قاجاریان

از سلسله مباحث
ایران قاجاری (۱۷۹۶–۱۹۲۵)
پادشاهان آقامحمدشاه (۱۷۹۶–۱۷۹۷) فتحعلی‌شاه (۱۷۹۷–۱۸۳۴) محمدشاه (۱۸۳۴–۱۸۴۸) ناصرالدین‌شاه (۱۸۴۸–۱۸۹۶) مظفرالدین‌شاه (۱۸۹۶–۱۹۰۷) محمدعلی‌شاه (۱۹۰۷–۱۹۰۹) احمدشاه (۱۹۰۹–۱۹۲۵)
نخست‌وزیرهای مشهور حاج ابراهیم کلانتر قائم مقام فراهانی حاجی میرزا آقاسی امیرکبیر سپهسالار مستوفی‌الممالک امین‌السلطان عبدالمجید عین‌الدوله مشیرالدوله مشیرالدوله پیرنیا احمد قوام حسن وثوق
چهره‌های سرشناس عباس میرزا محمدعلی دولتشاه میرزا رضا کرمانی میرزای شیرازی کامران میرزا عزیزخان مکری مسعود میرزا ظل‌السلطان تاج‌السلطنه عزیزخان مکری فروغ‌الدوله فخرالدوله شعاع‌السلطنه ارشدالدوله سالارالدوله مهد علیا حسین بهزاد ستارخان یپرم‌خان صمصام‌السلطنه حیدرخان عمواوغلی میرزا کوچک خان جنگلی علیقلی‌خان سردار اسعد
رویدادهای مهم پیمان آخال معاهده پاریس عهدنامه گلستان عهدنامه ترکمانچای امتیازات و قراردادها جنگ‌های ایران و روسیه
جنبش مشروطه نهضت تنباکو جنبش مشروطه ایران فرمان مشروطیت جنبش جنگل کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ برچینش دودمان قاجار
درگاه ایران

سردودمان قاجاریه مربوط به یکی از طایفه‌های ترک اوغوز در شمال شرق ایران به نام ایل قاجار بود که از آسیای میانه به ایران آمدند. آنان ابتدا در پیرامون ارمنستان ساکن شدند که شاه عباس بزرگ یک دسته از آنان را در استرآباد (گرگان امروزی) ساکن کرد و حکومت قاجاریه نیز از قاجارهای استرآباد تشکیل یافته‌است. قبیله قاجار یکی از قبایل ترک قزلباش بود که ارتش صفوی محسوب می‌شدند.[2] پس از حمله مغول به ایران و بین‌النهرین، قاجارها نیز به همراه چند طایفه ترکمان و تاتار دیگر به شام (سرزمین) و آناتولی کوچیدند.

هنگامی که تیمور گورکانی به این ناحیه تاخت، قبایل ترک بسیاری از جمله قاجارها و دیگر کوچندگان را به بند کشید و قصد بازگرداندن آن‌ها به آسیای میانه را داشت؛ ولی آن‌ها به خواهش خواجه علی سیاهپوش - صوفی خانقاه صفوی - آزاد شدند که این موضوع باعث شیعه شدن آنان و ارادتشان به خاندان صفوی شد. پس از آن قاجارها یکی از سازندگان سپاه قزلباش شدند.[3]

ایل قاجار ابتدا در شمال رود ارس ساکن بود و در آن زمان به دلیل کمک‌های بزرگی که به دربار صفوی می‌نمود، قدرت بیشتری یافت و سپس شاه عباس یکم دسته‌ای از آنان را به غرب استرآباد و دشت گرگان کوچاند تا به عنوان سدی در برابر حملات پیاپی قبایل ترکمن و ازبک عمل کنند. ایل قاجار در استرآباد به دو شاخه تقسیم شدند. شاخهً بالای رود گرگان به یوخاری‌باش (بالادستی) و شاخه پایین رود گرگان به آشاغی باش (پایین دستی) معروف شدند. حکومت قاجاریه از ایل آشاغی باش تشکیل یافت.[4]

پس از شورش افغان‌ها و فروپاشی حکومت صفویه، شاه تهماسب دوم - پادشاه آواره صفوی - پس از مدتی به مازندران گریخت و فتحعلی‌خان قاجار خدمت وی را پذیرفت. فتحعلی خان قاجار سردار سپاه تهماسب دوم شد و در حقیقت تهماسب بازیچه‌ای در دست فتحعلی خان بود. اما با پیوستن نادر به سپاه تهماسب، فتحعلی خان مقام پیشینش را از دست داد و در مشهد به تحریک نادر کشته شد.

پس از فتحعلی خان، پسر دوازده ساله‌اش محمدحسن خان قاجار جای او را گرفت؛ ولی نادر شاه افشار در زمان حکومتش برای جلوگیری از به قدرت رسیدن محمدحسن خان که در هنگام قتل پدر ۱۲ سال بیش نداشت یوخاری‌باشها که ساکنین بالادست رود گرگان بودند را به حکم رانی منصوب کرد تا بدین ترتیب با ایجاد شکاف و چندگانگی میان طوایف قاجار، نگران ناآرامی‌های داخلی نگردد و آشاغی باش‌ها زیر نظر حکومت ایشان گردند.

پس از مرگ نادر شاه در سال ۱۱۲۶ هجری خورشیدی، طایفه قاجارهای استرآباد به سردمداری محمدحسن خان در پی به‌دست آوردن پادشاهی برآمدند. اما در نهایت از کریم خان زند شکست خوردند و محمدحسن خان در نبرد با سپاه صادق خان زند کشته شد. فرزندان او از جمله آقامحمد خان و حسینقلی خان جهانسوز به عنوان گروگان در دربار زندیه نگهداری شدند. یک بار حسینقلی خان که از سوی کریم خان زند برای سرکوبی حاکم استرآباد فرستاده شده بود، در سمنان یاغی شد، ولی به دست زکی خان زند کشته شد.

اعداد سال قمری را نشان می‌دهند:

شاهان قاجار

• حسینعلی میرزا فرمانفرما
• حسام السلطنه
• سلطان مراد میرزا حسام السلطنه
• عباس میرزا نایب السلطنه
• عباس میرزا ملک آرا
• حسنعلی میرزا شجاع السلطنه
• کامران میرزا نایب السلطنه
• مسعود میرزا ظل السلطان
• محمد میرزا کاشف السلطنه
• عبدالحسین میرزا فرمانفرما
• عبدالمجید میرزا عین الدوله
• ملک منصور میرزا شعاع‌السلطنه
• ابوالفتح میرزا سالارالدوله
• فرهاد میرزا معتمدالدوله
• حبیب‌الله میرزا
• ایرج میرزا جلال الممالک
• شیخعلی میرزا الملوک
• امام وردی میرزا

• دودمان صفوی

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ قاجاریان موجود است.

• مهرهای شاهان قاجاریه iichs.ir