منبت‌کاری

در ایران منبت کاری قدمتی چند هزار ساله دارد و روی دستهٔ شمشیرها، نیزه‌ها و سپرهای چوبی ارتشیان مادها و هخامنشیان توسط اهالی ملایر منبت‌کاری صورت می‌گرفته و پس از آن به در و پنجره و مبلمان امروزی تسری یافته‌است.[2]منبت گل و مرغ ملایر به عنوان یکی از کهن‌ترین سبک‌های منبت ایران است.

منبت ملایر بیشتر در عرصهٔ مبل است اما شهرهایی مانند گلپایگان و آباده در عرصهٔ تابلو، قاب و منبت‌های تزئینی دیگرفعالیت دارند.

منبت گلپایگان نیز قدمتی حدود ۸۰۰ ساله دارد و هم‌اکنون هم استادهای ماهر در این شهر فعالیت می‌کنند.

شهر ملایر در سال ۱۳۹۱ به عنوان شهر ملی منبت و پایتخت مبل و منبت ایران در لیست شهرهای صنایع‌دستی کشور ثبت شده‌است و جهانی شدن این هنر در دست بررسی می‌باشد.[3]

ملایر از دیرباز مهد منبت ایران به‌شمار می‌رفته و در دوران حکومت زندیه و پیش از آن و قبل از رواج هر نوع مبلمان به شیوهٔ نوین اجداد و نیاکان ملایری‌ها روی در و پنجره‌های چوبی منازل و مساجد از منبت استفاده می‌کردند و طرح‌های زیبایی را با ابزار کاملاً ابتدایی آن دوران بر روی چوب پیاده می‌کردند و رفته رفته هنر خود را از در و پنجره به مبلمان منازل و سایر صنایع دستی منتقل کردند.

استاد حسن ترک متولد جوکار (از توابع ملایر) معروف به حسنی، جوانی جسور و انسانی کامل و یک نجارزاده بود که در سال ۱۳۴۳ جهت تحقق خواسته‌های خود به تهران عزیمت و کار در یک کارگاه مبل سازی را آغاز کرد که برای مبل فروشان آن زمان تهران کلاف‌های مبل را با منبت انجام می‌دادند و در دههٔ چهل سه گروه معروف بازار مبل تهران را در دست داشتند. عدالت، فرد و گالیستان که رقیب هم بودند و دارای کارگاه رنگ و رویه کوبی بودند. در آن زمان مبل منبت یک کالای لوکس محسوب می‌شد که در کمتر منزلی مشاهده می‌شد.[4]

حسن طی ۳ سال کار فوت و فن کار و ریزه کاری و راه‌های ارتباطی این صنعت و هنر را فرا گرفت و با اجاره محلی در نظام آباد حوالی باشگاه دیهیم با تکیه بر پیشینه آباء و اجدادی و آموخته‌های نوین خود در تهران کار خود را شروع و سفارش‌های کلان دریافت کرد. سه مبل فروش تهرانی بر سر دادن کار به کارگاه حسن رقابت داشتند مدتی بعد از شروع کار حسن، نسل اول منبت کاران ملایری نزد ایشان آموزش دیدند و شروع به فعالیت کردند. مرحوم حسن با توجه به نیاز این هنر به مقار وسوهان جهت کارهای ظریف اقدام به طراحی مقار و سوهان‌های دو سر کج نمود که طی دو سفر به اصفهان ساخت آن‌ها را به صنعت‌گران اصفهانی سفارش داد و پس از آمدن حسن به جوکار در سال ۱۳۵۶ ارسال کار خام از تهران سرعت گرفت. هنوز هنرمندان نسل اول و شاگردان حسنی در جوکار و ملایر مشغول به کار و آموزش هنرمندان جدید بودند از نسل دومی‌ها هم بودند. بیشتر منبت کاران همه با هم فامیل بودند و هیچ‌کس حتی خود حسن آقا هم فکر نمی‌کرد که هنر منبت و این شغل تا این اندازه جذابیت و استعداد این حد توسعه را داشته باشد که اشتغال بیش از نیمی از جامعهٔ جوان و جویای کار شهرستان ملایر را فراهم کند و برای ۲۰۰۰۰ نفر در این شهرستان شغل ایجاد کند و روزی در ملایر بلوار ۳۲ متری بزرگترین بازار مبل و منبت غرب کشور راه اندازی شود و بیش از هررشته دیگری در شهرستان و استان اشتغال ایجاد کند و باعث تقویت اقتصادی خانواده و شهر و روستا باشد کارگاه حسن آقا جنب خانهٔ پدری و در سرپیچ مسجد امام رضا و قهوخانه بود. با فوت ناگهانی حسن آقا در پنجم خرداد ماه ۱۳۶۷ در چهل سالگی هنر منبت‌کاری پیش‌کسوتی بزرگ را از دست داد. هنر منبت که مرکزیت خاصی نداشت حالا به شهرستان ملایر هویت گرفته و همین رشد و تعالی چشمگیر باعث انتخاب ملایر بعنوان پایتخت مبل و منبت ایران زمین گردید. البته ناگفته نماند ملایربه تنهایی شهر منبت نیست وتویسرکان که همسایهٔ ملایر است به عنوان شهر ملی منبت گلریز که خاص آن منطقه است و نشان جغرافیایی منبت را دارد و همچنین آباده در استان فارس نیز به عنوان شهر جهانی منبت باستانی شناخته شده‌اند.

منبت کاری غالباً یا با شیوهٔ دستی انجام می‌شود یا با استفاده از دستگاه cnc. استفاده از دستگاه مزایایی نسبت به روش‌های سنتی دارد. یکی از این مزایا سرعت عمل و صرفه جویی در زمان است. مورد دیگر دقت بسیار بالای دستگاه است که قادر به پیاده‌سازی ریزکاری‌های نقوش و طرح‌های بسیار پیچیده را نیز دارد. مانند دیگر هنرهای دستی؛ تفاوت و گاهی برتری اصلی کارهای دستی هنری، منحصر به فرد بودن هر نسخهٔ دستی آن است.

در برخی دیگر از رشته‌های هنری چوبی مثل خراطی، و ابزار زنی و معرق‌کاری نیز نوعی کنده‌کاری اجرا می‌شود بنابراین نمی‌توان به آنها عنوان منبت‌کاری اطلاق نمود زیرا منبت‌کاری نوعی کنده‌کاری غیرهمگن برای رسیدن به نقش برجسته مطابق طرح‌های مورد نظر است.

• معرق‌کاری
• چوب‌تراشی
• خراطی
• چوب‌کاری

2. http://hamedan.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=10073