بیابان قره‌قوم

بیابان قره‌قوم (به معنای شن سیاه)، بیابانی است در آسیای میانه و یکی از بزرگ‌ترین کویرهای شنی جهان که حدود ۷۰ درصد از مساحت کشور ترکمنستان (۳۵۰ هزار کیلومتر مربع) را پوشانده‌است.[1]

تصویر قره‌قوم از بالا توسط ناسا.

موقعیت قره‌قوم در آسیای میانه.

نمایی از بیابان قره‌قوم.

این بیابان از دریاچۀ خوارزم در شمال تا کوهستان‌های کپه‌داغ در جنوب، و از رودخانهٔ آمودریا در شمال شرق تا دریای کاسپین در باختر گسترش پیدا کرده‌است.[1]

این بیابان نواحی غربی، مرکزی و شمالی ترکمنستان را دربرگرفته، و ادامهٔ آن به قزاقستان هم کشیده شده‌است.[2]

قره‌قوم با میانگین ۶٫۵ نفر در هر کیلومتر مربع سرزمینی کم‌جمعیت است و بارندگی در آن هم بسیار کم است به صورتی که در برخی مناطق آن هر ده سال یک بار مقداری بارش دیده می‌شود.

کانال بزرگ قره‌قوم به طول تقریبی ۸۰۰ کیلوتر از این بیابان عبور می‌کند. واحه‌های مرو و تجن از مناطق بسیار مهم کشت پنبه در امتداد این کانال در بیابان قره‌قوم هستند و راه‌آهن سراسری خزر نیز از این بیابان عبور می‌کند. قره‌قوم دارای منابع غنی نفت و گاز طبیعی است. حفرۀ آتشینی به نام دروازۀ جهنم از مکان‌های دورافتاده ولی دیدنی در قره‌قوم است.

در صحرای مرکزی قره‌قوم ترکمنستان میدان گازی عظیم «زامکی داروین» قرار دارد که گاز آن در اعماق حدود ۱٬۲۰۰ الی ۱٬۳۰۰ متری قابل دسترسی است ولی هرچه به طرف شرق برویم-به سمت دشت مرغاب-این ذخایر در اعماق حدود ۷٬۰۰۰ الی ۸٬۰۰۰ متری قرار دارند.[3]

رودخانهٔ تجن که از به هم پیوستن دو رودخانهٔ هریرود و کشف‌رود در محل پل خاتون در مرزهای ایران و ترکمنستان به وجود می‌آید، از دیگر رودخانه‌های مهم ترکمنستان است که حدود ۱۲۵ کیلومتر از مرزهای ایران و ترکمنستان را تشکیل می‌دهد و سپس به طول ۹۰ کیلومتر در خاک ترکمنستان جریان می‌یابد و سرانجام در ریگزارهای قره‌قوم فرو می‌رود.[2]

دشت درگز در شمالی‌ترین بخش استان خراسان رضوی ایران واقع شده و از نظر تقسیمات آب‌شناختی، جزو زیرحوزه‌های کویر قره‌قوم به‌شمار می‌آید. سالانه مقادیر زیادی آب به صورت سطحی و زیرزمینی از این منطقه خارج و به کشور ترکمنستان می‌ریزد.[4]