام رب‌الارباب نیز باشد و معنی رامهرمز شاد و خرم‌آباد هرمز، از گرمسیرات فارس در میانه شمال و مغرب شیراز افتاده‌است. درازای آن از معدن نفت سفید تا قریه جولکی بیست ویک فرسنگ، پهنای آن از شاروین تا قلعه شیخ هفت فرسنگ است، و محدود است از جانب مشرق بنواحی بهمئی و از سمت شمال بنواحی بختیاری و از سوی باختر و جنوب بنواحی بلوک فلاحی، تابستانش گرم است و درختان سردسیری را جز درخت گردو بخرمی پروراند. خرما و نارنج و لیمو و ترنج و سایر درختانش در ضخامت و بلندی ضرب‌المثل است. بیشتر درخت صحرا و دامنه کوهستان رامهرمز درخت کنار است. کشت و زرعش گندم و جو و برنج و پنبه و کنجد و نخود و عدس و ماشک و لوبیای سفید است. آبش از چندین رودخانه‌است که همه را از میان بلوک رامهرمز گذار است و زمینش چنان شیب دارد که یکنفر بیلدار در همه جا می‌تواند آب را از رودخانه جدا کند و چون آب رودخانه را به جداول آورند چنان به سرعت می‌رود که گل و لای در جدول نماند و هر ساله این جدول‌ها نیازمند تنقیه نباشد و شکار صحرای رامهرمز آهو و دراج است که گویا تخم این دو جانور را پاشیده‌اند و کهره آهو و جوجه دراج روییده‌است. مرغ دراج رامهرمز با گنجشک جای دیگر برابری دارد. برف تابستانه کوهستانش بی محافظت تا سال دیگر می‌ماند.[7]

شهرستان رامهرمز با ۳۲۵۷ کیلومتر مربع مساحت در خاور استان خوزستان واقع شده، که از شمال به شهرستان‌های ایذه، مسجد سلیمان و شوشتر، از خاور به بهبهان و استان کهگیلویه و بویراحمد، از باختر به شهرستان اهواز و از جنوب به شهرستان بندر ماهشهر محدود است. مرکز آن شهر رامهرمز است که با ۳/۷ کیلومتر مربع مساحت در ۱۰۰ کیلومتری خاور اهواز بین ۳۱ درجه و ۱۶ دقیقه پهنای شمالی و ۴۹ درجه و ۳۷ دقیقه درازای خاوری نسبت به نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد و بلندی آن از سطح دریا ۱۶۰ متراست. آب و هوای رامهرمز گرم بوده و رودخانه جراحی از خاور رامهرمز می‌گذرد. رامهرمز بر سر چهارراهی قرار گرفته‌است. راه آسفالته به سوی جنوب خاوری به درازای ۹۰ کیلومتر تا بهبهان، راه آسفالته به سوی شمال خاوری به درازای ۵۷ کیلومتر تا باغملک (جانکی)، راه آسفالته اصلی به سوی جنوب باختر تا راه اصلی آسفالته اهواز – بندر ماهشهر به درازای ۳۹ کیلومتر، راه اصلی به سوی شمال باختری به درازای ۱۵ کیلومتر و فاصله هوایی شهرستان رامهرمز تا تهران ۵۵۲ کیلومتر است. شهرستان رامهرمز، در سال ۱۳۸۵ جمعیتی بالغ بر ۱۲۳۹۳۰ نفر را که در ۲۵۷۱۸ خانوار می‌زیستند، در خود جای داده‌است.[8]

رامهرمز شهر متنوعی است از حیث گروه های قومی ساکن در آن. مطالعات تاریخی و جامعه شناختی نشان می دهد این شهر همواره محل تلاقی فرهنگ های مختلف بوده است. سجاد بهمنی جامعه شناس و پژوهشگر در این باره می نویسد( https://qjsd.scu.ac.ir/article_12822.html) : رامهرمز در سال 1316 به عنوان شهر از سوی وزارت داخله شناخته شد و تا پیش از آن به همراه بهبهان به عنوان جزیی از  ولایت فارس مطرح بوده است. رودزرد ماشین، ابوالفارس و سلطان آباد سه بخش اصلی رامهرمز هستند. این شهر تماما گرمسیر است اگرچه در شمال و شرق آن در حوالی پتک و ابوالفارس دمای هوا کمی تعدیل می شود. رامهرمز از حیث تنوع اقوام ساکن در آن، در شرق خوزستان منحصر به فرد است. زیرا از یک سو برای سالیان متمادی سرحدات جنوبی بختیاری بوده است و از سوی دیگر مقصد مهاجرت طوایف و تیره های مختلف کهگیلویه، قشقایی و عرب بوده است. کوه های بختیاری در منطقه رامهرمز همچون مرزی طولانی دشت ها و جلگه های پست استان خوزستان را از مناطق کوهستانی نیمه گرمسیر شمال شرقی استان جدا می کند. منسوب به آنجا را رومزی می گویند و عمده اقوام و طوایف ساکن در آن یا بومیان و ساکنان قدیمی آن شامل لرهای کهگیلویه، ییلاقی، قشقایی، بهبهانی، کلانتر، هرمزی، دهقان، رخشنده، صمیمی، بختیاری،آل خمیس، شاکری، و رفیعی، روشنفکر، معمار، دزفولی و... اند. جمعیت رامهرمز در سرشماری سال 1335 حدود 7000 نفر بوده است که در سال 1375 و با آهنگ رشد متوسط سالیانه حدود 4 درصدی به به 37221 نفر رسیده است.

از چهره‌های نام‌آشنا و مشهور رامهرمز می‌توان به سلمان فارسی، قدمعلی سرامی، ابو یحیی زکریا محمد رامزی، ابن خلاد رامزی، ابو عبدالله رامزی، ابن مفرغ، ابو طاهر بن احمد بن فضل رامزی، ابو علی محسن ابن علی، حیدر بهمنی، حبیب‌الله معلمی، عبدالله ویسی، عادل کلاه کج، پورشهریار رامهرمزی(ناخدا دريا) و عبدالجلیل کلانتر هرمزی اشاره کرد.

از جمله آثار مهم این شهرستان:[9]

• گور هرمز ساسانی
• تل برمی
• سد جره: بقایای مهم‌ترین سازه آبی تاریخی رامهرمز بوده که قدمت آن به دوره ساسانیان می‌رسد.
• عمارت صمیمی در منطقه کیمه رامهرمز
• غار صیدون کبوتری
• قلعه داودختر (واقع در پاچکوه)
• قلعه امیر مجاهد
• قلعه یزدگرد
• شهر مختارک

تل مَشتانه(بر وزن مستانه) در بنه عباس تل گارا در بنه قیطاس تل قبری در بنه قیطاس

• تشکوه رامهرمز (کوه آتشین)
• چشمه‌های قیر ماماتین (خون اژدها)[10] یا دره قیر
• کنارستان سیفرج روستای بنه کاعلیخان (ابوذر)
• تل گِصِر