شیراز

شیراز ( تلفظ) یکی از کلان‌شهرهای ایران و مرکز استان فارس در جنوب کشور است. جمعیت شیراز در سال ۱۳۹۵ خورشیدی، بالغ بر ۱٬۵۶۵٬۵۷۲ تن بوده، که این رقم با احتساب جمعیت ساکن در حومهٔ شهر به ۱٬۸۶۹٬۰۰۱ تن می‌رسد. شیراز پنجمین شهر بزرگ و پرجمعیت ایران و پرجمعیت‌ترین شهر جنوب کشور به‌شمار می‌رود.[4]

برای دیگر کاربردها، شیراز (ابهام‌زدایی) را ببینید.
شیراز
کلان‌شهر
نام‌های پیشین
تیرازیس، شهراز، شهر راز، شیرساز[1]
مهر
لقب(ها): 
پایتخت فرهنگی ایران
شهر شاعران
شهر باغ‌ها
شهر گل و بلبل
شیراز
موقعیت شهر شیراز روی نقشه ایران
مختصات: ۲۹°۳۷′ شمالی ۵۲°۳۲′ شرقی
مختصات: ۲۹°۳۷′ شمالی ۵۲°۳۲′ شرقی
کشور ایران
استاناستان فارس
شهرستانشهرستان شیراز
بخشبخش مرکزی شهرستان شیراز
مدیریت
 • نوعشورای شهر
 • شهردارحیدر اسکندرپور
مساحت
 • کلان‌شهر۲۴۰ کیلومتر مربع (۸۶٫۴۸۷ مایل مربع)
 • خشکی۲۴۰ کیلومتر مربع (۸۶٫۴۸۷ مایل مربع)
بلندی
۱٬۵۰۰ متر (۵٬۲۰۰ پا)
جمعیت
 • تراکم۷۲۰۰/کیلومتر مربع (۱۸۶۰۰/مایل مربع)
 • شهری
۱٬۵۶۵٬۵۷۲[2]
 • کلان‌شهری
۱٬۸۶۹٬۰۰۱[3]
 • رتبه جمعیت در ایران
فهرست شهرهای ایران بر پایه جمعیت
منطقه زمانییوتی‌سی +۳:۳۰ (ساعت رسمی ایران)
پیش‌شماره(های) تلفن۰۷۱
مسیرها
آینده
آزاد راه شیراز اصفهان
شناسهٔ ملی خودرو۶۳–۹۳ ایران
وبگاه

شیراز در بخش مرکزی استان فارس، در ارتفاع ۱۴۸۶ متر بالاتر از سطح دریا و در منطقهٔ کوهستانی زاگرس واقع شده و آب و هوای معتدلی دارد. این شهر، از سمت غرب به کوه دراک، از سمت شمال به کوه‌های بمو، سبزپوشان، چهل‌مقام و باباکوهی (از رشته‌کوه‌های زاگرس) محدود شده‌است.

شیراز، سومین شهر ایران بود که پس از تبریز و تهران، در سال ۱۲۹۶ خورشیدی، نهاد شهرداری در آن تأسیس شد.[5][6] شهرداری شیراز به ۱۱ منطقهٔ مستقل شهری، تقسیم شده و جمعاً مساحتی بالغ بر ۲۴۰ کیلومتر مربع را شامل می‌شود.

نام شیراز در کتاب‌ها و اسناد تاریخی، با نام‌های مختلفی نظیر: «تیرازیس»، «شیرازیس» و «شیراز» به ثبت رسیده‌است. محل اولیهٔ این شهر در محل قلعهٔ ابونصر بوده‌است. شیراز در دوران بنی‌امیه به محل فعلی منتقل می‌شود، و به بهای نابودیِ اصطخر – پایتخت قدیمیِ فارس – رونق می‌گیرد. این شهر در دوران صفاریان، بوییان و زندیان، پایتخت ایران بوده‌است.

شیراز از دیرباز به واسطهٔ مرکزیت نسبی‌اش در منطقهٔ زاگرس جنوبی و واقع‌شدن در یک منطقهٔ به نسبت حاصل‌خیز، محلی طبیعی برای مبادلات محلی کالا بین کشاورزان، یک جانشینان و عشایر بوده‌است. همچنین این شهر در مسیر راه‌های تجاری داخل ایران به بنادر جنوب مانند بندرعباس و بندر بوشهر قرار گرفته‌است.

شیراز به سبب جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی، مذهبی و طبیعی فراوان، همواره گردشگران بسیاری را به سوی خود فرامی‌خواند.[7] بیشینه مردم شیراز فارسی‌زبان هستند و به لهجه شیرازی سخن می‌گویند. شیراز پنجمین شهر پرجمعیت ایران، پایتخت فرهنگی ایران، دومین شهر ادبی جهان و سومین شهر مذهبی ایران است.

ریشه نام شیراز

اولین اشاره به نام شیراز، بر روی لوح‌های گلی ایلامی به ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد، بازمی‌گردد که در ژوئن ۱۹۷۰ در هنگام کندن زمین برای ساخت کوره آجرپزی، در گوشه جنوب غربی شهر یافت شده‌است. لوح‌های نوشته شده در ایلام قدیم به شهری به نام تیرازیس اشاره دارد.[8] با توجه به فونتیک چنین برداشت می‌شود: تیراسیس یا سیراسیس، این اسم از نام سیراجیس در فارسی قدیم، گرفته شده‌است که بر اثر تغییر منظم صداها در زبان فارسی مدرن به شیراز تغییر نام داده‌است. نام شیراز بر روی سفال‌های پیدا شده از ویرانه‌های دوره ساسانی در سده دوم پس از میلاد نیز، رویت شده‌است. بر اساس نوشته‌های برخی از نویسندگان بومی، با توجه به شاهنامه، نام شیراز از نام پسر سومین شاه جهان یعنی تهمورث مشتق شده‌است.[9] در کاوش‌های باستان‌شناسی در تخت جمشید، به سرپرستی جورج کامرون در سال ۱۳۱۴ خورشیدی، به پیدایش خشت‌نبشته‌هایی ایلامی انجامید، که بر روی چند فقره از آن‌ها به قلعه‌ای بنام «تیرازیس» یا «شیرازیس» اشاره شده‌است.[1][10] همچنین مهرهایی مربوط به اواخر ساسانی و اوایل اسلام، در محل قصر ابونصر یافت شده‌است، که حاوی نام «شیراز» است[11]ابن حوقل، جغرافی‌دان مسلمان سده چهارم هجری، وجه تسمیه شیراز را، شباهت این سرزمین به اندرون شیر می‌داند؛ چرا که به قول او عموماً خواربار نواحی دیگر بدان‌جا حمل می‌شد و از آن‌جا چیزی به جایی نمی‌بردند. براساس تحقیقات تدسکو، شیراز به معنای مرکز انگور خوب است. هرچند این نظر توسط محققین دیگر مانند: بنونیست و هنینگ رد شده‌است.[12]

پیشینه
نوشتار‌های اصلی: پیشینه شیراز، شیراز در گذر زمان و قصر ابونصر
نقشه شیراز قدیم
نمایی از سر در قصر ابونصر (۱۳۱۰–۱۳۱۲).

از دیدگاه تاریخی

برطبق تاریخ ایران، چاپ دانشگاه کمبریج، «سکونت دایمی در محل شهر شیراز شاید به دوران ساسانی و حتی پیش از آن برسد. اما اولین اشاره‌های معتبر در مورد این شهر به اوایل دوران اسلامی بر می‌گردد.»[13] به نوشته دانشنامه اسلامی نیز شیراز شهری است بنا شده در دوران اسلامی در محلی که از زمان ساسانی یا احتمالاً پیش از آن سکونت گاه دایمی انسان بوده‌است.[14]

بگفته شاپور شهبازی در دانشنامه ایرانیکا «این ادعا که شیراز اردوگاه مسلمانان بوده تا اینکه برادرزاده یا برادر حجاج ابن یوسف آن را در سال ۶۹۳ پس از میلاد به شهر تبدیل کرد، اثبات نشده‌است.»[15]

جان لیمبرت، چنین جمع‌بندی می‌کند که هر چند تاریخ نگاران اسلامی بر این عقیده هستند که شیراز در سده اول هجری به توسط عبدالملک مروان بنیان نهاده‌شده‌است، اما باید دانست که شهری با نامی نزدیک به نام شیراز پیش از اسلام در محل یا نزدیک شهر وجود داشته‌است که نام خود را به شهر فعلی شیراز داده‌است. خصوصاً با توجه به اشاره‌ای که حمدالله مستوفی داشته‌است.[11] مستوفی در نزهت‌القلوب (۷۴۰ ق) معتبرترین روایت را این می‌داند که شهر شیراز را محمد برادر حجاج ابن یوسف به زمان اسلام تجدید عمارتش کرد. حمدالله مستوفی روایت دیگری هم آورده‌است که تجدید بنا بر دست عم‌زادهٔ حجاج محمد بن قاسم بن ابی عقیل صورت پذیرفته‌است.[16] آثاری عیلامی (شامل یک سه‌پایه برنزی) مربوط به هزاره دوم پیش از میلاد در جنوب شرقی شیراز یافت‌شده‌است. همچنین در تعدادی لوح‌های عیلامی مکشوفه در پارسه (تخت جمشید) به کارگاه‌های مهمی در تی/شی-را-ایز-ایز-ایش (تیرازیس یا شیرازیس) اشاره می‌کند که بی‌شک همان شیراز امروزی است.[15]

لیمبرت، شهبازی و آرتور آربری هر سه فهرستی از نشانه‌های متعددی از سکونت دایم در دشت شیراز و اطراف محل کنونی شیراز در دوران پیش از اسلام را ذکر کرده‌اند. مانند نگاره‌های سنگی مربوط به اوایل ساسانی، اشارات موجود به دو آتشکده (بنام‌های هرمزد و کارنیان) و قلعه‌ای باستانی بنام شاه موبد و آثار کشف شده در قلعه ساسانی در محل فعلی قصر ابونصر.[11][15][17]

شهبازی می‌گوید که شواهد بالا چنین می‌نمایاند که شیراز تا پایان دوره ساسانی شهری با جمعیتی عمده و احتمالاً مرکزی اداری بوده‌است.[15] آرتور آربری چنین نتیجه می‌گیرد که بزرگی شیراز به هر اندازه بوده، این شهر در زمان داریوش زیر سایه پارسه و پس از حمله اسکندر مقدونی زیر سایهٔ شهر همسایه استخر بوده‌است.[17]

همچنین نام شیراز همراه بخش اردشیر خوره دوره ساسانی به مرکزیت فیروزآباد ذکر شده‌است و شیراز جزئی از آن بوده‌است.[11][17] اردشیر خوره یکی از پنج بخشی بوده‌است که استان فارس ساسانیان را تشکیل می‌داده‌است.[17] این اطلاعات در مهرهای ساسانی مربوط به اواخر ساسانی و اوایل دوران اسلامی کشف شده در محل قصر ابونصر در شرق محل کنونی شهر شیراز بدست آمده‌است و لیمبرت چنین پیشنهاد می‌نماید که استحکامات موجود در محل قصر ابونصر همان قلعه تیرازیس یا شیرازیس یاد شده در لوح‌های عیلامی پارسه است و بعدها پس از آنکه شهر فعلی شیراز در نزدیک این قلعه بنیان نهاده شده، این شهر نام خود را از این قلعه در حوالی شهر به یادگار گرفته‌است.[11]

باستان شناسان موزهٔ متروپولیتن نیویورک نیز با توجه به نتایج حفاری‌های خود در محل قصر ابونصر، این استحکامات و احتمالاً روستاهای اطراف را به عنوان محل شیراز پیش از اسلام پیشنهاد می‌کنند. آن‌ها گفته‌های بلخی در سده ۱۲ نقل می‌کنند که می‌گوید: در محلی که شیراز کنونی وجود دارد منطقه‌ای بوده‌است با چند قلعه در میان دشتی باز. آنان در مورد داستان بنیان نهاده شدن شهر جدید شیراز و انتقال آن به محل جدید چنین نظر می‌دهند که انتقال یک شهر در بسیاری جاهای دیگر مانند نیشابور و قاهره نیز اتفاق افتاده‌است. در این حالت پس از تحولات یا تغییراتی سیاسی، شهر به محلی در نزدیکی شهر قدیم منتقل شده و شهر قدیمی رها گشته تا به شهری حاشیه‌ای یا تلی از خرابه تغییر پیدا کند.[18]

در اسطوره‌ها و روایات سنتی

طبق روایتی سنتی بنای شیراز توسط تهمورث، از پادشاهان پیشدادی صورت گرفته و با گذشت زمان این شهر رو به ویرانی گذاشت.[17][19] همچنین طبق روایت سنتی دیگری در محل شهر شیراز شهری بنام فارس بوده‌است که برگرفته از نام فارس پسر ماسور، پسر شِم، پسر نوح است.[17]

فتح فارس توسط مسلمانان

استان فارس ساسانیان شامل استان فارس، یزد، حاشیه خلیج فارس و جزایر آن و بخشی از خوزستان کنونی بود، و طی حملات اعراب بین سال‌های ۶۴۰–۶۵۳ میلادی که از بصره سازماندهی می‌شد به تسخیر درآمد. در آن زمان در محل شیراز کنونی شهری نبود.[11] اما قلعه‌هایی در حوالی شیراز کنونی وجود داشت که در سال ۶۴۱ میلادی به تسخیر اعراب درآمد.[20] در طی این دوران اعراب حملات متعددی از محل این قلعه به استخر تدارک دیدند. استخر، پایتخت فارس تا سال ۶۵۳ میلادی مقاومت کرد. «شهر اصلی فارس، استخر، پیوندهایی نزدیک با سلسله ساسانی و دین زردشتی داشتند. حکمرانان عرب می‌خواستند که مرکزی رقیب و اسلامی در قلمرو تازه فتح شده خود درست کنند.» هنگامی که اعراب شهر شیراز را بنیان نهادند، شهر را بگونه‌ای بنیان گذاشتند که بزرگتر از اصفهان باشد.[11]

شهبازی می‌نویسد که به سبب قرار داشتن شیراز در محل تلاقی راه‌های منتهی به یزد، کرمان، خوزستان، اصفهان و خلیج فارس، شیراز به پایگاه (سپاه مسلمانان) در فارس و مقر دولت و کارگزاران ارشد نظامی و اداری تبدیل شد و برای دو سده محل استقرار فرمانداران عرب فارس بود.[15] هرچند تا دو سده شیراز زیر سایه شهر رقیب، استخر بود. اما به تدریج با اسلام آوردن ایرانیان و انحطاط شهر استخر، اهمیت شهر استخر به شیراز منتقل شد. از این دوران اطلاعات کمی در دسترس است ولی مشخص است که تا سده نهم میلادی شیراز دارای مسجد جامع نبوده‌است. یعنی تا زمانی که صفاریان شیراز را پایتخت حکومت خود قرار دادند.[11]

آل بویه تا صفویان
سکه‌ای مربوط به شیراز در دوران مغول

در سده چهارم و پنجم هجری قمری سلسلهٔ آل بویه فارس، شیراز را به پایتختی برگزیدند و مساجد، قصرها، کتابخانه و کانال آبرسانی از رودخانه کر در آن بنا نمودند. در این دوران شیراز به بزرگترین شهر استان فارس (شامل یزد و سواحل شمالی خلیج فارس) تبدیل شده بود. آل بویه پیرو شیعه ۱۲ امامی بودند و شیعه را تبلیغ نموده و مراسمی مانند محرم و عید غدیر را پاس می‌داشتند. با اینحال آل بویه سیاست‌مدارا و پذیرا بودن با سایر مذاهب مانند اهل سنت را در پیش داشتند. در زمان آن‌ها غیر مسلمانان مانند زردشتی‌ها مجبور نبودند که علامت مشخص‌کننده به تن داشته باشند یا در محله‌های خاصی زندگی کنند. در زمان آل بویه بازار شهر در هنگام جشن مهرگان و نوروز نورانی می‌شد و هنگامی که در سال ۳۶۹ هجری مصادف با ۹۸۰ میلادی مسلمانان شیراز علیه زرتشتیان به اغتشاش پرداختند، عضدالدوله لشکری برای تنبیه اغتشاش‌کنندگان به شیراز فرستاد.[11]

اتابکان فارس (سَلغُریان) از نیمهٔ سدهٔ ۶ هجری (۱۲ میلادی) بر شیراز مستولی شدند. در دورهٔ آن‌ها شیراز شکوفا شد و بناهای متعددی نظیر مدرسه، بیمارستان، بازار اتابک ساخته شد. به تدبیر اتابکان در حمله چنگیز خان مغول، شیراز از تخریب و قتل‌عام در امان ماند چرا که حکمرانان سلغری، ابوبکر بن سعد به پرداخت مالیات به مغولان رضایت دادند. آخرین حکمران اتابک اَبِش بنت سعد بود که به همسری پسر هلاکوخان مغول درآمد. مهریه او بخشش خراج شیراز بود و بدین ترتیب اتابکان فارس در سال ۶۸۵ هجری (۱۲۸۷–۱۲۸۶ میلادی) منقرض شد.[14] شیراز همچنین از قتل‌عام تیمور نیز در امان ماند زیرا شاه شجاع مظفری، فرماندار فارس تسلیم شد.[21] در سده سیزدهم میلادی، شیراز مرکزی پیشرو در علم و هنر بود. بخاطر تشویق حاکمان و وجود دانشمندان و هنرمند، این شهر توسط جغرافی‌دانان قدیمی دارالعلم نامیده می‌شد.[21]

دوران صفویه تا پایان قاجار

شیراز بسال ۹۰۹ هجری (۱۵۰۳ میلادی) به دست صفویه افتاد. شاه اسماعیل در راه توسعه تشیع رهبران مذهبی اهل سنت شهر را از دم تیغ گذرانید. در این دوران بناهای متعددی در شیراز مانند مدرسه خان، قصری در محل «میدان» و حصاری بدور شهر ساخت. شهر شیراز در دوران صفویه دو گروه رقیب را در خود جای داده‌بود. حیدری‌ها که پیرو شیخ حیدر صفوی بودند و در شرق شهر سکنا داشتند و نعمتی‌ها که در غرب شیراز ساکن بودند و پیرو شاه نعمت‌الله ولی بودند.[14]

پس از حمله افغان‌ها به ایران و سقوط صفویه در سال ۱۷۲۲ میلادی، سپاه افغان در سال ۱۷۲۳ روانه شیراز شد. شیراز پس از نه ماه محاصره و تحمل قحطی تسلیم شد. گفته می‌شود طی این محاصره حدود ۱۰۰ هزار تن از مردم شیراز هلاک شدند. نادرشاه توانست در سال ۱۷۲۹ شیراز را از دست افغان‌ها درآورد و خرابی‌های به بار آمده را ترمیم نماید. اما با شورش حکمرانان محلی در دوره افشاریان علیه نادر شاه، نادر شاه سپاهی را روانه شیراز کرد و شهر پس از چهار ماه محاصره سقوط کرد. پس از این حمله بسیاری از مردم شیراز از دم تیغ گذشتند و دو کله مناره در اطراف شهر برپا شد و باغ‌های اطراف شیراز نابود شد.[14]

کریم خان زند شیراز را در سال ۱۱۸۰ هجری قمری (۷–۱۷۶۶ میلادی) به‌عنوان پایتخت سلطنت خود برگزید. در این دوران شیراز رونقی دوباره یافت و بر جمعیت آن افزوده‌شد. شیشه ساخت شیراز به تمام ایران صادر می‌شد و شراب شیراز که عمدتاً توسط ارمنیان و یهودیان ساخته می‌شد از طریق خلیج فارس به بازار هند صادر می‌شد. در دوره کریم خان استادکاران و کارگران از سراسر ایران به شیراز آورده شدند.[14] گفته شده‌است که تنها ۱۲٬۰۰۰ تن در ساختن خندق جدید دور شهر شرکت داشتند. بدستور کریم خان بناهای متعددی مانند ارگ جدید شهر، بازار وکیل، دیوان‌خانه، توپخانه، یک مسجد باشکوه و چند هزار مسکن برای لرها که در سپاه کریم خان بودند بنا شد. در آن زمان شیراز یازده بخش داشت که پنج تای آن‌ها بخش‌های حیدری، پنج تای آن‌ها نعمتی و یک بخش متعلق به یهودیان بود. پس از کریم خان، جانشینان وی موفق به حفظ سلسله زندیه نشدند و پس از روی کار آمدن قاجارها، آقا محمد خان قاجار پایتخت را به تهران منتقل نمود.[14] در دوره قاجاریه، سید علی محمد باب در سال ۱۲۶۱ هجری قمری (۱۸۴۵ میلادی) در شهر شیراز شروع تبلیغ آیین خود نمود. او دستگیر و از شهر اخراج شد.[14] در زمان اشغال ایران در جنگ جهانی اول، شیراز از کانون‌های مبارزه با نیروهای خارجی بود و کمیته ملی حافظین استقلال ایران در این شهر فعالیت می‌کرد.[22]

دوران معاصر

در اثر شیوع آنفلوآنزا در سال ۱۹۱۸ حدود ۱۰٬۰۰۰ تن از مردم شیراز جان خود را از دست دادند. شیراز از دوران صنعتی شدن زمان رضا شاه که در شهرهای مختلف ایران رخ داد، چندان بهره‌ای نبرد؛ ولی پس از جنگ جهانی دوم شیراز پیشرفت زیادی داشت.[14] در سال ۱۳۵۳ شیراز از نظر بزرگی پس از شهرهای صنعتی تبریز و اصفهان و شهر مذهبی مشهد قرار داشت. در سال‌های منتهی به انقلاب شیراز شاهد رشد خوبی بود. هر چند شیراز دیگر در سر شاهراه ترانزیت کالا از بنادر خلیج فارس به داخل ایران را نداشت، چون نقش سنتی بندر بوشهر با ساخته شدن راه‌آهن سراسری به بنادر دیگری انتقال یافته بود. با اینحال مراکز آموزش عالی، پایگاه‌های نظامی و صنعت گردشگری رشد خوبی در این شهر داشت.[11][13]

پس از انقلاب، احیا و مرمت آثار تاریخی مورد توجه قرار گرفته‌است که از مهم‌ترین کارهای انجام گرفته می‌توان به احیای ارگ کریم خان، مرمت و بازسازی آرامگاه خواجوی کرمانی و دروازه قرآن، حمام وکیل و حافظیه اشاره نمود.[23]

یه علت گازرسانی از پالایشگاه گازی بیدبلند به مجتمع پتروشیمی شیراز، شهر شیراز یکی از اولین شهرهای گازرسانی شده در ایران بوده‌است، شرکت گازرسانی منطقه ۵ از سال ۱۳۴۲ در این شهر فعالیت داشته‌است که در اسفند ماه ۱۳۷۷ به شرکت گاز استان فارس تغییر نام یافت.[24]

جغرافیا
نوشتار(های) وابسته: رودخانه خشک
نقشهٔ آب و هوایی ایران؛ شهر شیراز در جنوب غرب کشور قرار گرفته و آب و هوای آن مدیترانه‌ای است.

شهر شیراز، مرکز استان فارس به طول ۴۰ کیلومتر و عرضی متفاوت بین ۱۵ تا ۳۰ کیلومتر با مساحت ۱۲۶۸ کیلومتر مربع به شکل مستطیل و از لحاظ جغرافیایی در جنوب غربی ایران و در بخش مرکزی فارس قرار دارد. اطراف شیراز را رشته کوه‌های نسبتاً مرتفعی به شکل حصاری استوار، احاطه کرده‌اند که از لحاظ سوق‌الجیشی و حفظ شهر اهمیت ویژه‌ای دارند.[25][26] این شهر از سمت غرب به کوه دراک، از سمت شمال به کوه‌های بمو، سبزپوشان، چهل‌مقام و باباکوهی (از رشته‌کوه‌های زاگرس) محدود شده‌است.[27] مختصات جغرافیایی شیراز عبارتست از ۲۹ درجه و ۳۶ دقیقه شمالی و ۵۲ درجه و ۳۲ دقیقه[14] و ارتفاع آن از سطح دریا بین ۱۴۸۰ تا ۱۶۷۰ متر در نقاط مختلف شهر متغیر است.[28][29] رودخانهٔ خشک شیراز رودخانهٔ فصلی است که پس از عبور از شهر شیراز به سمت جنوب شرقی حوضهٔ خود متمایل شده و به دریاچه مهارلو می‌ریزد.[14]

دریاچه مهارلو
نوشتار اصلی: دریاچه مهارلو

این دریاچه با ابعاد ۱۰×۶ در ۲۳ کیلومتری و وسعت ۲۵ هزار هکتاری[30] جنوب شرقی شهر شیراز و در باختر دریاچه بختگان قرار گرفته‌است. دریاچه مهارلو خاوری‌ترین بخش جلگه شیراز است.[31] مهارلو دارای آبی بسیار شور است و در فصل‌های خشکی یکی از کانسارهای بزرگ نمک ایران به‌شمار می‌آید. فرآوری نمک از این دریاچه توسط مجتمع استحصال نمک وابسته به پتروشیمی شیراز انجام می‌شود.[32]

آب و هوا

میانگین دما در تیرماه (گرم‌ترین ماه سال) ۳۰ درجهٔ سانتی‌گراد، در دی‌ماه (سردترین ماه سال)، ۵ درجهٔ سانتی‌گراد، در فروردین‌ماه ۱۷ درجهٔ سانتی‌گراد و در مهرماه ۲۰ درجهٔ سانتی‌گراد است و میانگین سالانهٔ دما ۱۸ درجهٔ سانتی‌گراد است.[33] میزان بارندگی سالیانهٔ شهر شیراز ۳۳۷٫۸ میلی‌متر است.[33]

آب و هوای شیراز

ژانویه فوریه مارس آوریل مـــــه ژوئـن ژوئیـه اوت سپتامبر اکتبـر نوامبر دسامبر سـال

گرم‌ترین
C°		 ۲۰ ۲۲ ۲۷ ۳۳ ۳۷ ۴۱ ۴۲ ۴۰ ۳۸ ۳۲ ۳۰ ۲۳ ۴۲

میانگین گرم‌ترین‌ها
C°		 ۹ ۱۲ ۱۶ ۲۲ ۲۸ ۳۴ ۳۶ ۳۵ ۳۲ ۲۶ ۱۸ ۱۲ ۲۴

میانگین سردترین‌ها
C°		 ۱ ۳ ۷ ۱۱ ۱۶ ۲۱ ۲۴ ۲۲ ۱۸ ۱۳ ۷ ۳ ۱۲

سردترین
C°		 -۱۲ -۷ -۲ -۲ ۷ ۱۱ ۱۶ ۱۲ ۷ ۲ -۵ -۵ ۰

بارش
mm		 ۸۱٫۲ ۴۳٫۱ ۴۸٫۲ ۳۰٫۴ ۷٫۶ ۰ ۲٫۵ ۰ ۰ ۵ ۴۰٫۶ ۶۶ ۳۳۷٫۸
منبع: سایت ودربیس[33] ۴ ژوئن ۲۰۰۹

فرهنگ
نوشتار‌های اصلی: فرهنگ در شیراز، واسونک و شراب شیراز

شیراز پایتخت فرهنگی ایران،[34] دومین شهر ادبی جهان و سومین شهر مذهبی ایران است. از میان شاعرهای بانویِ معروف ایران می‌توان از جهان‌ملک خاتون که در شیراز می‌زیسته نام برد.[35] شیراز به شهر شعر، شراب، باغ، نارنج و ترنج و گل و بلبل معروف است. باغ در فرهنگ ایرانیان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و شیراز از قدیم به داشتن باغ‌های بسیار و زیبا مشهور بوده‌است. شیراز از دوران باستان باغ‌های انگور فراوانی داشته و همین باعث شهرت جهانی شراب شیراز در دنیا شده‌است. امروزه بیشتر باغ‌های این شهر در شمال غرب آن و در مناطق قصرالدشت، کشن، چمران و معالی‌آباد واقع شده‌اند. تعدادی از باغ‌های شیراز از لحاظ تاریخی بسیار حایز اهمیت هستند و به‌عنوان مراکز مهم گردشگری به‌شمار می‌آیند. از معروف‌ترین این باغ‌ها می‌توان به باغ ارم، باغ عفیف‌آباد، باغ دلگشا و باغ جهان‌نما اشاره نمود.[23]

شهر شیراز در بین سال‌های ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۷ محل برگزاری جشن هنر شیراز بود. این جشنواره در زمان خود بزرگترین رویداد فرهنگی در نوع خود در سطح جهان بود. این رویداد با هدف تشویق هنرهای سنتی ایران و بالا بردن استانداردهای فرهنگی ایران تشکیل شده‌بود. همچنین این رویداد محلی بود برای گرد آمدن بزرگترین هنرمندان سنتی و مدرن ایران و سراسر دنیا در رشته‌های مختلف هنری.[36]

هنر
نوشتار(های) وابسته: معماری مسکونی شیراز و قالی فارس

جشن هنر شیراز
نوشتار اصلی: جشن هنر شیراز

جشنواره‌ای از هنر نمایشی و موسیقی بود که از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۶ در پایان تابستان هر سال در شهر شیراز و تخت‌جمشید برگزار می‌شد. این جشنواره زیر نظر دفتر مخصوص فرح پهلوی و با مدیریت فرخ غفاری اجرا می‌شد. از این جشنواره هنری به عنوان جنجالی‌ترین جریان فرهنگی و هنری در تاریخ معاصر ایران یاد می‌شود، و در جهان به عنوان یکی از رادیکال‌ترین جشنواره‌های مخلوط از هنرهای گوناگون و فرهنگ‌های شناخته می‌شود.[37]

نگارگری
مینیاتور شاهنامه، گرگسار در مقابل چادر اسفندیار زانو می‌زند متعلق به ۷۰۹ خورشیدی
نوشتار‌های اصلی: مکتب شیراز اول و مکتب شیراز دوم
مکتب شیراز اول

یک مکتب نگارگری ایرانی است. مغول‌ها تمامی ایران را تصرف کردند به جز شیراز که خود تسلیم شد. این مسئله باعث شد که در طی حکومت مغولان، در شیراز یک حکومت محلی شیرازی شکل بگیرد و این مسئله باعث پیدایش مکتب نگارگری شیراز شد که از مکتب تبریز بسیار بیشتر به مایه‌های ایرانی و شیوهٔ کهن نقاشی ایرانی نزدیک است. از آثار مکتب شیراز می‌توان به شاهنامه توپقاپوسرای استانبول (۷۳۱ هجری)، شاهنامه قوام‌الدین حسن وزیر (۷۴۱ ه‍.ق) و مونس الاحرار محمد بن بدر (۷۴۲ ه‍.ق) اشاره کرد.[38]

مکتب شیراز دوم

به مجموعه‌ای هنری که از اواخر سده هشتم هجری در شیراز و خصوصاً دوره تیموری تولید شده‌اند اطلاق می‌شود. پس از فروپاشی حکومت مغولان در سال ۷۷۱ ه‍.ق توسط تیمور، مکتب شیراز ادامه یافت و تأثیراتی را از مکتب تازه تأسیس جلایری هم دریافت کرد. از آثار این دوره گلچین اسکندر سلطان (۸۱۴ ه‍.ق)، شاهنامهٔ ابراهیم سلطان (۸۲۳ ه‍.ق) و خاوران نامهٔ ابن حسام با نگارگری فرهاد (۸۸۱ ه‍.ق) است. در دوران تیموریان (سده۹ ه‍.ق) و حضور اسکندر سلطان و ابراهیم سلطان در شیراز زمینه برای بروز دوباره ویژگی‌های دیداری مکتب شیراز اول (سده۸) فراهم شد.[39]

صنایع دستی

با بررسی‌های شورای جهانی صنایع دستی در بهمن ۱۳۹۸ شیراز به فهرست یونسکو برای شهرهای جهانی صنایع دستی افزوده شد. مجموعهٔ وکیل از مهم‌ترین مجموعه بناهای عمومی زندیه در این شهر است که امروزه می‌توان در بازار آن از انواع صنایع دستی‌های شیراز بازدید کرد. آثار صنایع دستی این شهر دارای تنوع بسیاری است و نمی‌توان آن را شهری تک رشته‌ای در این حوزه معرفی کرد. تولید محصولات صنایع دستی در تمامی این رشته‌های با رعایت شاخصه‌های کیفیت، اصالت، پیشینهٔ تاریخی، مرغوبیت، نوآوری و خلاقیت نشان از توجه خاص هنرمندان و صنعتگران این شهر از به هنرهای دستی و پیوند عمیق تولیدات دست‌ساز در این منطقه با حیات فردی و اجتماعی مردمان آن دارد.[40]

تولیدات چوبی از جمله خاتم‌کاری، که شاید بیش از تمامی هنرها در شیراز مشهور است، معرق کاری، منبت‌کاری چوب، صنایع‌دستی سفالی و سرامیکی، از جمله سفالگری، کاشی معرق، کاشی هفت‌رنگ، هنرهای فلزی از جمله نقره‌کاری و قلم‌زنی، دست‌بافته‌هایی چون گلیم و گبه، حصیر و بوریا، در کنار شیشه‌گری سنتی با پیشینهٔ وسیع تاریخی، نمدمالی، گچ‌بری، گیوه‌بافی و نیز نگارگری که از دیرباز نام این شهر را در میان مکاتب نقاشی ایران برجسته کرد، شیراز را در کنار سه شهر و روستای دیگر در ایران شایستهٔ حضور در فهرست شهرهای جهانی صنایع دستی در سال ۲۰۲۰ کرد.[41]

دین
نوشتار(های) وابسته: گذر ادیان

شیراز سکولارترین شهر ایران است.[42][43] اگرچه دین اکثر مردم شیراز اسلام است. بیشتر یهودیان شیراز در طی پنجاه سال دوم سده بیستم به اسراییل و آمریکا مهاجرت کرده‌اند. این شهر هنوز پذیرای اقلیتی ۶۰۰۰ تنی از یهودیان است.[44] به دلیل فعالیت‌های تبلیغاتی مسیحی در قرون نوزده و بیستم میلادی گروه‌های کوچکی از مسیحیان فرقه پروتستان مانند انگلیکن و پرسبی‌ترین در شیراز زندگی می‌کنند.[45] در حال حاضر در شیراز دو کلیسای فعال وجود دارد که یکی متعلق به ارامنه و دیگری متعلق به کلیسای انگلیکن است.[46][47]

زبان
نوشتار اصلی: لهجه شیرازی

مردم شیراز زبان فارسی را با لهجه شیرازی تکلم می‌کنند. لهجه شیرازی دارای ۲۳ همخوان /P/ , /b/ , /f/ , /v/ , /t/ , /d/ , /k/ , /g/ , /q/ , /c/ , /j/ , /s/ , /z/ , /s/ , /z/ , /m/ , /n/ , /l/ , /r/ , /h/ , /x/ , /?/ , /y/ و ۹ واکه ساده /a/ , /a:/ , /e/ , /e:/ , /o/ , /o:/ , /a/ , /i/ , /u/ و ۵ واکه مرکب /y/ , /ay/ , /ou/ , /ey/ , /ow/ است و ساخت هجایی آن cvc(c) است. تحقیقات در مورد وضع حاضر لهجه شیرازی نشان می‌دهد که در میان شیرازیان میزان آشنایی با این لهجه در سنین بالاتر بیشتر است. در میان بانوان میزان آشنایی زنان خانه‌دار و در میان مردان، کسانی که کار آزاد دارند آشنایی بیشتری با این لهجه دارند.[48] ظهور دو شاعر بزرگ فارسی نو، حافظ و سعدی، باعث تأثیرپذیری تمام جنبه‌های زندگی مردم شیراز از عصر مغول به پس از آثار این شاعران شد. بگونه‌ای که باعث افول گویش پیشین مردمان این شهر و حکمفرما شدن فارسی نو در این شهر شد.[14]

روز شیراز
نوشتار اصلی: روز شیراز
پرواز بالن‌های هوای داغ در روز شیراز (۱۳۸۹)

با تصویب شورای شهر شیراز و تأیید مجلس شورای اسلامی روز میانی بهار، ۱۵ اردیبهشت به نام روز شیراز نامگذاری شده‌است. به همین مناسبت، همه ساله برنامه‌های ویژه‌ای از طرف شهرداری شیراز، در این روز برگزار می‌گردد.[49] به عنوان مثال در سال ۱۳۸۹ هجری خورشیدی برای اولین بار در ایران ۱۲ بالون هوای داغ به‌طور هم‌زمان بر فراز آسمان شیراز به پرواز درآمدند. به مناسبت هفته شیراز بالن‌هایی از کشورهای مختلف اروپایی توسط بالن سواران حرفه‌ای با حضور شهروندان شیرازی در آسمان شیراز پرواز کردند. بالن‌ها از ۲ منطقه استادیوم ورزشی حافظیه و دانشگاه علوم پزشکی شیراز برخاسته و پس از پروازی تقریباً ۲ ساعته بر فراز شهر شیراز، در نقاط مختلف فرود آمدند.[50][51]

جمعیت
تغییرات جمعیت شیراز بین سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵
جمعیت تاریخی
سالجمعیت±%
۱۳۳۵۱۷۰٬۶۵۹—    
۱۳۴۵۲۶۹٬۸۶۵+۵۸٫۱٪
۱۳۵۵۴۲۵٬۸۱۳+۵۷٫۸٪
۱۳۶۵۸۴۸٬۲۸۹+۹۹٫۲٪
۱۳۷۰۹۶۵٬۱۱۷+۱۳٫۸٪
۱۳۷۵۱٬۰۵۳٬۰۲۵+۹٫۱٪
۱۳۸۵۱٬۲۲۷٬۳۳۱+۱۶٫۶٪
۱۳۹۰۱٬۴۶۰٬۶۶۵+۱۹٪
۱۳۹۵۱٬۵۶۵٬۵۷۲+۷٫۲٪

در نخستین سرشماری رسمی ایران که در سال ۱۳۳۵ خورشیدی انجام گرفت، شهر شیراز با ۱۷۰٬۶۵۹ تن جمعیت ششمین شهر پرجمعیت ایران بود. در سرشماری سال ۱۳۵۵ خورشیدی این شهر با پیشی‌گرفتن بر آبادان به پنجمین شهر پرجمعیت ایران تبدیل شد؛ و تا سرشماری سال ۱۳۷۵ خورشیدی همین جایگاه را در اختیار داشت. در آخرین سرشماری انجام‌گرفته در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، کرج با رشد سریع خود بر شیراز پیشی گرفت.[52]

براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ خورشیدی، جمعیت شهرستان شیراز در این سال بالغ بر ۱٬۸۶۹٬۰۰۱ تن بوده‌است که از این تعداد ۹۴۲٬۴۴۴ تن مرد و ۹۲۶٬۵۵۷ تن زن بوده‌اند. همچنین تعداد خانوارهای ساکن این شهر، ۵۶۷٬۵۶۷ خانوار بوده‌است که ازین تعداد ۱٬۵۶۵٬۵۷۲ تن در شهر شیراز زندگی می‌کنند.[53]

هرم جمعیتی شیراز در سال ۱۳۹۵[54]
مردانسنزنان
۵۰٬۹۲۲ بیشتر از ۶۵ ۴۹٬۴۸۰
۳۰٬۷۸۵ ۶۰–۶۴ ۲۹٬۷۵۴
۳۹٬۱۰۲ ۵۵–۵۹ ۳۸٬۱۵۹
۴۴٬۶۲۳ ۵۰–۵۴ ۴۳٬۹۵۰
۵۰٬۸۲۰ ۴۵–۴۹ ۵۰٬۹۵۷
۵۳٬۱۸۹ ۴۰–۴۴ ۵۳٬۹۶۱
۷۱٬۴۹۴ ۳۵–۳۹ ۷۳٬۶۱۷
۹۱٬۹۹۵ ۳۰–۳۴ ۹۵٬۲۴۰
۸۱٬۱۳۸ ۲۵–۲۹ ۸۴٬۸۴۵
۶۰٬۹۴۶ ۲۰–۲۴ ۵۹٬۶۶۳
۵۱٬۷۷۴ ۱۵–۱۹ ۴۸٬۸۷۲
۴۹٬۸۹۹ ۱۰–۱۴ ۴۷٬۷۲۳
۵۴٬۴۲۷ ۵–۹ ۵۲٬۲۸۰
۵۴٬۳۳۶ ۰–۴ ۵۱٬۶۲۱

طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در شیراز به قرار زیر بود:[55]

نظرسنجی سال ۱۳۸۹
اقوام کلان‌شهر شیراز
قومیت درصد
فارس
  
 ۸۴٫۴%
ترک
  
 ۱۰٫۶%
لر
  
 ۳٫۶%
بلوچ
  
 ۰٫۷%
کرد
  
 ۰٫۴%
عرب
  
 ۰٫۴%

جمعیت شیراز در کتاب فارسنامه ناصری: در کتاب فارسنامه ناصری(نوشته حسن حسینی فسائی و تصحیح و حاشیه نویسی منصور رستگار فسایی) یازده محله شیراز به تفسیر توضیح داده شده و جمعیت زنان و مردان و تعداد خانه ها جمع آوری شده در سال ۱۲۶۲ هجری خورشیدی ( ۱۳۰۱ هجری شمسی - ۱۸۸۳ میلادی) آورده شده. یازده محله شیراز با جمعیت کل ۴۹۸۲۷ نفر گزارش شده. جمعیت زنان ۲۶۵۹۵ و جمعیت مردان ۲۳۲۳۲ نفر با ۵۸۶۲ خانه. پرجمعیت ترین محله"محله بالا کفت" (باغ نو) با جمعیت ۴۴۹۷ زن و ۳۸۷۰ مرد و ۱۰۳۶ خانه گزارش شده. کم جمعیت ترین محله " محله یهود" با جمعیت ۱۰۴۰ زن و ۹۳۰ مرد و ۲۲۲ خانه گزارش شده. [56]

جاذبه‌های گردشگری

جاذبه‌های تاریخی

شیراز به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری و توریستی ایران مطرح بوده و با جاذبه‌های تاریخی فراوان برای گردشگران داخلی و خارجی شناخته شده‌است.[23] از جاذبه‌های تاریخی شهر شیراز می‌توان به آتشکدهٔ صمیکان، آرامگاه حافظ، آرامگاه خواجوی کرمانی، آرامگاه سعدی، ارگ کریم‌خان، باغ جهان‌نما، باغ ارم، باغ تخت، باغ چهل‌تن، باغ دلگشا، باغ عفیف‌آباد، باغ نارنجستان قوام، باغ هفت‌تن، خانه صالحی، چاه مرتاض علی، حمام باغ نشاط، عمارت باغ ایلخانی، عمارت باغ نشاط، عمارت دیوانخانه، عمارت کلاه‌فرنگی باغ نظر، مسجد نصیرالملک، قصر ابونصر، قلعهٔ کک‌ها، مدرسهٔ آقاباباخان، مدرسهٔ خان، موزهٔ پارس، موزهٔ هفت‌تنان، نقش برجسته بهرام در برم دلک اشاره کرد.[57][58][59]

در سال ۱۳۷۴ در پروژه بین الحرمین ۷ هکتار از بافت تاریخی شیراز که متشکل از ۸۷ خانه تاریخی، مسجد و مدرسه تاریخی بود تخریب شد. هم‌اکنون نیز تصمیم بر این است که تحت همان پروژه ۵۷ هکتار دیگر بدون در نظر گرفتن آثار و بناهای ارزشمند تاریخی تخریب و جایش را به پاساژهای تجاری بدهد.[60]

جاذبه‌های طبیعی

از جاذبه‌های طبیعی شهر شیراز می‌توان به آبشار کوهمره سرخی، برم‌دلک، پارک قلعه‌بندر، پارک ملی بمو، باغ پرندگان شیراز، پیربناب، چشمهٔ جوشک، چشمهٔ خارگان، چشمهٔ ریچی، دریاچهٔ دشت ارژن، دریاچهٔ مهارلو، رکن‌آباد، رودخانهٔ قره‌آغاج، روستای قلات، کوه سبزپوشان، گردشگاه آتشکده، گردشگاه چاه‌مسکی، گردشگاه چشمه سلمانی و گردشگاه هفت‌برم اشاره کرد.[61][62]

چشمه‌های طبیعی موجود در اطراف شیراز هم از جهت آب‌درمانی و هم از جهت جذب گردشگر برای صنعت گردشگری استان فارس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند و صنعت گردشگری این استان را رونق می‌بخشند.[62]

جاذبه‌های مذهبی

مقبره امام‌زادگان متعددی که در شیراز وجود دارد، در طول سده‌ها ساختار اجتماعی و اقتصادی این شهر را شکل داده‌است. گفته می‌شود که در زمان مأمون خلیفهٔ عباسی، تعدادی از فرزندان و نوادگان موسی بن جعفر -امام هفتم شیعیان- به شیراز پناه آورده بودند. برطبق روایت‌های مختلف، آنان به مرگ طبیعی درگذشتند یا توسط حاکم عباسی کشته شدند. پس از سال‌ها تعدادی از این مزارها شناسایی شدند و زیارتگاه شیعیان قرار گرفتند. برخی از این امام‌زادگان -همچون علی بن حمزه- در دورهٔ آل بویه شناسایی شدند؛ ولی برای بعضی دیگر -مانند شاه‌چراغ- حدود چهارصد سال زمان لازم بود تا توسط حکمرانان سَلغُری شیراز شناسایی شوند. شناسایی بیشتر این مزارها بیش از آن‌که براساس شواهد و اسناد تاریخی باشد، بر مبنای احادیث و روایات اسلامی بوده‌است.[11]

خانه باب، مهم‌ترین زیارت‌گاه بهائیان در ایران بود،[63][64][65][66] در ۱۰ شهریور ۱۳۵۸[67] و در جریان حوادث بعد از انقلاب ایران تخریب شد.[68][69]

فضای سبز
نوشتار(های) وابسته: فهرست بوستان‌های شیراز

سرانه فضای سبز در شیراز در سال ۱۳۸۷ برابر با ۱۲٫۷ متر مربع به ازای هر تن است.[70] هم‌اکنون در شهر شیراز ۱۱۸ پارک فعالیت می‌کنند که این تعداد شامل ۴۸ پارک شهری و ۷۰ پارک محله‌ای است که از این جهت مساحت کل پارکها در شیراز ۲٬۱۷۰٬۵۵۰ متر مربع است که از این میزان ۱۲۸٬۰۴۴ متر مربع متعلق به پارکهای محله‌ای و ۲٬۰۴۲٬۵۰۶ متر مربع متعلق به پارکهای شهری است و همچنین پارک آزادی با ۲۰۴٬۱۹۱ مترمربع مساحت بزرگترین پارک شیراز محسوب می‌شود.[71][72]

پارک کوهستانی دراک یکی از بزرگ‌ترین بوستان‌های ایران است که در شهر شیراز و در دامنه کوه دراک در شمال غرب این شهر قرار دارد. فاز اول این بوستان در تابستان ۱۳۹۶ گشایش یافت. در این پارک مسیر مناسب سازی شده‌ای برای پیمایش کوه وجود دارد. همچنین هوای تمیز پارک و چشم‌انداز زیبایی که از کوه دراک به شهر و طبیعت اطراف آن دیده می‌شود که یکی از جاذبه این پارک است[73][74][75]

نمایشگاه بین‌المللی
نوشتار اصلی: نمایشگاه بین‌المللی شیراز

نمایشگاه بین‌المللی شیراز بزرگ‌ترین مرکز نمایشگاهی در جنوب ایران است.[76] این نمایشگاه در فضایی بالغ بر ۷۶۰٬۰۰۰ متر مربع در شمال غرب شیراز در شهرک گلستان تأسیس گردیده‌است. نمایشگاه بین‌المللی شیراز هم‌اکنون دارای فضایی به میزان ۱٫۷ کیلومتر مربع به‌صورت ۶ سالن سرپوشیده و سه سالن در حال ساخت و فضای باز نمایشی به میزان ۳٬۰۰۰ متر مربع است.[76]

سوغات
کلوچه و مسقطی

از سوغات عمدهٔ شیراز می‌توان به آبلیمو، انار، انجیر، ترشی‌جات، چرم، حصیر، حنا، خاتم‌کاری، خراطی، خرما، ریسندگی، زعفران، سفیداب، سنگ‌تراشی، شیشه‌گری، بهار نارنج، ظروف سفالی، عرقیات، فلزکاری، قالی، کنده‌کاری، کیسه حمام، گبه، گلیم، کلوچه و مسقطی، نان یوخه، نان شیری، منبت‌کاری و نمد اشاره کرد.[77]

نگارخانه‌های شیراز

شیراز دارای ۱۸ نگارخانه‌است که به پرپایی و نمایش آثار هنری و فرهنگی می‌پردازند.[78]

موزه‌ها

شهر شیراز تعداد ۱۱ موزه را در خود جای داده‌است که از میان آن‌ها می‌توان به موزه‌هایی همچون موزه هخامنشی که به نمایش اشیای متعلق به زمان هخامنشی می‌پردازد، موزه ساسانی که به نمایش اشیایی از دوره ساسانی می‌پردازد، موزه قاجار که به نمایش اشیاء زمان قاجار می‌پردازد، موزهٔ تاریخ طبیعی و تکنولوژی که به نمایش گونه‌های جانوری، گیاهی و زمین‌شناسی می‌پردازد، موزه پارس که به نمایش اشیاء سفالی از هزاره‌های پیش از میلاد تا دوره قاجاریه می‌پردازد و موزه عفیف‌آباد که به نمایش سلاح‌های گوناگون دوره صفویه تا دوره پهلوی می‌پردازد اشاره کرد.[79][80]

  • ساختمان کلاه‌فرنگی موزه پارس
  • موزه نظامی عفیف‌آباد
  • موزه مردم‌شناسی ارگ
  • موزه سنگ
  • موزه تاریخ طبیعی

هتل‌ها و مراکز اقامتی
نوشتار اصلی: فهرست هتل‌های شیراز

شهر شیراز مجموعاً دارای ۱۳۱ مهمان‌پذیر و مهمان‌سرا ثبت شده[81] و همچنین ۳۴ هتل[82] است که از این تعداد، هتل‌های شیراز، زندیه، چمران، پارس و هما پنج ستاره،[83][84][85][86] ۲۶ هتل چهار، سه، دو و یک ستاره و ۴ هتل آپارتمان است.[82][83]

اقتصاد
بازار وکیل در سال ۱۲۶۰ خورشیدی.

در طول تاریخ شیراز به واسطه مرکزیت نسبی‌اش در منطقه زاگرس جنوبی و واقع بودن در یک منطقه به نسبت حاصلخیز به محل طبیعی برای مبادلات محلی کالا میان کشاورزان و یکجانشینان و عشایری مانند قشقایی تبدیل گشته بود. همچنین این شهر در مسیر راه‌های تجاری داخل ایران به بنادر جنوب مانند بوشهر بوده‌است که این نقش با احداث شبکه راه‌آهن به بنادر دیگر ایران کمرنگ شده‌است. مرکزیت ادارای و نظامی این شهر نیز باعث رونق شهر در طول تاریخ بوده‌است. در دهه‌های اخیر این صنعت گردشگری به رونق این شهر افزوده‌است.[13]

شهرک صنعتی بزرگ شیراز صنایع کوچک و بزرگ بسیاری را در خود جای داده‌است. شیراز جایگاه بودن کارخانجات الکترونیکی متعددی از جمله صنایع مخابراتی و الکترونیک ایران (صاایران)، زیمنس، ITMC و تکصا است. صنایع فناوری اطلاعات از بزرگ‌ترین صنایع این شهر به‌شمار می‌رود که با شهرهای بزرگی در زمینهٔ تبادل صنایع فناوری اطلاعات در جهان مانند مونیخ و برلین (در زمینهٔ کارخانجات زیمنس) در ارتباط است.[87][88]

کشاورزی همواره بخش مهمی از اقتصاد شیراز و حومهٔ آن بوده‌است که دلیل آن فراوانی آب در این منطقه نسبت به بیابان‌های اطراف است. تولیدات کشاورزی این شهرستان عبارت‌اند از: انگور، نارنج، خرمالو، ازگیل، شلیل، انار و گندم. این شهر در تولید فرش و گل نیز معروف است.[23] از صنایع دستی این شهر می‌توان به خاتم کاری، معرق‌کاری، قالی‌بافی و منبت‌کاری اشاره کرد.[23]

صنایع مهم شیراز شامل صنایع الکترونیک، پالایشگاه نفت، مجتمع پتروشیمی، کارخانهٔ سیمان، صنایع لاستیک‌سازی، صنایع لبنیات و صنایع نساجی است و در بخش انرژی نیروگاه گازی شیراز، نیروگاه حافظ، نیروگاه سیکل ترکیبی فارس و نیروگاه خورشیدی شیراز از جمله نیروگاه‌های مهم شیراز هستند.[23]

ترابری

فرودگاه
محمدرضا شاه پهلوی به همراه فرح پهلوی و فرزندانشان (رضا، فرحناز و علیرضا) در فرودگاه شیراز
یک بوئینگ ۷۳۷ متعلق به هواپیمایی سپهران در فرودگاه شیراز

شیراز دومین شهر ایران پس از تهران بود که دارای فرودگاه بین‌المللی شد. این فرودگاه در دوران سلطنت محمدرضا شاه پهلوی با نام فرودگاه بین‌المللی شیراز تأسیس شد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به‌نام «فرودگاه بین‌المللی شهید دستغیب» تغییر نام داد. فرودگاه شیراز پس از فرودگاه امام خمینی مجهزترین فرودگاه در سطح کشور محسوب می‌گردد. در حال حاضر فرودگاه بین‌المللی شهید دستغیب شیراز با دارابودن دستگاه‌های کمک ناوبری مدرن و کارآمد از قبیل دستگاه رادار PSR-SSR که یکی از پیشرفته‌ترین رادارهای دنیا است و همچنین دستگاه‌های NDB - DME - DVOR و ILS یکی از فرودگاه‌های ایمن و مجهز در سطح کشور بوده و پذیرای تمامی تایپهای پروازی است و به لحاظ سیستم‌ها ی هواشناسی، ارتباطی و رادیویی از تجهیزات پیشرفته و قابل اطمینان برخوردار است.[27] فرودگاه شیراز در اسفندماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی به جمع چهار فرودگاه خودگردان کشور پیوست.[89]
مسیرهای خارجی این فرودگاه عبارتند از کشورهای انگلستان،[90] مالزی،[91] ترکیه،[92] عراق،[93] سوریه، قطر، امارات متحده عربی (دبی، ابوظبی و شارجه)، کویت، بحرین، عربستان، روسیه، پاکستان، مصر و سودان.[27]
پروازهای داخلی این فرودگاه شامل پروازهای تهران، مشهد، اصفهان، تبریز، اهواز، آبادان، بوشهر، بندرعباس، ساری، لارستان، لامرد، چابهار، کرمان، کیش، لاوان، قشم، سیری، ماهشهر، جزیره خارگ، عسلویه، بهرگان و رشت است.[27]
شرکت‌های هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما)، آسمان، ایران ایرتور، کیش‌ایر، ماهان، کاسپین، فارس ایر قشم، نفت، زاگرس، تابان، ارم ایر، گلف ایر، ترکیش ایرویز،[92] سعودی‌ایر، ایرعربیا و به صورت موردی شرکت‌های هواپیمائی دیگر از فرودگاه شیراز جهت نشست و برخاست استفاده می‌کنند.[27]
هم‌اکنون ظرفیت پذیرش مسافر این فرودگاه ۴ میلیون تن در سال است که با اتمام طرح توسعهٔ این فرودگاه، به ۱۰ میلیون مسافر در سال افزایش می‌یابد.[27]

راه‌آهن
نوشتار اصلی: ایستگاه راه‌آهن شیراز

خبر افتتاح راه‌آهن شیراز اصفهان در ۱۳ خرداد سال ۱۳۸۸ خورشیدی توسط رسانه‌های خبری منتشر شد.[94] مدت کوتاهی پس از افتتاح این راه‌آهن معلوم شد که این راه‌آهن به صورت نیمه‌تمام و ناقص اجرا شده و با عبور اولین قطار از روی آن بسیاری از ریل‌ها در هم شکسته‌اند.[95][96] از آن زمان تا شهریورماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی، به علت آماده نبودن ایستگاه راه‌آهن شیراز شیراز برای سوار و پیاده کردن مسافران از ایستگاه موقتی در شهر جدید صدرا استفاده می‌شد.[97][98] ایستگاه راه‌آهن شیراز شیراز که اکنون یکی از بهترین ایستگاه‌های راه‌آهن کشور محسوب می‌شود در مهرماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی به بهره‌برداری کامل رسید و از آن زمان تمامی قطارها از ایستگاه اصلی حرکت می‌کنند.[99][100]

هم‌اکنون مسیرهای ریلی شیراز - نی ریز - گل گهر، شیراز - بوشهر - عسلویه و همچنین شیراز - جهرم - لار - بندرعباس در دست ساخت است.[101][102]

پایانه مسافربری
نوشتار اصلی: پایانه‌های مسافربری شیراز

چهار باب پایانهٔ مسافربری برون‌شهری در نزدیکی به ابتدای ۴ محور اصلی خروجی شهر قرار دارند. شهرداری شیراز در سال ۱۳۶۳ خورشیدی اولین پایانهٔ متمرکز خود را با نام «پایانهٔ شهید کاراندیش» مطالعه، طراحی و به اجرا درآورد که در دی‌ماه ۱۳۶۶ خورشیدی به بهره‌برداری رسید. «پایانهٔ شهید مدرس» در شرق شیراز و «پایانهٔ امیرکبیر» در جنوب غرب این شهر نیز پس از احداث و تجهیز در اردیبهشت‌ماه ۱۳۷۵ خورشیدی، به‌طور هم‌زمان به بهره‌برداری رسیدند. همچنین «پایانهٔ غیرمتمرکز سپیدان» جهت سرویس‌دهی به بخش‌های شمال غربی شهر شیراز از سال ۱۳۷۵ خورشیدی شروع به فعالیت کرده‌است.[103]

اتوبوس
نوشتار اصلی: اتوبوسرانی شیراز

شیراز از اولین شهرهای ایران است که دارای شرکت واحد اتوبوسرانی درون‌شهری شده‌است. سازمان اتوبوسرانی شیراز و حومه در سال ۱۳۴۵ خورشیدی تأسیس گردید. در آن سال ۱۰ دستگاه اتوبوس به صورت نقد و اقساط از شرکت «ایران ناسیونال» خریداری شد و تعداد ۱۰ تن راننده، ۴۰ تن کمک راننده، ۵۰ تن بلیت فروش و ۱۰ تن تعمیر کار و بازرس، کارکنان شرکت واحد بودند. حقوق روزانهٔ هر راننده به‌صورت تمام وقت (۶ صبح تا ۱۰ پس ازظهر) مبلغ ۱۶۰ ریال و هر تن کمک راننده و بلیت فروش ۸۳ ریال تعیین شده‌بود. با اتوبوس‌های خریداری شده، خط‌های یک، دو و سه راه‌اندازی شدند که این امر با استقبال مردم روبه‌رو گردید. از ابتدای سال ۱۳۸۰ خورشیدی، سازمان اتوبوسرانی شیراز در امر واگذاری اتوبوس‌ها به بخش خصوصی اقدام نموده‌است؛ به‌طوری‌که هم‌اکنون بیش از ۹۰ درصد از این ناوگان به بخش خصوصی واگذار گردیده‌است.[104]

قطار شهری
نوشتار اصلی: متروی شیراز

متروی شیراز به عنوان سومین سامانه قطار شهری در ایران پس از مترو تهران و مترو مشهد شناخته می‌شود. شبکه و خطوط مترو شیراز پس از خطوط مترو تهران دومین خطوط بزرگ مترو در کشور را دارا است و پس از تکمیل، در افق بلند مدت قرار است سالانه بیش از دویست میلیون سفر را پشتیبانی کند.[105]

عملیات ساخت خط ۱ متروی شیراز در سال ۱۳۸۱ از غرب شیراز (پل احسان) آغاز گردید. فاز اول این خط در تاریخ ۲۰ مهر ۱۳۹۳ و فاز دوم آن در تاریخ ۳۱ مرداد ۱۳۹۶ افتتاح شد و این خط هم‌اکنون به صورت کامل از پل احسان تا میدان الله (گلسرخ) در مجاورت فرودگاه شهید دستغیب شیراز فعال است.[106] عملیات ساخت خط ۲ متروی شیراز در سال ۱۳۹۰ آغاز گردید. پیش‌بینی شده فاز یک خط ۲ در چهار ایستگاه شکوفه، عادل‌آباد، امیرکبیر و امام حسین تا سال ۱۴۰۰ به بهره‌برداری برسد.[107][108] عملیات اجرایی و ساخت خط ۳ نیز در سال ۱۳۹۷ آغاز شده‌است.[109]

خطوط مسیرها سال آغاز ساخت سال افتتاح طول (km) تعداد کل ایستگاه‌ها نوع وضعیت
۱ احسان - فرودگاه ۱۳۸۳ ۱۳۹۳ ۲۴٫۵ ۲۰ قطارشهری ۲۰ ایستگاه فعال
۲ میانرود - کلبه سعدی ۱۳۹۰ نامعلوم ۱۵٫۱ ۱۳ قطارشهری در حال ساخت
۳ پل معالی‌آباد -شهر صدرا ۱۳۹۷ نامعلوم ۱۱٫۷ ۱۰ قطارشهری در حال ساخت
۴ احسان - بلوار مدرس نامعلوم نامعلوم ۱۷ ۱۷ قطارشهری در حال مطالعه
۵ کوشک میدان -سعدیه نامعلوم نامعلوم ۱۰ ۹ قطارشهری در حال مطالعه
۶ زرگری-پل غدیر نامعلوم نامعلوم ۱۵ ۱۴ قطارشهری در حال مطالعه
کل خطوط ۱۳۸۳ نامعلوم ۹۳٫۳ ۸۱ قطارشهری ۲۰ ایستگاه فعال

تاکسی
نوشتار اصلی: تاکسیرانی شیراز

شیراز دارای بیش از ۱۲٬۰۰۰ تاکسی از انواع مختلف است که بخش بزرگی از حمل و نقل مسافرین درون‌شهری این شهر را برعهده دارد. این رقم براساس سهم سفر در شهر شیراز ۱٬۸۴ و جمعیت ۱٬۲ میلیون تنی نزدیک به ۴۰ درصد از سفرهای درون‌شهری را عهده‌دار است.[110]

انواع مختلف تاکسی که در شیراز فعالند عبارتند از: تاکسی درون‌شهری (زرد، سبز و سفید)، تاکسی موقت، تاکسی تلفنی، تاکسی سرویس مدارس، تاکسی فرودگاه، تاکسی ترمینال، تاکسی خطوط ویژه و تاکسی بی‌سیم. البته سواری‌های مسافربر شخصی نیز اقدام به جابه‌جایی مسافر می‌کنند که به‌دلیل استفاده از سهمیهٔ سوخت مربوط به آن، بخش بزرگی از آن‌ها شناسایی شده و تحت نظارت سازمان تاکسیرانی قرار گرفته‌اند.[110]

سیما و رسانه

صدا و سیمای مرکز فارس که شامل دو بخش تلویزیونی و رادیویی است، برنامه‌های متعددی را به زبان‌های فارسی، انگلیسی و عربی پخش می‌کند.[111][112] شبکه فارس نخستین شبکهٔ استانی ۲۴ساعتهٔ کشور[112] و همچنین قطب انیمیشن کشور محسوب می‌شود.[113] رادیو فارس نیز به‌عنوان یکی از رادیوهای محلی کشور هم‌اکنون فعالیت می‌کند.[114] در شیراز روزنامه‌هایی مانند افسانه،[115] تحلیل روز،[116] خبر جنوب،[117] عصر مردم،[118] نیم‌نگاه،[119] منتشر می‌شود.

سینما
نوشتار اصلی: فهرست سینماهای شیراز

شهر شیراز دارای ۱۲ سینما است[120] که از این تعداد، سینماهای حافظ، پیام، ایران، پرسیا، فلسطین و بهمن در بلوار کریم‌خان زند، سینما شیراز درخیابان لطفعلی‌خان، سینما سعدی در خیابان قصردشت، سینما فرهنگ در چهارراه حافظیه، پردیس سینمایی گلستان در معالی آباد و پردیس سینمایی هنر شهر آفتاب در مجتمع تجاری خلیج فارس قرار دارند.[121]

ورزش و تفریح

شهر شیراز دارای چند باشگاه فوتبال حرفه‌ای است. تیم فوتبال باشگاه فجر شهید سپاسی[122][123] با سابقه حضور طولانی در لیگ برتر فوتبال ایران و ۴ تیم فوتبال برق شیراز،[124] پیام مخابرات[125] مقاومت بسیج[126] و باشگاه فوتبال قشقایی در لیگ دسته اول فوتبال ایران و دارای ۲ تیم فوتسال ارژن و صدرا در لیگ برتر فوتسال است.[127] همچنین شهر شیراز دارای تیم‌های بسکتبال، لوله آاس شیراز و ب. آ[128] در لیگ برتر بسکتبال است.

ورزشگاه‌ها
  • ورزشگاه پارس با ظرفیت ۵۰ هزار تَن که در جنوب شیراز واقع شده‌است.[129][130]
  • ورزشگاه حافظیه که دقیقاً در روبروی آرامگاه حافظ واقع شده‌است و محل برگزاری مسابقات تیم‌های شیرازی در لیگ برتر ایران و لیگ دسته یک است.[131]
  • ورزشگاه شهدای ارتش که در گذشته مسابقات مهم در آن انجام می‌گرفت و در یک پادگان متعلق به ارتش واقع است.[132]
  • دهکده المپیک شیراز با ظرفیت ۱۰۰ هزار تن که البته در حال ساخت و آماده شدن است.[133]

مراکز آموزش عالی و دانشگاه‌ها

چند دانشگاه مهم ایران در شیراز قرار دارند. مهم‌ترین دانشگاه آن دانشگاه شیراز است که شامل دانشکده‌های مهندسی، علوم، کشاورزی، دامپزشکی، ادبیات و علوم انسانی، هنر و معماری، حقوق و علوم سیاسی و علوم تربیتی و روانشناسی می‌شود.[134] دانشگاه شیراز با تأسیس دانشکده فنی با هدف آموزش متخصصان علوم پزشکی با یک برنامه چهار ساله در سال ۱۳۲۵ تأسیس شد. در ابتدا مؤسسه عالی بهداشت نامیده شد، در سال ۱۳۲۹ به یک دانشکده پزشکی تبدیل شد. در سال ۱۳۳۲ آموزشکده پرستاری نمازی و دانشکده‌های کشاورزی و هنر و علوم تأسیس شد. با افزودن دانشکده مهندسی و دانشکده دامپزشکی در سال ۱۳۳۳، به وضعیت دانشگاه ارتقاء یافت و دانشگاه پهلوی نامیده شد. سپس دانشکده دندانپزشکی در سال ۱۳۴۸، دانشکده تحصیلات تکمیلی و کالج الکترونیک در سال ۱۳۴۸، و دانشکده‌های حقوق و آموزش در سال ۱۳۴۹ به دانشگاه اضافه شدند.[135]

قدمت دانشگاه علوم پزشکی شیراز به ۷۰ سال می‌رسد.[136] دانشگاه صنعتی شیراز،[137] دانشکده صنایع مخابرات راه دور ایران،[138] دانشکده صنعت الکترونیک، دانشکده فنی شهید باهنر،[139] مرکزآموزش عالی حافظ شیراز[140] و مرکز آموزش عالی پاسارگاد شیراز[141] از دیگر دانشگاه‌های شیرازند. دانشکده صنعت الکترونیک شیراز به دلیل فعالیت‌های خاص خود و موفقیت‌هایی نظیر ساخت نخستین لامپ تصویر در ایران بسیار شناخته شده‌است در ضمن دانشکده صنایع مخابرات و راه دور ایران به دلیل وجود صنایع الکترونیک و مخابرات راه دور ایران در شیراز تأسیس شده‌است. دانشگاه آزاد شیراز که متشکل از چندین دانشکده است از مراکز مهم دانشگاه آزاد ایران است.[142] همچنین دانشگاه پیام نور نیز در شیراز وجود دارد.[143]

در اشعار فارسی

سعدی
شنیدم هر چه در شیراز گویندبه هفت اقلیم عالم باز گویند
آخر ای باد صبا بویی اگر می‌آریسوی شیراز گذر کن که مرا یار آن جاست
کاروانی شکر از مصر به شیراز آید اگر آن یار سفرکرده ما بازآید
این نسیم خاک شیرازست یا مشک ختنیا نگار من پریشان کرده زلف عنبرین
خاک شیراز همیشه گل خوشبوی دهدلاجرم بلبل خوشگوی دگر بازآمد
میلش از شام به شیراز به خسرو مانستکه به اندیشهٔ شیرین ز شکر بازآمد
خاک شیراز چو دیبای منقش دیدموان همه صورت شاهد که بر آن دیبا بود
چو پاکان شیراز، خاکی نهادندیدم که رحمت بر این خاک باد
که یارب پارس را مهد امان داربه سعدی برج طالع توامان دار
خوشا سپیده‌دمی باشد آنکه بینم بازرسیده بر سر الله اکبر شیراز
به حق کعبه و آن کس که کرد کعبه بناکه دار مردم شیراز در تجمل و ناز
که سعدی از حق شیراز روز و شب می‌گفتکه شهرها همه بازند و شهر ما شهباز

حافظ
خوشا شیراز و وضع بی‌مثالشخداوندا نگه‌دار از زوالش
به شیراز آی و فیض روح قدسیبجوی از مردم صاحب کمالش
نسیم باد مصلی و آب رکن‌آبادغریب را وطن خویش می‌برند از یاد
نمی‌دهند اجازت مرا به سیر و سفرنسیم باد مصلی و آب رکن‌آباد
اگرچه زنده‌رود آب حیات استولی شیراز ما از اصفهان به
شیراز و آب رکنی واین باد خوش نسیمعیبش مکن که خال رخ هفت کشور است
هوای منزل یار آب زندگانی ماستصبا بیار نسیمی ز خاک شیرازم

فردوسی
دوهفته در این نیز بخشید مردسوم هفته آهنگ شیراز کرد
هیونان فرستاد چندی ز ریسوی پارس، نزدیک کاوس کی

عماره
ز شیراز و از ترف سیصدهزارشتروار بد اندر آن کوهسار

شهریار
سلام ای شهر شیخ و خواجه شیرازسلام ای مهد عشق و مدفن راز
سلام ای قبله تقدیس و تقواسلام ای قلعهٔ سیمرغ و عنقا
سلام ای شهر عشق و آشنایی سلام ای آشیان روشنایی
بهار بوستانت بی‌زمستاندعایت کرده سعدی در گلستان
که یارب پارس را مهد امان داربه سعدی برج طالع تو امان دار
به تیر این دعا پیر دل‌آگاهمغول را کرد دست فتنه کوتاه
دل و دل‌بستهٔ ایران توباشیگل و گلدستهٔ ایران توباشی
اگر من دیهقان یا شهریارمگدای عشق این شهر و دیارم

اوحدی مراغه‌ای
نشنود از پرده کس آواز منتا نکند راست لبش ساز من
چند ز شیراز و ز رومم، دگررخت به روم‌آور و شیراز من

بابا طاهر
صفا هونم صفا هونم چه جابیکه هر یاری گرفتم بیوفا بی
بشم یکسر بتازم تا به شیرازکه در هر منزلی صد آشنا بی

سنایی
چشم بگشا و فرق کن آخرعنبر از خاک و شکر از شیراز

بهار
بود آیا که دگر بار به شیراز رسمبار دیگر بمراد دل خود بازرسم
هست راز ازلی در دل شیراز نهانخرّم آن روز که من بر سر آن راز رسم
برسر مرقد سعدی که مقام سعداستبسته دست ادب و جبهه قدمساز رسم
همت از تربت حافظ طلبم وز مددشمست و مستانه به خلوتگه اعزاز رسم

محله‌های شیراز

فهرست محله‌های شیراز:

شهرهای خواهرخوانده

جستارهای وابسته

منابع
  1. «تاریخچهٔ شیراز». وبگاه رسمی شهرداری شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۶ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  2. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۵ اکتبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۹.
  3. "Major Agglomerations of the World - Population Statistics and Maps". citypopulation.de. 2018-09-13. Archived from the original on 2018-09-13.
  4. «وبگاه مرکز آمار ایران - نتایج سرشماری سال نود و پنج به تفکیک شهر». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۹.
  5. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۹ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۳.
  6. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۳.
  7. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۱ اوت ۲۰۱۲.
  8. Cameron, George G. Persepolis Treasury Tablets, University of Chicago Press, 1948, pp. 115.
  9. Conder, Josiah (1827). Persia and China. Printed for J. Duncan., p. 339
  10. Cameron, George G. (۱۹۴۸)، Persepolis Treasury Tablets، University of Chicago Press، ص. ۱۱۵
  11. Limbert, Johm (۲۰۰۴)، Shiraz in the age of Hafez: the glory of a medieval Persian city، University of Washington Press، ص. p٫ ۴-۲۰، شابک ۰-۲۹۵-۹۸۳۹۱-۴
  12. «لغتنامه دهخدا». وبگاه لغتنامه دات کام. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ ژانویه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱ اسفند ۱۳۸۷.
  13. W B Fisher, Ilya Gershevitch, John Andrew Boyle, Ehsan Yarshster, R. N. Frye, Peter Jackson, Peter Avery, Laurence Lockhart, Gavin Hambly, Charles Melville (۱۹۶۸)، The Cambridge history of Iran (ویراست reissue)، Cambridge University Press، شابک ۰-۵۲۱-۰۶۹۳۵-۱
  14. Lambton, A.K.S. (۲۰۰۹)، Shiraz (ویراست Second Edition)، University of California UC Berkeley
  15. "Shiraz". دانشنامهٔ ایرانیکا. Archived from the original on 18 November 2012. Retrieved 2009-05-29.
  16. حمدالله مستوفی، نزهت‌القلوب به کوشش محمد دبیرسیاقی، قزوین انتشارات حدیث امروز ۱۳۸۱.
  17. Arthur John Arberry (۱۹۶۰)، Shiraz; Persian city of saints and poets (ویراست illustrated)، Original from the University of Michigan,University of Oklahoma Press، ص. ۳۱–۲
  18. H. E. Winlock, Walter Hauser, Joseph M. Upton (۱۹۳۳–۱۹۳۴)، «فصل کتاب»، The Persian Expedition، The Metropolitan Museum of Art، ص. ۳–۲۲
  19. Conder, ‎Josiah (1827), Persia and China, Printed for J. Duncan , p. 339
  20. البته بلاذری از تاریخ نویسان مسلمان صاحب کتاب فتوح البلدان معتقد است شیراز از نواحی اردشیر خره (از نواحی مهم فارس) بود است و مسلمانان آن را با تعهد پرداخت خراج و در پناه مسلمانان بودن اهل آن‌ها گشودند او می‌گوید:بنا شد کسی که می‌خواهد از شهر بیرون رود و خراج نپردازد، آزاد باشد، و هیچ‌یک از مردم کشته یا به غلامی گرفته نشوند (نعمت‌الله صفری فروشانی، درآمدی بر صلح‌نامه مسلمانان با ایرانیان در آغاز فتح ایران، مجله تاریخ اسلام، شماره۲)
  21. Khosrow Movahed، «Transformation of Shiraz city» (PDF)، 42 ISoCaRP Congress 2006
  22. تریان، امین (۵ آذر ۱۳۸۹). «فعالیت احزاب فارس در جنگ جهانی اول». انجمن پژوهشی ایرانشهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ دسامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۵ دی ۱۳۹۳.
  23. «ایران ویزیتورز». وبگاه ایران ویزیتورز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ سپتامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱ دی ۱۳۸۷.
  24. «تغییر نام شرکت گاز استان فارس». شرکت گاز استان فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۱-۱۰-۱۸.
  25. «دربارهٔ شیراز». دانشگاه علوم پزشکی شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۵ ژوئن ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲ ژوئن ۲۰۰۹.
  26. «اطلاعات کلی شیراز». سازمان میراث فرهنگی و گردشگری. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ آوریل ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲ ژوئن ۲۰۰۹.
  30. خبرگزاری ایسنا بایگانی‌شده در ۲۶ اوت ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine، سرویس: اجتماعی - محیط زیست، ۱۳۸۷/۰۶/۰۱، ۰۸-۲۲-۲۰۰۸، کد خبر: ۸۷۰۶–۰۰۲۴۲، بازدید: اوت ۲۰۰۸.
  31. «آفتاب». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۴ آوریل ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۲ ژوئن ۲۰۲۰.
  32. پایان‌نامه: بررسی منابع نمک دریاچه مهارلو و ناخالصی‌های آن بایگانی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine / امیررضا باستانی؛ به راهنمایی: ناصر طالب بیدختی.
  33. "اطلاعات آب و هوای شیراز (ودربیس)". وبگاه wheatherbase. Archived from the original on 14 November 2011. Retrieved 4 June 2009.
  34. «شیراز هنوز مدعی پایتخت فرهنگی ایران است». همشهری آنلاین. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۷ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  35. Firuza Abdullaeva، «Jahān-Malik Shīrāzī»، Poets and Poetry، Encyclopedia of Women & Islamic Cultures
  36. Don Rubin (۲۰۰۱)، The World Encyclopedia of Contemporary Theatre:Asia/Pacific، به کوشش مصحح Don Rubin. (ویراست illustrated)، Taylor & Francis، ص. ۲۰۰، شابک ۰-۴۱۵-۲۶۰۸۷-۶
  37. Daftari and Diba, Iran Modern, 87.
  38. ذکرگو، ص۲۷
  39. عبدی، آشنایی با مکاتب نقاشی، ۲۲.
  40. «وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی». visitiran. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۷ آوریل ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  41. «کدام شهرهای ایران دارای ثبت جهانی صنایع دستی هستند؟». خبرانلاین. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ فوریه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  42. «رشد فرد گرایی در شیراز». روزنامهٔ شرق، شمارهٔ ۲۳۶۴. ۱۴ مرداد ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اوت ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۵.
  43. «مذهبی‌ترین و سکولارترین شهرهای ایران کدامند؟». ملیون ایران. ۲۷ تیر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۵.
  44. "Middle East, World -Jews accused of spying are pawns in Iran power struggle". Independent.co.uk. Archived from the original on 5 May 2012. Retrieved 6 July 2009.
  45. Jamsheed K.، «Iran and Afghanistan: Christians»، Choksy in "Funerary Practices، Encyclopedia of Women & Islamic Cultures
  46. "Bearing the cross in Iran". guardian.co.uk. Archived from the original on 5 May 2012. Retrieved 6 July 2009.
  47. "Iranian Monuments: Historical Churches in Iran". iranchamber.com. Archived from the original on 5 May 2012. Retrieved 6 July 2009.
  48. نورجهان راستی عمادآبادی، بررسی واژه‌ها و اصطلاحات لهجه شیرازی از دیدگاه زبانشناسی اجتماعی و تطبیقی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان، ۱۳۷۵
  49. http://www.ebtekarnews.com/ebtekar/news.aspx?nid=12963 بایگانی‌شده در ۱۵ اوت ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine روزنامه ابتکار
  50. http://www.isna.ir/ISNA/NewsView.aspx?ID=News-1547056&Lang=P%5Bپیوند+مرده%5D ایسنا
  51. http://isna.ir/ISNA/NewsView.aspx?ID=News-1546953&Lang=P بایگانی‌شده در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine گزارش تصویری
  52. جمعیت شهرهای موجود کشور و متوسط رشد سالانهٔ آن‌ها به‌ترتیب حروف الفبا، نشریات مرکز آمار ایران
  53. «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
  54. «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵ به تفکیک سن». درگاه ملی آمار ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۹.
  55. فهرست نویسی پیش از انتشار کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران * شماره شابک ملّی:۲۸۹۰۶۹۰ *عنوان و نام پدیدآورنده:طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی)
  56. کتاب فارسنامه ناصری- بخش محله های شیراز
  57. «جاذبه‌های تاریخی شیراز؛ صفحهٔ اول». وبگاه شهرداری شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۱ مهٔ ۲۰۰۹.
  58. «جاذبه‌های تاریخی شیراز؛ ادامه». وبگاه شهرداری شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۱ مهٔ ۲۰۰۹.
  59. «جاذبه‌های فرهنگی شیراز». وبگاه شهرداری شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۱ مهٔ ۲۰۰۹.
  60. «شمارش معکوس برای تخریب ۵۷۰ هزار متر مربع از بافت تاریخی شیراز». وبگاه خبرگزاری میراث فرهنگی. ۱۳۹۰-۰۲-۱۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مه ۲۰۱۱.
  61. «جاذبه‌های طبیعی شیراز». وبگاه شهرداری شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اکتبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۱ مهٔ ۲۰۰۹.
  62. «جاذبه‌های طبیعی استان فارس». ادارهٔ کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اکتبر ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۴ مهٔ ۲۰۰۹.
  63. Kamrava, M.; Dorraj, M. (2008). Iran Today: An Encyclopedia of Life in the Islamic Republic. Greenwood Press. p. 192. ISBN 978-0-313-34163-2.
  64. Smith, Peter, (2008). An introduction to the Baha'i faith. Cambridge University Press. p. 192. ISBN 978-0-521-86251-6. OCLC 181072578.
  65. "BAHAISM viii. Bahai Shrines". Encyclopaedia Iranica. Archived from the original on 17 November 2019. Retrieved 4 February 2020.
  66. Foltz, R. (2013). Religions of Iran: From Prehistory to the Present. A Oneworld book. Oneworld Publications. p. 240. ISBN 978-1-78074-309-7. Retrieved 2020-02-04.
  67. دیانتی ممنوع - آزار و تعقیب بهاییان در ایران. شرکت کتاب. 2009. p. ۸۳. ISBN 978-1-59584-193-3.
  68. نوری, رضا (14 January 2020). "جنازه‌های بی‌تشییع؛ از احمد کسروی و بیژن جزنی تا مریم فیروز و هاله سحابی". BBC. Archived from the original on 17 January 2020. Retrieved 4 February 2020.
  69. کمالی, مهرک (2019-06-14). "بهائیان و تشدید سرکوب‌ها پس از انقلاب". بی‌بی‌سی فارسی. Archived from the original on 20 August 2019. Retrieved 2020-02-04.
  70. «سرانه فضای سبز شیراز». وبسایت وزرات جهاد کشاورزی ایران. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ ژوئن ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۰۹.
  71. «فهرست پارکهای محله‌ای شیراز». وبگاه رسمی سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۴ ژوئیه ۲۰۰۹.
  72. «فهرست پارکهای شهری شیراز». وبگاه رسمی سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۴ ژوئیه ۲۰۰۹.
  73. «پارک کوهستانی دراک شیراز». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۷ مه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۲ ژوئن ۲۰۲۰.
  74. «افتتاح فاز نخست پارک بزرگ کوهستانی دراک در شیراز». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ آوریل ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۶ آوریل ۲۰۱۸.
  75. پارک کوهستانی دراک بایگانی‌شده در ۲۲ مارس ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine کارناوال
  76. «دربارهٔ نمایشگاه بین‌المللی فارس». وبگاه رسمی نمایشگاه بین‌المللی شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ اوت ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۳ مهٔ ۲۰۰۹.
  78. «نگارخانه‌های شیراز». وبگاه رسمی شهرداری شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ مه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۰۹.
  79. «موزه‌های شیراز». شهرداری شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۴ مهٔ ۲۰۰۹.
  80. «موزه تاریخ طبیعی و تکنولوژی». دانشگاه علوم‌پزشکی شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۰ خرداد ۱۳۹۰.
  81. «مهمان‌پذیرها و مهمان‌سراهای شیراز». شهرداری شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۰ خرداد ۱۳۹۰.
  82. «لیست هتل‌های استان فارس». وبگاه هتلداری. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۶ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۰ خرداد ۱۳۹۰.
  83. «لیست هتل‌های شیراز». وبگاه رسمی اتحادیه هتلداران شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۰ خرداد ۱۳۹۰.
  84. "Chamran Grand Hotel". هتل چمران. Archived from the original on 16 June 2012. Retrieved 1 June 2012.
  85. «Pars International Hotel». هتل پارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۰ خرداد ۱۳۹۰.
  86. «هتل هما». هتل هما. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۰ خرداد ۱۳۹۰.
  87. «ادارهٔ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس». وبگاه اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۶ دی ۱۳۸۷.
  88. «عینیت بخشیدن به نقش شیراز به عنوان قطب الکترونیک کشور، از دیگر اهداف تأسیس برج الکترونیک شیراز است». وبگاه شهرداری شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۴ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۰۹.
  89. فرودگاه شهید آیت‌الله دستغیب شیراز از فهرست فرودگاه‌های زیان ده خارج شد http://shiraz.airport.ir/DesktopModules/News/NewsView.aspx?TabID=0&Site=shiraz.airport&Lang=fa-IR&ItemID=6550&mid=15706&wVersion=Staging بایگانی‌شده در ۳۰ نوامبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine
  90. افتتاح پرواز مستقیم شیراز - لندن http://shiraz.airport.ir/DesktopModules/News/NewsView.aspx?TabID=0&Site=shiraz.airport&Lang=fa-IR&ItemID=3293&mid=15706&wVersion=Staging بایگانی‌شده در ۱۰ مه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
  91. مقاصد پروازهای فرودگاه شیراز http://shiraz.airport.ir/HomePage.aspx?TabID=5089&Site=shiraz.airport&Lang=fa-IR بایگانی‌شده در ۱۰ مه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
  92. «برقراری پرواز استانبول-شیراز و بالعکس». وبگاه رسمی فرودگاه شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  93. برقراری اولین پرواز بغداد-شیراز و بالعکس http://shiraz.airport.ir/DesktopModules/News/NewsView.aspx?TabID=0&Site=shiraz.airport&Lang=fa-IR&ItemID=7264&mid=15706&wVersion=Staging بایگانی‌شده در ۲۸ نوامبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine
  94. «بالاخره راه‌آهن شیراز اصفهان افتتاح شد». تابناک. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱ خرداد ۱۳۸۸.
  95. «قصور در اجرای ناقص راه‌آهن شیراز اصفهان». همشهری آنلاین. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱ دی ۱۳۸۹.
  96. «راه‌آهن شیراز اصفهان نیمه‌کاره افتتاح شد؟». تبیان. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۱ اوت ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱ خرداد ۱۳۸۸.
  97. «آخرین وضعیت راه‌آهن تبلیغاتی». پایگاه خبری تحلیلی صبح امید. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ اکتبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱ خرداد ۱۳۹۰.
  98. «ایستگاه موقت راه‌آهن در صدرا تجهیز می‌شود». وبگاه رسمی خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱ خرداد ۱۳۹۰.
  99. «ایستگاه شیراز راه‌آهن تکمیل و آماده بهره‌برداری است». وبگاه رسمی خبرگزاری ایسنا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱ مهر ۱۳۹۰.
  100. «گزارش تصویری از ایستگاه راه‌آهن شیراز». وبگاه رسمی خبرگزاری ایسنا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱ مهر ۱۳۹۰.
  101. «عملیات اجرایی راه‌آهن شیراز-بوشهر-عسلویه آغاز شد». وبگاه رسمی خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱ خرداد ۱۳۹۰.
  102. «اعتبار ساخت راه‌آهن شیراز ـ جهرم ـ لار ـ بندرعباس تأمین شد». وبگاه رسمی خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱ خرداد ۱۳۹۰.
  103. «سازمان پایانه‌های مسافربری شهرداری شیراز». وبگاه سازمان پایانه‌های مسافربری شهرداری شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۶ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۷ مهر ۱۳۸۷.
  104. «سازمان اتوبوس‌رانی شیراز». وبگاه شهرداری شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۲ ژوئیه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱ فروردین ۱۳۸۸.
  105. «آخرین وضعیت مترو کلانشهرهای کشور/سهم شیراز از سفر با مترو:سالی ۳٫۷ میلیون سفر/تا پایان امسال فاز دوم خط یک شهر شیراز به بهره‌برداری می‌رسد - پایگاه خبری تحلیلی خبر پارسی». دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۰۸-۲۸.
  106. «فاز دوم خط یک قطار شهری شیراز افتتاح شد». خبرگزاری تسنیم. ۳۱ مرداد ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در 30 سپتامبر 2017. دریافت‌شده در ۸/۷/۱۳۹۶. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  107. «شیرازی‌ها انتظار مترو فراگیر را می‌کشند». ایرنا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۷ فوریه ۲۰۲۰.
  108. «خط 2 متروی شیراز 1400 افتتاح می‌شود». ایسنا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۷ فوریه ۲۰۲۰.
  109. «خط سه مترو شیراز بمهن‌ماه کلنگ‌زنی می‌شود». ایلنا.
  110. «تاکسیرانی شیراز». وبگاه شهرداری شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ سپتامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱ فروردین ۱۳۸۸.
  111. «صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز فارس». وبگاه رسمی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز فارس. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۴ مهٔ ۲۰۰۹.
  112. «شبکه فارس، نخستین شبکهٔ ۲۴ساعتهٔ استانی کشور». وبگاه رسمی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز فارس. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  113. «پایگاه اطلاع‌رسانی معاونت سیما». وبگاه رسمی پایگاه اطلاع‌رسانی معاونت سیما. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱ مهٔ ۲۰۰۹.
  114. «رادیو فارس». وبگاه رسمی رادیو فارس. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۴ مهٔ ۲۰۰۹.
  115. «روزنامهٔ افسانه». وبگاه رسمی روزنامهٔ افسانه. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۹.
  116. «روزنامهٔ تحلیل روز». وبگاه رسمی روزنامهٔ تحلیل روز. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۴ مهٔ ۲۰۰۹.
  117. «روزنامهٔ خبر جنوب». وبگاه رسمی روزنامهٔ خبر جنوب. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ مه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۴ مهٔ ۲۰۰۹.
  118. «روزنامهٔ عصر مردم». وبگاه رسمی روزنامهٔ عصر مردم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۵ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۴ مهٔ ۲۰۰۹.
  119. «روزنامهٔ نیم‌نگاه». وبگاه رسمی روزنامهٔ نیم‌نگاه. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ مهٔ ۲۰۰۹.
  120. «همه آنچه که باید دربارهٔ سینماهای شیراز بدانید/ لزو». خبرگزاری شبستان. ۲۰۱۸-۰۹-۱۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۱ نوامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۲-۱۴.
  121. «سینماهای شیراز». شهرداری شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ مه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۰۹.
  122. «باشگاه مقاومت شهید سپاسی». باشگاه فوتبال مقاومت شهید سپاسی شیراز فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۰ خرداد ۱۳۹۰.
  123. «باشگاه مقاومت شهید سپاسی». سایت رسمی اتحادیه باشگاه‌های فوتبال ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  124. «باشگاه برق شیراز». وبگاه رسمی باشگاه برق شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ آوریل ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  125. «باشگاه پیام مخابرات». وبگاه لیگ دسته اول. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ آوریل ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱ تیر ۱۳۸۸.
  126. «باشگاه مقاومت بسیج». وبگاه لیگ دسته اول. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ آوریل ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱ تیر ۱۳۸۸.
  127. «باشگاه‌های ارژن وصدرا». سایت رسمی فدراسیون فوتبال ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱ تیر ۱۳۸۸.
  128. «فدراسیون بسکتبال ایران». وبگاه رسمی فدراسیون بسکتبال ایران. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  129. «ورزشگاه بزرگ و زیبای پارس افتتاح شد». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ دسامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۹.
  130. «فارس نما». فارس نما. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ فوریه ۲۰۰۹.
  131. «ورزشگاه حافظیه شیراز با شرایطی ایدئال آماده میزبانی لیگ است». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۴ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ ژوئیه ۲۰۰۹.
  132. «در حاشیه سفر رئیس‌جمهوری به استان فارس (به نقل از روزنامه ایران)». بانک اطلاعات نشریات کشور. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۶ ژوئیه ۲۰۰۹.
  133. «توسعه فضاهای ورزشی کشور با ساخت ۹ دهکده المپیک». وبگاه رسمی پورتال خبری آفتاب. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  134. «دانشگاه شیراز». وبگاه رسمی دانشگاه شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  135. «تاریخچه دانشگاه». دانشگاه شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۹.
  136. «دانشگاه علوم پزشکی شیراز». وبگاه رسمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۲ آوریل ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  137. «دانشگاه صنعتی شیراز». وبگاه رسمی دانشگاه صنعتی شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  138. «دانشکده صنایع مخابرات راه دور ایران». وبگاه رسمی دانشکده صنایع مخابرات راه دور ایران. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ مارس ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  139. «دانشکده فنی شهید باهنر». وبگاه رسمی دانشکده فنی شهید باهنر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  140. «مرکز آموزش عالی حافظ شیراز». وبگاه رسمی مرکز آموزش عالی حافظ شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۷ مارس ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  141. «مرکز آموزش عالی پاسارگاد شیراز». وبگاه رسمی مرکز آموزش عالی پاسارگاد شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ مارس ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  142. «دانشگاه آزاد اسلامی شیراز». وبگاه رسمی دانشگاه آزاد اسلامی شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ اکتبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  143. «دانشگاه پیام نور شیراز». وبگاه رسمی دانشگاه پیام نور شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۷ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  144. "Sister Cities of Shiraz". Shiraz Municipality. 12 June 2010. Archived from the original on 27 September 2011. Retrieved 30 April 2015.
  145. محمد جواد مطلع. "شهرهای خواهرخوانده". Shiraz.ir. Archived from the original on 26 April 2012. Retrieved 17 October 2013.
  146. "Twinnngs". Nicosia Municipality. Archived from the original on 21 May 2009. Retrieved 17 November 2009.
  147. "Archived copy" (به Persian). Shiraz Municipality. 10 May 2016. Archived from the original on 2018-04-18. Retrieved 14 May 2016.
  148. «پیمان خواهرخواندگی شیراز و نانجینگ چین توسط شهرداران دو شهر امضا شد». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۶ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۹.
  149. «شیراز و مشهد خواهر خوانده شدند». خبرگزاری شبستان. دریافت‌شده در ۲۴ مرداد ۱۳۹۵.
  150. «رامسر و شیراز خواهرخوانده می‌شوند». خبرگزاری فارس. دریافت‌شده در ۲۴ مرداد ۱۳۹۵.
  151. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اکتبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۹.

پیوند به بیرون
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای شیراز دارد.
مراکز شهری
در دانشنامه‌های دیگر
نقشه‌ها
پیشین:
مشهد		 فهرست پایتخت‌های ایران
۱۷۵۰–۱۷۹۴		 پسین:
تهران
پیشین:
-		 پایتخت زندیان
۱۷۵۰–۱۷۹۴		 پسین:
کرمان

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.