شمال

شُمال یا اپاختر، یکی از چهار جهت اصلی است که در نقشه‌ها به طور قراردادی معمولاً به سوی بالا است. شمال نقطه مقابل جنوب است و °۹۰ با خاور و باختر اختلاف زاویه دارد و خود در زاویه °۰ جای دارد.[1]

جهت‌های جغرافیایی
شمال (آفتاب )
آفتاب خاوری
شرق (خاور)
نسار خاوری
جنوب (نسار)
نسار باختری
غرب (باختر)
آفتاب باختری
نقش صفحه قطب‌نما که در آن شمال سرخ‌رنگ نشان داده شده.

ریشه‌شناسی

شمال واژه‌ای عربی و فارسی آن اَپاختَر یا گاهی هودَر است.[2][3] در زبان پارسی میانه، خشکی‌های شمال غربی کره زمین را وُروبَرشت و خشکی‌های شمال شرقی را وُروژَرشت می‌نامیدند.[4][5]

در بُندَهِش آمده که برای هر جهت اصلی یک سپاهبد گمارده شده و سپاهبد شمال، ستاره هفت‌اورنگ (محتملاً نگهبان شمال) است.[6]

واژه آپاختر در پارسی نوین به باختر تبدیل شده و برای غرب به کار می‌رود.

در زبان

جهت‌های جغرافیایی
شمال (آفتاب )
آفتاب خاوری
شرق (خاور)
نسار خاوری
جنوب (نسار)
نسار باختری
غرب (باختر)
آفتاب باختری

در سند املاک از شمال قیدی ساخته می‌شود به صورت «شمالاً». (نمونه: این مکان شمالاً به زمین فروشنده محدود است.) به افراد و چیزهای منسوب به شمال، شمالی یا شمالیه (نمونه: بلاد شمالیه) گفته می‌شود. در ادبیات شمالی‌پیکران به معنی ستارگانی است که از شمال طلوع می‌کنند.[7]

به منطقه بالای مدار قطب شمال در فارسی شمالگان گفته می‌شود.

جستارهای وابسته

منابع

  1. ویکی‌پدیای انگلیسی.
  2. لغتنامهٔ دهخدا، سرواژه آپا.
  3. لغتنامهٔ دهخدا، سرواژه باختر.
  4. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ اوت ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۹ سپتامبر ۲۰۰۷.
  5. MacKenzie, D. N. (1971), A Concise Pahlavi Dictionary, London: Curzon Press
  6. بهار، مهرداد: پژِوهشی در اساطیر ایران، پاره نخست و دویم، چاپ سوم، نشر آگه، تهران ۱۳۷۸، صص۵۵ و ۶۴
  7. لغتنامهٔ دهخدأ سرواژه شمالی.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.