شهرستان زرین‌دشت

جمعیت این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۹۵، برابر با ۷۳٬۱۹۹ تن بوده‌است.

شهر حاجی‌آباد مرکز شهرستان زرین دشت در جنوب شرقی استان فارس و بر روی طول جغرافیایی ۵۴ درجه و ۲۰ دقیقه و عرض جغرافیایی ۲۸ درجه و ۲۰ دقیقه قرار دارد. ارتفاع آن نسبت به سطح دریا ۱۱۵۰ متر است. مرزهای جغرافیایی این شهرستان به ترتیب محدود است: از شمال به شهرستان‌های داراب و فسا، از مشرق به شهرستان‌های داراب و لارستان، از جنوب به شهرستان لارستان و از مغرب به شهرستان‌های فسا، جهرم و لارستان. این شهرستان ۴۶۲۶ کیلومتر مربع وسعت دارد که ۳/۷ کل مساحت خاکی استان فارس را به خود اختصاص داده‌است. فاصلهٔ آن تا شیراز ۳۳۷ کیلومتر است. این شهرستان شامل دو بخش مرکزی و ایزد خواست و پنج دهستان ایزد خواست شرقی، ایزد خواست غربی، دبیران و زیرآب است. این شهرستان ۱۶۵ آبادی دارد که ۶۱ از آن‌ها مسکونی و بقیّه خالی از سکنه است.

آب و هوای این شهرستان گرم و خشک است، ولی با وجود سدهای آبی و دریاچه‌ها و برکه‌ها به طبیعت آن افزوده‌است.

دین مردم، اسلام و مذهبشان شیعهٔ دوازده امامی است.

زبان اصلی آن‌ها فارسی است.اما مردم چند روستای شهرستان زرین دشت ازجمله دروا،تل ریگی و گلوگاه به زبان ترکی قشقایی و نیمی از مردم شهر دبیران به زبان عربی سخن می‌گویند.

محصولات زراعی آن گندم، پنبه،جو،هندوانه،خیار،خربزه، کنجد، بادمجان می باشد.کاشت محصولات تابستانه مانند بادمجان و بامیه وانواع سبزیجات و میوه جات تابستانه هندوانه،خربزه و از این نیز رایج است.

محصولات باغی آن خرما، و زیتون است.

دراین محل، گوشت قرمز و طیور نیز تولید می‌شود.

در سال‌های پر باران مشاهده می‌شود که در مناطق بیابانی و دامنه‌ها و کوه‌ها گیاهان دراوئی رشد نموده‌است؛ و همچنین انوع قارچ محلی و.... «به زبان آمیانه:هَکال، دُل و اغر» از جمله مواد غذایی موجب بارش باران است.از سبزیجات بهاره نیز می‌توان به سلمه وسمسیل اشاره کرد

صنایع دستی این شهرستان، قالی و گلیم. در زمان‌های گذشته صنعت سفالگری نیز در آنجا رواج داشته که اینک متاسفانه سفالگری از بین رفته‌است،اما با وجود موسسه ها و متخصصین اموزش گلیم بافی و با پشت کار خانم های خوش ذوق این شهرستان،باری دیگر این فعالیت به عنوان یک هنر زیبا، در شهرحاجی اباد به جایگاه قبل باز گشته.[2]

• زرین دشت با ۵۳۰۰ کیلومتر مربع در جنوب شرقی استان فارس و در بین قسمت چین خورده زاگرس قرار گرفته و در آن تاقدیس و ناودیس‌های زیادی دیده می‌شود، حداکثر ارتفاع آن ۱۶۹۰ و حداقل ۱۰۵۰ مت است. میانگین بارندگی ۲۲۹ میلی‌متر و بیشتر بارندگی آن در آذر ماه تا فروردین ماه و به‌طور کلی در دی و بهمن ماه است. درجه حرارت سالیانه ۴۵/۲۲ درجه سانتی گراد و حداکثر درجه حرارت بیش از ۴۵ درجه سانتی گراد می‌باشد حداقل دما در دی ماه ۷/۳ و میزان تبخیر سالانه ۴/۱۲۱ میلی‌متر است. قرار گرفتن زرین دشت در گسل‌های زاگرس به عنوان یک منطقه‌ای زلزله خیز محسوب می‌شود. آخرین زلزله بزرگ شهرستان در سال ۱۳۸۲ که دو زلزله با شدت ۶/۵ و ۸/۵ در مقیلس ریشتر رخ داده که موجب خسارت زیادی به خصوص در دبیران - شهرپیر و دره شور گردید. از جمله گسل‌های شناخته شده بر اساس مطالعات زمین‌شناسی شکستگی است که در ۵ کیلومتری جنوب شرقی حاجی‌آباد با جهت شرقی و غربی به طول ۲۰ کیلومتر از جنوب شهر می‌گذرد می‌توان نام برد. (برگرفته از پایگاه خبری روستای فرج بیگی)
• این شهرستان که در اوایل سده ۲۱ میلادی از شهرستان داراب جدا و خود به شهرستانی جداگانه تبدیل و شهر حاجی اباد مرکز این شهر قرار گرفت و با نام شهرستان زرین دشت شناخته شد. این شهرستان شامل دو بخش مرکزی و ایزدخواست و سه شهر حاجی‌آباد (مرکز شهرستان)، شهر دبیران (در فاصلهٔ ۳۲ کیلومتری) و شهرپیر (در فاصلهٔ ۱۶ کیلومتری) است و جمعیت شهرستان حدود شصت و پنج هزار نفر است.
• بیشترین درختی که در این شهرستان یافت می‌شود به‌طوری‌که می‌شود گفت این شهرستان با این درخت آذین بندی شده‌است درخت خرما می‌باشد که در زبان محلی به آن مخ و نخل هم می‌گویند و از پرطرفدارترین درخت‌ها در این شهرستان می‌باشد که این درخت هم به نوبه خود دارای انواع مختلفی می‌باشد اعم از شاهانی، گنتال، پرکون، پیارم، لشت، خاصیون و …است.شهر دبیران که جزئ از شهرستان زرین دشت می باشد، جدیداً به راه ارتباطی بین شهرستان‌های داراب-لار-جهرم و زرین دشت درآمده‌است که فاصله شهرستان‌های مزکور به نصف کاهش یافته‌است مردم این شهرستان بیشتر فارس زبان ولی جمعیتی در حدود دوازده هزار نفر ازمردم شهردبیران عرب زبان وازاعراب خمسه ساکن دراستان فارس هستند

فاصله این شهرستان بامرکز استان ۲۵۹ کیلومتراست. از نظر جغرافیای در جنوب شرقی فارس بین شهرستان‌های داراب-لار-جهرم-فسا واقع شده‌است. این شهرستان دارای هوای گرم می‌باشد. زرین دشت علاوه بر شهرهای شهرپیر، دبیران و دهنو دارای ۲۱ روستا می‌باشد که از ابتدای ورودی تل ریگی، خسویه، دروا، میانده، تاج آباد، خلیل‌آباد، ساچون- حیدر آباد، فرج بیگی، چاه سبز، حاجی طاهره، چاه زبر، بن دشت، درهشور، پنج چاه، گلکویه، مزایجان، گزطویه و گلوگاه می‌باشد

• وسعت شهرستان: ۴۶۲۶۰۰ (هکتار)
• وسعت جنگلها: ۳۲۸ (هکتار)
• مرتع: ۹/۳۰۳۰۷۰ (هکتار)
• بیابان: ۴/۱۰۳۵۸۴ (هکتار)
• زراعت: ۵/۵۴۴۶۰ (هکتار)
• تأسیسات شهری و روستایی: ۷/۱۱۵۵ (هکتار)

شهرستان زرین دشت بین طول‌های جغرافیایی ۴۶ ۵۸ ۵۳ تا ۴۰ ۰۱ ۵۵ و عرض‌های ۳۱ ۰۰ ۳۸ تا ۲۵ ۳۶ ۲۸ قرار دارد و از مساحت ۴۶۲۶۰۰ هکتاری ۶۲٪ مناطق کوهستانی و تپه ماهور و مابقی دشتی و پست می‌باشد این شهرستان در جنوب شرقی استان فارس و ۸٪ خاک استان و ۱ ٪ خاک کشور را شامل می‌شود

متوسط بارندگی سالیانه بر اساس آمار سی ساله ۴/۲۳۲ میلی‌متر می‌باشد متوسط درجه حرارت نیز ۷/۲۲ است. حداکثر نزولات جوی در ماه‌های دی و بهمن نازل می‌شود تعداد پنج گنبد نمکی از مشخصه منحصربه‌فرد است و محدودیت‌های فراوانی در منطقه ایجاد نموده‌است وجود سایتهای مناسب آنغوزه از مهم‌ترین پتانسیل‌های بلقوه‌است که با مدیریت صحیح و برنامه‌ریزی اصولی می‌توان به راحتی آن را وارد چرخه اقتصادی شهرستان نمود. ساختار و سازندهای زمین‌شناسی عمدتاً مربوط به دوران دوم و سوم زمین‌شناسی به ویژه متأثر از گروه فارس (میشان، آغاجاری و گچساران) می‌باشد.

منطقه دارای دشت‌های موازی با کوهستان‌های نسبتاً منظم است اقتصاد مردم بیشتر وابسته به طبیعت موجود است به‌طوری‌که از جمعیت ۶۵۰۰۰ نفری شهرستان بیش از ۷۰٪ از این جمعیت وابسته به منابع طبیعی می‌باشند دامپروری و کشاورزی رونق نسبتاً مناسبی دارد.

در این شهرستان ۰۰۰/۴۶۰ راس دام وجود دارد که تمامی آن‌ها به منابع طبیعی وابسته‌اند به لحاظ صنعتی توسعه نیافته و از نظر معدن نیز فقیر می‌باشد شهرستان زرین دشت در دسته مناطق خشک دسته‌بندی می‌شود و از نظر معدل درجه حرارت ۷/۲۲، معدن باران سالیانه ۴/۲۳۲، ایرناکی ۶۵–۴۵ روز ماکزیمم مطلق درجه حرارت ۷/۴۷ در مردادماه، مینمم درجه حرارت ۸/۳ در دیماه – پتانسیل تبخیر سالیانه ۱/۳۶۴۹ میلی‌متر می‌باشد.

وجه تسمیه این شهرستان به‌طور مشخص معلوم نیست، ولی در زبان پهلوی «zarin» یا «zarina» به معنای طلا یا سیم وزر است. یعنی که دشت این منطقه از طلا درست شده‌است. یا به‌طوری دشت آن حاصلخیز است.اما حتمالا به خاطر کشت گندم یا جو بسیار که خوشه های زرین داشته و این دشت را طلایی رنگ میکرده به این نما گذاشته شده.

• بخش مرکزی
  • دهستان خسویه
  • دهستان دبیران
  • دهستان زیرآب

شهرها: حاجی آباد، دبیران

• بخش ایزدخواست
  • دهستان ایزدخواست شرقی
  • دهستان ایزدخواست غربی

شهرها: شهرپیر

ایزد خواست، که در کتب قدیمی به رسم‌الخط «یزد خواست» نیز نگاشته‌اند که صحرای وسیع و مسطح آن چندین روستا را در دامان خود پرورانده‌است؛ و انسان‌های بزرگی از آن ظهور کرده‌اند. در فارسنامهٔ ابن بلخی چنین ذکر می‌شود. «یزد خواست در کتاب‌های مقدس یاقوت آن را از توابع دارابگرد شمرده‌اند و باز در جنوب آن شهر لار.»[3]

میرزا حسن فسایی در کتاب فارسنامهٔ ناصری چنین می‌آورد: «ناحیه مزایجان مشتمل بر ۶ قریه آباد.

۱- ایزد خواست صحرایی وسیع است مغربی مزایجان به مسافت ۳ فرسخ و نشیمنگاه ایل بهارلوست.»[4]

• دهنو*

یکی از روستاهای بزرگ شهرستان زرین دست میباشد که آثاری از قبیل قطار بنه دهنو و دریاچه فصلی دهنو را داراست. این روستا 3471 نفر جمعیت داشته و به زبان فارسی صحبت میکنند

دره شور

از روستاهای شهرستان زرین دشت در بخش ایزدخواست می‌باشد. روستای درهشور به لحاظ فرهنگی و آداب و رسوم و خونگرمی مردمان زبانزد است. بیش از ۲۰۰۰ نفر جمعیت دارد. در فاصله ۳ کیلومتری مرکز بخش و فاصله ۱۱ کیلومتری مرکز شهرستان زرین دشت واقع شده‌است. معلمی و دیگر شغل‌های اداری دیگر پیشه مردم این روستا است.

خسویه

خسویه یا کسویه دهستانی قدیمی با مردمی زحمت کش درراه حاجی‌آباد به داراب و با داشتن ۷ شهید والا مقام از روستاهای شهرستان زرین دشت محسوب می‌شود. درمرکز دهستان خسویه وجود امام زاده‌هایی به نام‌های

1. امام زاده شاه زاده فضل‌الله از نوادگان امام موسی بن جعفر(ع)
2. امام زاده محمد از نوادگان امام موسی بن جعفر (ع)
3. بقعه متبرک سید شمس الدین

ازنظر پیشینهٔ تاریخی که ابن بلخی در فارسنامه خود که در سال ۵۱۰ به رشتهٔ تحریر درآورده در مورد این دهستان چنین بیان می‌کند. «خسو ودراکان ومص ورستاق الرستاق. این جمله از نواحی دارابجرد است وهوای آن گرمسیری ودرختان خرما و آب روان.»[5] درفارسنامهٔ ناصری در مورد خسویه چنین آمده‌است. «خسو یا خشویه نام ناحیه‌ای است جنوبی در داراب که ده بزرگ آن را نیز خسو گویند و در ۵ فرسخی داراب قرار دارد.»[6]

مزایجان

شهری در جنوب شرق زرین دشت و فاصله ۵۰ کیلومتری با مرکز شهرستان دارد؛ و دارای ۱۷ شهید والا مقام است. در آذر ۱۳۹۱ کوهنوردان لارستانی «با سرپرستی خانم شفیعی» غاری را درمزایجان کشف کردند. این چاه غار از نوع آهکی است که بر اثر عوامل طبیعی به وجود آمده‌است.

شهرستان زرین دشت با توجه به وضعیت خاص زمین‌شناسی به لحاظ منابع و سفره‌های زیر زمینی بسیار فقیر بوده و همچنین بر اثر بهره‌برداری بی‌رویه غیرمجاز علاوه بر کمیت، کیفیت این منابع را نیز به شدت تحت تأثیر قرار داده‌است در راستای تغذیه این سفره‌ها تعداد ۲۵ طرح‌های تغذیه مصنوعی انجام که طرح تغذیه مصنوعی مزایجان با حجم آبگیری ۰۰۰/۱۰۰/۲ مترمکعب از شاخص‌ترین پروژه‌های اجرا شده‌است.

با اکتشافاتی که در برخی از مناطق شهرستان زرین دشت صورت گرفت آثاری بدست آمد که حکایت از بازگشت قدمت این منطقه به دوران سامانیان دارد، اکنون این آثار بدست آمده در موزه پارس (زندیه) شیراز نگهداری می‌شود. زبان اکثر مردم شهرستان فارسی است و تنها در چند روستای این شهرستان مردم به زبان ترکی تکلم می‌نمایند. در شهر دبیران نیز بیش از نیمی از مردم عرب زبان می‌باشند.

از آثار تاریخی این شهرستان می‌توان به: ۱- تل سفیدک، ۲- میل نقاره خانه، ۳- برکه سفید ۴- قلعه مزایجان 5-قطار بنه دهنو اشاره نمود.

این شهرستان از نظر فرهنگی در قبل از انقلاب وضعیت بسیار مطلوبی داشته و یکی از وقایع مهم فرهنگی که مردم شهرستان همیشه از آن به عنوان یک افتخار یاد می‌کنند، شرکت در انجمن انصار به همراهی آیت‌الله سید عبدالحسین لاری در انقلاب مشروطیت می‌باشد.

پس از انقلاب نیز این شهرستان در زمان وقوع جنگ تحمیلی با تقدیم بیش از ۱۶۰ شهید، ۲۰ آزاده و هزاران جانباز و رزمنده وظیفه خود را در دفاع از میهن اسلامی به خوبی ادا نموده‌است.

از محورهای توسعه فرهنگی شهرستان می‌توان به تأسیس و راه‌اندازی مراکز آموزش عالی نظیر دانشگاه آزاد اسلامی، پیام نور، دانشکده فنی و … اشاره نمود.

شهرستان زرین دشت به مرکزیت شهر حاجی‌آباد[نقشه هوایی] در جنوب شرقی استان فارس واقع گردیده و از جهات اربعه با شهرستان‌های لار، جهرم، فسا و داراب هم‌مرز می‌باشد و با مرکز استان بالغ بر ۳۰۰ کیلومتر فاصله دارد. از نظر اقلیمی نیز در منطقه گرم و خشک و کم بارش قرار داشته به‌طوری‌که میانگین بارش در این شهرستان حدود ۲۰۰ میلی‌متر در سال می‌باشد.

جمعیت شهرستان بر اساس برآورد سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در سال ۸۷ , ۶۷۵۰۴ نفر بوده که از این تعداد، ۳۸۸۴۶ نفر روستانشین می‌باشند (۵۳٪)

• درصد جمعیت فعال: 20%
• نرخ بیکاری: 100%به دلیل نبود امکانات در شهرستان
• نرخ باسوادی:40%از افراد مسن و بی شرایط

• تعداد شهداء: ۱۶۰ نفر
• تعداد آزادگان: ۲۰ نفر
• تعداد جانبازان: ۲۷۰ نفر

• در شهر حاجی آباد ٢مرکز آموزش عالی وجود دارد:
• ۱- دانشگاه آزاد اسلامی واحد زرین دشت
• ۲- دانشگاه پیام نور واحد زرین دشت

• ۱- تعداد مساجد: ۵۲ واحد
• ۲- تعداد حسینیه ۴۴ واحد
• ۳- تعداد امامزادگان: ۵ امامزاده

با توجه به رشد فرهنگی و اجتماعی،و کاهش آمار ازدواج در سنین پایین نسبت به گذشته ،میشود با قطعیت گفت در حال حاضر 80%از بانوان این شهرستان و بالخصوص مرکز شهرستان، شهر حاجی اباد از تحصیلات بالا برخوردارند و تا 50 درصد بانوان در مشاغل دولتی، و خصوصی مشغول بکارند.

بدلیل

تنها یک کتابخانه عمومی دولتی در سطح شهرستان و در مرکز شهر حاجی اباد وجود دارد. در این کتابخانه ۱۴ هزار جلد کتاب وجود دارد.که خوشبختانه با توجه به وجود تعداد زیادی دوست دار کتاب اعم از خانم و اقا، هر هفته با نظر به برنامه ریزی قبلی جلسه و گردهمایی تشکیل شده و کتاب هایی معرفی و در مورد کتاب های خوانده شده ای که در جلسات قبل معرفی شده،نقد و بررسی به عمل می آید.

ارتفاعات شهرستان با جهت شمال غربی به جنوب شرقی است. از میان ارتفاعات شهرستان کوه بن دشت ۱۹۳۷ متر و کوه گچ در حد فاصل گلکویه و پنج چاه ۱۹۲۵ متر و کوه زیر آب قدیم با ۱۹۰۰ متر، و کوه دبیران با ۱۸۰۰ متر، و سیاه کوه در شمال غربی حاجی‌آباد با ۱۴۳۰ متر می‌توان نام برد. کوه گر 1650متر در دره شور

1. میل نقاره خانه - واقع در روستای چاه سبز
2. دریاچه فصلی دهنو -
3. دشت بنه دهنو-واقع در دشت ایزدخواست همجوار با روستای
4. بنه دهنو - واقع در دشت ایزدخواست همجوار با روستای دهنو
5. قلعه مزایجان - واقع در روستای مزایجان
6. برکه سفید مزایجان - واقع در روستای مزایجان
7. چشمه آب گرم درمو - واقع در روستای مزایجان
8. چشمه آب گرم پلیچو - واقع در روستای مزایجان
9. کوه نمک مزایجان - واقع در روستای مزایجان
10. غار شهید پگاه - واقع در روستای مزایجان
11. آتشکده مزرو - واقع در روستای مزایجان
12. تل سفیدک - واقع در شهر حاجی‌آباد
13. قعله چاه سبز - واقع در روستای چاه سبز
14. دره بیست کنارو-واقع در روستای دره شور
15. دره انجیر تک-واقع در روستای دره شور
16. کت مهدی - در همجواری روستای دهنو
17. دشت بنه(معروف به بنه های بندشت)-واقع در روستای بندشت
18. چشمه کوچک نینه و چشمه ی سیته (متاسفانه داره از بین میره)-چشمه نینه واقع در حوالی گلوگاه،چشمه سینه واقع در ابتدای ورودی حاجی اباد و خیابان گلزار شهدا
19. دره چال زندانیان(به زبان آمیانه،چاه زندون)-واقع در ورودی حاجی اباد از سمت گلوگاه
20. ارامگاه و حرم امامزادگان شاه فرج الله و حبیب الله و پارک امامزاده-واقع در مرکز شهر حاجی اباد،منطقه امامزاده
21. ارامگاه شهدای گمنام-واقع در مرکز شهرحاجی اباد-منطقه بسیجیان
22. نخلستان های دیدنی-واقع در مرکز شهرحاجی اباد
23. پارک زیتون(پارکی انبوع از درخت زیتون،در کنار محیطی با امکانات تفریحی برای فرزندان)-واقع در مرکز شهر حاجی اباد،منطقه فرهنگیان
24. امامزاده ای در روستای حاجی طاهره،درحوالی حاجی اباد
25. امامزاده صاحب زمان،در حوالی بخش ایزدخواست
26. کوه زیبای بنام کمر زرد،در حاجی اباد.
27. بزرگ ترین کوه آتشفشان دیدنی این شهرستان بنام،سیاه کوه(که در دل خود آتشی خاموش جای داده است)
28. امامزاده محمد در ابتدای روستای خسویه
29. دره چاله سلیمی درکوههای جنوبی حاجی
30. اثارقنات هایی دیدنی درشرق وغرب شهرحاجی اباد مرکزشهرستان