صمصام‌السلطنه

مدفن صمصام السطنه در تخت فولاد

نجف‌قلی‌خان صمصام‌السلطنه، فرزند حسینقلی خان ایلخانی و بی‌بی مهرافروز، نوه پسری جعفرقلی خان دورکی زراسوند و نوه دختری شفیع‌خان از بزرگان بختیاری مستقر در چهراز در سال ۱۲۲۹ خورشیدی زاده شد.

پس از مرگ پدرش در ۱۲۸۱ از مظفرالدین شاه لقب صمصام‌السلطنه و پس از برادر بزرگترش اسفندیار خان مقام ایلخانی گرفت. صمصام‌السلطنه در جنبش مشروطه به مخالفان محمدعلی‌شاه پیوست و با برادر خود علیقلی خان سردار اسعد همراه شد. به همراه سواران مسلح بختیاری اصفهان را تصرف کرد و حکومت اصفهان را در سال ۱۲۸۷ خورشیدی به‌دست گرفت.

صمصام‌السلطنه در ۲۶ تیر ۱۲۹۰ خورشیدی در ترمیم کابینه سپهدار اعظم تنکابنی وزیر جنگ شد. [2] پیش از آن، خود سپهدار عهده دار وزارت جنگ بود. اما دولت سپهدار پس از چند روز کنار رفت و صمصام السلطنه در دوم امرداد به جای او نخست وزیر شد و مقام وزارت جنگ را نیز برای خود حفظ کرد.

دوران نخست وزیری صمصام‌السلطنه بسیار بحرانی بود. او در سراسر این دوره در جنگ با نیروهای محمدعلی شاه مخلوع بود که دوباره از راه روسیه وارد ایران شده و ترکمنها را با خود همراه کرده و در حال تلاش برای رسیدن به تهران بود. از سوی دیگر هم با سالارالدوله برادر محمدعلی شاه در کرمانشاه درگیر بود که یاغی شده بود.

رخداد مهمی که به سقوط کابینه صمصام‌السلطنه انجامید اولتیماتوم روسیه بود که به دولت ایران چهل و هشت ساعت مهلت داد مورگان شوستر مستشار امریکایی مالیه و دیگر خارجیانی را که با او کار می کنند برکنار کند، تعهد بدهد که تنها با رضایت قبلی سفارتهای روس و انگلیس افراد خارجی را به خدمت بگیرد و مخارج لشگرکشی روسیه به ایران را بپردازد وگرنه نیروهای روسیه که در رشت توقف کرده اند، پیشروی خواهند کرد و دولت ایران باید هزینه این پیشروی را هم بپردازد. صمصام السلطنه و همه اعضای دولتش موافق پذیرش خواسته روسیه بودند اما مجلس شورای ملی با اکثریت قاطع اولتیماتوم روسیه را رد کرد.

صمصام السلطنه در اردیبهشت ۱۲۹۷ بار دیگرر به نخست‌وزیری رسید در همین دوره بود که پس از پیروزی انقلاب کمونیستی در شوروی، لنین برای اثبات حسن نیت خود نسبت به ملل ضعیف جهان الغای تمام امتیازات استعماری دولت تزاری پیشین را اعلام کرد. دولت صمصام‌السلطنه نیز از این فرصت استفاده و در چهارم امرداد ۱۲۹۷ با صدور بیانیه‌ای عهدنامه ترکمانچای و دیگر امتیازات واگذار شده به دولت روسیه تزاری را ملغی اعلام کرد.[3]

در هشتم امرداد تصویب‌نامه‌ای در هیئت وزیران برای لغو کاپیتولاسیون گذراند اما سه روز بعد احمدشاه او را به کاخ گلستان احضار و بشدت مؤاخذه کرد که این‌کارها کشورها را به ویرانی و او را به نابود می‌کشاند. سپس به صمصام‌السلطنه دستور استعفا داد که نپذیرفت و با حالت قهر و خشم کاخ را ترک گفت. احمد شاه نیز همان روز با وثوق‌الدوله را مأمور تشکیل کابینه کرد. اینکه صمصام‌السلطنه بدون استعفا یا حکم کتبی برکنار شده، بعدها به مثل تبدیل شد و تا سال‌ها می‌گفتند صمصام‌السلطنه هنوز خود را نخست‌وزیر می‌داند.[4]

صمصام السلطنه در انتخابات دوره چهارم مجلس شورای ملی به نمایندگی تهران انتخاب شد اما تشکیل مجلس مدتها به تأخیر افتاد. در سال ۱۳۰۰ هنگامی که کلنل پسیان در خراسان قیام کرده بود، حکومت خراسان به وی پیشنهاد شد، ولی او به خراسان نرفت. در همان سال، مجلس شورای ملی کار خود را آغاز کرد و صمصام‌السلطنه به مجلس رفت. او در زمان رضا شاه در سال ۱۳۰۸ به حکمرانی منطقه بختیاری منصوب شد و سال بعد در اصفهان درگذشت و در تخت فولاد به خاک سپرده شد.

• دانشور علوی، نورالله. «جنبش وطن پرستان اصفهان و بختیاری» چاپ دوم، انتشارات آنزان، تهران:۱۳۷۷
• الیزابت، مکبن رُز. با من به سرزمین بختیاری بیایید، ترجمه: مهراب امیری، بینا، تهران:۱۳۷۳
• سردار ظفر، خسروخان. یادداشتها و خاطرات سردار ظفر، انتشارات فرهنگسرا، تهران:۱۳۶۲
• جین راف گارثویت، بختیاری‌ها در آیینه تاریخ، ترجمه: مهراب امیری، انتشارات آنزان، تهران:۱۳۷۵
• سردار اسعد بختیاری، علی قلی خان. «تاریخ بختیاری» چاپ دوم، انتشارات اساطیر، تهران:۱۳۸۳
• لایارد، سر اوستن هنری. سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، ترجمه و حواشی: مهراب امیری، انتشارات فرهنگسرا، تهران:۱۳۷۱
• Bakhtiari Family