رضاشاه روحت شاد

در تظاهرات ۱۳۹۶ ایران دسته‌ای از شعارها به ایران پیش از روی‌کار آمدن نظام جمهوری اسلامی ارجاع داشت. این دسته از شعارها غالباً در هواخواهی شاهنشاهی پهلوی بود. از جمله این شعارها می‌توان شعارهایی همچون «ای شاه ایران برگرد به ایران»، «شاه برگرد شاه برگرد شاه برگرد»، «رضا شاه روحت شاد»، «شاهنشاه روحت شاد»، «رضا، رضا پهلوی»، «رضا شاه معذرت معذرت»، «ولیعهد کجایی به داد ما بیایی»، «ایران که شاه نداره حساب و کتاب نداره» را نام برد.[3]

به اعتقاد سیدجواد میری دانشیار جامعه‌شناسی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، یکی از دلایل ظهور این شعار، نقص گفتمان عمومی در جمهوری اسلامی ایران نسبت به «انکار مطلق پهلوی» و توصیف گذشته ایران با القابی همچون «طاغوت» بود. به گفته او، این شعار بیش از آنکه مدیون شخص رضاشاه پهلوی باشد، متأثر از «سیاه نمایی‌هایی» است که در رسانه‌های جمعی وابسته به نظام و توسط آموزش و پرورش در طول دوران جمهوری اسلامی برساخت شده‌است.[19]

به باور مرتضی مردیها مدرس و نویسنده علوم سیاسی، این شعار بیشتر از اینکه در مقام ابراز اشتیاق به نظام پادشاهی و سلطنت‌طلبانه باشد نشانه «عمق زیاد نارضایتی» و «نفرت از وضع موجود» در جامعه ایران است. مردیها رویکرد به سردادن شعارهای رئالیستی را بیشتر موضوعی «عارضی» می‌داند تا «ذاتی». او دیو ساختن و درمقابل آن بت‌سازی از شخصیت‌های سیاسی همچون شاه و محمد مصدق را کار نابجایی دانسته‌است. به اعتقاد مردیها اوضاع جامعه و مردم ایران در دوران پهلوی بدتر از دوران جمهوری اسلامی نبود. علاوه بر این، در تحلیل این شعار ضمن اینکه بدی‌های دوران پهلوی را انکار نمی‌کند و برخی از آنها را برمی‌شمرد، سهم بزرگی از معضلات دوران حکومت پهلوی را ناشی از «عقب ماندگی مردم» آن زمانه می‌داند تا خود حکومت.[20] مردیها در این تحلیل گفت:

انکار نکردن بدی‌های آن زمان چیزی است، و انصاف دادن به اینکه اگر با همان وضعیت ادامه می‌دادیم الان کجا بودیم، چیز دیگر. ایده پشت آن شعارهای سلطنت‌گرا این است نه آن.

— مرتضی مردیها، [20]

امیر یحیی آیت‌اللهی، پژوهشگر فلسفه در تحلیل خود از این شعار ابراز می‌کند که رضاشاه را باید در قالب همان دوران حکومتش سنجید و نه در ظرف ارزش‌های امروزین. او می‌افزاید که در زمانی که رضاشاه حاکم ایران بوده قاره اروپا و متعاقباً تمام جهان گرفتار فاشیسم دولتی بود و باید رضاشاه را در ظرف زمانی و مکانی دوران خودش سنجید. او روی هم رفته استنتاج می‌کند که رضاشاه و فرزندش خلاف تبلیغات نظام جمهوری اسلامی هیچ‌کدام دین‌ستیز نبودند و استبداد ورزی این دو حاکم نیز از دو حکومت پیشین و پسین خود بیشتر نبوده‌است. به اعتقاد آیت‌اللهی مسئله این شعار به رضاشاه و «مدرنیزاسیون از بالا» مربوط باشد به نسبت اپوزیسیون کلاسیک با ساخت سیاسی پسا انقلابی در ایران ربط دارد که به گفته او «مبهم» است.[21]

به عقیده رابرت اسپنسر نویسنده منتقد اسلام، معترضانی که شعار رضاشاه روحت شاد را سر می‌دهند، دارند تأکید می‌کنند که حکومت جمهوری اسلامی را نمی‌خواهند.[22]

صادق زیباکلام استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران نیز به تحلیل این شعار پرداخته‌است. او در این تحلیل تجدید گرایش به دودمان پهلوی در جامعه ایران را حسی نوستالژیک می‌داند که ناشی از سرخوردگی جوانان از انقلاب اسلامی است و نه عدم آگاهی آن‌ها از تاریخ. با این حال او از همگان با هر قضاوتی از تاریخ خواست تا رای ۹۸ درصدی مردم (با گرایش‌های سیاسی گوناگون) به جمهوری اسلامی در سال ۱۳۵۸ را کتمان نکنند.[23] او که خودش از مدافعان اقدامات رضاشاه پهلوی است، کتابی تحت عنوان رضاشاه به رشته تحریر درآورده‌است.[24] زیباکلام در مصاحبه‌ای پیرامون اقدامات رضاشاه می‌گوید:

من معتقدم تاریخ بهترین تعیین‌کننده‌است به شرطی که تحریف نشود؛ به نظر من رضاشاه خدمات زیادی را به ایران کرد؛ من معتقدم که ایران مدیون دو نفر است؛ یکی شمشیر آغامحمدخان و دیگری چکمه رضاخان؛ هر چند در دوران رضاشاه فضای بسته و دیکتاتوری حاکم بود ولی همین رضاخان توانست یکپارچگی را در ایران حفظ کند و تمامیت ارضی را حفظ کند و خدمات عمرانی زیادی را برای ما به ارمغان بیاورد.

— صادق زیباکلام، [24]

ابراهیم فیاض جامعه‌شناس و مردم‌شناس نزدیک به جناح اصولگرا، با شبیه‌دانستن اشرافی‌گری به‌وجود آمده در دوران حکومت جمهوری اسلامی و اواخر دورهٔ قاجار معتقد است: «رضاشاه روحت شاد، از یک‌سو واکنشی به اشرافیت مذهبی است و از سوی دیگر مطالبهٔ یک فضای سیاسی و اجتماعی جدید است برای رها شدن از شر این اشرافیت مذهبی.»[17]

مدافعان رضاشاه او را پدر «ایران نوین» می‌دانند. گویا مخالفت او با روحانیت و نظمی که در ایران آن زمان ایجاد کرد، از انگیزه‌های شعار دهندگان برای حمایت از اوست.[2] به دیدگاه مهدی مظفری جامعه‌شناس، این یک شعار «استراتژیک» است که مستقیماً ذات حکومت ولایت فقیه را نشانه گرفته‌است. به باور او دلیل اینکه مردم در شعارهایشان بیشتر به رضاشاه «رغبت» داشتند تا فرزندش محمدرضاشاه، «ضدیت» و «قاطعیت» او با روحانیت شیعه دوازده امامی بود. برخلاف محمدرضا پهلوی، رضاشاه برای مقابله با نفوذ کمونیست‌ها در ایران، هرگز حاضر نشد تا بر قدرت روحانیون بیفزاید.[25]

• بیژن نوباوه وطن عضو پیشین مجلس شورای اسلامی و مدیر مسئول روزنامه عصر ایرانیان در ۱۳ مرداد ۱۳۹۷ در یک نشست رسانه‌ای به مخالفت با این شعار برخاست. او ضمن دفاع از حکومت جمهوری اسلامی گفت: «کسانی که امروز می‌آیند و شعار «رضاشاه روحت شاه» سر می‌دهند، هدف شان تنها بازگرداندن ایران به دوران خفقان پهلوی است.»[26]
• مسعود رضایی، نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی در مصاحبه با خبرگزاری دفاع مقدس در مقام مخالف با این شعار برخاست. او این شعار را «غیر منطقی» خواند. علاوه بر آن او مدعی شد که سر دادن این شعار نشانه این است که مردم و به خصوص نسل جدید «تحلیل درستی» از تاریخ دوران پهلوی ندارد.[27]
• سازمان مجاهدین خلق نیز به مخالفت با این شعار برخاست.[28] در جریان اعتراضات اقتصادی در جلوی ساختمان مجلس شورای اسلامی در تیر ۱۳۹۷ این معترضان این شعار را فریاد زدند. این سازمان مأموران امنیتی جمهوری اسلامی را به همکاری و تحریک مردم معترض به سردادن این شعار در جریان آن اعتراض متهم کرد. همچنین این سازمان سیاسی، معترضانی که شعار سردادند را افرادی از «باند خامنه‌ای» خواند که قصد «تشویش اذهان» را داشتند و توسط نیروی انتظامی «مشایعت» می‌شدند.[29]
• یوسف اباذری سردادن این شعار در مسجد گوهرشاد (محل واقعه مسجد گوهرشاد) را ناشی از «سیاست‌های ناشیانه جمهوری اسلامی» در روایت تاریخ دانست. او گفت که «سیاست تحقیر ساواک» و «روایت ناشیانه از سلطنت رضاشاه و محمدرضاشاه در کتاب‌های درسی جمهوری اسلامی» باعث رشد نسلی از مردم شده که «همچون کودک» فکر می‌کنند و عاجز از درک حقایق حکومت پهلوی هستند. او همچنین ادعا کرد که شعاردهندگان جوانانی هستند که هیچ شناختی از زمان پهلوی ندارند.[30]