فهرست مطبوعات فارس

علی دشتی، مؤسس روزنامه خلیج فارس

دوران قاجار، دوره تاریکی در تاریخ اجتماعی ایران است. رفت‌وآمدهای ایرانیان به غرب و آگاهی از شیوه زندگی در انگلیس، فرانسه و آلمان باعث پیدایش روزنامه، ورود دستگاه‌های جدید نظیر دوربین عکاسی و فیلم‌برداری، دستگاه چاپ و ترجمه کتاب‌هایی شد و در دوران ناصرالدین شاه قاجار، زمزمه‌های مساوات، آزادی و عدالت به‌گوش رسید و به انقلاب مشروطه ختم شد.[6]

در این دوران روزنامه‌ها در خیزش عمومی مردم نقش مهمی داشتند. دو روزنامه‌نگار اهل شیراز، میرزا جهانگیرخان شیرازی (معروف به میرزا جهانگیرخان صور اسرافیل) مدیر روزنامه صور اسرافیل و میرزا محمدرضا شیرازی مدیر روزنامه مساوات از جمله پیش‌گامان این حرکت بودند.

واسموس آلمانی، بنیانگذار روزنامه ندای حق

ایران در دوره قاجاریه افت و خیزهای زیادی را پشت سر گذاشت، اما یکی از میراث‌های دوره قاجاریان، آشنایی مردم با دستاوردهای جدید غرب در گذار از سنت به توسعه سیاسی و اجتماعی مدرن بود. برآمدن رضاشاه به‌دلیل همین زمینه‌سازی اجتماعی و خواست دولت انگلیس بود؛ حتی انگلیس برای این مهم، حاضر به فدا کردن سید ضیاالدین طباطبایی شد. با اخراج سید ضیاء، دست و بال رضاخان برای قدرت‌نمایی بازتر شد. در دوران رضاشاه، بیشترین حمله به روزنامه‌نگاران و مطبوعات صورت پذیرفت. بسیاری از روزنامه‌ها تعطیل شدند و هرآنچه باقی ماند یا به سفارتخانه یکی از کشورهای خارجی وابسته بود یا عاملی برای تبلیغات رضاخان محسوب می‌شد. فارس نیز در این دوران تابع اتفاقات پایتخت بود.[7]

از سال ۱۳۰۴ خورشیدی دوران تلخ محدودیت مطبوعات آغاز شد و تا سال ۱۳۲۰ نیز ادامه یافت، در این سال‌ها تسلط شهربانی بر مطبوعات به گونه‌ای بود که هیچ روزنامه‌ای شهامت کوچکترین تخلفی از دستورهای شهربانی را نداشت و اگر خیالی غیر از آن در سر می‌پروراند زندانی می‌شد و چه بسیار اتفاق می‌افتاد که در زندان جان می‌داد. شیراز بر این قاعده در زمینه نشر و چاپ مطبوعات به سکوت و ایستایی دل داده بود و والیان فارس جز تنی چند، تنها در اندیشه مال‌اندوزی و کسب قدرت بودند و مقابله آنان با جریان‌های فرهنگی، الگوپذیری از حکومت مرکزی بود. چند تن از اصحاب مطبوعات که با سانسور به مقابله پرداخته بودند هم، نهایتاً از روزنامه‌نگاری دست شسته و سکوت اختیار کردند.[8]

در دوره شانزده‌ساله حکومت رضاشاه پهلوی، ۲۵ روزنامه در فارس امتیاز انتشار دریافت کردند. بااین‌حال هفت روزنامه اصلاً منتشر نشدند و تنها ۱۸ نشریه از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۱۲ موفق به چاپ شدند و از سال ۱۳۱۲ تا ۱۳۲۰ هیچ کوششی در این زمینه در فارس صورت نپذیرفت و روزنامه‌ها یکی پس از دیگری تعطیل شدند و در سال‌های آخر دوران رضاشاه، تنها روزنامه گلستان (بازمانده از دوران قاجار) به‌چاپ می‌رسید.[9]

در مقایسه زیر عدم تمایل اهالی مطبوعات در انتشار نشریه‌ها به وضوح مشخص است:

دوران ۳۷ ساله حکومت محمدرضا پهلوی از مقاطع پرفراز و نشیب مطبوعات است؛ گاهی آزادی باعث شکوفایی مطبوعات می‌شد و گاهی هم نفس‌ها در سینه حبس می‌گردید.

جلال طوفان، مؤسس روزنامه طوفان جنوب

در سوم شهریور سال ۱۳۲۰، قوای انگلیس و روس از جنوب و شمال، وارد ایران شدند. رضاشاه ۲۲ روز دوام آورد و در روز ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ متن استعفای وی در مجلس شورای ملی خوانده شد و محمدرضای جوان و تحصیل‌کرده خارج، رسماً پادشاه ایران شد.

فضای باز نشات گرفته از رفتن رضاشاه، تکاپو را به جامعه مطبوعات ایران بازگردانید.

آمار منتشر شده برای مطبوعات ایران در سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۶ شهرهای بزرگ ایران، جایگاه شیراز را در روزنامه‌نگاری ایران مشخص می‌کند:[10]

1. شیراز ۲۴ عنوان
2. اصفهان ۲۳ عنوان
3. تبریز ۱۹ عنوان
4. مشهد ۱۲ عنوان
5. رشت ۱۱ عنوان

روزنامه‌نگاران تجربه‌ای صدساله را در فارس پشت سر داشتند. با اینکه تقریباً همه روزنامه‌های پیش از انقلاب اسلامی تعطیل شده بودند، در مهرماه ۱۳۵۸ روزنامه خبر جنوب شروع به کار کرد. اهمیت این روزنامه فقط به نخستین بودن بعد از انقلاب اسلامی نیست؛ بلکه این روزنامه به عنوان تنها روزنامه یومیه تا سال ۱۳۷۴ به تنهایی بار اطلاع‌رسانی در استان فارس را به دوش می‌کشیده و از نظر مخاطب و تیراژ پهلو به پهلوی روزنامه‌های مطرح آن زمان (اطلاعات، کیهان، سلام و غیره) می‌زده است.[11]

هم اکنون و در سال ۱۳۹۵، شیراز با هشت روزنامه یومیه (خبر جنوب، نیم‌نگاه، افسانه، سبحان و عصر مردم و طلوع و شیرازنوین و تماشا) پس از تهران بیشترین روزنامه‌های یومیه را دارد.

در دوران جمهوری اسلامی، تمرکز مطبوعات از شیراز زدوده شده و در شهرستان‌ها نیز مطبوعاتی منتشر گردیده‌است.[12]

• قاسمی، سید فرید (۱۳۸۴). المنطبعه فی الفارس. شیراز: بنیاد فارس‌شناسی. شابک ۹۶۴-۹۱۹۳۰-۶-۵.
• رومی، سیروس (۱۳۸۵). فهرست مطبوعات فارس از آغاز تا امروز. شیراز: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس. شابک ۹۶۴-۳۵۸-۴۳۵-۶.
• رومی، سیروس (۱۳۸۳). تاریخ مطبوعات فارس (دوره رضاشاه). شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.