شرق

خاور واژه‌ای پارسی برابر با شرق عربی است. گرچه در ابیات رودکی باختر بعنوان شرق نام برده شده است. ولی در شاهنامه فردوسی خاور به معنای شرق و باختر به معنای غرب معرفی گشته است که در ابیات دوره اسلامی نیز بر همین منوال شاهنامه بعنوان غرب بکار رفت. خاور یا خاوران در زبان پارسی، بازماندهٔ واژهٔ خوربران یا «خوروران» (جای بردن خورشید، جای غروب خورشید) یعنی غرب است.[1] در پارسی به شرق، «خورآسان» گفته می شده است [2]که برابر با خورآیان است یا همانجا که خورشید از آنجا برآید (که همین نام را روی استان خراسان گذاشتند زیرا شرق ایران بزرگ بود) و به شمال «اپاختر» (واژهٔ امروزی باختر نیز که به غرب گویند بازماندهٔ اپاختر است) گویند. واژه «خورآیان» (پسوند «ان» پسوند جایگاه است مانند ایران یا سرزمین «ایر» ها یا همان مردمان راد و پاک) برابر با جای برآمدن خور و واژهٔ «خوربران» برابر با جای بردن خورشید است.

فرهنگ فارسی عمید و لغت‌نامه دهخدا این را تأیید می‌کند. مثلاً در بیتی از رودکی، «مهر دیدم بامدادان چون بتافت، از خراسان سوی خاور می‌شتافت» یا در بیتی از خاقانی «چون پخت نان زرین اندر تنور مشرق، افتاد قرص سیمین اندر دهان خاور» به معنی اصیلش آمده‌است.

خاور در بعضی از لغت‌نامه‌های قدیمی‌تر، از جمله برهان قاطع و آنندراج، به هر دو معنی ذکر شده‌است.

فخرالدین اسعد گرگانی سروده:[3]

رودکی آورده‌است:[4]

فردوسی آورده‌است:[5]

• خاور میانه
• خاور دور
• خاورشناسی
• خاورشهر