فسا

قرار گرفتن در مسیر شیراز به بندرعباس، این شهر را از یک موقعیت راهبردی برخوردار کرده‌است. شهر فسا در ارتفاع ۱۱۵۰ متری از سطح دریا قرار گرفته و بلندترین نقطه این شهرستان خرمن‌کوه در کنار روستای کچوییه با ۳۲۲۰ متر ارتفاع است. به‌طور کلی نزدیک به ۴۰ درصد از وسعت شهرستان فسا دشت و بقیه کوهستانی است.

طبیعت فسا

فسا مرکز شهرستان فسا است. این شهرستان شامل چهار بخش مرکزی، شیبکوه، ششده و قره‌بلاغ و نوبندگان است. دهستان‌های این شهرستان جنگل، ششده، صحرارود، فدشکویه، قره‌بلاغ، کوشک قاضی، میانده و نوبندگان و شهرهای این شهرستان علاوه بر فسا، زاهدشهر، ششده، نوبندگان، قره‌بلاغ و میان‌شهر هستند.[5]

فسا در منطقهٔ نیمه‌خشک گرم قرار گرفته‌است. بیش‌ترین درجه حرارت در تابستان‌ها به ۴۵ درجه بالای صفر و کم‌ترین آن در زمستان‌ها به ۶ درجه زیر صفر می‌رسد. به‌طور متوسط میزان بارندگی حدود ۲۹۰ میلی‌متر و رطوبت نسبی ۳۹٪ در سال است.[3]

در باب سازنده یا سازندگان و زمان ایجاد شهر فسا، اقوال مختلفی در کتابهای تاریخی و جغرافیایی بیان گردیده که عمدهٔ آنان بنای شهر را به عهد شاهان اساطیری (پیشدادیان و کیانیان) مربوط دانسته‌اند. حمدالله مستوفی در نزهةالقلوب در یک جمع‌بندی از نظرات پیشینیان خود در مورد زمان و سازندگان شهر فسا می‌نویسد:[8]

«در اول «پسابن طهمورث» دیو بند ساخته بود، خراب شد. «گشتاسب بن لهراسب کیانی» تجدید عمارتش کرد و نبیره‌اش «بن اسفندیار» به اتمام رسانید ودر آخر، «ساسان» آن را نام کرد… در اول مثلث بود تا به عهد «حجاج بن یوسف ثقفی» عاملش «آراد مرد» به فرمان او از شکل بگردانید و تجدید عمارت کرد و چون از شبانکارگان خرابی یافت «اتابک چاولی» باز مأمور گردانید. شهری سخت بزرگ بوده واَعمال و نواحی بسیار دارد.»[9]

در زمان هخامنشیان شهر فسا و نواحی اطرافش پررونق و آباد بوده، چنان‌که مطابق الواح گلی تخت جمشید، «اَرتَخم» حاکم فسا، مزد ۱۵۰ کارگری که در بشی‌یا (فسا) و کبرپیش (خفر) کار می‌کردند از خزانه‌دار کل پارس «راتی بیندا» خواسته‌است.[8]

در دوره ساسانیان، از یک سو وجود بقایای شهر، دژ و آتشکده ساسانی و از سوی دیگر حضور فساییان در امور سیاسی و فرهنگی آن زمان نشانگر آن است که فسا در دوره ساسانیان از جایگاه و رونق خاصی برخوردار بوده‌است، چنان‌که قاضی القضات انوشیروان، فسایی بود و در همین دوران «زرادشت بن خرگان» عقاید خود را در قالب (دریست دین) در ایران و روم منتشر کرد و تزلزل جدی در نظام طبقاتی ساسانی به وجود آورد. به‌طور کلی در دوران ساسانی و مقارن ظهور اسلام، شهر فسا به عنوان بزرگترین شهر کوره دارابگرد به‌شمار می‌آمده.[8]

یک سکه مربوط به دوران اسلامی یافت شده در فسا

فسا در سال ۱۷ هجری پس از نبردی سهمگین به دست مسلمانان فتح گردید و «ساری بن زنیم» و پس از آن «آزادمرد» (شاید ایرانی بوده که نام فارسی داشته) به حکومت فسا منصوب شدند.

در قرن اول هجری فسا مرکز ضرب سکه بود. وجود رفاه، امنیت و توسعه اقتصادی شاخصه ای بود که در تمامی نوشته‌های سیاحان و جغرافی دانان مسلمان داخلی یا خارجی این دوران به فسا نسبت داده شده‌است. این جغرافی دانان ضمن بررسی ویژگیهای محصولات و مصنوعات فارس در مورد تولیدات و صادرات فسا می‌نویسند:

«از فسا انواع جامه‌ها و نیز طراز چند رنگه زر بفت که در سایر نواحی دنیا مانند آن وجود ندارد و پارچه‌های پر نقش و نگار، پارچه‌های پشمی مخصوص لباس خلفا و رجال دولت، پرده‌های نقاشی و قلابدوزی، سراپرده‌های ابریشمی و چرمی، زیلو، سجاده، گلیم، سفره‌ها، خیمه و خرگاه، مندیل‌های شرابی، فرشهای عالی، مواد رنگ کردن پارچه‌ها و جز آن، به نواحی مختلف و بخصوص بغداد صادر می‌گردد.»

«گای لسترنج» نیز در کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی می‌نویسد:[10]

«شهر فسا در قرن چهارم، دومین شهر مهم ولایت دارابگرد بود و از حیث بزرگی با شیراز برابری می‌کرد. ساختمان‌هایی نیکو داشت و چوب‌هایی که در ساختمان‌های آن بکار می‌بردند از درخت سرو بود. هوایی سالم و بازارهایی معمور با قلعه و خندق و حومه ای وسیع که تا بیرون شهر کشیده می‌شد و رطب، بادام و اترج و میوه‌های دیگر آن فراوان بود … در فسا انواع زری‌هایی که نام پادشاه به رنگ آبی و سبز مانند پرطاووس در آن بافته می‌شد تهیه می‌شد و شهر فسا به ساختن پارچه‌هایی از موی بز و پارچه‌های بافته شده از ابریشم خام و نیز تهیه قالی وگلیم، سفره و دستمال، پرده‌های قلابدوزی (مخصوصا به رنگهای پر طاووسی که در میان گلابتون بافته می‌شد) شهرت فراوان داشت. موادی که برای رنگ کردن پارچه‌ها استعمال می‌شد و نیز فرشهای نمد، خیمه و خرگاه نیز از فسا صادر می‌شد»

به دلیل مساجد مروج افکار اسماعیلیه، نقش ارسلان بساسیری در تضعیف خلافت عباسی، جابجایی در سلسله‌ها، هرمهای قدرت و… این شهر مورد هجومهای ویرانگرانهٔ سلجوقیان، شبانکاره‌ها و دردوران بعد افاغنه قرار گرفت و چون طی آنها «هر که را خواستند کُشتند و آنچه را توانستند برداشتند» شهر فسا رو به ویرانی نهاد ولی به مرور به دلیل موقعیت جغرافیایی و طبیعی خود دوباره توانست در دوره صفویه و افشاریه به رونق برسد.[8]

شواهد حاکی از آن است که بنیاد کالبدهای شهری فسا (حمام متل، مسجد جامع، مسجد حوض ماهی، بازار و…) در دوره صفویه ایجاد و در دوران افشاریه رو به گسترش و تعالی گذاشته‌است. نکته حائز اهمیت در مورد بافت کالبدی شهر فسا، وجود نوعی شهرسازی شتابان یا ساخت و ساز با دید دفاعی، امنیتی است. مردم فسا در قیام سیداحمدخان جهرمی در اواخر صفویه حضور داشتند.

خاندان قوام‌الملک در دورانِ قاجاریه نقش اساسی در تخریب و ویرانی فسا ایفا نمودند. علاوه بر تغییر نقش شهر و مسیرهای ارتباطی، بیماریهای همه گیر، قحطی‌ها، وجه‌المصالحه قرار گرفتن فسا در بازیهای سیاسی قوام و ایلات خمسه با دولتمردان فارس و ایران، ناامنی‌ها و چپاول از مهم‌ترین عوامل ویرانی و کاهش رونق فسا در زمان قاجار بودند.[8]

در سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ شهر فسا ۱۱۰٬۸۲۵ و شهرستان فسا نیز ۲۰۵٬۱۵۷ نفر جمعیت داشت. بر این اساس فسا چهارمین شهر بزرگ و پرجمعیت استان فارس پس از شهرهای شیراز، مرودشت و جهرم و دومین شهر پرجمعیت نیمهٔ جنوبی استان است. شهرستان فسا نیز چهارمین شهرستان پرجمعیت استان است.[2]

زبان اکثریت مردم فسا، فارسی با گویش شرق فارس (گویشی بین شیرازی و کرمانی) می‌باشد و به دلیل آنکه از قدیم الایام طوایف مختلف در این سرزمین ساکن بوده‌اند، زبانهای متعددی در آن رواج یافته‌است که از آن جمله زبانهای ترکی. لری و عربی را می‌توان نام برد. اقوام ترک لر و عرب با هم زبانان خود به زبان مادری و در محاوره با سایر مردمان از زبان فارسی استفاده می‌کنند که این تعامل و تضارب لهجه‌ها و زبانها، تلفظهای مختلفی از کلمات در بین فساییها شکل داده‌است.[8]

فسا به دلیل قدمت چند هزار ساله، موقعیت جغرافیایی و مکانی، مهاجرپذیری و هجوم مهاجمان، از دیر باز محل زندگی اقوام مختلف آریایی، سامی، ترک و … بوده و بدین لحاظ از تنوع نژادی برخوردار گردیده‌است. عمده مردم این شهر از فارسی‌زبانان هستند. اعراب خمسه دیگر گروه قومی قابل توجه فسا هستند که در دوره پهلوی پس از مدتها کوچ‌روی به اجبار و برخی نیز به اختیار یکجانشین گردیدند. امروزه اکثریت جمعیت برخی از روستاها و برخی از محلات شهر فسا را مانند حیدر آباد، مهدیه، کوی سلمان، دهکده طالقانی و… را اعراب به خود اختصاص داده‌اند البته هنوز گروهی اندک ازعشایر عرب در مناطق مختلف شهرستان فسا به صورت کوچرو و نیمه کوچرو زندگی می‌کنند. ایل ترک اینالو دیگر گروه قومی فسا است که در دوران ناصرالدین شاه در دشت قره‌بلاغ (چشمه سیاه) سکنی داده شدند.[8]

در مناطق اطراف فسا گروهی از مردم سیاهپوست به نام کولو زندگی می‌کنند. کولوها از ایرانیان آفریقایی‌تبار هستند.[12] مادام دیولافوا از کسانی بود که بر روی پیشینه این قوم پژوهش‌هایی انجام داد. شماری از روستاهای فسا کولونشین است. برای نمونه تعداد زیادی از کولوها در یکی از این روستاها به نام کنکان زندگی می‌کنند.[13]

بیشینهٔ مردم فسا مسلمان و شیعه مذهب هستند. مردم فسا پیش از ظهور اسلام همانند مردم سایر نقاط ایران زرتشتی بودند. وجود چندین آتشکده در اطراف فسا، حاکی از رونق دین زرتشت در آن دوران است.[8]

• زردشت فرزند خرگان استاد مزدک
• ابوعلی نحوی فارسی، مؤلف ۳۲ عنوان کتاب – قرن سوم ه‍.ق
• شیخ روزبهان بقلی فسایی، مؤلف ۲۸ عنوان کتاب قرن ششم ه‍.ق
• ابوعبدالله نصر بن محمد صاحب تفسیر ابن مریم – قرن ششم ه‍.ق
• سید محمد رضوانی (سید الواعظین) از شاعر ان مشروطه‌طلب
• ارسلان بساسیری، فاتح بغداد در قرن ششم
• حسن دیلمی از پزشکان نامی و طبیب مخصوص بهاءالدوله دیلمی
• حاج میرزا حسن حسینی فسایی، صاحب فارسنامه ناصری
• خواجه ابوالحسن فسایی از شاگردان درویش عبدالمجید خطاطی
• میرزا لطف‌الله فسایی نقاش
• عبدالرحمن صوفی رازی، ریاضی‌دان، منجم و مؤلف
• آیت‌الله حسینی ارسنجانی
• آیت‌الله احمد بهشتی
• مرتضی جاویدی معروف به اِشلو]، فرمانده گردان فجر در دفاع مقدس.
• دکتر منصور رستگار فسایی، نویسنده
• محسن کدیور، نویسنده، اندیشمند دینی، و استاد پژوهشی دانشگاه دوک آمریکا
• حبیب‌الله سیاری، دریادار تکاور و فرمانده سابق نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
• شهریار مندنی پور، نویسنده
• ابوتراب خسروی، نویسندهٔ معاصر ایرانی و برنده هفتمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد

نمایی از خرمن‌کوه در شمال فسا

دانشگاه فسا

• دانشگاه فسا: دارای ۵ رشته مهندسی و ۲ رشته پایه و ۳ رشته کشاورزی است.
• دانشگاه علوم پزشکی فسا: دارای رشته‌های پزشکی، پیراپزشکی، بهداشت و پرستاری و مامایی است.
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا
• دانشگاه پیام نور واحد فسا
• آموزشکده فنی و کشاورزی فسا

• مرکز تحقیقات بیماری‌های غیرواگیر

گروه اعزامی رصدخانه شهرداری فسا به خرمن‌کوه برای رویت هلال شوال ۱۴۳۴

رصد خانه و مرکز علمی شهرداری فسا، به عنوان بزرگترین رصد خانه آماتوری جنوب ایران با سال تأسیس ۱۳۷۸ در وروری فسا از سمت شیراز و بر فراز تپه باستانی کدیوری واقع شده‌است. این مجموعه شامل اتاق تلسکوپ، اتاق افلاک نما و سالن برگزاری کلاس‌های آموزشی است. گروه نجوم این مرکز در سال ۱۳۸۶ به عنوان «برترین گروه نجوم کشور» و در سال‌های ۸۵٬۸۶و۸۷ به عنوان «قوی‌ترین گروه رویت هلال ماه» در کشور شناخته شد و در همین راستا چندین رکورد جهانی و ملی را به ثبت رسانده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. رویت نازکترین هلال ماه در اسفند ۱۳۸۴ در شهرستان بافت واقع در استان کرمان که سبب ثبت رکورد جهانی زاویه جدایی بین ماه و خورشید و منجر به شکسته شدن حد دانژون گردید.
2. ثبت رکورد جدایی زاویه در روز، هم با چشم مسلح و هم غیر مسلح
3. ثبت رکورد وداع تا دیدار
4. ثبت اختراع دستگاه‌های ردیاب خورشیدی برای صفحات فتو و لتائیک، لیزر خورشیدی، دستگاه تراش و آینه تلسکوپ توسط یکی از اعضای رصدخانه
5. ثبت پدیده نادر گذر سیاره زهره از مقابل خورشید به عنوان مهم‌ترین رخداد نجومی سال ۲۰۱۲ در ۱۷ خرداد ۱۳۹۱

علاوه بر این، گروه نجوم فسا به عنوان یکی از قوی‌ترین گروه‌های استهلال کشور هر سالِ جهت رویت ماه‌های رمضان و شوال به مناطق مرتفع در کشور از جمله ارتفاعات خرمن‌کوه و دنا اعزام می‌شود.

1. تل ضحاک که از آثار ما قبل اسلام است و ویرانه‌های شهر باستانی فسا در روستای خیرآباد است که از عهد پیشدادیان به جا مانده و این شهر تا قرن هفتم آباد بوده‌است که آثار باستانی زیادی بر اثر کاوش در اطراف آن بدست آمده و در موزه‌های کشور نگهداری می‌شود.
2. قلعه آشپزخانه ضحاک مربوط به دوره اشکانیان - دوره ساسانیان در نزدیکی تل ضحاک
3. آثار شهری مربوط به دوران ساسانیان در حوالی روستای تنگ کرم واقع در ۱۵ کیلومتری شهر فسا به نام شهر ازبرا، مص و.. وجود داشته که آثار و بقایایی از آن باقی است.
4. تل نعلکی واقع در جنب روستای جلیان از بخش نوبندگان که قبور ماقبل تاریخ بوده و از لحاظ مهرپرستی بررسی و اهمیت است.
5. آتشکده ساسانی که عوام آن را سنگ قنبر (سنگ سلمان) می‌نامیدند به طول ۲ متر و عرض ۰٫۵ متر که خطوط گران‌بهایی روی آن حک شده و برخی آن را مربوط به دروازه شهر فسا در زمان ساسانیان بوده‌است.
6. آتشکده سامانی مربوط به دوره ساسانی واقع در ۱۵ کیلومتری شمال فسا (غمپ آتشکده)که در اصل خنب آتش‌کده بوده و در گویش محلی غمپ یا قمپ بدان می‌گویند.
7. ساختمان نقاره خانه واقع در اول بازار شهر فسا مربوط به دوران قاجار می‌باشد.
8. قلعه دختر واقع در روستای زنگنه
9. منطقه باستانی کوزه گرخانه (واصل آباد)، آثار باستانی تنگ مج و تنگ موردی، تل نخودی و اتلال مجاور آن (کوشک قاضی)، تل سیاه (فدشکویه) و کوه نقاره خانه در امتداد آن تنگ خمار (سنان) و چاه‌های سنگی در ارتفاعات مجاور سنان، بقعه سید شمس الدین (عهد صفوی)، بقعة زاهد کبیر در زاهد شهر (عهد مغول)، ساختمان نقاره خانه (شهربانی قدیم = خیابان محمدی)

1. امامزاده اسماعیل
2. امامزاده حسن
3. شاهزاده قاسم (از نوادگان حضرت عقیل (ع) و حضرت علی (ع) در شهر فسا)
4. امامزاده شاه ابوالفتح
5. امامزاده شیخ صالح نوه امام حسن (ع) واقع در روستای غیاث‌آباد
6. امامزاده پیر کهمره صحرارود
7. امامزاده سید شمس الدین
8. امامزاده حسن روستای کچویه
9. امامزاده ابراهیم خورنگان
10. تعزیه میدانی روستای صحرارود
11. امامزاده شهیدان امیرحاجیلو
12. امامزاده سید حاجی شهر قره بلاغ
13. امامزاده ابراهیم ششده
14. تپه نورالشهداء

1. منطقه حفاظت‌شده میان‌جنگل
2. کوه خرمنکوه واقع شده در کنار روستای کچویه
3. پارک تفریحی آزادی
4. تپه کدیوری
5. گردشگاه چهل چشمه
6. منطقه جنگلی بهشت کوثر
7. کوه و چشمه دره شور قاسم‌آباد

• ورزشگاه انقلاب فسا

تیپ تکاور انصارالحجه

لشکر ۳۳ المهدی فارس متعلق به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مرکز حضور اهالی فسا در جنگ تحمیلی بود که پس از پایان جنگ به دو تیپ تکاور انصارالحجه فسا و تیپ مخصوص ۳۳ المهدی (عج) جهرم تقسیم گردید.[14]

فسا از نظر کشاورزی شهری پررونق است. فسا از نظر تولید گندم رتبه اول کشور ایران را داراست به‌طوری‌که فسا را شهر گندم می‌دانند. با توجه به آب و هوای مناسب، وجود نخل‌های گرمسیری و درختان گردو و باغات مرکبات از قبیل پرتقال، نارنگی، انار، پسته، بادام، گردو و نارنج در این شهر متداول وبه‌طور گسترده‌است. کشت پنبه نیز در فسا رونق فراوان داشته‌است و به تازگی کشاورزان به کشت زعفران نیز روی آورده‌اند.

دامداری پس از کشاورزی دومین پایه اقتصاد فسا است. انواع فرآورده‌های دامی و لبنیات، پشم، پوست، گوشت، از تولیدات بخش دامداری این شهرستان است.

کماچ یا همان نان فسایی، شاخص‌ترین ارمغان و اصلی‌ترین سوغات شهرستان فسا محسوب می‌شود که به دلیل طعم مطبوع و شیرینی کم، توجه بسیاری از مسافرین را که از این شهرستان گذر کرده یا از آن بازدید می‌کنند، به خود جلب می‌کنند.

گلیم، گبه، جاجیم، لیموترش، پرتقال، نارنج، نارنگی، انار، گردو، پسته، پسته کوهی (بنه) و صنایع دستی از دیگر سوغاتی‌های این شهر هستند.

کارخانه رب گوجه فرنگی، ۱۶ کارخانه ذرت خشک کنی و دو کارخانه روغن کشی زیتون، یک کارخانه قند، کارخانه تولید ماکارونی، کارخانه تصفیه وش پنبه، کارخانه تولید الکل، کارخانه تولید آرد،[15] کارخانه صنایع لبنی - تعدادی کارگاه‌های تولید کانی غیرفلزی و صنایع دستی (بافت فرش، گلیم، حصیر، رویه گیوه و…) از صنایع این شهرستان است.

شهر فسا سه بیمارستان در حال فعالیت و یک بیمارستان در حال ساخت دارد.

• بیمارستان حضرت ولی‌عصر
• بیمارستانی آموزشی درمانی که در سال ۱۳۸۶ با زیربنای ۲۴ هزار مترمربع تأسیس شد و هم‌اکنون دارای ۳۲۲ تخت فعال است.[16]
• بیمارستان دکتر شریعتی
• بیمارستانی آموزشی درمانی که در سال ۱۳۵۲ با زیربنای ۱۵ هزار متر مربع تأسیس شد و هم‌اکنون دارای ۱۰۲ تخت فعال است.[16]
• بیمارستان امام حسین
• بیمارستانی آموزشی درمانی که عملیات ساخت آن از سال ۱۳۹۱ در زیربنای ۱۵ هزار متر مربع و ۱۶۰ تخت خواب آغاز شده‌است.[17]
• بیمارستان دامپزشکی مهر
• این بیمارستان در زمینی به مساحت ۱۰۰۰ مترمربع و زیر بنای ۵۰۰ متر مربع با سرمایه ۶۰۰ میلیون تومان توسط بخش خصوصی افتتاح گردید و دارای بخش‌های مختلف جراحی، سونوگرافی، داروخانه دامپزشکی، آزمایشگاه دامپزشکی و معاینه دام می‌باشد.[18]
• مرکز غربالگری سرطان ولی عصر
• رئیس دانشگاه علوم پزشکی فسا گفت: مرکز تشخیص زود هنگام و غربالگری سرطان در فسا همزمان با افتتاح ۷۴ مرکز دیگر در سراسر کشور از طریق ویدئو کنفرانس در این شهرستان افتتاح شد.

علی اصغر خالقی، بیان داشت: این مرکز در زمینی با زیربنای یک هزار مترمربع و با هزینه ای افزون بر ۱۵میلیارد ریال در بیمارستان ولی عصر (عج) فسا احداث شده‌است. وی افزود: این مرکز به دستگاه‌های ماموگرافی، آندوسکوپی، سونوگرافی و کولونوسکوپی مجهز است و افزون بر شهرستان فسا شهرستان‌های شرق استان فارس هم می‌توانند از امکانات این مرکز بهره‌مند شوند. خالقی اضافه کرد: سرطان سینه، پوست، معده، روده بزرگ، مثانه و پروستات از سرطان‌های شایع در شهرستان فسا به‌شمار می‌آیند اما با تجهیز هر چه بهتر این مرکز می‌توانیم در امر تشخیص و پیشگیری از ابتلای افراد به این بیماری، گام‌های موثرتری برداریم[19]

• درمانگاه حمزه (دولتی)
• درمانگاه حضرت ولی‌عصر (دولتی)
• درمانگاه دستغیب یاسایی (دولتی)
• درمانگاه فاطمیه (دولتی)
• درمانگاه دهان و دندان (دولتی)
• درمانگاه صدرا
• درمانگاه انصار (سپاه)
• درمانگاه امام جعفر صادق (بسیج)
• درمانگاه صاحب الزمان (ناجا)
• درمانگاه پروین اعتصامی (آموزش و پرورش)
• درمانگاه ۲۲ بهمن (تأمین اجتماعی)

فسا مرکز حوزه انتخابیه فسا در مجلس شورای اسلامی است. نماینگان فسا در ۱۱ دوره مجلس شورای اسلامی به شرح زیر می‌باشند:

فرمانداری فسا در سال ۱۳۱۶ تأسیس شد. فرمانداری این شهرستان در سال ۱۳۹۲ به فرمانداری ویژه ارتقا یافت. فرمانداری ویژه بخش عمده‌ای از اختیارات استانداری را دارد و تشکیلاتی است که از فرمانداری گسترده‌تر، توانمندتر و بزرگتر ولی از استانداری کوچکتر و محدودتر است.[20] که مسئولیت آن هم‌اکنون بر عهده دکتر علیرضا فیروزی است.[21]

ادارهٔ فسا بر عهدهٔ شهرداری فسا است که در سال ۱۳۰۵ پس از شهرداری‌های شیراز، جهرم و آباده به عنوان چهارمین شهرداری استان فارس تشکیل شد. مدیریت این سازمان را شهردار فسا بر عهده دارد. اکنون شهردار فسا با حکم شورای شهر فسا انتخاب می‌شود اما پیش از این با حکم وزیر کشور ایران منصوب می‌گردید. شهرداری فسا هم‌اکنون دارای شهرداری درجه ۸ می‌باشد و از این نظر، پس از شهرداری‌های شیراز، جهرم، مرودشت و کازرون در استان فارس رتبه پنجم را مشترکاً با ۵ شهر دیگر داراست.[22][23]

بزرگراه شیراز-فسا بزرگراه متصل کننده فسا به شیراز و در حال بهره‌برداری است. همچنین پروژه‌های بزرگراهی فسا-داراب-بندرعباس و فسا-استهبان-نی‌ریز در حال ساخت هستند.[24]

هم‌اکنون مسیرهای ریلی شیراز-گلگهر با هدف اتصال شیراز به معدن گلگهر و استان کرمان از فسا می‌گذرد. طول این مسیر ۳۴۶ کیلومتر است که در ۴ فاز در دست ساخت است و شیراز را از طریق سروستان، فسا، استهبان و نی‌ریز به گلگهر متصل می‌کند.[25]

این فرودگاه هم‌اکنون غیرفعال است اما مطالعات طرح توسعه فرودگاه، بهسازی و افزایش طول باند پروازی با هدف از سرگیری پروازهای تجاری در حال اجرا است. این فرودگاه دارای ۱٬۹۸۲ متر باند پروازی است.[26]