دبیران

بر اساس سرشماری ۱۳۹۵ این شهر ۱۲،۶۸۲ تن جمعیت دارد.[1] امامزاده شاه علمدار در مجاورت این شهر قرار دارد.

در زمان‌های گذشته گاهی نام آبادی‌ها را بر اساس اجرام آسمانی انتخاب می‌نموده‌اند و دبران، ریشه‌ی نام این شهر، در اصل نام یک ستاره در صورت فلکی گاو می‌باشد. اما از تیرماه ۱۳۸۴ و بنا به تصویب هیئت وزیران روستای دبران به شهر تبدیل شد و نام جدید آن را دبیران نام نهادند.[2] لازم است ذکر شود که پیش از آن، هیئت وزیران در سال ۱۳۷۱ با تصویب تغییرات تقسیمات کشور در منطقه، دهستان دشت خاک به مرکزیت دبران را دهستان دبیران نام نهاده بودند.[3]

این شهر در ۲۸ درجه ۲۴ دقیقه عرض شمالی و ۵۴ درجه و ۱۱ دقیقه طول شرقی و در ارتفاع ۱۱۷۰ متر از سطح دریا قرار دارد.[4]

به دلیل قرارگیری در عرضهای پایین جغرافیایی و فعالیت پرفشار جنب حاره و به دلیل دوری از منابع رطوبت، دارای آب و هوای گرم و نیمه خشک است. با این شرایط میانگین بارش سالانه از ۲۰۰ میلی‌متر تجاوز نمی‌کند.
در این شهر بیشینه دما ۴۵ درجه در تیر و مرداد ماه و کمینه دما ۵ درجه زیر صفردر اواخر دی ماه می‌باشد.
ساختار و سازندهای زمین‌شناسی شهر دبیران و اطراف آن عمدتاً مربوط به دوران دوم و سوم زمین‌شناسی به ویژه متأثر از گروه فارس (میشان و آسماری جهرم) و هرمز می‌باشد.[5] معدن نمک (کوه نمک) نزدیک امامزاده شاه عملدار با ذخیره قطعی ۸۰۰ هزار تن، در ۱۰ کیلومتری جنوب دبیران و همچنین معدن گچ دشت خاک تنها منابع معدنی این شهر است.[6][7]

کوه نمک شاه علمدار

دریاچه سد انگبینه در ۱۳۹۰

بنا بر سرشماری ۱۳۹۰ جمهوری اسلامی ایران، دبیران با ۱۲۶۸۲ نفر جمعیت (۳۱۸۸ خانوار و ۶۳۴۶ مرد و ۶۳۳۶ زن) دومین شهر بزرگ شهرستان زرین دشت پس از مرکز آن حاجی‌آباد (۲۰۵۰۱ نفر) است.[8] از نظر قومیتی، دو قوم فارس و عرب در این شهر ساکن هستند. براساس آمار موجود حدود ۶۰ درصد جمعیت دبیران را اعراب تشکیل می‌دهند. اعراب ساکن در دبیران از ایل عرب جباره یکی از ایلات خمسه می‌باشند. تمامی تیره‌ها و قبایل ساکن در دبیران عشایر بوده‌اند که در ابتدای حکومت پهلوی در دوره رضاشاه در این منطقه یکجانشین شده‌اند

مردمان این شهر متدین و مذهبی هستند و مراسم دهه محرم و به ویژه روزهای تاسوعا و عاشورا را با شکوه و سنتهای خاصی برگزار می‌کنند.

تقریباً هیچ گونه صنعت مهمی در این شهر وجود ندارد و اقتصاد این شهر به کشاورزی، دامداری و فعالیت‌های تجاری وابسته است. مهم‌ترین صنایع دستی آن قالی بافی است. دبیران قطب کشاورزی شهرستان زرین دشت است و مهم‌ترین محصولات آن جو، گندم، هندوانه و پنبه است. اما مشکل اصلی دشت دبیران برای کشاورزی، کم‌آبی است. کشاورزان آب را از عمق حدود ۲۰۰ متری زمین استخراج می‌کنند. خشکسالیهای اخیر و برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی، باعث پایین رفتن آب و خشک شدن برخی چاه شده و کشاورزی منطقه را دچار بحران کرده‌است.

یکی از سیاست‌های دولت برای مبارزه با پایین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی، احداث بندهای خاکی است. احداث سد خاکی بر روی رودخانه فصلی بزرگ انگبینه، یکی از پروژه‌های بزرگ منطقه‌ای در خصوص آبخیزداری بوده‌است.

قلعه تاریخی شهر دبیران (قلعه کهنه)

تاریخ مدونی از شهر دبیران وجود ندارد و آنچه موجود است تاریخ شفاهی و روایی مردمی است. آنچه که مشخص است این است که دبیران حاصل سیاست‌های یکجانشینی و تخت قاپو رضاخانی است. محرومیت، عقب ماندگی و بی‌توجهی به هویتهای فرهنگی و دینی، مردم دبیران را بر آن داشت که همگام با مردم سایر شهرهای ایران علیه رژیم استبدادی پهلوی به پا خیزند. بر این اساس، درگیریهای پیش آمده بین نیروهای مردمی و نیروهای امنیتی در جلو محوطه پاسگاه دبیران در روزهای قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، منجر کشته‌شدن حسین مرادی از اهالی این شهر شد. از این رو، شهید حسین مرادی، نخستین شهید شهرستان‌های زرین دشت و داراب لقب گرفت. یکی از حوادث مهمی که در شهر دبیران روی داده است وقوع دو زلزله در شامگاه پنجشنبه ۱۸ تیرماه ۱۳۸۲ش به قدرت ۵/۶ و ۵/۸ ریشتر بوده‌است که به منازل مسکونی و بافت خشت و گلی این شهر خسارت جدی وارد کرد.[9] تاکنون شهرداری دبیران سه شهردار به خود دیده است. نخستین شهردار حمید کشتکار (۱۳۸۶ تا ۱۳۸۲) و دومین شهردار یاسر شریعتی (۱۳۹۲–۱۳۸۶) بوده‌است. شهردار کنونی و سومین شهردار دبیران عبدالحسین هاشمی است که از تاریخ ۴ آذر ۱۳۹۲ کار خود را آغاز کرده‌است.