عربستان سعودی

عربستان سعودی با نام رسمی پادشاهی عربی سَعودی (به عربی: المملکة العربیة السعودیة) بزرگترین کشور در باختر آسیا است. این کشور که بخش عمده شبه‌جزیره عربستان را دربر گرفته‌است از شمال با عراق، اردن و کویت از سوی خاور با امارات متحده عربی، قطر و خلیج فارس از جنوب خاوری با عمان از سوی جنوب با یمن و از سوی باختر با دریای سرخ هم‌مرز است. جایگاه‌های مهم دینی مسلمانان هم‌چون کعبه، قبرستان بقیع، مسجد النبی و آرامگاه پیامبر اسلام در این کشور جای دارد.

«عربستان» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، عربستان (ابهام‌زدایی) را ببینید.
مختصات: ۲۴°۳۹′ شمالی ۴۶°۴۶′ شرقی
عربستان سعودی
پادشاهی عربی سَعودی
(به عربی: ٱلْمَمْلَكَة ٱلْعَرَبِيَّة ٱلسَّعُوْدِيَّة)
شعار: لَا إِلٰهَ إِلَّا ٱلله، مُحَمَّدٌ رَسُوْلُ ٱلله (شهادتین)[1]
سرود: ٱلنَّشِيْد ٱلْوَطَنِي ٱلسَّعُوْدِي
سرود ملی عربستان سعودی
پایتخت
و بزرگترین شهر
ریاض
زبان(های) رسمیعربی نوین معیار
زبان(های) ملیعربی
دین(ها)
اسلام سنی[2] (وهابیت)[3][4][5]
حکومتپادشاهی مطلقه اسلامی متمرکز
سلمان بن عبدالعزیز آل سعود
محمد بن سلمان
بنیان‌گذاری
• اتحاد عربستان سعودی
۲۳ سپتامبر ۱۹۳۲
۲۴ اکتبر ۱۹۴۵
• قانون اساسی کنونی
۳۱ ژانویه ۱۹۹۲
مساحت
• کل
۲٬۱۴۹٬۶۹۰ کیلومترمربع (۸۳۰۰۰۰مایل‌مربع) (۱۲ام)
• آبها (٪)
۰/۷
جمعیت
• برآورد سال ۲۰۱۹
۳۴٬۲۱۸٬۱۶۹[6] (۴۰ام)
• تراکم
۱۵ /به ازای هر کیلومترمربع (۳۸٫۸ /مایل‌مربع) (۱۷۴ام)
تولید ناخالص داخلی (GDP)  برابری قدرت خرید (PPP)برآورد ۲۰۱۹ 
• کل
۱/۹۲۴ تریلیون دلار آمریکا[7] (۱۸ام)
• سرانه
۵۶٬۸۱۷ دلار آمریکا[7] (۱۲ام)
شاخص جینی (۲۰۱۳)۴۵/۹[8]
شاخص توسعه انسانی (۲۰۱۸)۰/۸۵۷[9]
۳۸ام(▲)
واحد پولریال سعودی (SR) (SAR)
منطقه زمانییوتی‌سی ۳:۰۰+
گاه‌شماریروز/ماه/سال (گاه‌شماری هجری قمری)
برق شهری
- اختلاف پتانسیل ۲۲۰ ولت
- بسامد ۶۰ هرتز
جهت رانندگیراست
پیش‌شماره تلفنی۹۶۶
کد ایزو ۳۱۶۶[[ISO 3166-2:|]]
دامنه سطح‌بالا.sa
وبگاه رسمیhttps://www.saudi.gov.sa

عربستان سعودی با ۲٬۱۴۹٬۰۰۰ کیلومتر مربع مساحت، بزرگترین کشور غرب آسیا (خاورمیانه) و دومین کشور وسیع عرب‌نشین پس از الجزایر است. این کشور بیش از ۳۴٫۷ میلیون نفر جمعیت شامل۲۱/۵ میلیون نفر بومی و بیش از ۱۳ میلیون نفر مهاجر دارد[10]

عربستان جدید (پادشاهی عربستان سعودی) در سال ۱۹۳۲ توسط ملک عبدالعزیز پایه‌گذاری شد. هرچند که جنگ‌ها و کشمکش‌هایی که به تشکیل کشور منجر شد در سال ۱۹۰۲ با تصرف ریاض، خانه آبا و اجدادی آل سعود، توسط ملک عبدالعزیز آغاز شد. عربستان سعودی یک پادشاهی مطلقه است. دین اسلام در این کشور ظهور کرده‌است.

عربستان سعودی از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت خام در جهان است. این کشور در حدود یک پنجم کل ذخایر نفتی اثبات شده جهان را در خود جای داده‌است. نفت، ۹۵٪ از صادرات و ۷۰٪ درآمد دولت را تشکیل می‌دهد. هر چند اخیراً صادرات غیرنفتی افزایش یافته‌است. منابع انرژی عربستان باعث تبدیل این کشور سلطنتی بیابانی به یکی از ثروتمندترین کشورهای دنیا شده‌است. درآمدهای گسترده نفتی سبب مدرنیزه شدن سریع کشور و ایجاد دولت رفاه شده‌است. عربستان همچنین دارای ششمین ذخایر گاز طبیعی بزرگ جهان است.[11]

تاریخ
نوشتار اصلی: تاریخ عربستان

دوران باستان

اسکندر مقدونی پیش از مرگ ناگهانی خود در سال ۳۲۳ (پیش از میلاد)، قصد داشت شبه جزیره عرب را تصرف نماید و بعد از مدتی فرمانروایان دودمان بطلمیوسی مصر تا حدودی بر ینبع چیره شدند. ولی نبطیان از چیرگی آن‌ها جلوگیری کردند. سپس این سرزمین در معرض جنگ‌های چیره‌جویانه حبشی‌ها و ایرانیان قرار گرفت. در سده پنجم پس از میلاد، مکه از نظر اهمیت جایگزین شهر پترا در دوره نبطیان شده بود.

سنگ‌نبشته مسلة تیماء که هم‌اکنون در موزه لوور نگهداری می‌شود (۶ سده پیش از میلاد مسیح)

پیش از اسلام
نوشتار اصلی: عربستان پیش از اسلام

مردم عربستان پیش از اسلام زندگی بدوی و نخستین داشتند و قبیله‌های عرب برای امرار معاش به دامداری وابسته بودند. بر پایه گفته قرآن، این سرزمین از زمان ساخته شدن کعبه به دست ابراهیم مورد توجه خداپرستان بوده‌است. در دوران بت‌پرستی نیز بت‌های بزرگی در آن نگهداری می‌شده‌است.

با تولد محمد شبه جزیره عربستان مرکز پایه‌گذاری تمدن بزرگ اسلامی شد. در زمان زندگی محمد نخستین نظام سیاسی و اجتماعی پیشرفته برقرار شد. دین اسلام در زمان زندگانی او تقریباً در همه شبه جزیره عرب رواج یافت. پس از مرگ محمد، خلافت توسط ابوبکر، عمر بن خطاب، عثمان بن عفان و علی بن ابی‌طالب ادامه یافت. در این زمان، حکومتی همراه با قانون‌ها و مقررات به وجود آمده بود که رونق آن در سراسر جهان شهرت یافت.

سنگ‌نبشته اِستِل سَلم در موزه لوور (۵ سده پیش از میلاد مسیح)

پادشاهی سعودی

حکومت پادشاهی سعودی در سال ۱۷۵۰ (میلادی) به وسیله محمد بن سعود پایه‌ریزی شد. پس از وی ملک عبدالعزیز با پشتیبانی شیخ محمد بن عبدالوهاب، شهر ریاض را به تصرف درآورد. در زمان عبدالعزیز، استان عسیر، تهامه، حجاز، عمان، احساء، قطیف، زیاره، بحرین، وادی الدواسر، الخرج، محمل، وشم، سُدَیر، استان قصیم، المجمعه، منیح، رنیّه و تربة تحت تصرف وهابیان درآمد. سعود بن عبدالعزیز کشورگشایی‌های وهابیان را در شبه جزیره عربستان تا خلیج فارس ادامه داد. در زمان ابراهیم بن سعود، عربستان از مصر شکست خورد و طوسون پاشا، فرمانده سپاه مصر، مکه را فتح کرد. اما نتوانست در مدینه پیشروی کند و به قاهره بازگشت. پس از طوسون پاشا، برادرش ابراهیم محمد علی پاشا نجد را گرفت و خود را به درعیه (پایتخت آل سعود) رساند و آن را به محاصره درآورد. این بار نیز مقاومت وهابیان را بار دیگر در هم شکست. دوران فرمانروایی عبدالله بن سعود آل سعود، اوج نفوذ فرهنگ اروپا در عربستان بود تا این که عبدالله بن سعود شکست خورد و به دستور ابراهیم پاشا محکوم به اعدام شد.

نخستین تلاش در زمینه برپایی دوباره فرمانروایی آل سعود توسط مشاری بن عبد الرحمن بن حسن بن مشاری آل سعود بود. پس از وی ترکی بن عبدالله آل سعود، ریاض را اشغال کرد. فیصل بن ترکی بن سعید ایجاد فرمانروایی دوم آل سعود را اعلام نمود. خالد بن سعود بن عبد العزیز آل سعود به فرمانروایی نجد منصوب شد اما عرب‌ها بر وی شوریده، او را از ریاض بیرون کردند. در دوران فرمانروایی عبدالله بن ثنیان بن ابراهیم آل سعود، مصر ارتش خود را از عربستان فراخواند. عبدالله بن فیصل بن ترکی بن عبدالله آل سعود با همدستی قبیله عجمان و سعود به بخش احساء حمله کرد. سعود بن فیصل بن ترکی آل سعود، قطیف را دوباره به سرزمین‌های سعودی افزود. عبدالرحمن بن فیصل به درگیری با فرمانروایی آل رشید پرداخت و سرانجام از آن‌ها شکست خورد و فرمان‌روایی دوم سعودی نیز از بین رفت.

فرمانروایی سوم سعودی را ملک عبدالعزیز بنیان نهاد و از ۱۹۰۲ تا ۱۹۵۳ حکومت کرد. پس از مرگ عبدالعزیز، پسران دیگرش با نام‌های سعود بن عبدالعزیز (حکومت ۱۹۵۳–۱۹۶۴) فیصل بن عبدالعزیز (حکومت ۱۹۶۴–۱۹۷۵) و خالد بن عبدالعزیز (۱۹۷۵–۱۹۸۲) و فهد بن عبدالعزیز (حکومت ۱۹۸۲–۲۰۰۵) در پی یکدیگر به پادشاهی رسیدند. فهد بن عبدالعزیز لقب خادم الحرمین الشریفین را برای خود برگزید. وی برای گسترش آیین وهابیت کوشش بسیار نمود و روابط و مناسبات سیاسی با جهان غرب ایجاد کرد. با مرگ فهد، برادرش عبدالله بن عبدالعزیز به پادشاهی عربستان رسید. عبدالله در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۵ میلادی درگذشت و برادر و ولیعهد وی سلمان بن عبدالعزیز آل سعود به پادشاهی رسید.

جغرافیا
نوشتار اصلی: جغرافیای عربستان سعودی
نقشه متعلق به شرکت ملی نفت عربستان ۱۹۵۲

کشور عربستان سعودی در منطقه استراتژیک خاورمیانه و هم‌مرز با خلیج فارس و دریای سرخ است. در جنوب این کشور، یمن جای دارد. همین دسترسی به آب‌های آزاد این امکان را برای این کشور به وجود آورده تا از دو سوی آن برای حمل‌ونقل‌های دریایی و واردات و صادرات استفاده شود. مرز دریایی این کشور را حدود ۲۶۴۰ کیلومتر برآورد کرده‌اند که بیشترین مرز آبی کشورهای منطقه است.[12]

مساحت این کشور بخش بزرگی از شبه جزیره عربستان یعنی حدود ۸۵ درصد این شبه جزیره را تشکیل می‌دهد. عربستان‌سعودی با ۲ میلیون و ۱۴۹ هزار کیلومترمربع برابر با ۸۶۴ هزارو ۸۶۹ مایل مربع پهنا، بزرگترین کشور منطقه خاورمیانه است. این کشور ۳۰٪ بزرگتر از ایران، سه برابر فرانسه و چهار برابر عراق است. این کشور هم‌چنین با عراق، اردن، کویت، عمان، قطر، امارات متحده عربی مرز یکسان دارد و از طریق پل به بحرین وصل است.

عربستان از نظر هندسی بیشتر به شکل یک مستطیل طولانی است به گونه‌ای که طولانی‌ترین قطر طولی این کشور که از خلیج عقبه شروع و تا بندر جده امتداد می‌یابد، ۲۲۶۰ کیلومتر است و قطر دیگر آن که عرضی است از بندر ظهران در کنار خلیج‌فارس در شرق شروع و تا بندر جده در کنار دریای سرخ ادامه دارد ۱۲۶۰ کیلومتر است.[12] ربع الخالی که یک‌چهارم گستره شبه جزیره عرب را تشکیل می‌دهد، خالی از مردم است. بلندترین نقطه عربستان سعودی کوه سوداء با سه هزار و پانصد و پنجاه متر بلندی است.

جغرافیدانان، عربستان را به‌طور کلی به چهار منطقه و سه ناحیه تقسیم می‌کنند. ارتفاعات غربی که از خلیج عقبه آغاز و به حجاز و عسیر در جنوب پایان می‌یابد. منطقه نجد که در مرکز شبه‌جزیره عربستان است، منطقه احساء که در سواحل جنوبی خلیج‌فارس قرار دارد و در نهایت منطقه کویری و بیابانی که منطقه قابل توجهی از مساحت این کشور را پوشانده‌است. اما سه ناحیه عربستان را «تهامه» و «نجد» و «حجاز» نامیده‌اند که تهامه از سواحل دریای سرخ تا سرزمین نجران است. ناحیه نجد شامل منطقه وسیعی در مرکزیت عربستان است و کانون شکل‌گیری فرقه وهابیت و دولت سعودی است و سرانجام ناحیه حجاز که از شمال غربی آغاز و تا جنوب غربی کشور امتداد دارد و شهرهای مقدس مکه و مدینه و نیز بندر استراتژیک جده را دربر گرفته‌است.[13]

آب و هوا

آب و هوای این سرزمین، اقلیم بیابانی است. تفاوت دمای شب و روز زیاد است. بیشتر زمین‌های آن را ریگستان تشکیل می‌دهد. اما حدود ۷۵ درصد از این وسعت را بیابان‌های خشک و بی‌آب و علف پوشانده‌اند. سه صحرای بزرگ «صحرای نفوذ»، «بیابان دهنا» و «ربع‌الخالی» مهم‌ترین کویرهای عربستان هستند.

دمای هوا در روزهای تابستان به‌طور متوسط ۴۵ درجه و در شب با اختلاف دمای زیاد نسبت به روز است. در بعضی مناطق کوهستانی حاشیه دریای سرخ و استان عصیر آب و هوا در ۸ ماه از سال نسبتاً مناسب است. اما سرما به ندرت به زیر صفر درجه سلسیوس می‌رسد.[14] رخدادهای طبیعی چون طوفان شن بسیار روی می‌دهد.

منابع طبیعی

این کشور از نظر منابع طبیعی چون طلا و مس، نفت خام، گاز طبیعی و آهن غنی است. هر چند از نظر جنگل و مناطق جنگلی، دیم‌کاری و زراعت با فقر روبه‌روست. بیشتر گیاهان در واحه‌ها می‌رویند. عربستان‌سعودی با بیش از ۲۶۰ میلیارد بشکه نفت، بیش از ۱۴٪ ذخایر این ماده حیاتی را در خود جای داده‌است. این رقم معادل ۳۳ درصد کل ذخایر کشورهای دیگر عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) است. معادن عربستان اکثراً در کوه‌های حجاز و منطقه عسیر و ناحیه نجد قرار دارند. دو شهر صنعتی ینبع در ساحل دریای سرخ و الجبیل در ساحل خلیج فارس به این هدف احداث شده‌اند که وضعیت منابع و معادن عربستان را ساماندهی کنند.

ذخایر معدنی اورانیوم موجود در عربستان سعودی به اندازه‌ای است که به آن کشور امکان دهد بدون نیاز به واردات، به تولید سوخت هسته‌ای بپردازد.[15]

حیات وحش

جانوران اهلی از جمله شتر، گوسفند و بز بیش از دیگر جانوران دیده می‌شوند. روباه، خرگوش، موش صحرایی، جوجه‌تیغی، عقاب، کرکس و جغد در عربستان دیده می‌شوند. اما نسل شترمرغ و شیر آفریقایی در آن جا از بین رفته‌است. فلامینگو، پلیکان، حواصیل و پرندگان آبزی در بخش‌های ساحلی عربستان هستند. مارهای کشنده بیابانی از جمله مار کبرا و افعی شاخدار در بعضی بخش‌ها فراوانند.

منابع آب

در کشور عربستان هیچ رودخانه‌ای وجود ندارد و مردم برای استفاده از ذخایر باید به حفر چاه آب اقدام کنند. مهم‌ترین مراکز تولیدات محصولات کشاورزی در عربستان، طائف در ۱۲۰ کیلومتری شرق مکه، تبوک در شمال غرب کشور، قصیم در مرکز و در بین راه مدینه به ریاض، آبها در استان عسیر در جنوب و در نزدیکی مرز این کشور با یمن است و احساء در استان شرقیه هستند.[12]

تقسیمات کشوری

کشور عربستان سعودی متشکل از ۱۳ استان است:

شهرها

اقتصاد
نوشتار اصلی: اقتصاد عربستان سعودی

واحد پول

واحد پول این کشور ریال سعودی است. هر دلار آمریکا تقریباً برابر با ۳٫۷۷ ریال عربستان است.

نفت
رشد جمعیت عربستان سعودی میان سال‌های ۲۰۰۳–۱۹۶۱.

اقتصاد عربستان سعودی موفق[16] و بر پایه نفت خام است.[17] تفاوت اصلی اقتصاد عربستان سعودی با کشورهایی همچون ایران در «ذخایر امنی» است که در اختیار دارد و به راحتی می‌تواند آن‌ها را به پول نقد تبدیل کند.[18] دولت بر فعالیت‌های عمده اقتصادی کنترل دقیق دارد. حدود ۳۵ درصد محصولات عمده داخلی به بخش خصوصی تعلق دارد. نزدیک به ۹ میلیون کارگر مهاجر در عربستان سعودی مشغول به کارند.[19]

کاهش شدید قیمت نفت در سال ۱۹۹۸ (میلادی) ضربه شدیدی بر اقتصاد عربستان سعودی وارد نمود که سبب شد محصولات عمده داخلی به میزان ۱۱ درصد کاهش یابد و کمبود بودجه به ۳/۱۲ میلیارد دلار برسد. در سال ۱۹۹۹ (میلادی) به دلیل قیمت پایین نفت، دولت برنامه‌هایی را برای کاهش هزینه آگهی کرد و بخش بیش‌تری را از اقتصاد به بخش خصوصی سپرد. عربستان سعودی در تولید نفت خام، پالایش نفت، پتروشیمی، سیمان، فولاد، کود شیمیایی و پلاستیک صنعت موفقی داشته‌است.

نخستین امتیاز اکتشاف نفت عربستان در سال ۱۹۳۳ میلادی به شرکت استاندارد اویل کالیفرنیا واگذار شد. در سال ۱۹۴۸ شرکت نفتی سعودی آرامکو متشکل از شرکت‌های تگزاکو، استاندارد اویل نیوجرسی و موبیل تشکیل شد. در سال ۱۹۷۵ نفت عربستان ملی شد ولی آرامکو همچنان در عربستان به عنوان یک مشاور قوی ماندگار شد و حتی در امور دیگر اقتصادی عربستان و برنامه‌های اجتماعی این دولت دخالت می‌کرد.[12]

تورم

عربستان سعودی با تورم ۱/۵ درصدی کم‌ترین میزان تورم در خاورمیانه را داراست.

پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۰ نرخ تورم این کشور به ۳ درصد برسد.[20]

کشاورزی

بیش‌ترین محصولات کشاورزی عربستان گندم، جو، گوجه فرنگی، هندوانه، خرما، لیموترش، تخم مرغ و شیر هستند. کمبود آب و رشد سریع جمعیت تلاش‌های دولت را برای خودکفایی در زمینه کشاورزی محدود کرده‌است.

گردشگری

عربستان بیشترین تعداد گردشگران ورودی در خاورمیانه را داراست، سالانه ۱۸/۲ میلیون نفر به عربستان سفر می‌کنند. همچنین عربستان از بزرگ‌ترین قطب‌های گردشگری دینی است، سالانه ۲/۴ میلیون نفر به دلیل واقع شدن مسجد الحرام و مسجد النبی در این کشور، به عربستان سفر می‌کنند.

فقر

سطح فزاینده بی‌کاری شهروندان عربستان (حدود ۳۲ درصد) می‌تواند چالش جدی را برای سازگار شدن اقلیت‌ها با جامعه به وجود آورد. به ویژه گسترش سیاسی بسیار فرتوت و کند این کشور، در حالی که در کشورهایی چون قطر و بحرین، روند رو به رشدی داشته، از سطح انتظارات مردم عربستان عقب است.[21]

عضویت در گروه ۲۰

عربستان از اعضای گروه ۲۰ است.

کرونا

روز ۲۶ مارس سال ۲۰۲۰ به ابتکار عربستان سعودی که ریاست دوره‌ای آن را برعهده دارد، نشست اضطراری سران گروه۲۰ به‌صورت کنفرانس ویدئویی برگزار شد. ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی در سخنرانی افتتاحیه این نشست خواستار «پاسخ قاطعانه و هماهنگ» کشورهای عضو این گروه برای مقابله با دنیاگیر شدن ویروس کرونای جدید شد.[22]

سیاست
نوشتار اصلی: سیاست در عربستان سعودی

ساختار

از سال ۱۹۳۲ (میلادی) که پادشاهی آل سعود بنیان نهاده شد، این کشور پادشاهی مطلقه داشته‌است. پادشاه باید برای بیش‌تر تصمیم‌هایی که می‌گیرد، تأیید علما و رهبران دینی کشور را داشته باشد. پادشاه مسئول پاسداری و نگاهبانی از مسجدالحرام در مکه و مسجد النبی در مدینه (نام‌ور به خادم الحرمین الشریفین) است.

در این کشور حزب سیاسی، مجلس و انتخابات وجود ندارد. دین اسلام از قدرتمندترین نهادهای جامعه‌است و نظام دادرسی وابسته به دولت و نیروی انتظامی (شرطه) آن کشور موظف به اجرای قانون‌های امر به معروف و نهی از منکر هستند. خانواده پادشاهی آل سعود خواستار سلطه کامل سیاسی بر عربستان سعودی هستند. هم‌اکنون نیز قدرت در پادشاهی سعودی در دست کبارالعلما و پادشاه متمرکز است.

عربستان سعودی به لحاظ نوع کنترل سیستم اجرایی، یک سرزمین مستقل به‌شمار می‌آید. این کشور از ۱۳ استان درست شده که در رأس هرکدام از آن‌ها، یکی از شاه‌زادگان سعودی فرمان می‌راند و از اختیارات کامل برخوردار است. در عربستان سعودی در رأس حکومت مرکزی، پادشاه قرار دارد که ریاست قوه مجریه، به عنوان اصلی‌ترین قوه کشور، در دست اوست. میزان کنترل حکومت مرکزی بر همه سرزمین عربستان سعودی به دلیل حضور شاه‌زادگان سعودی در امیری استان‌ها، یکسان است.

در پادشاهی سعودی بزرگان و آموزگاران پایه نخست دین اسلام، همواره نقش مهمی در کشور بازی کرده‌اند و قدرت سیاسی بی‌پایانی دارند. بزرگان عربستان سعودی دربرگیرنده دانشمندان دینی، قضات، وکلا، مدرسان، و پیش‌نمازان هستند.

در عربستان سعودی، شورای علمای اعظم قدرت عزل و نصب پادشاه را دارند. این گروه به صورت هفتگی با شاه دیدار می‌کنند. در بسیاری از موارد حکومتی، شاه با علما مشورت می‌کند. بیشتر بزرگان عربستان سعودی به خاندان بزرگ الشیخ وابسته هستند که از نوادگان محمد بن عبدالوهاب بنیان‌گذار فرقه وهابیت هستند. این بزرگان، با خانواده شاهی پیوند نزدیکی دارند.

سیاست خارجی

دولت عربستان عضو جنبش عدم تعهد است. اما عملاً در طول نیم قرن گذشته متحد جهان سرمایه‌داری و ایالات متحده آمریکا بوده‌است. در جنگ ایران و عراق جانب صدام حسین را گرفت و ۲۵ میلیارد دلار کمک در اختیار صدام قرار داد. اما در جنگ خلیج فارس حمله صدام به کویت را محکوم و جزو ائتلاف آمریکا برای اخراج عراق از کویت شد. با این حال جانب احتیاط را گرفت و از سرنگونی صدام که فضا را برای به قدرت رسیدن شیعیان هموار می‌کرد حمایت نکرد.[23]

دفاع از عربستان و شبه جزیره عربستان و دفاع از عرب و روابط حسن همسایگی از اصول سیاست خارجی عربستان است. در سال ۱۹۳۰ وزارت امور خارجه پایه‌گذاری شد. در آن سال ۹ نمایندگی بیگانه در عربستان وجود داشت. اکنون ۱۵۷ نمایندگی و سفارتخانه وجود دارد که ۹۸ سفارت در ریاض و ۵۹ کنسولگری در ریاض و جده و ظهران وجود دارند.[24][25]

در سال ۱۹۲۹، اولین سفارت عربستان در خارج در قاهره بازگشایی شد و تا سال ۱۹۳۶ (۱۳۵۴ قمری) به ۵ سفارتخانه و تا سال ۱۹۵۱ به ۱۸ سفارت افزایش یافت تا اکنون که بیشتر از ۷۷ سفارت و ۱۳ کنسولگری و سه مکتب تجاری وجود دارد.[24][25][26]

عربستان سعودی برای بازسازی لبنان در سال ۱۹۹۰ (میلادی)، ۱۰۰ میلیون دلار آمریکا کمک اقتصادی نموده‌است. هم‌چنین از سال ۱۹۹۳ (میلادی)، ۲۰۸ میلیون دلار را برای کمک به مسلمانان فلسطین اختصاص داده‌است.

تحریم علیه قطر
نوشتار اصلی: بحران روابط سیاسی ۲۰۱۷ قطر

از تاریخ ۵ ژوئن ۲۰۱۷ عربستان در ائتلافی با کشورهای مصر، امارات متحده عربی، بحرین، مالدیو، لیبی و موریس کلیه روابط خود با قطر را قطع کرده، مرزهای هوایی، زمینی و دریایی را به روی این کشور بستند و اعمال تحریم‌هایی را علیه آن آغاز کردند.

خاندان آل‌سعود

دودمان آل‌سعود که قدرت را از سال ۱۹۳۲ میلادی، در دست دارد، نام کشور را منسوب به نام قبیله خود کرده‌است.[27]

دولت اول سعودی که هم‌زمان با گسترش اندیشه محمدبن عبدالوهاب در شبه جزیره عربستان بود از سال ۱۱۳۹ تا ۱۲۲۹ هجری قمری و دولت دوم از سال ۱۲۳۵ تا ۱۳۰۹ هجری قمری به طول انجامید و دولت سوم نیز از سال ۱۳۱۹ شروع شده و تاکنون ادامه دارد. عبدالعزیزبن عبدالرحمن پدر شاهان و شاهزادگان کنونی عربستان در سال ۱۲۹۷ هجری قمری متولد شد. زمانه تولد و رشد عبدالعزیز مصادف با بروز جنگ‌های داخلی و کشت و کشتار در این کشور بود. وی پس از رسیدن به دوران جوانی به فکر ساماندهی و اتحاد کشور افتاد و توانست با جنگاوری در سال ۱۳۱۹ شهر ریاض را که در تصرف آل رشید بود بازستاند. در سال ۱۳۳۰ نیز اسکان اعراب صحراگرد و تأسیس گروه‌های رزمی عشیره‌ای را آغاز کرد وی سرانجام پس از تسخیر همه مناطق عربستان در سال ۱۳۵۱ هجری نام کشور حجاز را به «المملکة العربیة السعودیة» تغییر داد و خود را پادشاه نامید. وی پس از نیم قرن جنگ و کشمکش بر سر قدرت و مدیریت کشور در سال ۱۳۷۳ هجری قمری درگذشت و فرزندش سعود جانشین او شد. پس از سعود فیصل و بعد خالد و فهد و سپس ملک عبداللّٰه و اکنون سلمان بن عبدالعزیز در عربستان حاکم است. در عربستان شاهان بر پایه قانون اساسی حاکم مطلق هستند و همه امور کشوری و لشکری زیر نظر مستقیم آنان است. خانواده سلطنتی و شاهزادگان نیز که اکنون تعداد آنان را تا ۲۰ هزار هم نوشته‌اند در دستگاه حکومت از جایگاه رفیعی برخوردار هستند.[12]

در عربستان سعودی ۷ هزار عضو از دودمان سلطنتی آل‌سعود، به تمامی کشور و بیش از ۲۵ میلیون ساکن آن حکم‌رانی می‌کنند. این گروه علاوه بر در دست داشتن تمامی امور حساس کشور، ثروت‌های نجومی حاصل از فروش نفت و گاز و تمامی امور کشور را بدون حضور هر گونه نهاد انتخابی یا نظارت مردمی در اختیار خود گرفته‌اند.[27]

امروزه سه جناح عمده در داخل آل سعود وجود دارد که هریک درصدد قبضه کردن قدرت هستند. گروه اول خاندان فهد است که از دهه ۸۰، به صورت گروه غالب در خانواده سعودی بوده‌است و از نایف بن عبدالعزیز، سلطان بن عبدالعزیز، سلمان بن عبدالعزیز (پادشاه کنونی عربستان سعودی) و غیره تشکیل شده و همگی از یک مادر بوده و به قبیله سُدَیری وابسته‌اند. گروه دوم که ملک عبدالله از آن خاندان است از مادر دیگری هستند که به قبیله شمر وابسته‌اند. سعود بن فیصل، وزیر سابق امور خارجه نیز از این گروه است. گروه سوم، فرزندان فیصل هستند که فاقد تشکیلات گروهی هستند و افرادی چون خالد بن فیصل و ترکی فیصل به آن تعلق دارند.[28]

فرهنگ

جامعه عربستان بر پایه روابط قبیله‌ای استوار است. وجود تعصب و علقه نیرومند قبیله‌ای به علاوه مذهب، شکل دهنده کلی فرهنگ جامعه است. با این که دین اسلام در این سرزمین ظهور نمود و مدت زمانی این سرزمین مرکزیت جهان اسلام را به عهده داشت، اما از آنجا که در سرزمین فوق قبیله‌های زیادی زندگی می‌کنند و هر کدام آداب و رسوم خاص خود را به عنوان یک میراث نگهداری می‌کنند.[28]

نظام حقوقی

نظام حقوقی عربستان سعودی برگرفته از فقه حنبلی یکی از مذاهب اسلامی است. بر پایه احکام دین اسلام، مردان در صورت تمایل مجاز به ازدواج با حداکثر چهار زن هستند. مجازات زنای محصنه در کشور سعودی، سنگسار است. مجازات قتل عمد، قاچاق مواد مخدر، عمل لواط و سرقت مسلحانه، در کشور عربستان سعودی اعدام است. بر پایه رویه معمول در عربستان سعودی، محکومان به اعدام را معمولاً سر بریدن است. اما در برخی موارد نیز محکومین به اعدام، تیرباران می‌شوند.[29] در برخی موارد مرتبط با جرایم سنگین، جسد محکومین پس از گردن‌زده‌شدن برای عبرت به صلیب کشیده (چارمیخ) می‌شود.[30]

در ۲۷ آوریل ۲۰۲۰ دولت سعودی مجازات شلاق را در این کشور متوقف کرد. در پی سلسله اصلاحات در عربستان سعودی کمیسیون حقوق بشر این کشور اعلام کرد که مجازات اعدام نیز برای محکومان زیر سن قانونی لغو شده‌است. حداکثر مجازات این مجرمان ده سال زندان خواهد بود.[31][32]

سن ازدواج

تاکنون قانونی برای «تعیین کمینه سن ازدواج» در عربستان سعودی وضع نشده‌است. برخی از روحانیون تندروی سعودی با قانونی‌شدن «تعیین حداقل سن ازدواج» مخالفت می‌کنند. اما با این وجود تأکید دارند که بر پایه قوانین اسلامی، عروس باید در هنگام ازدواج به بلوغ جنسی رسیده باشد.[33]

رانندگی

با وجود برخی تلاش‌های انجام شده برای برداشتن این ممنوعیت، به دلیل مخالفت مقام‌های دینی تا سپتامبر ۲۰۱۷ رانندگی برای زنان در عربستان سعودی ممنوع بود. تا پیش از این، عربستان تنها کشور جهان بود که در آن، زنان، از حق رانندگی محروم بودند.[34]

بزرگان عربستان سعودی نیز بر حرام بودن رانندگی زنان به دلیل ایجاد فساد و آسیب رساندن به عفت پا فشاری کردند.[35] از سوی دیگر، سازمان رانندگی عربستان آگاهی می‌داد که علت ممنوعیت رانندگی زنان این است که زنان اگر روبند را نگه دارند به سختی می‌توانند رانندگی کنند و این احتمال تصادفات را افزایش خواهد داد.

در سال ۱۹۹۰ (میلادی)، چهار زن آلمانی مقیم سعودی با نادیده گرفتن این ممنوعیت اقدام به رانندگی در سطح شهر ریاض کردند که بلافاصله توسط پلیس دستگیر شدند. روزنامه‌های محلی نوشته توهین آمیزی علیه آنان پخش کردند و خواستار اخراج آن‌ها از شهر شدند.

در ۲۴ اوت ۲۰۰۶ (میلادی) طرح یکی از نمایندگان مجلس مشورتی عربستان سعودی در مورد دادن حق رانندگی به زنان این کشور رد شد. رئیس مجلس این کشور در این مورد گفت: موضوع رانندگی زنان بر پایه فتوای مقامات مذهبی کشور ممنوع است و مجلس حق دخالت در این مورد را ندارد. آل زلفه، نماینده‌ای که موضوع لزوم دادن حق رانندگی به زنان را مطرح کرده بود می‌گوید: چنانچه زنان حق رانندگی داشته باشند، مجبور به به‌کارگیری مردان بی‌گانه به عنوان راننده نیستند و این مسئله افزون بر حل مشکلات اجتماعی، به اقتصاد خانواده نیز کمک می‌کند.

در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۷ ملک سلمان (پادشاه وقت) با صدور دستور رسمی، اعلام کرد که زنان این کشور از ژوئن سال ۲۰۱۸ حق رانندگی خواهند داشت. او در این دستور تأیید کرده که زنان برای رانندگی، نیازی به گرفتن اجازه از سرپرستان مرد نداشته و می‌توانند هرجا که بخوانند بروند.[34]

تحصیلات و آموزش

با این که دولت سعودی دختران را از آموزش منع نکرده‌است و حتی آموزش رایگان نیز برای ایشان در نظر گرفته، حضور دختران در آموزشگاه‌ها و مدارس بسیار محدود است. بر پایه آمار رسمی دولت سعودی، ۵۵ درصد دانش آموزان دبستان، ۷۹ درصد دانش آموزان راهنمایی و ۸۱ درصد دانش آموزان دبیرستان پسر هستند. دیدگاه‌های سنتی در عربستان سعودی باعث شده‌است که بسیاری از دختران در سنین پایین مدرسه را ترک می‌کنند. در عربستان سعودی، مدارس و دانشگاه‌های متفاوت برای دختران و پسران وجود دارد و هیچ مدرسه مختلطی در آن جا یافت نمی‌شود. با این حال بسیاری بر این باورند که مدرسه‌ها و دانشگاه‌های مربوط به زنان از کیفیت آموزشی پایین‌تری برخوردارند. تحصیل زنان در همه رشته‌های فنی و مهندسی و نیز رشته حقوق ممنوع است.[36]

فعالیت اقتصادی

در قوانین سعودی، زنان تنها مجاز به فعالیت در زمینه آموزش و بهداشت یا چندین مورد استثنائی دیگر هستند و در حین کار به هیچ صورت اجازه تعامل با مردان را ندارند.[37]

در اجتماع

ورود زنان بدون همراهی محرم به بسیاری از مکان‌های عمومی سعودی از جمله بانک‌ها، رستوران‌ها و فروشگاه‌ها ممنوع است رستوران‌های سعودی معمولاً دو بخش جدا برای مجردها و خانواده‌ها دارند. بخش خانوادگی رستوران‌ها به غرفه‌های کوچک تقسیم شده‌است که زنان می‌توانند در آن نقاب را برداشته و غذا بخورند بدون این که مرد نامحرمی وارد شود.[38] شرکت زنان در مجامع عمومی حتی در مسجد بسیار کم است.

حق سفر

علمای حنبلی، سفر زنان را بدون همراهی مردی از محارمش ممنوع می‌دانند. در عربستان این قانون به دقت اجرا می‌شود و به زنانی که محرمی به همراه ندارند اجازه خروج از کشور داده نمی‌شود. این قانون هم در سفرهای درون کشور و هم در سفرهای برون کشوری انجام می‌شود.[39]

حجاب

برداشت علمای سعودی از حجاب اسلامی شامل پوشاندن تمام بدن از جمله چهره و دست‌هاست. پلیس اسلامی عربستان سعودی که مطوعین نام دارد بر رعایت حجاب نظارت دقیق دارد. نیروهای مطوعین در مرکزهای خرید، رستوران‌ها، فروشگاه‌ها، معابر و گذرگاه‌ها گشت می‌زنند و زنانی را که حجاب موافق مقررات شرعی ندارند، دستگیر می‌نمایند. مجازات عدم رعایت حجاب، زندان و شلاق است. در شهرهای مکه و مدینه، پوشاندن دست‌ها و چهره برای تمام دخترانی که به بلوغ رسیده‌اند اجباری است.

با وجود اینکه زنان بومی عربستان باید پوشش اسلامی داشته باشند، اما زنان هیئت‌های کشورهای خارجی می‌توانند معاف از حجاب باشند. به همین دلیل، آن‌ها در دیدار با مقام‌های دولتی (و نه مذهبی) عربستان بدون حجاب حضور می‌یابند.[40]

آموزشگاه‌های سعودی، همه دخترانی را که بیش از ده سال سن دارند مجبور به پوشیدن روبنده می‌کنند. در سال ۲۰۰۳ (میلادی)، پافشاری پلیس دینی عربستان سعودی دربارهٔ رعایت روبنده، به مرگ پانزده دختر نوجوان در آتش‌سوزی یک مدرسه راهنمایی دخترانه در مکه انجامید. نیروهای وابسته به دولت ریاض، در این سانحه، مانع از آن شدند که دخترانی که صورت خود را نپوشانده بودند از کام آتش بگریزند. روزنامه‌نگارهای عربستان سعودی در بیرون کشور از این کار نیروهای مطوعین ابراز نفرت و انزجار کردند. مرگ این دختران جنجال بزرگی در عربستان سعودی به راه انداخت و مقام‌های سعودی را بر آن داشت تا کنترل کامل آموزشگاه‌های دخترانه را دوباره بازپس بگیرند. از یک سو این رویداد باعث انتقاد اصلاح‌طلبان به سیاست‌های دینی کشور عربستان سعودی شد. با این حال این انتقادات، تأثیر ویژه‌ای نداشته‌است و حاکمیت دینی عربستان، مخالفت خود را با هر گونه آزادی بیش‌تر زنان اعلام نموده‌است. پلیس دینی تا به حال برخی از زنان سعودی درس‌خوانده بیرون کشور را برای جرایمی چون نداشتن پوشش کامل به شلاق محکوم کرده‌است.

تا پیش از پایان سال ۲۰۰۴ (میلادی)، زنان شناسنامه مستقل نداشته و تنها نامشان در شناسنامه پدر آورده می‌شد. عبدالعزیز بن عبدالله آل الشیخ (مفتی عام عربستان) با پافشاری بر حرام بودن گشودن چهره زنان، مخالفت خود را با عکس‌دار کردن شناسنامه‌ها اعلام کرد.

فرهنگ روبنده
یک زن روبنده‌پوش در عربستان سعودی.

پوشش زنان سعودی در مجامع عمومی، چادر سیاه گشادی است که از سر تا پا را در بر می‌گیرد و عبایه گفته می‌شود. پوششی که چهره زنان سعودی را فرامی گیرد، نقاب (روبنده) نام دارد.

نقاب‌ها در عربستان سعودی به سه شکل هستند. نقاب کامل که معمولاً به وسیله یک یا چند پرده نیمه‌شفاف یا مشبک، چشم‌های زن را هم می‌پوشاند، نقاب درزدار یا نقاب مُشِقّ که یک یا دو شکاف برای چشم‌ها در آن در نظر گرفته شده‌است، گونه سوم نیم نقاب است که علاوه بر چشم‌ها، پیشانی و ابروی زن را نیز نمایان می‌کند. علما این نوع روبند را حرام دانسته‌اند. علمای عربستان سعودی از جمله شیخ ابن عثیمین، عبدالعزیز بن باز، محمد صالح المنجد و عبدالعزیز بن عبدالله آل الشیخ که از آیین حنبلی و دعوت محمد بن عبدالوهاب، مشهور به سلفی پیروی می‌کنند، اجماعاً باور به واجب بودن پوشانیدن چهره (به جز چشم‌ها) هستند.

ورزش

محافظه‌کاران مذهبی در عربستان معتقدند که قوانین اسلام، ورزش زنان در ملاءعام را حرام کرده‌است.[41] سازمان دیدبان حقوق بشر در گزارشی به تاریخ فوریه ۲۰۱۲ میلادی مدعی شد که مقامات سعودی رفتاری تبعیض‌آمیزی نسبت به ورزش زنان در آن کشور دارند. گفتنی است تا پیش از برگزاری بازی‌های المپیک تابستانی ۲۰۱۲، عربستان هیچ ورزشکار زنی را به المپیک اعزام نکرده بود و در این رقابت‌ها بود که برای اولین بار دختری از عربستان در رشته جودو (با پوشش اسلامی) در رقابت‌های المپیک حاضر شد.[42]

دین

اسلام تنها دین رسمی در عربستان است. ساخت پرستشگاهی به غیر از مسجد در عربستان سعودی ممنوع است.[43] در سال ۲۰۱۷ در ادامه اصلاحات اجتماعی در سعودی، توافق میان کاردینال «جان لوئیس توران» رئیس شورای گفتگوی ادیان واتیکان وابسته به پاپ و «محمد بن عبدالکریم العیسی» دبیرکل عربستانی اتحادیه جهان اسلام منعقد شد و ریاض با ساخت کلیسا در کشور عربستان موافقت کرد.[44]

آیین رسمی کشور عربستان سعودی اسلام سلفی است. آیین‌های دیگر اهل تسنن و مذهب شیعه نیز در عربستان سعودی رواج دارند. احکام و فتواهای دینی در عربستان سعودی، فرهنگ و سیاست را تحت تأثیر قرار می‌دهد. هم‌اکنون عبدالعزیز بن عبدالله آل الشیخ، بالارتبه‌ترین روحانی سنی در عربستان سعودی است.[45]

بر پایه آمارهای منتشره دولتی حدود ۸۵درصد از شهروندان سعودی سنی و از مذهب احمد بن حنبل پیروی می‌کنند و ۱۵ درصد بقیه نیز شیعیان هستند که بیشترین آنان در منطقه شرقیه عربستان سکونت دارند. اگر چه در ظاهر به فتواهای احمدبن حنبل عمل می‌شود. اما آیینی که محمدبن عبدالوهاب آن را پایه‌گذاری کرده‌است بیشتر در جامعه حاکمیت دارد.[12]

شصت درصد جمعیت ۳۳ میلیونی عربستان سعودی، عرب‌های بومی با آیین حنبلی (از آیین‌های اهل سنت) هستند. بیش از چهار میلیون نفر در این کشور شیعه (دوازده امامی، زیدی و اسماعیلیه) هستند که این مردم بیشتر از جمعیت شیعی کشورهای کویت، قطر، یمن، عمان و امارت متحده عربی است. با وجود در اقلیت بودن شیعیان در عربستان، سکونت آنان در ناحیه استراتژیک و میدان‌ها نفتی غوار، قطیف و احساء جایگاه برتری به آنان داده‌است.[46]

جستارهای وابسته
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به عربستان سعودی در ویکی‌گفتاورد موجود است.

پانویس
  1. "About Saudi Arabia: Facts and figures". The Royal Embassy of Saudi Arabia, Washington, DC. Archived from the original on 17 April 2012.
  2. State Dept
  3. https://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/saudi/analyses/wahhabism.html
  4. https://www.britannica.com/place/Saudi-Arabia/Religion
  5. http://gulf2000.columbia.edu/images/maps/GulfReligionGeneral_lg.png
  6. "The total population - General Authority for Statistics". stats.gov.sa. Archived from the original on 3 April 2019. Retrieved 31 October 2019.
  7. "Saudi Arabia". International Monetary Fund.
  8. "The World Factbook". CIA.gov. Central Intelligence Agency. Retrieved 28 May 2019.
  9. "Human Development Report 2019". United Nations Development Programme. 10 December 2019. Archived from the original (PDF) on 30 April 2020. Retrieved 10 December 2019.
  10. "Saudi Arabia Population (2020) - Worldometer". www.worldometers.info. Retrieved 2020-05-21.
  11. «half-the-saudi-population-receiving-welfare-in-new-system».
  12. نصیری، عبدالله: آشنایی با عربستان. نشر مشعر. تهران: ۱۳۸۶.
  13. نصیری، عبدالله: آشنایی با عربستان. نشر مشعر. تهران: ١٣٨۶
  14. Climate of the World: Saudi-Arabia - Weather UK - weatheronline.co.uk
  15. «معادن اورانیوم کشف شده در عربستان 'ممکن است برای تولید سوخت اتمی کافی باشد'». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۷ شهریور ۱۳۹۹.
  16. "World Bank: Saudi Arabia, strongest Arab economy". Infoprod.co.il. 2010-01-04. Archived from the original on 2010-01-04. Retrieved 2012-09-28.
  17. Tripathi, Namrata. "Indian expats in Saudi Arabia may soon find themselves jobless as country pushes to hire more nationals". International Business Times. Retrieved 24 February 2017.
  18. پول نفت عربستان سعودی در دوره ملک عبدالله چه شد؟ بی‌بی‌سی فارسی، ۳ بهمن ۱۳۹۳
  19. اعتراض به اخراج کارگران اتیوپیایی از عربستان سعودی به درگیری کشید، بی‌بی‌سی فارسی
  20. «پیش‌بینی تورم در 2020».
  21. http://www.ettelaat.com/new/index.asp?fname=2010\06\06-27\14-00-56.htm&storytitle=موانع تضمین حقوق برابر در جامعه ناهمگون عربستان
  22. «ملک سلمان در نشست گروه ۲۰ خواستار پاسخ قاطعانه و هماهنگ کشورهای عضو برای مقابله با کرونا شد». rfi. ۲۶ مارس سال ۲۰۲۰. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  23. Robert Fisk (2005) The Great War For Civilisation. Fourth Estate. p. 23. ISBN 1-4000-7517-3
  24. الجزیرة - الملک عبدالعزیز اهتم مبکرًا بتوطید علاقات المملکة الدولیة.. و روسیا أول دولة تعترف بالمملکة
  25. وزارة الخارجیة-تطور السلک الدبلوماسی
  26. «هیئات الإغاثة السعودیة: خدمة الإسلام والمسلمین-وزارة التعلیم العالی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ مارس ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ ژوئن ۲۰۱۵.
  27. خطوط قرمز دمکراسی در خلیج فارس: تفاوت بحرین با تونس، مصر و لیبی,رادیو بین‌المللی فرانسه.
  28. روحانی، حسن: آشنایی با کشورهای اسلامی. جلد: ۱. نشر مشعر. تهران: ۱۳۸۸.
  29. «هفت مرد در عربستان اعدام شدند». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۳ اسفند ۱۳۹۱.
  30. Saudi Arabia beheads murderer… and then CRUCIFIES his body, Daily Mail
  31. «لغو مجازات اعدام مجرمان زیر سن قانونی در عربستان سعودی». بخش فارسی دویچه وله. ۸ اردیبهشت ۱۳۹۹.
  32. «اعدام افراد نابالغ در عربستان ممنوع شد». رادیو بین‌المللی فرانسه. ۸ اردیبهشت ۱۳۹۹.
  33. «اعتراض گسترده به ازدواج یک مرد کهنسال سعودی با دختری ۱۵ ساله». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۹ دی ۱۳۹۱.
  34. «زنان عربستان سعودی حق رانندگی پیدا می‌کنند». بی‌بی‌سی فارسی. ۴ مهر ۱۳۹۶.
  35. Women Driving Cars Is a Sinful Thing: Al-Qarni
  36. "SAUDI ARABIA:GROSS HUMAN RIGHTS ABUSES AGAINST WOMEN". Amnesty International. 27 September 2000.
  37. Mona AlMunajjed, Women in Saudi Arabia today, p 120
  39. «www.saudiembassy.org.uk». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژانویه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۵ دسامبر ۲۰۰۸.
  40. «چرا ملانیا و ایوانکا ترامپ در دیدار با پاپ سیاه پوشیدند؟». بی‌بی‌سی فارسی. ۳ خرداد ۱۳۹۶.
  41. «اختلاف کمیته المپیک و عربستان بر سر شرکت ورزشکاران زن». بی‌بی‌سی فارسی. ۵ خرداد ۱۳۹۱.
  42. «'عربستان نسبت به ورزش زنان تبعیض‌آمیز رفتار می‌کند'». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۶ بهمن ۱۳۹۰.
  43. «جنجال بر سر فتوای مفتی سعودی دربارهٔ دعوت به تخریب کلیساها». رادیو فردا. ۶ فروردین ۱۳۹۱.
  44. عصر ایران (۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۷). «ریاض با ساخت کلیسا در عربستان موافقت کرد». عصر ایران.
  45. «عربستان چهار زن را به خاطر تشویق پسرانشان به 'جهاد' به زندان محکوم کرد». بی‌بی‌سی فارسی. ۱ آبان ۱۳۹۳.
  46. http://www.ettelaat.com/new/index.asp?fname=2010\06\06-24\18-28-45.htm&storytitle=جنبش‌های اعتراضی شیعه؛ ریشه‌ها و پیامدها

منابع
  • محمّدی آشتیانی، علی، شناخت عربستان، اول، تهران: مشعر، ۱۳۸۱ شابک ‎۹۶۴-۷۶۳۵-۲۱-۴
  • گودوین، ویلیام، عربستان سعودی، ترجمه فاطمه شاداب، اول، تهران: شمشاد، ۱۳۸۳، شابک ‎۹۶۴-۳۱۱-۴۵۳-۸
  • دکتر: شامی، یحیی، (موسوعة المدن العربیة والاسلامیة) ، دارالفکر العربی، بیروت، چاپ سال ۱۹۹۳ میلادی به (عربی).
  • حق‌شناس، علی، ساختار سیاسی اجتماعی عربستان سعودی، تهران، نشر روزگار.
  • لفتنانت کونیل، سیر آرنولد ویلسون، «(تاریخ عمان و الخلیج)» ، انتشار سال ۱۹۸۸ میلادی.
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای عربستان سعودی دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ عربستان سعودی موجود است.

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.