جنوبگان

جنوبگان (به انگلیسی: Antarctica) قاره‌ای در قطب جنوب زمین است. این قاره سردترین جای زمین است و کمابیش همه سطح آن با یخ پوشیده شده‌است.

این مقاله دربارهٔ سرزمین‌های قطبی جنوب و قاره آن است. برای عرض جغرافیایی ۹۰ درجه جنوبی، قطب جنوب را ببینید.
مختصات: ۶۸°۵۰′ جنوبی ۹۰°۳۵′ غربی

جنوبگان
مساحت۱۴٬۰۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۵٬۴۰۰٬۰۰۰ مایل مربع)[1]
جمعیت۴۰۰۰ نفر در تابستان
۱۰۰۰ نفر در زمستان
ترکم جمعیت۰/۰۰۰۰۸ تن در کیلومتر مربع
(۰/۰۰۰۲ تن در مایل مربع)
نام اهلیتجنوبگانی
کشورهاهیچ کشور
اینترنت دامنه سطح‌بالا.aq
بزرگترین شهرهاایستگاه‌های پژوهشی در جنوبگان

جنوبگان پنجمین قاره بزرگ زمین پس از آسیا، آفریقا، آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی است؛ ولی با این وجود کمترین جمعیت را میان همه قاره‌ها دارد. همچنین بلندترین میانگین بلندی، کمترین میانگین رطوبت و پایین‌ترین میانگین دما در میان همه قاره‌های جهان به این قاره تعلق دارد.

در این قاره، نزدیک به ۳۰ کشور نزدیک به ۷۰ پایگاه پژوهشی دارند که ۴۰ پایگاه سالانه یا همیشگی و ۳۰ پایگاه تابستانی هستند.

ایزو ۳۱۶۶–۱ آلفا-۲ بدون توجه به قلمرو ادعایی کشورها، به جنوبگان، دامنه اینترنتی .aq را داده‌است.[2] در جنوبگان هر پایگاه بسته به وابستگی به کشور خود از پیش‌شماره تلفن و واحد پولی ویژه خود استفاده می‌کند. دلار جنوبگان سوغاتی است که در پایگاه‌های ایالات متحده آمریکا و کانادا فروخته می‌شود اما پشتیبانی قانونی ندارد.[3]

کشف

باور به وجود سرزمینی جنوبگانی یعنی قاره‌ای بس بزرگ که در دورترین جای زمین قرار گرفته باشد تا بتواند توازن کره زمین را در برابر خشکی‌های بزرگ شمال آن حفظ کند از زمان بطلمیوس در سده ۱ (میلادی) وجود داشته‌است. نظریه وجود این سرزمین منسوب به ارسطو است و توسط بطلمیوس بسط یافته‌است. بطلمیوس معتقد بود مساحت زمین‌های شمالی و جنوبی زمین باید برابر باشد و به همین دلیل نتیجه می‌گرفت که سرزمینی ناشناخته در جنوب وجود دارد. ترسیم خشکی‌های بزرگی در جنوب زمین در نقشه‌های کهن، مانند نقشه‌های معروف پیری رئیس، دریاسالار امپراتوری عثمانی سده ۱۶ (میلادی) رایج بود.

دور زدن دماغه امید نیک و دماغه هورن در قرن‌های ۱۵ و ۱۶ میلادی احتمال وجود سرزمینی در جنوب را افزایش داد. در سال ۱۶۰۶ جزیره‌ای بزرگ در جنوب گینه نو توسط اروپاییان کشف شد که گمان می‌رفت بخشی از سرزمین ناشناخته جنوبی باشد و به همین دلیل استرالیا (به معنای «جنوبیه» در زبان لاتین) نام گرفت. به دنبال ایده برابری مساحت زمین‌های شمالی و جنوبی و کافی نبودن مساحت استرالیا برای تأمین این برابری، سفرهای اکتشافی متعددی در اقیانوس آرام و در مدارهای نزدیک به قطب جنوب انجام شد تا باقی‌مانده این سرزمین نیز کشف گردد.

در سال ۱۷۷۳، جیمز کوک و خدمه‌اش از مدار جنوبگان گذشتند، اما در فاصله ۲۴۰ کیلومتری جنوبگان به جزیره‌ای رسیدند و سپس بازگشتند. در سال ۱۸۲۰، یک کاروان دریایی روسیه به فرماندهی فابین گوتلیب فن بلینگسهاوزن و میخائیل لازارف، یک کاروان بریتانیایی به سرکردگی ادوارد برنسفیلد و یک ملوان آمریکایی به نام ناتانئیل پالمر مدعی شدند که یخ‌تاق‌های جنوبگان را مشاهده کرده‌اند. نخستین فرود بر سکوهای یخی جنوبگان احتمالاً یک سال بعد توسط دریانورد آمریکایی جان دیویس اتفاق افتاده است. دوران قهرمانانه اکتشاف جنوبگان با سفرهای جستجوگرانه بسیاری که در آغاز قرن بیستم انجام پذیرفتند، شکل گرفت. سرانجام در ۱۴ دسامبر ۱۹۱۱، روئال آمونسن نروژی توانست به جنوبگان برسد. رابرت فالکون اسکات انگلیسی در مدت زمان کوتاهی پس از وی به جنوبگان رسید اما دریافت که پیش از وی، کاروان دریایی نروژ به جنوبگان رسیده‌اند.

هیچ خرس قطبی در این قاره زندگی نمی‌کند.

محیط زیست و پژوهش
تصویر ماهواره‌ای که نمایان‌گر جنوبگان از فضای بیرونی است.

به دلیل تأثیر جنوبگان بر روی اقلیم زمین، موقعیت منحصر به فرد آن در قطب جنوب، منابع بسیار زیست‌محیطی و طبیعی و محیط زیست دست نخورده‌اش به کانون توجه جهانیان تبدیل شده‌است. به صورتی‌که می‌توان از آن به عنوان یک آزمایشگاه طبیعی برای پژوهش علمی در بسیاری از شاخه‌های علوم بهره جست. زیرا این منطقه، ناحیه‌ای کلیدی و مهم برای فهم اکوسیستم زمین و محیط زیست آن است. ویژگی‌های منحصر به فرد جنوبگان، در طی ۵۰ سال گذشته، امکان پژوهش بر روی خاستگاه خشکی‌ها، آلودگی هوا، و تغییر اقلیم زمین را برای دانشمندان فراهم آورده‌است. هواشناسی جنوبگان شاخص‌های مورد نیاز جهت پیش‌بینی مدل‌های هواشناسی نیم‌کره جنوبی و الگوی چرخش سامانه‌های اقیانوسی در اختیار پژوهش‌گران قرار می‌دهد. مغزه‌های یخی بدست آمده از این قاره به عنوان یک مخزن ارزشمند اطلاعات در خصوص اقلیم گذشته و تاریخ محیطی زمین محسوب می‌شوند.[4]

کوه‌های تانگرا

اقتصاد

جنوبگان منطقه‌ای مهم اقتصادی و راهبردی است. اهمیت اقتصادی آن به دلیل وجود منابع طبیعی و نفت خام است. اهمیت راهبردی آن به خاطر مسیر دماغه هورن است که در زمان جنگ سرد، اهمیتی حیاتی برای آمریکا داشت. زیرا ناوهای هواپیمابر آمریکایی نمی‌توانند از کانال پاناما عبور کنند.[5] پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی اهمیت اقتصادی جنوبگان به خاطر منابع نفتی بر اهمیت راهبردی آن برتری یافته‌است.[6]

امروزه هیچ‌گونه کنش اقتصادی در جنوبگان وجود ندارد و تنها ماهی‌گیری در بیرون و گردشگری در اندازه کوچک در ساحل جنوبگان دیده می‌شوند.

اگرچه منابع زغال‌سنگ، هیدروکربن، سنگ آهن، پلاتین، مس، کروم، نیکل، طلا، و دیگر کانیها در جنوبگان یافت شده‌اند اما برای بهره‌برداری به اندازه کافی بزرگ نیستند.[7] در ۱۹۹۱ (میلادی) تصویب پروتکل حفاظت از محیط زیست جنوبگان هرگونه تلاش برای بهره‌برداری از ذخایر معدنی را از میان برد. در ۱۹۹۸ (میلادی) با تصویب توافقی، هر گونه امکان معدنکاری از میان رفت. بازنگری در مفاد این توافق، تنها در سال ۲۰۴۸ (میلادی) ممکن است و در صورت بازنگری محدودیت‌های بیشتری بر توسعه اقتصادی و بهره‌برداری در نظر گرفته خواهد شد. مهم‌ترین کنش اقتصادی در جنوبگان ماهی‌گیری است. در سال‌های ۲۰۰۰–۲۰۰۱ گزارش شد که ۱۱۲٬۹۳۴ تن ماهی گرفته شد.[8] از ۱ ژوئیه ۱۹۹۸ (میلادی) تا ۳۰ ژوئن ۱۹۹۹ (میلادی) ۱۱۹٬۸۹۸ تن ماهی به صورت قانونی گرفته شد.[9]

گردش‌گری اکتشافی در اندازه کوچک از ۱۹۵۷ (میلادی) وجود داشته و امروزه در سیستم پیمان جنوبگان و پروتکل حفاظت از محیط زیست جنوبگان گنجانده شده‌است. اما بر پایه انجمن بین‌المللی گردانندگان گردشگری جنوبگان به صورت خود تنظیم کار می‌کند. همه کشتی‌های گردشگری، عضو اتحادیه بین‌المللی گردانندگان گردشگری جنوبگان نیستند اما اعضای این اتحادیه ۹۵٪ کنش‌های گردشگری در جنوبگان را انجام می‌دهند. بیشتر مسافرت‌ها با کشتی‌های کوچک یا متوسط اندازه و در چشم‌اندازهای زیبا و با جانوران بومی جنوبگان انجام می‌شوند. در تابستان سال‌های ۲۰۰۶–۲۰۰۷ نیم‌کره جنوبی، ۳۷٬۵۰۶ و در ۲۰۱۵–۲۰۱۶، ۳۸٬۴۷۸ گردشگر از جنوبگان دیدن کردند که بیشتر آنها سوار بر کشتی‌های تجاری بودند.[10][11][12]

نگرانی‌هایی دربارهٔ تأثیر احتمالی گردشگران بر محیط زیست و اکوسیستم وجود دارد. برخی کنش‌گران محیط زیست و دانشمندان برای وضع محدودیت بیشتر بر قوانین سختگیرانه‌تر برای کشتی‌ها و سهمیه گردشگران، فراخوان دادند.[13] مهم‌ترین واکنش‌های کشورهای عضو سیستم پیمان جنوبگان، گسترش دبیرخانه پیمان جنوبگان و عضویت در اتحادیه بین‌المللی گردانندگان گردشگری جنوبگان، راهنمای استفاده از سایت گردشگری، وضع محدودیت‌های جای کناره‌گیری کشتی و فرود هواپیما، و بستن یا کم کردن بازدید از جاهای پر بازدید بود. تا پیش از سقوط پرواز شماره ۹۰۱ ایر نیوزیلند در ۲۸ نوامبر ۱۹۷۹ (میلادی) استرالیا و نیوزیلند پروازهای گردشگری بدون فرود به جنوبگان داشتند. از میانه دهه ۱۹۹۰ (میلادی) شرکت کانتاس بار دیگر این پروازها را از سر گرفت.

نقشه جزیره لیوینگستون و جزیره گرینویچ

ادعاهای مالکیت
نوشتار اصلی: ادعاهای ارضی در جنوبگان
نقشه ادعاهای ارضی در جنوبگان با توجه به سیستم پیمان جنوبگان:[یادداشت 1]
  بریتانیا
  نیوزیلند
  فرانسه
  استرالیا
  نروژ
  شیلی
  آرژانتین
  سرزمین ماری برد

بر پایه سیستم پیمان جنوبگان، سراسر این قاره تنها منطقه‌ای برای پژوهش علمی است و هر گونه کنش نظامی و ادعای مالکیت در آن ممنوع است.[14]

پایگاه علمی ارهیدسکی در جزیره لیوینگستون در جزایر شتلند جنوبی

تا کنون ۷ کشور بر بیشتر نقاط جنوبگان ادعای مالکیت داشته‌اند. یک منطقه نیز مورد ادعا قرار نگرفته‌است.

نقشه مناطق مورد ادعای مالکیت
تاریخ

ادعا

 نام کشور قلمرو مختصات قلمرو نقشه
۱۹۰۸  بریتانیا  قلمرو بریتانیایی جنوبگان ۲۰ درجه باختری تا ۸۰ درجه باختری
۱۹۲۳  نیوزیلند قلمرو وابسته راس ۱۵۰درجه باختری تا ۱۶۰ درجه خاوری
۱۹۲۴  فرانسه سرزمین ادلی ۱۴۲ درجه و ۲ دقیقه خاوری

تا ۱۳۶ درجه و ۱۱ دقیقه خاوری
۱۹۲۹  نروژ جزیره پتر یکم ۶۸°۵۰′ جنوبی ۹۰°۳۵′ غربی
۱۹۳۳  استرالیا قلمرو جنوبگان استرالیا ۱۶۰درجه خاوری تا ۱۴۲ درجه و ۲ دقیقه خاوری

و ۱۳۶ درجه و ۱۱ دقیقه خاوری تا ۴۴ درجه

و ۳۸ دقیقه خاوری
۱۹۳۹  نروژ سرزمین شهبانو ماود ۴۴°۳۸' خاوری تا ۲۰ درجه باختری
۱۹۴۰  شیلی قلمرو جنوبگان شیلی ۵۳ درجه باختری تا ۹۰ درجه باختری
۱۹۴۳  آرژانتین جنوبگان آرژانتین ۲۵ درجه باختری تا ۷۴ درجه باختری
– بدون ادعای مالکیت منطقه بدون ادعای مالکیت

(سرزمین ماری برد)

 ۹۰درجه باختری تا ۱۵۰درجه باختری

(به غیر از جزیره پتر یکم)

استرالیا با ادعای مالکیت نزدیک به ٪۴۰ از جنوبگان، سرمایه‌گذاری چشمگیری روی پروژه‌های پژوهشی در این قاره انجام داده است. بر پایه برنامه راهبردی ۱۰ ساله پژوهشی این کشور در جنوبگان، استرالیا تمرکز ویژه‌ای بر پژوهش‌ها در این بخش دارد. یکی از دلایل اصلی این پژوهش‌ها، ارتباط تنگاتنگ اکوسیستم جنوبگان و استرالیا است. این کشور، چهار ایستگاه پژوهشی در جنوبگان دارد و به طور میانگین ۸۰ تا ۹۰ نفر از دو کشور استرالیا و نیوزیلند در آن‌ها زندگی می‌کنند.[15]

ادعای مالکیت ایران بر قطب جنوب

سازمان اقیانوس‌شناسی ایران در تلاش برای برپایی ایستگاه پژوهشی در قطب جنوب است. در اسفند ۱۳۹۱ محمدحسین باقری، معاون ارکان و امور مشترک ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران گفت که ایران به دلیل امکان دسترسی از طریق دریای مکران به قطب جنوب و حایل نبودن هیچ سرزمینی در این میان می‌تواند «بر طبق قوانین بین‌المللی در بخشی از قطب جنوب ادعای حاکمیت کند.» منطقه مورد نظر حدفاصل مختصات ۵۹٫۵۰ تا ۶۳٫۱۴ شرقی از سواحل ایران (۳٫۶۴ درجه عرض جغرافیایی) یک قطاع به طول تقریبی ۳۰۰۰ کیلومتر و عرض ۴۰۵ کیلومتر و مساحت تقریبی ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار کیلومتر مربع است که با قلمرو جنوبگان استرالیا هم پوشانی دارد.[16]

منطقه قلمرو جنوبگان استرالیا که مناطق مورد ادعای ایران نیز در آن قرار دارد.

سازمان اقیانوس شناسی ایران در صدد ایجاد کلبه پژوهشی در قطب جنوب است. در اسفند ۱۳۹۱ محمدحسین باقری، رییس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران گفت که ایران به دلیل امکان دسترسی از طریقدریای مکران به قطب جنوب و حایل نبودن هیچ سرزمینی در این میان می‌تواند «بر طبق قوانین بین‌المللی در بخشی از قطب جنوب ادعای حاکمیت کند.» منطقه مورد نظر حدفاصل مختصات ۵۹٫۵۰ تا ۶۳٫۱۴ شرقی از سواحل ایران (۳٫۶۴ درجه عرض جغرافیایی) یک قطاع به طول تقریبی ۳۰۰۰ کیلومتر و عرض ۴۰۵ کیلومتر و مساحت تقریبی ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار کیلومتر مربع است که قلمرو جنوبگان ایران باقلمرو جنوبگان استرالیا هم پوشانی دارد.[17]

کشورها و مناطق مورد ادعای مالکیت آنها در جنوبگان

گیاهان و جانوران

پنگوئن امپراتور از پرندگانی است که تنها در این قاره زندگی می‌کند.

جستارهای وابسته

یادداشت‌ها
    • ادعاهای شیلی، آرژانتین و انگلستان تقریباً همپوشانی دارند (همان‌طور که از رنگ‌های مخلوط بالا دیده می‌شود)
    • نروژ دو سرزمین را ادعا می‌کند. جزیره پتر یکم (جزیره‌ای کوچک در بالای سرزمین ماری برد) و سرزمین شهبانو ماود. نروژ به‌طور رسمی عرض جغرافیایی سرزمین شهبانو ماود تعیین نکرده‌است. به همین دلیل است که ادعای نروژ متفاوت از ادعاهای دیگر است. با این حال به‌طور کلی فرض می‌شود که ادعای نروژ به دنبال هنجارهای دیگر ادعاهای جنوبگان است.
    • جنوبگان برزیل (ادعای غیررسمی برزیل) و سواب نو (ادعای تاریخی آلمان نازی) ادعاهایی هستند که در تصویر رنگ نشده‌اند. (جنوبگان برزیل به صورت یک قطاع دایره است ولی سو اب نو مرز مشخصی ندارد)

منابع
  1. United States Central Intelligence Agency (2011). "Antarctica". The World Factbook. Government of the United States. Retrieved 14 September 2017.
  2. see ISO 4217
  3. Symes, Peter (2002). "Private Issues – The Antarctica Issues and the NORFED Issues". Retrieved 22 November 2016.
  4. جوی، پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم. «مرکز ملی تحقیقات جنوبگان». پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی. www.inio.ac.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۱۱-۰۴.
  5. Keegan, John; Andrew Wheatcroft (1986). Zones of Conflict: An Atlas of Future Wars. New York: Simon and Schuster. ISBN 0-671-60115-6.
  6. Bergin, Anthony (20 February 2007). "Six reasons Antarctica is crucial". Australian Financial Review. p. 63.
  7. "Natural Resources". The World Factbook. CIA. Retrieved 30 October 2016.
  8. "Fisheries News". mecropress. 30 November 2003. Retrieved 30 October 2016.
  9. Guthridge, Guy (1999). "Antarctica in 1999". Britannica Book of the Year.
  10. "Final Report, 30th Antarctic Treaty Consultative Meeting". Antarctic Treaty Secretariat. Archived from the original (DOC) on 8 August 2007. Retrieved 2 August 2007.
  11. "Politics of Antarctica". Archived from the original on 14 February 2005. Retrieved 5 February 2006.
  12. "2015–2016 Tourists by Nationality Total". IAATO. Archived from the original on 10 November 2016. Retrieved 30 January 2017.
  13. Rowe, Mark (11 February 2006). "Tourism threatens Antarctic". London: Telegraph UK. Retrieved 5 February 2006.
  14. ATS.aq
  15. علی عبیری-روزنامه‌نگار (۲۰ فروردین ۱۳۹۹). «تاثیر کرونا بر ایستگاه‌های پژوهشی قطب جنوب». بی‌بی‌سی فارسی.
  16. http://www.tabnak.ir/fa/news/303613/توان-ایران-برای-حاکمیت-بخشی-از-قطب-جنوب
  17. «ایران ادعای مالکیت بخشی از «قطب جنوب» را دارد». snn.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۲۰.
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای جنوبگان دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ جنوبگان موجود است.

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.