فریده قطبی

فریده قطبی فرزند باقر امجدالسلطان ۱۲۹۶ خورشیدی در لاهیجان، گیلان متولد شد.[2][3] نسب او به قطب الدین شریف لاهیجی، صوفی و مفسر قرآن می‌رسید.[4] او در مدرسهٔ ژاندارک تهران درس خواند که راهبه‌های فرانسوی آن را اداره می‌کردند و در فروردین ۱۳۱۶ خورشیدی، با یک افسر ارتش شاهنشاهی به نام سهراب دیبا ازدواج کرد.[3] یک سال پس از ازدواج همسرش به تبریز منتقل شد و او نیز به ناچار از خانواده خود جداشد و به تبریز کوچ کرد. در سال ۱۳۱۷ دختری به دنیا آورد که فرح دیبا نام گرفت. سهراب دیبا در جوانی بر اثر ابتلاء به سرطان معده در سال ۱۳۲۶ خورشیدی درگذشت. فریده هم پس از فوت شوهر ازدواج نکرد و چون فقیر بود با برادرش محمدعلی قطبی زندگی می‌کرد؛ این خواهر و برادر اهل رشت بودند. قطبی زندگی فریده را تأمین می‌کرد البته بسیار فقیرانه. فریده تنها فرزند خود به نان فرح را نیز همراه داشت که قطبی خرج او را نیز می‌داد. فریده و دخترش به همراه همسر و فرزند محمدعلی قطبی یک خانواده را تشکیل می‌دادند و قطبی تنها نان آور خانواده بود.[5]

فریده قطبی به هم‌راه افرادی از خانواده شوهرش، شرایط تحصیل دخترش فرح را در مدرسه‌های ایتالیایی‌ها و ژاندارک و دبیرستان رازی تهران فراهم کرد و او را برای ادامه تحصیل در رشته معماری به فرانسه فرستاد. او در روستای لیلاکوه لنگرود املاک و مستغلاتی داشت که توسط مباشرش حاج مسیح پورحسینی اداره می‌شد

با ازدواج فرح و محمدرضا پهلوی، در روز دوشنبه ۲۹ آذر ۱۳۳۸ خورشیدی، فریده دیبا به عنوان عضوی از خانواده سلطنتی ایران درآمد. با تولد ولیعهد وقت با نام رضا پهلوی موقعیت وی استحکام بیشتری یافت. وی مادربزرگ چهار شاهزاده دربار پهلوی بود.

1. قائم مقام بنگاه حمایت مادران و نوزادان
2. قائم مقام مرکز طبی کودکان
3. قائم مقام جمیعت ملی مبارزه با سرطان
4. عضو شورای عالی مرکز طبی کودکان
5. قائم مقام جمیعت بهزیستی و آموزشی فرح پهلوی
6. قائم مقام سازمان ملی انتقال خون ایران
7. قائم مقام جمیعت شیر و خورشید[6]

با وقوع انقلاب ۱۳۵۷ ایران، فریده دیبا نیز هم‌چون تنها دختر و نوادگانش ایران را ترک کرد. فریده قطبی در نوامبر سال ۲۰۰۰ میلادی(۱۳۷۹خورشیدی)، در پاریس درگذشت و در گورستان پاسی در شهر پاریس دفن شد.[7] یک سال پس از مرگ فریده قطبی، لیلا، کوچک‌ترین نوه‌اش نیز در کنار قبرش دفن شد.[8]

پس از انقلاب، کتاب خاطراتی، منتسب به فریده دیبا با عنوان «دخترم فرح» در ایران منتشر شد؛ درحالیکه پژوهشگران کتاب را صراحتاً فاقد اعتبار دانسته و جعلی اعلام کردند.[9]

فرح پهلوی دختر فریده دیبا در این‌باره، چنین متذکر شده: «ظاهراً کتاب‌های زیادی به اسم من، مادرم، ملکه مادر و برادران شاه، در جمهوری اسلامی چاپ می‌شود که همه ساختگی است. بعد از این که کتاب من در خارج به فارسی چاپ شد، در جمهوری اسلامی دو جلد کتاب به نام «دختر یتیم» نوشته فرح پهلوی، چاپ کردند که ساختگی است. حتی کتاب دخترم فرح که به اسم مادرم چاپ شده نیز جعلی است و مادرم هرگز خاطراتی ننوشت. تازه در این کتاب نوشتند ترجمه انگلیسی، که مادرم هیچگاه انگلیسی صحبت نمی‌کرد».[10] عبدالله شهبازی، نویسنده، مورخ و پژوهشگر ایرانی ضمن جعلی دانستن کتاب دخترم فرح گردآورنده آن را فردی معین با اهداف «سودجویانه» خوانده که به جعل کتب خاطرات به‌نام برخی چهره‌های سرشناس دوران پهلوی دست می‌زند. عبدالله شهبازی همچنین با انتقاد از وزارت ارشاد به خاطر صدور مجوز می‌گوید «این فرد بعد از کتاب دخترم فرح، خاطراتی به نام تاج‌الملوک پهلوی (مادر محمدرضا شاه پهلوی) به بازار عرضه کرده و بعد هم خاطراتی به نام اردشیر زاهدی منتشر کرده‌است.»[11] یعقوب توکلی، محقق و مورخ و استاد دانشگاه در مطلبی می‌افزاید:در مواردی شاهد جعل در تاریخ‌نگاری تجاری نویسان هستیم؛ هر چند ما نمی‌توانیم کسی را متهم نمائیم، اما توجه به ادبیـات تجـاری نویسی در کتاب‌های تاریخی کشور را نمی‌توانستیم نادیده بگیریم و رضایت دهیم هر نوشته‌ای تبدیل به متن تاریخی شود و مورد استفاده قرار گیرد. کتاب دخترم فرح از جمله کتاب‌هایی است که به‌طور چشم‌گیری در ایران به فروش رفت و مورد اعتنا واقع شد و حداقل، حدود هشت بار تجدید چاپ شده‌است، اما به این موضوع کمتر توجه شده‌است که کتابی که در ایران آن قدر به فروش رفت، اساساً جعلی است. چرا که نویسنده این کتاب مشخص نیست و واضح است که خانم فریده دیبا مادر فرح این اطلاعات را نداشته‌است. ایشان مطالبی را در این کتاب عنوان کرد که مثلاً افرادی چون ارتشبد فردوست یا ارتشبد طوفانیان به عنوان یک چهره امنیتی اطلاعاتی، بدان دسترسی داشته‌اند. یکی از ویژگی‌های این دسته از تاریخ نویسان بحث تاریخ سازی و جعل تاریخ است که متأسفانه به نوعی در بخش‌های مختلف این کتاب‌ها وجود دارد. کتاب دخترم فرح که تا حدود زیادی طی سال‌های اخیر در بورس کارهای تاریخی بوده، همچون خاطرات تاج الملوک کاملاً جعلی است و هیچ سندی برای این‌که این کتاب توسط خانم فریده دیبا به عنوان مادر فرح یا تاج الملوک نوشته شده باشد در دست نیست. واقعیت قصه این است که در جامعه، این دسته از کتاب‌ها را از حوزه تاریخ‌نگاری و منابع قابل استناد خارج نکردند و خارج از تاریخ نمی‌دانند به این دلیل که بعضی معتقدند برخی از مفاسد رژیم پهلوی را نمی‌توانیم بیان کنیم، بگذارید کسان دیگر بگویند. از این رو این آثار گسترش می‌یابند.[12] یعقوب توکلی با تأکید بر جعلی بودن کتاب، دلایل زیادی را همچون بی‌سوادی فریده دیبا، کهولت سن وی، محرمانه بودن بسیاری از اطلاعاتی که در کتاب آورده شده با توجه به منصب نداشتن فریده دیبا، مواضع کاملاً متفاوت نسبت به اشخاص، افشای برخی اطلاعات مربوط به قبل از سال ۱۳۳۸ زمانی که فریده دیبا هنوز به دربار وارد نشده بوده و… برشمرده است.[13][14]

• زنان دربار به روایت اسناد ساواک، فریده دیبا

، مرکز بررسی اسناد وزارت اطلاعات