استان کهگیلویه و بویراحمد

تقسیم بندی استان کهگیلویه و بویراحمد

این استان به نه شهرستان و ۱۶ بخش تقسیم شده‌است که شامل ۱۶ شهر و بیش از ۱۷۰۰ روستا می‌گردد. * . شهرستان‌های این استان عبارتند از: (مرکز شهرستان)

• شهرستان بویراحمد (یاسوج)
• شهرستان بهمئی (لیکک)
• شهرستان دنا (سی سخت)
• شهرستان کهگیلویه (دهدشت)
• شهرستان گچساران (دوگنبدان)
• شهرستان چرام (چرام)
• شهرستان باشت (باشت)
• شهرستان لنده (لنده)
• شهرستان مارگون(مارگون)

استان کهگیلویه و بویراحمد از جمله استان‌های جنوبی ایران به‌شمار می‌رود که با پنج استان همسایه است:

از شرق با استان اصفهان و فارس، از جنوب با استان بوشهر، از غرب با خوزستان و از شمال با چهارمحال و بختیاری.

استان کهگیلویه و بویراحمد بایگانی‌شده در ۲۴ ژوئیه ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine از نظر جمعیت و مساحت از استان‌های کوچک ایران است و درهر دو مورد دارای رتبه ۲۸ در بین سی استان می‌باشد. بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهرستان استان، شهرستان بویراحمد به مرکزیت یاسوج می‌باشد. جمعیت این استان حدود هشتصد هزار نفر می‌باشد.

استان کهگیلویه وبویراحمد از مناطق اصلی تاریخی عیلامی و الیمائی بوده. حمداله مستوفی در تاریخ گزیده از ایل جاکی نام می‌برد.

در گذشته چهار ایل بویراحمد، ایل نوئی، دشمن‌زیاری و چرام را اصطلاحاً «چهاربنیچه» می‌نامیدند. منطقه‌ای که اکنون استان کهگیلویه و بویراحمد نام دارد دارای پیشینه کهن تاریخی است. هر چند در گذشته‌ای نه چندان دور، جزء یکی از بلوک‌های مملکت فارس بوده و از توابع استان فارس بشمار می‌رفته‌است که خود شامل دو قسمت می‌شد: قسمت شمال خاوری که آن را سردسیر و کوهستانی و پشت کوه می‌نامیدند و قسمت جنوبی و غربی که نره کوه و بهبهان نامیده می‌شد. حکاکی‌های روی چهار سنگ واقع در تنگ سِروَک شهرستان بهمئی نشان از قدمت این استان دارد.

عده ای بر این باورند که مهد حکومت بزرگ هخامنشیان و محل تولد پادشاهان بزرگ آن در منطقهٔ «انشان» بوده است .

• استان در دوره‌های مختلف تاریخ‌شناسی ایران

1. تاریخ پیش از اسلام و پیش از ورود آریایی‌ها

این استان (منطقه جغرافیایی این استان) در دوره هزاره ۴ قبل از میلاد بخشی از تمدن عیلام بوده.

1. در دوره بعد از اسلام و همچنین بعد از ورود ارایی‌ها

این استان به جز در سلسله حکومت سامانیان و طاهریان و قراقویونلو و قسمت شمالی ان در حکومت مادها جزئی از خاک تمامی حکومت‌های ایران بوده‌است.

در ۲۲ تیرماه ۱۳۴۲ طبق تصویبنامه مجلس شورای ملی، سرزمین ایلات ششگانه کهگیلویه و بویراحمد (۱– بویراحمد ۲– طیبی ۳– بهمئی ۴– چرام ۵–نوئی (دشمن زیاری) ۶– بابویی) که تا آن زمان بخشی جزء استان فارس و بخشی جزء استان خوزستان بود از این دو استان جدا شد و به فرمانداری کل تبدیل گردید و متعاقب آن شهر یاسوج مرکز استان در سال ۱۳۴۴ شکل گرفت و سرانجام در خرداد سال ۱۳۵۵ با همان محدوده به استان تغییر یافت.[6]

مردم استان بیشتر به گویش‌های جنوبی زبان لری سخن می گویند. این گویش برای دیگر لرزبانان قابل درک است. به استناد کتاب «ممسنی در گذرگاه تاریخ» نوشته حسن حبیبی فهلیانی ، [10]مردم لرستان، ممسنی از یک نژاد بوده و با یک زبان صحبت می‌کنند؛ ولی مردم بویر احمدی اصالتاً لرتبار هستن اصلی‌ترین مشخصه فرهنگی و اجتماعی منطقه، در گذشته ساختار اجتماعی عشایری بوده‌است. هرچند امروزه این ساختار دگرگونی زیادی داشته اما هنوز موقعیت اجتماعی و شناسایی افراد حتی در جامعه شهری استان نیز از طریق وابستگی و تعلقات آن‌ها به ساختار ایلی تعیین می‌گردد. این منطقه در گذشته نه چندان دور، در قلمرو شش ایل بویر احمد، طیبی، بهمئی، دشمن زیاری، بابویی بوده‌است. اکثر مردم استان کهگیلویه و بویراحمد، به زبان لری صحبت می‌کنند.[5] این گویش بازمانده زبان ایرانیان قدیم است که کمتر تحت تأثیر زبان‌های بیگانه قرار گرفته‌است و اختلافات ریشه‌ای با سایر گویش‌های زبان لری ندارد.

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ انجام شد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در این استان به قرار زیر بود:

باغ چشمه بلقیس چرام

پارک جنگلی یاسوج

پاییز سی سخت

دشتروم_محمدرضا اتابک

کهگیلویه و بویراحمد دارای ۲۱۷ گردشگاه زیارتی و تفرجگاهی است که گردشگری کهگیلویه و بویراحمد بایگانی‌شده در ۷ اوت ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine را تنوع می‌بخشد و گردشگران تابستانی می‌توانند از آن‌ها دیدن کنند.

• باغ گردشگری چشمه بلقیس چرام
• آبشار بهرامبیگی
• مورصفا دشتروم
• بقعه امامزاده «بی‌بی‌حکیمه» خواهر امام رضا، امام زاده جعفر برادر امام رضا در شهرستان گچساران
• سرچشمه چنارستان سفلی
• آبشاروطبیعت روستای شهنیز
• شهر تور یستی و زیبای سی سخت در دامنه کوه دنا دارای آب و هوای دلپذیر و سالم.
• رودخانه‌های مارون، چرام، نازمکان، بشار، زهره و مهریان به همراه هزاران چشمه سار دیگر و در کنار آن‌ها سد کوثر، سد شاه قاسم و سد شاه مختار یاسوج.
• ۴۰قله بالای چهار هزار متر دنا
• آبشارهای کمردوغ از توابع شهر دهدشت، تنگه مهریان و گنجه‌ای یاسوج و تنگ سولک بهمئی.
• امامزاده‌های کهگیلویه و شهر تاریخی بلاد شاپور دهدشت، دژ سلیمان و چندین دژ دیگر.
• آثار تل چگاه، آب گرمون، آب شوران، شهر لارندن، آب انبارها، کاروانسراها، قلعه‌ها، گورستان سه طبقه،حمام کهیار دهدشت و تنگ سولک در رشته‌کوه‌های بهمئی
• تنگ تکاب، محل برخورد آریو برزن با اسکندر مقدونی و قلعه‌های قدیمی متعدد شامل قلعه دختر، قلعه مانگشت، و دژ سلیمان که مجموع آن‌ها به «دلی مهرگان» معروف است.
• تنگ شلال دون، رودخانه و بیشه زیبای شاه بهرام، روستای زیبای پلکانی و باغستانی مارین، تنگ هنگان، و امامزاده سید محمود (سید محمید) واقع در شهرستان کهگیلویه
• غارها و اشکفت‌های کوهستان‌ها.
• چهار طاقی خیرآباد علیا و پل خیری مح خان در خیرآباد علیا
• روستای گوشه و زیارت امام زاده شاه قاسم از نوادگان حضرت زین العابدین (ع)

۱۸ رودخانه کوچک و بزرگ، ۴۰ چشمه جوشان آب آشامیدنی و معدنی، ۱۷حلقه قنات، پنج آبشار، سه دریاچه، ۶۰دره و تنگه، بوستان‌ها و دشت‌های سرسبز، امامزاده‌ها، گنبدها، قلعه‌ها، کاروانسراها، مساجد، آب انبارها آتشکده‌ها، پل‌ها و برج‌های تاریخی از دیگر نقاط گردشگری منطقه‌است.

نام‌های ایلات جاکی (مترادف با زمیگان)، چرام، دشمن زیار و بویر احمد (مترادف با باوی= بئونی اوستا) به ترتیب به معانی دارندگان زمین‌های ییلاقی و قشلاقی، رمه سفید، ستم‌کننده به دشمن و ده هزار نفری می‌باشند. یعنی ایل باوی (بویر احمد) با تعداد نفرات کثیر بزرگترین ایل منطقه بوده‌است.

معدن نیترات پتاسیم لیراب با ظرفیتی بیش از یک میلیون تن؛ چاه‌های نفت پارسی کوه سیاه و چاه‌های پلمپ شده برفکون.

این استان از نظر اقتصادی به عنوان ناحیه کشاورزی و دامپروری به‌شمار می‌آید. بعد از دامداری و کشاورزی صنایع استخراج نفت گچساران و کارخانه قند یاسوج و مجتمع دنا صنعت یاسوج (تولید انواع لوله‌های پلیمری) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، ولی با این حال فعالیت‌های صنعتی و معدنی در این استان نسبت به سایر مناطق کشور، رشد نیافته و رونق چندانی ندارد. به‌طور کلی صنایع موجود در این استان به دو گروه تقسیم می‌شوند، که عبارتند از صنایع دستی و ماشینی. بزرگترین صنعت موجود استان، صنعت نفت است. در زمینه معادن نیز این استان دارای معادن بوکسیت، مس، فسفات، گوگرد، و غیره‌است.

نفت و گاز استخراجی از این استان یکی از منابع عمده تولید نفت و گاز کشور می‌باشد.

استان کهگیلویه و بویراحمد بیش از یک‌میلیون هکتار جنگل دارد و با دارا بودن یک‌درصد از مساحت کل کشور، حدود ۳۰ درصد از کل گونه‌های گیاهی کشور را در خود جای داده‌است. درختان بلوط علاوه بر آنکه برای دام‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد میوه آن برای انسان نیز خاصیت‌های زیادی دارد. خشکیدگی درختان بلوط یکی از مهمترین چالش‌های جنگل‌های زاگرس و این منطقه است. آفت کرم چوبخوار و بیماری ذغالی پس از سال ۱۳۹۰ به دلیل خشکسالی به بلوط‌های مناطق زاگرس حمله کرده و این آفت در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۳ خسارات بسیار زیادی به بلوط‌های منطقه زده‌است.[12]

یاریار بهمئی از آوازهای کهن قوم لر است که از فطرت پاک نیاکان سرچشمه گرفته و بخشی از هویت فرهنگی ایل بهمئی را تشکیل می دهد.

شاخص کشوری میانگین بلندی قد در کشور ایران هم‌اکنون شش درصد بوده که در استان کهگیلویه و بویراحمد به واسطه تغذیه خوب این میزان با دو برابر افزایش حدود ۱۲ درصد برآورد شده‌است.[13]

• جمعیت شهرهای استان کهگیلویه و بویراحمد
• اتابکان لر بزرگ
• اتابکان لرستان

• وبگاه استانداری کهگیلویه و بویراحمد

ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای استان کهگیلویه و بویراحمد دارد.

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ استان کهگیلویه و بویراحمد موجود است.