کوهنجان (سروستان)

شهر کوهنجان با مختصات جغرافیای ۲۹ درجه و ۱۳ دقیقه عرض شمالی و ۵۲ درجه و ۵۷ دقیقه طول شرقی، در فاصله ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی شیراز و ۲۴ کیلومتری غرب سروستان واقع شده‌است. کوهنجان در جنوب غربی دریاچه مهارلو واقع گردیده و ارتفاع آن از سطح دریاهای آزاد بیش از ۱۵۰۰ متر است.

شهرکه به لحاظ موقعیت نسبی در دشتی وسیع و در دامنه آخرین ارتفاعات زاگرس جنوبی قرار دارد از آب و هوایی معتدل و کوهپایه‌ای برخوردار است. آب و هوای آن در بهار و تابستان نسبتاً خنک و در زمستان سرد است.

مردم کوهنجان مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند. وجود دیرینه آرامگاه امامزاده شاه صفی الدین در این منطقه، نه تنها به عنوان نماد شهر قرار گرفته؛ بلکه اعتقادات مذهبی مردم شهر را نیز مستحکم کرده‌است. مردم این بخش در ایام عزاداری ائمه به ویژه ایام سوگواری محرم و صفر، با برگزاری مراسم سینه زنی و زنجیرزنی، در تکیه‌ها و هیئات مذهبی و مساجد ولی عصر (عج) و امام رضا (ع) و امامزاده شاه صفی الدین این ایام را به سوگواری می‌پردازند. روز عاشورا تمام هیئت‌ها با نظم خاصی در حالی که علم‌های هر هیئت مشخص است و جلو صف عزاداران حرکت می‌کنند وارد صحن امامزاده شاه صفی الدین می‌شوند.

مردم منطقه کوهنجان در اعیاد ملی و مذهبی با برگزاری مراسم جشن و سرور به شادمانی می‌پردازند. عید نوروز جلوه ویژه‌ای به این شهر می‌دهد. هر ساله در دومین روز فروردین که به روز سفید معروف است، مردم به باغ‌ها و مراتع سرسبز می‌روند و این روز را در طبیعت به سر می‌برند. موسیقی رایج در این روستا شامل ترانه‌های محلی و سنتی است که غالباً در جشن‌ها و عروسی‌ها اجرا می‌شود. چوب‌بازی و ترکه بازی از بازی‌های محلی کوهنجان است که در مراسم شادی و عروسی برگزار می‌شود. آش اَلوک بادام کوهی، کماج محلی، سوپ پسک جو، آش بنه و دمُبَل کوهی از غذاهای محلی روستای کوهنجان است. لبنیات و خشکبار از معروف‌ترین سوغاتی‌های کوهنجان به‌شمار می‌رود.

از جمله هنرهایی که از قدیم الایام مورد توجه افراد منطقه قرار گرفته، هنر خطاطی است؛ دو تن از هنرمندان باسواد قدیمی مرحومین کربلایی عبدالحسین جوکار و مهیار محیط نام داشتند. عبدالحسین جوکار قرآن کامل را پنج بار خطاطی کرد. او در سال ۱۳۹۱ از دنیا رفت و در هنگام وفات یکصدوبیست و دو سال داشت و تا آخرین لحظات عمر در سلامت کامل بود و چندین مرتبه از صدا و سیمای مرکز فارس با او مصاحبه شده بود که وی رمز سلامتی و عمر طولانی خود را در پرهیز کردن از خوردن غذاهای چرب و شیرین و استفاده از گیاهان داروئی و طبیعی و نوشیدن زنجبیل و لبنیات می‌دانست.

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۳٬۲۸۱ تن (در ۱٬۰۴۱ خانوار) بوده‌است.[1][2]

کوهنجان از شمال به شهرستانخرامه و از جنوب به بخش خفر شهرستان جهرم و کوار، از غرب به شهرستان شیراز و از شرق به سروستان منتهی می‌گردد؛ و جاده فرعی تنگ وحشی، این بخش را به شهرستان کوار و جاده شیراز- جهرم متصل می‌نماید.

جمع‌بندی آمار و اطلاعات روستایی بخش کوهنجان در سرشماری ۱۳۹۰ (به غیر از شهر کوهنجان)[3] تعداد آبادی‌ها بر حسب وضع سکونت

تعداد آبادی‌های دارای سکنه بر حسب تعداد خانوار

تعداد آبادی‌های دارای سکنه بر حسب جمعیت

جمعیت و خانوارهای ساکن در نقاط روستایی بر حسب جنس و گروه‌های عمده سنی

جمعیت شش ساله بیشتر، با سواد و در حال تحصیل نقاط روستایی کل شهرستان

شهر کوهنجان در یک منطقه دشتی استقرار یافته و دارای بافت مسکونی متمرکز است. خانه‌های روستاییان تحت تأثیر شرایط طبیعی، نوع معیشت و فعالیت افراد شکل گرفته‌است و غالباً به صورت یک طبقه، دارای سقف‌های مسطح و حیاط‌های وسیع ساخته شده‌اند. مصالح به کار رفته در بافت قدیم روستا عمدتاً خشت، گل و چوب است، ولی در ساخت خانه‌های جدید از مصالحی مانند سنگ، آجر، سیمان، آهن و گچ استفاده می‌شود. بافت جدید این روستا، با تبعیت از قواعد و اصول مهندسی نوین، سیمایی نسبتاً مدرن دارد و کوچه‌های عریض امکان تردد آسان با اتومبیل را فراهم نموده‌است.

همان‌طور که گفته شد بر اساس شواهد به دست آمده، قدمت این منطقه به زمان هخامنشیان بازمی‌گردد، که وجود شهر باستانی براته در روبه روی کوهنجان به عنوان آثار باقی‌مانده یک شهر کهن است. آرامگاه امام‌زاده شاه صفی الدین با سنگ قبرهای منقش از جاذبه‌های مذهبی و تاریخی شمرده می‌شود. بر روی برخی از گورهای این گورستان مجسمه شیر سنگی قرار دارد که از سنگ یکپارچه تراشیده شده‌است؛ این مجسمه‌ها در روستاهای اطراف کوهنجان هم دیده می‌شود. از دیگر جاذبه‌های تاریخی روستای کوهنجان، حمامی با قدمت ۳۰۰ ساله است. حمام عمومی کوهنجان که بنای آن از سنگ و آجر و ساروج تشکیل شده‌است، در وسط شهر واقع شده از بناهای قدیمی است که نیمی از ساختمان آن در زمین و نیمی دیگر آن با طاقهای آجری و نور پردازی شیشه‌ای و ارتفاع دو و نیم متر از سطح زمین است. بنایی معروف به عمارت رضاخان نیز از بناهای قدیمی شهر است. بنای قدیمی معروف به برج مش سمیع در ایام قدیم از آن جهت دیده‌بانی و محافظت از شهر استفاده می‌شده‌است. از دیگر جاذبه‌های تاریخی کوهنجان که در روستاهای اطراف و حومه است، می‌توان به کاروانسرای شاه‌عباسی (مهارلو)، کارونسرای خیرآباد، قلعه کمال‌آباد، تپه شرقی و تل شاهرخی مهارلو نام برد.

هر چند در سال‌های اخیر خشکسالی گریبان گیر مناطق مختلف استان فارس شده‌است و منطقه کوهنجان هم از این مسئله مستثنی نبوده‌است، اما با این حال منطقه کوهنجان به علت قرارگرفتن در منطقه پایکوهی از مراتع و باغ‌هایی سرسبز به ویژه در فصل بهار برخوردار است. یکی از جاذبه منطقه، باغی معروف به «باغباغان» است، که در چهار کیلومتری جنوب غربی شهر و در راه‌های پرپیچ و خم کوهستانی قرار گرفته‌است. از جاذبه‌های طبیعی اطراف شهر می‌توان به چشمه آبریز جبل، چشمه نباتی، چشمه تنگ مهدی و چشمه تنگ حشی نام برد. چشمهآب شیخک نیز در اطراف روستای بکت قرار دارد.

روستای مهارلو، مهم‌ترین روستای هدف گردشگری بخش است. این روستا دارای جاذبه‌هایی طبیعی بسیاری است؛ و جز مناطق گردشگری کشور محسوب می‌شود. از جمله جاذبه‌های طبیعی این روستا می‌توان به باغهای انبوه بادام و انار، چشمه مهارلو که برای آب درمانی است، چشمه کوه چنار، آب مهارلو کهنه در اطراف روستای مهارلو کهنه، آب طلیکو، چشمه آب خونی و از همه مهم‌تر دریاچه مهارلونام برد. این دریاچه در مجاورت روستا است و در سال ۱۳۸۵ با تصویب هیئت وزیران، به عنوان یکی از ۷ منطقه نمونه گردشگریایران برگزیده‌شده‌است.

مهمترین جاذبه‌های مذهبی منطقه، امامزادهها می‌باشد؛ که مشهورترین آن امامزاده شاه صفی الدین از نوادگان امامموسی کاظم است که در جنوب شهر واقع شده‌است و به نوعی نماد شهر کوهنجان است. از دیگر امامزاده‌های بخش کوهنجان، می‌توان به امامزاده بی بی شریفه خاتون، امامزاده خدیجه بانو، امامزاده پیر سلمان در روستای مهارلو و امامزاده پیر چراغ در روستای کمال‌آباد اشاره کرد.