ماه

ماه تنها قمر سیارهٔ زمین است که با بازتاباندن نور خورشید، شب‌های زمین را کمی روشن می‌کند. ماه پنجمین قمر طبیعیِ بزرگ در منظومهٔ خورشیدی(شمسی) در میان ۱۷۳ قمر موجود در این منظومه است. قطرِ ماه حدودِ ۳٬۴۷۶ کیلومتر است. جوّ ندارد و در پهنهٔ آن دهانه‌های برخوردی درپیِ برخوردِ سنگ‌های آسمانی پدید آمده است. مساحت سطح آن حدود ۳۸ میلیون کیلومتر مربع (دقیق‌تر ۳۷ میلیون و ۹۳۰ هزار) است که در مقام مقایسه از مساحت قارهٔ آسیا کمتر است.

برای دیگر کاربردها، ماه (ابهام‌زدایی) را ببینید.
ماه
بدر (ماه) با دیدِ نیم‌کره شمالی
طبفه‌بندی
حالت مالکیت
خواص مداری
حضیض۳۶۲۶۰۰ کیلومتر
(۳۵۶۴۰۰–۳۷۰۴۰۰ کیلومتر)
اوج و حضیض۴۰۵۴۰۰ کیلومتر
(۴۰۴۰۰۰–۴۰۶۷۰۰ کیلومتر)
نیم‌قطر بزرگ۳۸۴۳۹۹ km  (۰٫۰۰۲۵۷ AU)[1]
خروج از مرکز مداری۰٫۰۵۴۹[1]
دوره تناوب مداری
۲۷٫۳۲۱۶۶۱ d
(27 d 7 h 43.19 min 11.5 s[1])
دوره تناوب هلالی
۲۹٫۵۳۰۵۸۹ d
(29 d 12 h 44 min 2.9 s)
سرعت متوسط مداری۱٫۰۲۲ km/s
زاویه انحراف۵٫۱۴۵° به دائرةالبروج[2][persian-alpha 1]
طول گره صعودی
regressing by one مدار (سیاره) در ۱۸٫۶ سال
شناسه حضیض
progressing by one revolution در ۸٫۸۵ سال
قمرزمین[persian-alpha 2][3]
مشخصات فیزیکی
شعاع متوسط۱۷۳۷٫۱ km  (0.273 Earths)[1][4][5]
شعاع در استوا۱۷۳۸٫۱ km  (0.273 Earths)[4]
شعاع قطب جغرافیایی۱۷۳۶٫۰ km  (0.273 Earths)[4]
تخت‌شدگی۰٫۰۰۱۲[4]
مساحت سطح۳٫۷۹۳×۱۰۷ km۲  (0.074 Earths)
حجم۲٫۱۹۵۸×۱۰۱۰ km۳  (0.020 Earths)[4]
جرم (فیزیک)۷٫۳۴۲×۱۰۲۲ kg  (۰٫۰۱۲۳۰۰ Earths)[1][4]
چگالی متوسط۳٫۳۴۴ g/cm۳[1][4]
۰٫۶۰۶ × Earth
گرانش سطحی۱٫۶۲ m/s۲  (۰٫۱۶۵۴ نیروی گرانش)[4]
سرعت گریز۲٫۳۸ km/s
دوره چرخش۲۷٫۳۲۱۶۶۱ d  (قفل جزر و مدی)
سرعت چرخش استوایی۴٫۶۲۷ متر بر ثانیه
انحراف محوری
  • 1.5424° to دائرةالبروج
  • 6.687° to orbit plane[2]
سپیدایی0.136[6]
دمای سطح حداقل میانگین حداکثر
Equator ۱۰۰ کلوین 220 K 390 K
۸۵°N 150 K 230 K[7]
قدر ظاهری
قطر زاویه‌ای۲۹٫۳ تا ۳۴٫۱ arcminutes[4][persian-alpha 4]
جو[8]
فشار جو در سطح
ترکیبات
زمان‌بندی زمین‌شناسی ماه
دوره دور میلیون سال پیش 
کوپرنیکی Copernican امروز - ۱۱۰۰
اراتوستنی Eratosthenian ۱۱۰۰ - ۳۲۰۰
رگباری Imbrian بالا ۳۲۰۰ - ۳۸۰۰
پایین ۳۸۰۰ - ۳۸۵۰
شهدی Nectarian ۳۸۵۰ - ۳۹۲۰
پیشاشهدی Pre-Nectarian گروه‌های حوضه‌ای Basin Groups ۳۸۵۰ - ۴۱۵۰
رازینه Cryptic ۴۱۵۰ - ۴۵۶۷

کرهٔ ماه چهاردهمین جسم در منظومهٔ خورشیدی بر پایهٔ جرم و حجم می‌باشد. قطر کرهٔ ماه یک‌چهارمِ کرهٔ زمین است و هیچ سیارهٔ دیگری در منظومهٔ خورشیدی، نسبت به اندازهٔ خود، دورگردی به این بزرگی ندارد.[9] چگالی ماه چهار پنجم چگالی زمین است.

انسان‌ها از قدیم از کرهٔ ماه و چرخش منظم آن برای گاهشماری، به‌ویژه در کشاورزی، بهره می‌گرفتند. مسافران و دریانوردان نیز از نور و حضور ماه برای جهت‌یابی و ناوبری استفاده می‌کردند؛ ماه هم‌چنین در اسطوره‌های اقوام حضور زیادی داشته و در برخی فرهنگ‌ها حتی آن را به‌عنوان یک ایزد پرستش می‌کرده‌اند. گرانش (قانون جاذبهٔ) ماه باعث به‌وجود آمدن جزر و مد آب‌های کرهٔ زمین می‌شود. گرانش کرهٔ ماه هم‌چنین باعث باثبات ماندن محور گردش زمین به دور خود می‌شود که درصورت عدم وجود ماه، انحراف محوریِ زمین مرتباً تغییر می‌کرد و این امر باعث آشفته شدن آب‌وهوا و فصل‌ها در زمین می‌شد.[9] سمت پنهان و سمت پیدای ماه هر کدام ۲ هفته از نور خورشید برخوردار می‌شوند در حالی که طرف مقابل آن‌ها، ۲ هفته در شب به سر می‌برد.[10][11][12][13]

شکل‌گیری
نوشتار اصلی: فرضیه برخورد بزرگ
پویانمایی برخورد تیا با زمین نخستین و تشکیل ماه (قرمز>خاکستری)، نسبت بزرگی جرم‌های آسمانی دقیق نیست.

ماه ۴٫۵۱ میلیارد سال پیش،[persian-alpha 6] نزدیک به ۶۰ میلیون سال پس از تشکیل منظومهٔ خورشیدی ایجاد شد. چندین سازوکار برای چگونگی پدید آمدن ماه پیشنهاد شده‌است[14] مانند جدا شدن ماه از پوستهٔ زمین در اثر نیروی گریز از مرکز[15] (که باید گردش اولیهٔ زمین بسیار قوی بوده باشد)،[16] نیروی جاذبهٔ ماه دیگری که پیشتر تشکیل شده‌است[17](که برای آن باید اتمسفر زمین به طرز غیرمنطقی گسترش یافته باشد که انرژی ماه عبوری را هدر دهد)،[16] تشکیل همزمان ماه و زمین از آغاز به صورت قرص برافزایشی (که نبود یا کمبود فلزها در ماه را نمی‌تواند توضیح دهد).[16] هیچ‌کدام از این فرضیه‌ها نمی‌تواند تکانه زاویه‌ای بزرگ میان ماه و زمین را تأمین کند.[18]

فرضیهٔ پذیرفته‌تر برای پدیداری ماه این است که سامانهٔ ماه-زمین پس از برخورد جِرمی به بزرگی مریخ (به نام تیا) با زمین نخستین به‌وجود آمده‌است (فرضیه برخورد بزرگ). برخورد باعث شد جرم‌هایی از زمین کَنده و وارد مدار زمین شود سپس با گذشت سال‌ها این جرم‌ها یکپارچه شدند و ماه شکل می‌گیرد.[19][20]

در کنفرانس ۱۹۸۴ کونا، هاوایی، فرضیهٔ برخورد بیش از همه مورد پذیرش قرار گرفت:

پیش از کنفرانس شرکت کنندگان به سه دسته تقسیم می‌شدند، آنهایی که به سه نظریهٔ سنتی تشکیل ماه باور داشتند، گروه اندکی که تازه داشتند برخورد بزرگ را جدی می‌گرفتند و دستهٔ بزرگی که در میانه قرار داشتند، نسبت به بحث بی‌تفاوت بودند و معتقد بودند که این بحث هرگز به نتیجه نمی‌رسد. پس از کنفرانس تنها دو گروه اصلی وجود داشت: گروه طرفداران برخورد بزرگ و ندانم‌گراها[21]

برخوردهای بزرگ در دوران آغازین منظومهٔ خورشیدی بسیار معمول بوده‌است، شبیه‌سازی کامپیوتری برخوردهای پرقدرت نشان داده که جرم هسته ماه و گشتاور (حرکت زاویه دار) سامانه زمین-ماه همخوانی دارد، همچنین شیبه سازی‌های قدیمی نشان دادند که بیشتر جرم ماه از جرم برخوردکننده گرفته شده‌است و نه از زمین نخستین؛[22] اما شبیه‌سازی‌های تازه‌تر بیان می‌دارد که بخش زیادی از جرم ماه از زمین نخستین گرفته شده‌است.[23][24][25][26] دیگر جرم‌های داخل منظومه خورشیدی مانند وستا و مریخ بر اساس شهاب سنگ‌هایی که از آنها به دست آمده ترکیب‌های ایزوتوپی بسیار متفاوتی از اکسیژن و تنگستن نسبت به آنچه در زمین است دارند اما ماه و زمین ترکیب‌های ایزوتوپی تقریباً یکسانی دارند. نزدیکی ایزوتوپ‌های ماه و زمین می‌تواند ناشی از آمیخته شدن بخارهایی باشد که پس از برخورد ایجاد شده‌است[27] البته بر سر این مطلب هنوز اختلاف نظر وجود دارد.[28]

برخورد بزرگ انرژی زیادی آزاد کرد و مواد آزاد شده دوباره در اثر نیروی گرانش به سامانهٔ ماه-زمین تبدیل شد. این احتمالاً باعث مذاب شدن لایهٔ بیرونی زمین و تشکیل اقیانوسی از مواد مذاب شده‌است؛[29][30] به طریق مشابه ماه تازه تشکیل شده هم تأثیر پذیرفته و اقیانوسی از مواد مذاب در سطحش تشکیل شده‌است که عمق آن از ۵۰۰ کیلومتر تا ۱۷۳۷ کیلومتر برآورد می‌شود.[29] همچنین پوستهٔ چهرهٔ دورتر ماه ۵۰ کیلومتر از چهرهٔ نزدیک تر ماه ضخیم‌تر است، پژوهشگران هنوز در این باره تحقیق می‌کنند.[31]

در حالی که فرضیهٔ برخورد بزرگ بسیاری از شواهد را توضیح می‌دهد اما همچنان سوالات بسیاری بی‌پاسخ مانده‌است که مهم‌ترین آنها دربارهٔ ترکیبات ماه است.[32]

اقیانوس طوفان‌ها («اقیانوسی از طوفان‌ها»)
دره کافتی باستانی با ساختار مستطیلی
درهٔ کافتی باستانی - بستر
بزرگنمایی از درهٔ کافتی باستانی - تصور هنرمند

در سال ۲۰۰۱ گروهی از دانشگاه کارنگی واشینگتن گزارشی بسیار دقیق از ایزوتوپ‌های سنگ‌های ماه ارایه کردند.[33] با کمال تعجب آنها دریافتند که سنگ‌های بدست آمده از برنامه فضایی آپولو همان نشانه‌های ایزوتوپی را داشتند که سنگ‌های زمین داشت اما با تقریباً با تمام جرم‌های دیگر سامانهٔ خورشیدی متفاوت است. این مشاهده به این دلیل غیرقابل انتظار بود که تصور می‌شود بیشتر مادهٔ سازندهٔ ماه از تیا گرفته شده‌است در سال ۲۰۰۷ نیز اعلام شد که کمتر از ۱ درصد احتمال این وجود دارد که تیا و زمین نشانه‌های ایزوتوپی یکسان داشته باشند.[34] در سال ۲۰۱۲ اعلام شد که دیگر نمونه‌های گرفته شده از ماه توسط آپولو ایزوتوپ‌های تیتانیم یکسان با زمین دارند.[35]

ویژگی‌های فیزیکی
تصویری از ماه به‌صورت ناکامل و هلالی

بر طبق یافته‌های جدید آب در ماه موجود است[36][37][38][39] و برخلاف زمین، ماه دارای هوا، زندگی و میدان مغناطیسی نیست. نمی‌توان گفت که ماه کاملاً غیرفعال است، زیرا «ماه‌لرزه» را باید نشانه‌ای از وجود نوعی حرکت در درون آن دانست. ماه در دوران گذشته، آتشفشانهایی داشته‌است؛ اما غالب حفره‌هایی را که در آن می‌بینیم، نتیجه اصابت سنگ‌های آسمانی در اولین روزهای شکل‌گیری آن است. بعضی از این حفره‌ها عظیمند برای نمونه عمق حفره نیوتون ۸٬۰۰۰ متر است. هنگامی که سفینه فضایی شوروی به نام لونا ۳ از پشت ماه عکس گرفت، دانشمندان دیدند که روی پنهان ماه درست مانند روی آشکار آن نیست. در آنجا، تعداد حفره‌ها بسیار بیشتر بود؛ اما به‌طور کلی، از حفره‌های روی آشنای ماه کوچک‌تر بودند.

جو و خاک ماه

جو کره ماه نسبت به جوّ زمین بسیار رقیق و ناچیز است و به این دلیل صدا در جوّ ماه منتقل نمی‌شود و سطح ماه مکانی خاموش و بی‌صداست. فقدان جوّ واقعی به این معنی است که در سطح ماه، مولکول‌های هوا نیز وجود ندارند تا نور خورشید را بپراکنند و با این کار در آسمان ماه ایجاد رنگ کنند؛ به این دلیل، آسمان ماه همیشه سیاه است.[9] نبودِ جو هم‌چنین باعث می‌شود که شهاب‌سنگ‌های کوچک و بزرگ که پیش از رسیدن به زمین در هوا می‌سوزند، در آسمان ماه نسوزند و به‌آسانی به سطح ماه برسند و با شدت به آن اصابت کنند.[9]

در کرهٔ ماه همچنین سنگ بازالت به فراوانی یافت می‌شود. در زیر بیشتر سطح ماه، گدازه‌های بازالتی در جریان‌اند. پس از برخورد شهاب‌های کهن به سطح ماه به خاطر نازک شدن سطح، گدازههای بازالت به سطح راه یافت و بخش‌های عظیمی از رویه کره را پوشاند. این مناطق بازالتی و تیره‌رنگ کره ماه به نام دریاوارهای ماه شناخته می‌شوند.[40]

خاک ماه تقریباً یک‌رنگ و در همه‌جا خاکستری‌رنگ است و با گرد و غباری پوشیده شده که اصطلاحاً خاکه‌سنگ نامیده می‌شود. ماه در زمین خود صفحات زمین‌ساختی ندارد و از آن‌جا که در کره زمین کوه‌ها در نتیجه فشرده شدن این صفحات به هم پدید می‌آیند در ماه پدیده کوهزایی منشأ زیرسطحی ندارد و تنها بر اثر برخورد شهاب‌ها است که ماه دارای پستی و بلندی‌هایی شده‌است. ماه مثل زمین روز و شب دارد. روز ماه آن قدر گرم است که می‌تواند سرب را ذوب کند. پدیدهُ تفاوت مفرط دمای شب با روز (°۱۵۳-) و (°۱۲۳+) درجه سلسیوس نتیجهُ دیگری از نبودن جو در ماه است.[41]

دهانه‌ها و دریاوارها

بیش از ۴٬۵ میلیارد سال پیش، سطح ماه به شدت توسط شهاب‌سنگ‌ها بمباران شد و گودال‌های زیادی به نام دهانه در سطح آن به‌وجود آمدند. وسعت بعضی از این دهانه‌های برخوردی به ۳۰۰ کیلومتر (۱۸۵ مایل) می‌رسد که توسط دیواره‌هایی از کوه‌های سنگی که بر اثر برخورد شهاب سنگ‌ها به‌وجود آمده‌اند، محصور شده‌اند. بعضی از گودالها، دیوارهای تراس دار یا حلقه‌های کوهستانی هم مرکز داشته و در اکثر آن‌ها قله‌هایی نیز وجود دارند. دهانه‌هایی که رگه‌های بزرگ و درخشان توف نام دارند، بسیار تماشایی هستند. تعدادی از گودال‌های بزرگ‌تر از گدازه آتشفشانی پر شده و دریاهایی در سطح ماه به‌وجود آورده‌اند.

سوی رو به زمین کره ماه (سوی نزدیک)، ظاهری بسیار متفاوت نسبت به سوی دور آن دارد. علت آن اینست که پهنه‌های زیادی از این سوی ماه بر اثر فعالیت‌های آتشفشانی با گدازه‌های تیره‌رنگ پوشیده شده‌اند و آبگیروارهای گوناگونی را به‌وجود آورده‌اند ولی سوی دور ماه همچنان به شکل قدیم یعنی آکنده از گودال باقی‌مانده‌است.[42]

حرکاتِ ماه

انسان‌ها از قدیم از کرهٔ ماه و چرخشِ منظم آن برای گاهشماری، به‌ویژه در کشاورزی بهره می‌گرفتند، مسافران و دریانوردان نیز از نور و حضورِ ماه برای جهت‌یابی و ناوبری استفاده می‌کردند؛ ماه هم‌چنین در اسطوره‌های اقوام حضور زیادی دارد و در برخی فرهنگ‌ها حتی آن را به عنوان یک ایزد پرستش می‌کرده‌اند. گرانش (جاذبه) ماه باعث به‌وجود آمدن جزر و مد آب‌های کره زمین می‌شود و گرانش کره ماه هم‌چنین باعث باثبات ماندن محور گردش زمین به دور خود می‌شود که در صورت عدم وجود ماه، انحراف محوری زمین مرتباً تغییر می‌کرد و این امر باعث آشفته شدن آب و هوا و فصل‌ها در زمین می‌شد.[9]

نیمکره‌ای از ماه در اثر پدیدهُ قفل جزر و مدی به‌طور دائمی رو به زمین قرار دارد که سمت پیدای ماه نامیده می‌شود. نیمه پنهان ماه را سمت پنهان ماه می‌نامند. ماه هر سال ۲ سانتیمتر از زمین دور می‌شود.

حرکت انتقالی، وضعی و شبانه‌روز ماه

از آنجا که همیشه یک سمت ماه به سوی زمین است؛ به‌طور متوسط، ماه در هر ۲۷٫۳۲۱۶۶۱ روز یک بار تناوب مداری یا نجومی دارد (یعنی نسبت به یک ستاره ثابت یکبار بدور زمین حرکت انتقالی دارد) که با حرکت وضعی آن نیز برابر است؛ و به‌طور متوسط در هر ۲۹٫۵۳۰۵۸۹ روز یک بار تناوب هلالی دارد (یعنی هر بار زاییده شدن هلال ماه) که دقیقاً با یک شبانه‌روز در کره ماه و همچنین با یک ماه قمری در تقویم قمری برابر است.

چرا ماه به روی زمین سقوط نمی‌کند

زمین با نیروی گرانش ماه را به سوی خود می‌کشد. اگر انسان ماه را که در حقیقت بی‌وقفه به دور سیاره ما می‌چرخد، از گردش بازمی‌داشت، ماه فقط برای مدت کوتاهی ثابت می‌ایستاد، آنگاه با سرعتی فزاینده به سمت زمین می‌شتافت و در نهایت با آن برخورد می‌کرد. البته این عمل میسر نیست. ماه از همان زمان‌های اولیه با سرعتی برابر ۳۶۵۹ کیلومتر در ساعت به دور زمین در حال گردش بوده‌است. در اثر این حرکت گردشی، یک نیروی گریز از مرکز به سمت خارج ایجاد می‌شود، که درست به اندازه نیروی گرانش زمین که به سمت داخل کشش دارد، است. این دو نیروی مخالف، اثر یکدیگر را به‌طور متقابل خنثی می‌کنند، به نحوی که ماه همواره بر مدار خود باقی می‌ماند.

هلال و بدر چگونه تشکیل می‌شود
لیبرایسون کره ماه در یک چرخش ماهانه

خورشید خود می‌درخشد، ماه را از این رو می‌بینیم که خورشید به آن می‌تابد. اگر آن روی ماه که به سوی ماست، به‌طور کامل مورد تابش خورشید قرار گیرد، ما ماه را به صورت قرص کامل و به عبارت دیگر در حالت بدر مشاهده می‌کنیم. اگر نور خورشید فقط قسمتی از آن روی ماه را که بسوی ماست دربر گیرد، ما ماه را بر حسب میزان تابش نور به صورت هلال باریک نوری، نیم قرص یا به صورت یک گلوله تقریباً گرد نورانی می‌بینیم. این پدیده‌های نوری را فازها یا صورتهای مختلف ماه می‌نامند.

هنگامی که ماه در جهت تابش خورشید قرار گیرد، دیده نمی‌شود، زیرا در تابش شدید خورشید محو می‌گردد و علاوه بر این، آن روی ماه که بسوی ماست مورد تابش واقع نمی‌گردد. این وضعیت را ماه نو می‌نامیم. اکنون ماه بر روی مدار خود به حرکت ادامه می‌دهد و پس از چند روز به‌طور محسوسی در سمت چپ یا در شرق خورشید واقع می‌شود. در این وضعیت قسمت کوچکی از نیمه رو به زمین ماه، تحت تابش نور خورشید قرار می‌گیرد. در این دوران ماه را در اوایل شب به صورت داس باریکی که البته روز به روز بر قطر هلال آن افزوده می‌شود، مشاهده می‌کنیم، زیرا در این وضع ماه بعد از خورشید غروب می‌کند.

تقریباً یک هفته پس از ماه نو، از دید ناظر زمینی، ماه دقیقاً از پهلو مورد تابش نور خورشید واقع می‌شود. در این حالت انسان نیمی از ماه را تاریک و نیم دیگر را روشن می‌یابد؛ این وضعیت یک‌چهارم نخست نامیده می‌شود. دوباره یک هفته بعد، ماه از دید این ناظر، دقیقاً در مقابل خورشید قرار می‌گیرد. در این حالت ماه به صورت قرص کامل نورانی می‌شود، که به آن بدر (یا در اصطلاح عامیانه ماه شب چهاردهم) می‌گویند.

از این حالت به بعد از قطر قسمت نورانی ماه کاسته می‌شود. تقریباً هفت روز پس از بدر، دوباره یک‌چهارم دوم حادث می‌شود. ماه در این حالت از دید ناظر زمینی اکنون در سمت راست یا در غرب خورشید قرار دارد و به عبارت دیگر قبل از طلوع خورشید در آسمان صبحگاهی پدیدار می‌شود، تا بالاخره دوباره به وضعیت ماه نو می‌رسد.

فاصله

ماه نزدیک‌ترین جِرم آسمانی به زمین است و کرهٔ ماه در حدود سی برابر قطر زمین از زمین فاصله دارد. میانگین فاصلهٔ ماه تا زمین ۳۸۴٬۴۰۳ کیلومتر و قطر ماه ۳٬۴۷۶ کیلومتر است. به‌خاطر این نزدیکیِ نسبیِ فاصله، ماه در آسمان شب تقریباً به‌اندازهٔ خورشید دیده می‌شود، و گاه با گذر از جلوِ خورشید، باعث خورشیدگرفتگی نیز می‌شود.

مَهتاب نوری است که از خورشید آمده و از سطح ماه رو به کره زمین بازتابانده شده. نور تقریباً در مدت ۱٫۳ ثانیه فاصله بین زمین تا ماه را طی می‌کند.

سراسرنمای فاصلهٔ ماه تا زمین

گام‌های ماه
نوشتار اصلی: گام‌های ماه
این تصاویر هلال‌های مختلف ماه را در طول یک ماه نشان می‌دهد.
نمای زمین از ماه که در ۲۴ دسامبر ۱۹۶۸ بوسیله ویلیام بیل اندرس در سفر آپولو ۸ عکس‌برداری شده‌است.

همیشه ۵۰ درصد سطح ماه در معرض نور خورشید قرار دارد. میزان ناحیه روشن ماه، به موقعیت ماه نسبت به زمین و خورشید بستگی دارد. اندازه ناحیه قابل رویت، از کاملاً تاریک تا ماه کامل متغیر است. این دوره کامل هشت مرحله دارد که اهله ماه نامیده می‌شوند. چرخه گام‌های ماه، هر ۲۹٫۵۳ روز کامل می‌شود.

خانه‌های ماه
نوشتار اصلی: خانه‌های ماه

خانه‌های ماه، تقسیم‌بندی حرکت شبانه‌روزیِ ماه نسبت بر روی دائرةالبروج است که به ۲۸ خانه تقسیم شده‌است.

رخگردی
نوشتار اصلی: رخ‌گرد

رخگردی یا لیبراسیون پدیده پدیدار شدن ۹ درصد از گوشه‌های نیمه ناآشکار ماه به صورت متناوب در زمانبندی گردش ماهانه ماه است.

سَمتِ پنهانِ ماه
نوشتار اصلی: سمت پنهان ماه

سَمتِ پنهانِ ماه نیمکره‌ای از کرهٔ ماه است که به‌طور دائمی از کرهٔ زمین روی‌گردان است. سمتِ رو به زمین از کرهٔ ماه را سمت پیدای ماه می‌نامند. سمت پنهان ماه نخستین بار در سال ۱۹۵۹ توسط کاوشگر لونا ۳ شوروی عکس‌برداری شد و نخستین رؤیت مستقیم با چشم انسان در سال ۱۹۶۸ و در جریان مأموریت آپولو ۸ صورت گرفت. تا امروز جمعاً ۲۴ انسان موفق به مشاهدهٔ عینی سمت پنهان ماه شده‌اند. این افراد فضانوردان مأموریت‌های آپولو ۸ و آپولو ۱۰ تا ۱۷ بوده‌اند.[43]

برنامه‌های اکتشافی
ماموریت آپولو ۱۲
تصویری از یک طرح پایگاه در ماه

انسان تاکنون ۷۳ مأموریت فضایی به سوی ماه انجام داده‌است. تغییرات دمایی زیاد بر سطح ماه، تابش‌های زیان بار کیهانی و بارش انواع شهاب‌سنگ‌ها اسکان انسان در ماه را با دشواری‌هایی روبه‌رو می‌کند. پژوهشگران آژانس فضایی ژاپن موفق به کشف حفره‌ای گدازه‌ای در کره ماه شده‌اند که به باور آن‌ها این حفره مکانی مناسب برای ساخت اقامتگاه‌های فضایی در آینده‌ای نه چندان دور خواهد بود.[44]

سفر به ماه با فناوری‌های کنونی سه روز به درازا می‌کشد[9] و ماه تنها کره خارج از زمین است که انسان‌ها بر آن گام نهاده‌اند. در سال ۱۹۶۹ سازمان ناسا اعلام کرد که نخستین فضانوردان به نام‌های نیل آرمسترانگ و باز آلدرین در قالب پروژه آپولو بر سطح ماه فرود آمدند.

پروژه‌های ماه در ایران

ایرانی‌ها اگرچه تاکنون به ماه، فضاپیما ارسال نکرده‌اند، اما فعالیت‌های رصدی زیادی در این زمینه انجام داده‌اند. تصویر برداری از ماه آن هم با زمینه‌های هنری و نجومی از طرفداران زیادی در ایران برخوردار است. گروه دیگری ماه را همواره زیر نظر دارند و هر رویدادی را که به نحوی با آن در ارتباط باشد از نظر دور نمی‌دارند. تعداد بسیار زیادی هم هلال اول و آخر ماه را برای تصحیح تقویم‌های اسلامی به صورت دائم رصد می‌کنند. در این میان رصدخانه کوثر هم با همکاری ماه‌شناسان داخلی و خارجی، دائرةالمعارف تصویری ماه را اجرا نموده‌است. در ماه تاکنون ۶ پروژهٔ آپولو و ۵ پروژهٔ لونا انجام شده‌است و ۵ بار هم کاوشگران در ماه فرود آمده‌اند. کاوشگران ماه را به قسمت‌های مختلفی تقسیم کرده‌اند که به نام خلیج شبنم، خلیج رنگین کمان، دریای سرما، دریاچهٔ رؤیا، دریای آرامی، دریای رگبارها، اقیانوس توفان، دریای بخارها، دریای بحران، دریای آسایش، دریا ی باوری، دریای شهر، دریای ابر هاو دریای رطوبت.

ماه در ادبیات و اساطیر

ماه را در فارسی ماج و ماس و مج و مهیر نیز گفته‌اند. صورت‌های این واژه در زبان‌های ایرانی کهن‌تر مانگ بوده‌است.[45] در ادبیات عرفانی همچنین گوهر شب‌چراغ کنایه از ماه است.

در ستاره‌شناسی قدیم گفته می‌شد که خانهٔ ماه سرطان است و شرف او در ثور است و این‌که ماه در فلک اول است و یکی از کواکب یا سیارات سبعه است. در ادبیات فارسی تابان، شب‌گرد، ناشسته‌رو، مهرپرور از صفات و شمع، چراغ، مشعله، شعله، نقره چنبر، دایره، شیشه، ساغر، پیمانه، قرص، ترنج، سیب، نسرین، صندل، پنبه، گوی، کف، پنجه از تشبیهات ماه است.[45]

در اساطیر میان‌رودان خدای ماه را ایزدبانو سین می‌نامند.

توصیف ماه در شاهنامه فردوسی:

چراغست مر تیره‌شب را بسیچبه بد تا توانی تو هرگز مپیچ
چو سی روز گردش بپیمایداشود تیره‌گیتی بدو روشنا
پدید آید آنگاه باریک و زردچو پشت کسی کو غم عشق خوَرد
چو بیننده دیدارش از دور دیدهم اندر زمان او شود ناپدید
دگر شب نمایش کند بیشترترا روشنایی دهد بیشتر
به دو هفته گردد تمام و درستبدان بازگردد که بود از نخست
بود هر شبانگاه باریک‌تربه خورشید تابنده نزدیک‌تر
بدینسان نهادش خداوند دادبود تا بود هم بدین یک نهاد

نگارخانه

جستارهای وابسته
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به ماه در ویکی‌گفتاورد موجود است.
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای ماه دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ماه موجود است.
معنای ماه را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید.

پانویس و منابع
  1. Wieczorek, M.; et al. (2006). "The constitution and structure of the lunar interior". Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 60 (1): 221–364. doi:10.2138/rmg.2006.60.3.
  2. Lang, Kenneth R. (2011), The Cambridge Guide to the Solar System, 2nd ed. , Cambridge University Press.
  3. Morais, M.H.M.; Morbidelli, A. (2002). "The Population of Near-Earth Asteroids in Coorbital Motion with the Earth". Icarus. 160 (1): 1–9. Bibcode:2002Icar..160....1M. doi:10.1006/icar.2002.6937.
  4. Williams, Dr. David R. (2 February 2006). "Moon Fact Sheet". NASA (National Space Science Data Center). Retrieved 31 December 2008.
  5. Smith, David E.; Zuber, Maria T.; Neumann, Gregory A.; Lemoine, Frank G. (1 January 1997). "Topography of the Moon from the Clementine lidar". Journal of Geophysical Research. 102 (E1): 1601. Bibcode:1997JGR...102.1591S. doi:10.1029/96JE02940.
  6. Matthews, Grant (2008). "Celestial body irradiance determination from an underfilled satellite radiometer: application to albedo and thermal emission measurements of the Moon using CERES". Applied Optics. 47 (27): 4981–93. Bibcode:2008ApOpt..47.4981M. doi:10.1364/AO.47.004981. PMID 18806861.
  7. A.R. Vasavada, D.A. Paige, and S.E. Wood (1999). "Near-Surface Temperatures on Mercury and the Moon and the Stability of Polar Ice Deposits". Icarus. 141 (2): 179–193. Bibcode:1999Icar..141..179V. doi:10.1006/icar.1999.6175.
  8. Lucey, P.; Korotev, Randy L.; et al. (2006). "Understanding the lunar surface and space-Moon interactions". Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 60 (1): 83–219. doi:10.2138/rmg.2006.60.2.
  9. The Universe (season 1) - History Channel در یوتیوب. A look at the formation of the Moon. 2007
  10. Messer, A'ndrea Elyse (2014-06-09). "55-year-old dark side of the moon mystery solved". Penn State News. Retrieved 2017-09-16.
  11. Falin, Lee (2015-01-05). "What's on the Dark Side of the Moon?". Retrieved 2017-09-16.
  12. O'Conner, Patricia T.; Kellerman, Stewart (2011-09-06). "The Dark Side of the Moon". Retrieved 2017-09-16.
  13. Sigurdsson, Steinn (2014-06-09). "The Dark Side of the Moon: a Short History". Retrieved 2017-09-16.
  14. Barboni, M.; Boehnke, P.; Keller, C.B.; Kohl, I.E.; Schoene, B.; Young, E.D.; McKeegan, K.D. (2017). "Early formation of the Moon 4.51 billion years ago". Science Advances. 3 (1): e1602365. Bibcode:2017SciA....3E2365B. doi:10.1126/sciadv.1602365. PMC 5226643. PMID 28097222.
  15. Binder, A. B. (1974). "On the Origin of the Moon by Rotational Fission". Moon. 11: 53. doi:10.1007/BF01877794.
  17. Mitler, H. E. (1975). "Formation of an Iron-Poor Moon by Partial Capture, or: Yet Another Exotic Theory of Lunar Origin". Icarus. 24: 256. doi:10.1016/0019-1035(75)90102-5.
  18. Stevenson, D.J. (1987). "Origin of the moon–The collision hypothesis". Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 15 (1): 271–315. Bibcode:1987AREPS..15..271S. doi:10.1146/annurev.ea.15.050187.001415.
  19. G. Jeffrey Taylor (1998-12-31). "PSR Discoveries:Hot Idea: Origin of the Earth and Moon". www.psrd.hawaii.edu. Retrieved 2019-10-17.
  20. "Asteroids Bear Scars of Moon's Violent Formation". 16 April 2015. Archived from the original on 8 October 2016.
  21. Dana Mackenzie (21 July 2003). The Big Splat, or How Our Moon Came to Be. John Wiley & Sons. pp. 166–168. ISBN 978-0-471-48073-0. Archived from the original on 1 January 2016.
  22. Canup, R.; Asphaug, E. (2001). "Origin of the Moon in a giant impact near the end of Earth's formation". Nature. 412 (6848): 708–712. Bibcode:2001Natur.412..708C. doi:10.1038/35089010. PMID 11507633.
  23. "Earth-Asteroid Collision Formed Moon Later Than Thought". National Geographic. 28 October 2010. Archived from the original on 18 April 2009. Retrieved 7 May 2012.
  24. Kleine, Thorsten (2008). "2008 Pellas-Ryder Award for Mathieu Touboul" (PDF). Meteoritics and Planetary Science. 43 (S7): A11. Bibcode:2008M&PS...43...11K. doi:10.1111/j.1945-5100.2008.tb00709.x. Archived from the original (PDF) on 27 July 2018. Retrieved 27 October 2019.
  25. Touboul, M.; Kleine, T.; Bourdon, B.; Palme, H.; Wieler, R. (2007). "Late formation and prolonged differentiation of the Moon inferred from W isotopes in lunar metals". Nature. 450 (7173): 1206–1209. Bibcode:2007Natur.450.1206T. doi:10.1038/nature06428. PMID 18097403.
  26. "Flying Oceans of Magma Help Demystify the Moon's Creation". National Geographic. 8 April 2015. Archived from the original on 9 April 2015.
  28. Nield, Ted (2009). "Moonwalk (summary of meeting at Meteoritical Society's 72nd Annual Meeting, Nancy, France)". Geoscientist. 19: 8. Archived from the original on 27 September 2012.
  30. Tonks, W. Brian; Melosh, H. Jay (1993). "Magma ocean formation due to giant impacts". Journal of Geophysical Research. 98 (E3): 5319–5333. Bibcode:1993JGR....98.5319T. doi:10.1029/92JE02726.
  31. «Inside the Moon | About the Moon». Moon: NASA Science. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۱۷.
  32. Daniel Clery (11 October 2013). "Impact Theory Gets Whacked". Science. 342 (6155): 183–185. Bibcode:2013Sci...342..183C. doi:10.1126/science.342.6155.183. PMID 24115419.
  33. Wiechert, U.; et al. (October 2001). "Oxygen Isotopes and the Moon-Forming Giant Impact". Science. 294 (12): 345–348. Bibcode:2001Sci...294..345W. doi:10.1126/science.1063037. PMID 11598294. Archived from the original on 20 April 2009. Retrieved 5 July 2009.
  34. Pahlevan, Kaveh; Stevenson, David (October 2007). "Equilibration in the Aftermath of the Lunar-forming Giant Impact". Earth and Planetary Science Letters. 262 (3–4): 438–449. arXiv:1012.5323. Bibcode:2007E&PSL.262..438P. doi:10.1016/j.epsl.2007.07.055.
  36. Tabor, Abigail (2019-04-11). "What is LADEE, the Lunar Atmosphere and Dust Environment Explorer?". NASA. Retrieved 2019-10-22.
  37. Steigerwald, Bill (2019-04-01). "Meteoroid Strikes Eject Precious Water From Moon". NASA. Retrieved 2019-10-22.
  38. Jessica Culler. "Ice Confirmed at the Moon's Poles". NASA/JPL. Retrieved 2019-10-22.
  39. "Scientists spy new evidence of water in the Moon's interior". Brown University. Archived from the original on 21 October 2019. Retrieved 2019-10-22.
  40. زمین‌شناسی (به انگلیسی)، بازدید: مارس ۲۰۰۹.
  41. Moon Fact Sheet - the NSSDC! - NASA nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html
  42. آسیموف، ایزاک، ماه زمین، ترجمه محمدرضا غفاری، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ ششم ۱۳۷۴، ص۳۱
  43. "Departement Natuurkunde". Universiteit Utrecht (به هلندی). 2014-07-09. Retrieved 2019-10-14.
  44. کنجکاو، کشف مکانی برای سکونت در ماه، از: خبرگزاری مهر: کد خبر: ۰۲۷۴۰ تاریخ انتشار: ۱۳ دی. ۱۳۸۸
  45. لغتنامه دهخدا: ماه

پیوند به بیرون
  6. age
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.