دولت نظامی غلامرضا ازهاری

شکست دولت‌های متعدد و شاه در مقابله با انقلاب، و در عین اعطای امتیازات به مخالفان، مانند آزادی زندانیان سیاسی و برگشت همهٔ تبعیدیان سیاسی از جمله روح‌الله خمینی و…[5] شاه را واداشت تا به سیاست ارعاب و سرکوب علیه مخالفان متوسل شود و با انتصاب یک نظامی به ریاست دولت، جریان انقلاب را متوقف کند.[6] به همین منظور شاه بعد از برکناری شریف‌امامی، ارتشبد ازهاری را که رئیس ستاد ارتش بود، به نخست‌وزیری منصوب نمود.[7]

البته از طرف دیگر، روی کار آمدن کابینه نظامی ازهاری که دو ماه قبل از خروج شاه و سه ماه پیش از سقوط حکومت پهلوی و پیروزی انقلاب صورت گرفت، حاصل مشورت شاه با سالیوان، سفیر آمریکا و آنتونی پارسونز، سفیر انگلیس در تهران، و اصرار آنها به روی کار آمدن یک دولت نظامی بود.[8] برژنیسکی مشاور امنیتی جیمی کارتر رئیس‌جمهور آمریکا، در تماسی تلفنی به شاه حمایت کامل دولت مبتوع خود را از وی اعلام کرد. این تماس متعاقب جلسه‌ای که در کاخ سفید و در ارتباط با گزارش ویلیام سولیوان سفیر آمریکا در تهران برگزار گردیده بود، گرفته شد. در آن گزارش سآلیوان به وضعیت متزلزل شاه و به روند رو به گسترش انقلاب اسلامی ایران اشاره کرده بود. برژنیسکی در خاطرات خود چنین می‌نویسد:

من به شاه گفتم که ایالات متحدهٔ آمریکا در بحران کنونی به طور تام و تمام و بدون هیچ‌گونه قید و شرطی از شما حمایت می‌کند، شما از حمایت کامل ما برخوردار هستید، ثانیاً ما از تصمیم شما چه راجع به شکل و چه راجع به ترکیب حکومت مورد نظرتان حمایت خواهیم کرد و ثالثاً ما، تکرار می‌کنم، ما شما را به هیچ‌گونه راه حل خاصی تشویق و ترغیب نمی‌کنیم. سپس با توجه به گزارش سالیوان مبنی بر این‌که وی و سفیر بریتانیا به شاه در مورد تشکیل یک دولت نظامی هشدار داده‌اند، خطاب به او افزودم که امیدوارم روشن کرده باشم و به سفیرمان نیز دستور داده شده تا این نکته را روشن کند که ما شما را برای در پیش گرفتن جهت خاصی نصیحت یا ترغیب نمی‌کنیم… به نظر من مشکل شما این است که باید دست به یک سلسله اقدامات خاصی بزنید که اقتدار شما را به نحو مؤثر نشان دهد. شاه به سادگی پاسخ داد، چشم.[9][10]

توصیهٔ برژینسکی به شاه مقدمهٔ تشکیل دولت نظامی شد؛ و برای تشکیل یک دولت نظامی، قرعه به نام ارتشبد ازهاری که دارای عالی‌ترین شغل نظامی بود، اصابت کرد. بعدازظهر ۱۴ آبان ۱۳۵۷، ازهاری به کاخ شاه احضار شد و پس از مذاکرات مختصری، شاه به وی تکلیف نخست‌وزیری نمود و او نیز این مأموریت را پذیرفت.[11]

به دنبال انتصاب ازهاری به ریاست دولت نظامی، محمدرضا پهلوی در روز ۱۵ آبان در صفحه تلویزیون حاضر شد. این نطق اعتراف به گناهان گذشته و خطاهای بسیار رژیم گذشته بود. او در نطق خود افزود:

من نیز پیام انقلاب شما ملت ایران را شنیدم. من حافظ سلطنت مشروطه، که موهبتی است الهی که از طرف ملت به پادشاه تفویض شده است هستم و آنچه را که شما برای به دست آوردن آن قربانی داده‌اید، تضمین می‌کنم… من در اینجا از آیات عظام و علمای اعلام که رهبران روحانی و مذهبی جامعه و پاسداران اسلام بخصوص مذهب شیعه هستند تقاضا دارم تا با راهنمائی‌های خود و دعوت مردم به آرامش و نظم برای حفظ تنها کشور شیعه جهان بکوشند…[12]

کابینه پیشنهادی

متن مربوطه در ویکی‌نبشته: تصمیم قانونی دایر به‌ابراز رای‌اعتماد به دولت جناب تیمسارارتشبد غلامرضا ازهاری نخست‌وزیر

ازهاری روز ۱۵ آبان، کابینه‌ای ناقص شامل ۹ نفر که ۴ نفر از آنان وزیران دولت شریف‌امامی بودند و بقیه را فرماندهان نیروهای نظامی و انتظامی و امنیتی تشکیل می‌دادند را به شرح زیر به شاه معرفی کرد:

• امیرخسرو افشار قاسملو وزیر امور خارجه
• رضا عظیمی وزیر جنگ
• محمدرضا امین وزیر صنایع و معادن
• قره‌باغی وزیر کشور و سرپرست وزارت امور اقتصادی و دارایی
• غلامعلی اویسی سرپرست وزارت کار و امور اجتماعی
• امیرحسین ربیعی سرپرست وزارت مسکن و شهرسازی
• ابوالحسن سعادتمند سرپرست وزارت اطلاعات و جهانگردی
• ایرج مقدم سرپرست وزارت نیرو
• عزت‌الله همایون‌فر وزیر مشاور.

پس از چند روز مقرر شد که وزرای نظامی به دلیل مشاغل مهمی که دارند باید به کارهای خود برسند؛ در نتیجه، وزرای تازه‌ای معرفی شدند و ازهاری به تدریج کابینه را تکمیل نمود و بعد از تأیید شاه، رأی اعتماد مجلس شورای ملی را نیز به دست آورد.[13]

مجلس شورای ملی در جلسه روز چهارشنبه اول آذر ماه ۱۳۵۷ پس از طرح برنامه دولت و استماع سخنان نخست‌وزیر و موافقت با اجرای متن برنامه، با اکثریت ۱۹۰ رأی از ۲۲۹ نفر حاضر، به دولت ازهاری رأی اعتماد داد.[14]