ایروان
ایرَوان (در ارمنی Երևան: یِرِوان) (/ˌjɛrəˈvɑːn/; [jɛɾɛˈvɑn]، 
listen ) پایتخت و بزرگ‌ترین شهر جمهوری ارمنستان[1] است. در امتداد رود هرازدان واقع شده‌است. ایروان مرکز اداری، فرهنگی و صنعتی این کشور است.
ایروان یکی از زیباترین شهرهای قفقاز می‌باشد.
ایروان Երևան Yerevan Erebuni | |
|---|---|
 افق شهر ایروان همراه کوه آرارات • مجتمع کارن دمیرچیان یادمان نسل‌کشی ارامنه •کلیسای جامع سنت گریگور روشنگر خیابان تامانیان و اپرای ایروان • کاسکاد ایروان میدان جمهوری | |
 مهر | |
| لقب(ها): "The Pink City" (վարդագույն քաղաք vardaguyn k'aghak' , literally "rosy city") | |
 موقعیت شهر ایروان در کشور ارمنستان | |
  ایروان موقعیت شهر ایروان در کشور ارمنستان  ایروان ایروان (ایروان) | |
| مختصات: ۴۰°۱۱′ شمالی ۴۴°۳۱′ شرقی | |
| کشور |  ارمنستان |
| بنیانگذاری | ۷۸۲ (پیش از میلاد) |
| شهر شدن | ۱ اکتبر ۱۸۷۹ |
| بنیان‌گذار | آرگیشتی یکم |
| مدیریت | |
| • شهردار | هایک ماروتیان |
| مساحت | |
| • شهر | ۲۲۳ کیلومتر مربع (۸۶ مایل مربع) |
| بلندی | ۹۸۹٫۴ متر (۳۲۴۶٫۱ پا) |
| جمعیت (۲۰۱۱) | |
| • شهر | ۱٬۰۶۰٬۱۳۸ |
| • کلان‌شهری | ۱٬۲۴۵٬۷۰۰ |
| منطقه زمانی | یوتی‌سی +۴ (AMT) |
| • تابستان (ساعت تابستانی) | یوتی‌سی +۵ (AMST) |
| کد پستی | ۰۰۰۱–۰۰۹۹ |
| پیش‌شماره(های) تلفن | ۱۰ ۳۷۴ |
| کد ایزو ۳۱۶۶ | AM.ER |
| زبان رسمی | ارمنی |
| مذهب | کلیسای حواری ارمنی |
| وبگاه | |
تاریخ ایروان به سده هشتم پیش از میلاد و پیدایش دژ اربونی در سال ۷۸۲ پیش از میلاد در دورترین نقطه غربی دشت آرارات توسط پادشاه آرگیشتی یکم بازمی‌گردد.[2]
شهر ایروان توسط یونسکو به عنوان پایتخت جهانی کتاب در سال ۲۰۱۲ (میلادی) برگزیده شد.[3] ایروان عضو وابسته به شهرهای اروپا است.[4]
تاریخ
از ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد، انسان‌ها در محدوده ایروان زندگی می‌کرده‌اند. استحکامات عصر برنز شامل شنگاویت، تیشبانی و بردادزور در این منطقه یافت شده‌اند. کاوش‌های باستان‌شناسی قلعهٔ اورارتویی به نام اربونی را که در ۷۸۲ (پیش از میلاد) و بنا به امر شاه آرگیشتی یکم بنا شده بود را نمایان ساخت که در محل ایروان فعلی و برای محافظت از حملات قفقازیان شمالی قرار داشت. کانال‌های آبیاری و مخزن آب اورارتویی نیز در این محل کشف شده‌است. قلعه تیش‌ابیانی (کارمیربلور) به دست سیت‌ها در ۵۸۵ (پیش از میلاد) تخریب شد.
بین سده‌های ۶ و ۴ پیش از میلاد، ایروان یکی از مراکز مهم قلمرو ساتراپ ارمنی در امپراتوری هخامنشی بود. دوره زمانی بین سده‌های ۴ و ۳ پیش از میلاد نیز به عصر سیاه ایروان معروف است چراکه دانش تاریخی دربارهٔ آنچه در این دوره بر ایروان گذشت در دسترس نیست. نخستین کلیسا در ایروان، کلیسای سنت پیتر و پاول در سده پنجم ساخته شد که در ۱۹۳۱ (میلادی) به دست روس ها تخریب گشت تا از زمین آن برای ساختن سینما مسکو استفاده شود.
در دوران عظمت اعراب، ایروان در ۶۵۸ (میلادی) به دست آن‌ها افتاد. از آن زمان به مرکزی استراتژیک به عنوان گذرگاه کاروان‌های بازرگانی اروپا و هند مبدل شد. از سده هفتم به بعد نام ایروان به این شهر اطلاق شد و بین سده‌های ۹ و ۱۱ و بیش از حمله سلجوقیان، ایروان بخش امنی در دودمان باگراتونی بود.
ایروان در ۱۳۸۷ (میلادی) به چنگ تیمور درآمد و به تاراج رفت. شهر به عنوان مرکز اجرایی ایلخانیان درآمد، و به لحاظ اهمیت راهبردی خود در طی قرن‌ها، بارها میان عثمانی‌ها و ایرانیان رد و بدل شد. در اوج جنگ‌های میان ایران و عثمانی در ۱۵۱۳ تا ۱۷۳۷ (میلادی)، شهر ۱۴ بار دست به دست شد. در دوران شاه عباس اول و در ۱۶۰۴ (میلادی)، ده‌ها هزار ارمنی به ایران کوچانده شدند. نخستین نتایج این کوچ‌ها این بود که درصد مسلمین ساکن در این شهر به ۸۰ درصد رسید در حالیکه جمعیت ارمنیان محلی باقی‌مانده در سرزمین به ۲۰ درصد هم نمی‌رسید.
ژان شاردن، جهانگرد فرانسوی، از ایروان بازدید کرد و در کتابش، شرحی از این شهر را ذکر کرده‌است. زمین‌لرزه سهمگین ۷ ژوئن ۱۶۷۹ ارمنستان شهر ایروان را تخریب نمود.
در طی جنگ ایران و روس، و در تاریخ ۱ اکتبر ۱۸۲۷ شهر ایروان به دست ارتش روس (تحت ریاست ایوان پاسکویچ) افتاد و در ۱۸۲۸ (میلادی) و بر اساس عهدنامه ترکمانچای رسماً از تسلط ایرانیان خارج شد.[5]
حاجی سیاح در سفرنامه خود می‌نویسد:
«شهری است در نهایت پاکیزگی. روی بازارها نپوشیده. میدان بسیار وسیع. باغچه‌های متعدد به اطراف میدان که برای تفرج مردم ساخته‌اند… روانه قلعه شدم خندق و باره بسیار محکم. داخل شده نزدیکی مسجدی بسیار خوبی بود. در آن قلعه چند سربازخانه برای سربازان و مجلسی برای مقصرین بود. از آنجا گذشتم گفتند جای سیاحت باغ حسن خان است، روانه گشتم باغی دیدم در نهایت صفا و طراوت. در وسط آن کلاه فرنگی به وضع ایران داشت…»[6]
دوره اربونی و اورارتو
حکمرانی مادها و هخامنشیان
پادشاهی ارمنستان باستان
تهاجم اعراب مسلمان
ارمنستان باگراتونی
دوره سلجوقی، ارمنستان زاکارید و حکمرانی مغولان
حکمرانی ایرانیان
در ۱۵۰۱–۰۲ میلادی، بیشتر قلمروی ارمنستان شرقی به سرعت به دست شاه ایران شاه اسماعیل یکم از دودمان صفویان فتح شد.[7] کوتاه مدتی پس از آن در ۱۵۰۲, ایروان مرکز «بیگلربیگی ایروان» از قلمروهای جدید اداری ایران شد که صفویان آن را ایجاد کردند. در سه قرن بعد، به استثنای وقفه‌های مختصر، در حاکمیت ایران باقی ماند. بر سر ایروان -که عثمانی‌ها آن را «روان» می‌خواندند- در ابتدا به دلیل موقعیت استراتژیکش غالباً جنگ درمی‌گرفت و بین قلمروی امپراتوری‌های رقیب صفوی و عثمانی دست به دست می‌شد، تا این که به‌طور دائم در کنترل دودمان صفویان قرار گرفت. در سال ۱۵۵۵, ایران مالکیت مشروع خود بر ایروان را از طریق پیمان آماسیه با عثمانی تحکیم کرده بود.[8]
در ۱۵۸۲–۱۵۸۳, عثمانی‌ها به رهبری سردار فرهاد پاشا مختصرا ایروان را گرفتند. فرهادپاشا توانست قلعه ایروان را بر خرابه‌های دژ باستانی هزارساله ارمنی بر کرانه‌های رود هرازدان بسازد.[9] به هر روی سلطه عثمانی در سال ۱۶۰۴ با بازپس‌گیری ایروان به دست ایرانیان در نتیجه جنگ ایران و عثمانی (۱۶۱۸–۱۶۰۳) خاتمه پیدا کرد.
شاه عباس یکم که از ۱۵۸۸ تا ۱۶۲۹ حکومت کرد، دستور اخراج هزاران ارمنی از جمله شهروندان ایروان به درون سرزمین ایران را صادر کرد. در نتیجه ایروان بخش قابل توجهی از جمعیت ارمنی اش را که از دست داد و به ۲۰٪ جمعیت کاهش یافت و مسلمانان از جمله فارسی زبانان، ترک‌ها، کردها و تاتارها با ۸۰٪ از جمعیت شهر تسلط پیدا کردند. مسلمانان یا یکجانشین، شبه یکجانشین، یا کوچ رو بودند. ارامنه عموماً در محله کوند ایروان و حومه روستایی شهر زندگی می‌کردند. به هر روی، ارامنه بر بسیاری از مشاغل و تجارت در شهر سیطره داشتند و اهمیت اقتصادی زیادی برای دستگاه اداری ایرانی داشتند.[10]
حکمرانی روس‌ها
در جریان جنگ دوم ایران و روسیه در قرن نوزهم میلادی، جنگ ۱۸۲۶–۱۸۲۸ ایران و روسیه، سربازان روسی به فرماندهی ژنرال ایوان پاسکویچ ایروان را در ۱ اکتبر ۱۸۲۷ فتح کردند .[11][12][13] ایرانی‌ها رسماً در سال ۱۸۲۸ در پی عهدنامه ترکمانچای ایروان را واگذار کردند.[14] پس از ۳ قرن سیطره ایران، ایروان به همراه بقیه ارمنستان شرقی به عنوان «ابلاست ارمنستان» تعیین شد، و ارمنستان روسیه به صورت بخشی از امپراتوری روسیه درآمد، که تا زمان فروپاشی این امپراتوری در سال ۱۹۱۷ برقرار بود. روس‌ها از فرایند مهاجرت معکوس جمعیت ارمنی از ایران و ترکیه حمایت کردند. با اسکان مجدد جمعیت ارمنی، درصد ارامنه در ایروان از ۲۸٪ به ۵۳٬۸٪ افزایش یافت. نیت از اسکان مجدد ایجاد یک سد دفاعی روسی در خاورمیانه بود.[15] در سال ۱۸۲۹, مهاجران ارمنی از ایران در شهر سکنی داده شدند و بخش جدیدی از شهر ساخته شد.
استقلال کوتاه مدت
جغرافیا
ایروان در دامنهٔ کوه آرارات و بر کرانهٔ رود هرازدان بنا شده‌است و جمعیت آن در سال ۱۹۸۹ (میلادی)، ۱٬۲۰۱٬۵۳۹ نفر سرشماری شده‌است. این شهر در تقسیمات کشور ارمنستان تابع هیچ استانی نیست و در واقع در مرز چهار استان کوتایک در شمال، آرارات در جنوب، آرماویر در جنوب غربی و آراگاتسوتن در شمال غربی قرار دارد. ارتفاع این شهر از سطح دریا از بین ۹۰۰ متر تا ۱۳۰۰ متر می‌باشد.
شهر ایروان از مراکز مهم اصلی صنعتی، فرهنگی، و علمی منطقهٔ قفقاز است. خطوط راه‌آهن گسترده‌ای از این شهر منشعب شده و شهر مرکز بازرگانی فراورده‌های کشاورزی است. علاوه بر این، کارخانه‌های ایروان در زمینه فراوری فلزات، ماشین‌افزار، لوازم برقی، شیمیایی، بافندگی و غذایی فعالیت دارند.
آب و هوا
| داده‌های اقلیم ایروان | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ماه | ژانویه | فوریه | مارس | آوریل | مه | ژوئن | ژوئیه | اوت | سپتامبر | اکتبر | نوامبر | دسامبر | سال |
| سابقهٔ بیش‌ترین °C (°F) | ۱۹٫۵ (۶۷) |
۱۹٫۶ (۶۷) |
۲۶٫۰ (۷۹) |
۳۵٫۰ (۹۵) |
۳۴٫۲ (۹۴) |
۳۸٫۶ (۱۰۱) |
۴۱٫۶ (۱۰۷) |
۴۱٫۸ (۱۰۷) |
۴۰٫۰ (۱۰۴) |
۳۴٫۱ (۹۳) |
۲۸٫۵ (۸۳) |
۱۸٫۱ (۶۵) |
۴۱٫۸ (۱۰۷) |
| میانگین بیش‌ترین °C (°F) | ۰٫۶ (۳۳) |
۳٫۷ (۳۹) |
۱۱٫۷ (۵۳) |
۱۹٫۵ (۶۷) |
۲۴٫۳ (۷۶) |
۲۹٫۶ (۸۵) |
۳۴٫۰ (۹۳) |
۳۳٫۰ (۹۱) |
۲۹٫۰ (۸۴) |
۲۰٫۷ (۶۹) |
۱۲٫۱ (۵۴) |
۴٫۵ (۴۰) |
۱۸٫۵ (۶۵) |
| میانگین روزانه °C (°F) | −۴٫۱ (۲۵) |
−۱٫۳ (۳۰) |
۵٫۶ (۴۲) |
۱۲٫۹ (۵۵) |
۱۷٫۲ (۶۳) |
۲۲٫۰ (۷۲) |
۲۶٫۲ (۷۹) |
۲۵٫۳ (۷۸) |
۲۱٫۱ (۷۰) |
۱۳٫۲ (۵۶) |
۶٫۰ (۴۳) |
−۰٫۲ (۳۲) |
۱۲٫۰ (۵۴) |
| میانگین کم‌ترین °C (°F) | −۷٫۸ (۱۸) |
−۵٫۳ (۲۲) |
۰٫۳ (۳۳) |
۶٫۹ (۴۴) |
۱۰٫۸ (۵۱) |
۱۴٫۷ (۵۸) |
۱۸٫۸ (۶۶) |
۱۷٫۸ (۶۴) |
۱۳٫۳ (۵۶) |
۷٫۰ (۴۵) |
۱٫۴ (۳۵) |
−۳٫۶ (۲۶) |
۶٫۲ (۴۳) |
| سابقهٔ کم‌ترین °C (°F) | −۲۷٫۶ (−۱۸) |
−۲۶ (−۱۵) |
−۱۹٫۱ (−۲) |
−۶٫۸ (۲۰) |
−۰٫۶ (۳۱) |
۳٫۷ (۳۹) |
۷٫۵ (۴۶) |
۷٫۹ (۴۶) |
۰٫۱ (۳۲) |
−۶٫۵ (۲۰) |
−۱۴٫۴ (۶) |
−۲۷٫۱ (−۱۷) |
−۲۷٫۶ (−۱۸) |
| بارندگی میلی‌متر (اینچ) | ۲۲ (۰٫۸۷) |
۲۵ (۰٫۹۸) |
۳۰ (۱٫۱۸) |
۳۷ (۱٫۴۶) |
۴۴ (۱٫۷۳) |
۲۱ (۰٫۸۳) |
۹ (۰٫۳۵) |
۸ (۰٫۳۱) |
۸ (۰٫۳۱) |
۲۷ (۱٫۰۶) |
۲۳ (۰٫۹۱) |
۲۳ (۰٫۹۱) |
۲۷۷ (۱۰٫۹۱) |
| میانگین روزهای بارندگی (≥ ۹۲) | ۹ | ۹ | ۸ | ۱۱ | ۱۳ | ۸ | ۵ | ۳ | ۴ | ۷ | ۷ | ۸ | ۹۲ |
| میانگین روزانه ساعت‌های تابش آفتاب | ۹۳٫۰ | ۱۱۳٫۱ | ۱۶۱٫۲ | ۱۷۷٫۰ | ۲۴۱٫۸ | ۲۹۷٫۰ | ۳۴۴٫۱ | ۳۳۱٫۷ | ۲۷۹٫۰ | ۲۱۰٫۸ | ۱۳۸٫۰ | ۹۳٫۰ | ۲٬۴۷۹٫۷ |
| منبع: سازمان جهانی هواشناسی (UN),[16][17] | |||||||||||||
دولت و سیاست
تقسیمات شهری
شهر ایروان به دوازده ناحیه شهری (ارمنی: վարչական շրջան، varčakan šrĵan) تقسیم شده‌است.[18] مجموع مساحت دوازده ناحیه ایروان ۲۲۳ کیلومتر مربع (۸۶ مایل مربع) می‌باشد.[19]
| District | Armenian | Population (2011 census) |
Population (2016 estimate) |
Area (km²) |
|---|---|---|---|---|
| ناحیه آجاپنیاک | Աջափնյակ | ۱۰۸٬۲۸۲ | ۱۰۹٬۱۰۰ | ۲۵ |
| ناحیه آرابکیر | Արաբկիր | ۱۱۷٬۷۰۴ | ۱۱۵٬۸۰۰ | ۱۲ |
| ناحیه آوان | Ավան | ۵۳٬۲۳۱ | ۵۳٬۱۰۰ | ۸ |
| ناحیه داوتاشن | Դավթաշեն | ۴۲٬۳۸۰ | ۴۲٬۵۰۰ | ۶ |
| ناحیه اربونی | Էրեբունի | ۱۲۳٬۰۹۲ | ۱۲۶٬۵۰۰ | ۴۸ |
| ناحیه کاناکر زیتون | Քանաքեր-Զեյթուն | ۷۳٬۸۸۶ | ۷۴٬۱۰۰ | ۸ |
| ناحیه کنترون | Կենտրոն | ۱۲۵٬۴۵۳ | ۱۲۵٬۷۰۰ | ۱۴ |
| ناحیه مالاتیا سباستیا | Մալաթիա-Սեբաստիա | ۱۳۲٬۹۰۰ | ۱۳۵٬۹۰۰ | ۲۶ |
| ناحیه نورک ماراش | Նորք-Մարաշ | ۱۲٬۰۴۹ | ۱۱٬۸۰۰ | ۴ |
| ناحیه نور نورک | Նոր Նորք | ۱۲۶٬۰۶۵ | ۱۳۰٬۳۰۰ | ۱۴ |
| ناحیه نوباراشن | Նուբարաշեն | ۹٬۵۶۱ | ۹٬۸۰۰ | ۱۸ |
| ناحیه شنگاویت | Շենգավիթ | ۱۳۵٬۵۳۵ | ۱۳۹٬۱۰۰ | ۴۰ |
جمعیت‌شناسی (ساختار جمعیتی)
ترکیب تاریخی جمعیت ایروان (بجز دژ ایروان)[20] | |||||||||
سال |
ارمنی |
آذربایجانیa |
روس |
دیگر |
کل | ||||
| ح. ۱۶۵۰[20] | اکثریت مطلق |
— |
— |
— |
— | ||||
| ح. ۱۷۲۵[21] | اکثریت مطلق |
— |
— |
— |
~۲۰٬۰۰۰ | ||||
| ۱۸۳۰[22] | ۳٬۹۳۷ |
۳۴٬۳٪ |
۷٬۳۳۱ |
۶۳٫۹٪ |
— |
۱۹۵ | ۱٫۷٪ | ۱۱٬۴۶۳ | |
| ۱۸۷۳[23] | ۵٬۹۵۹ |
۴۹٫۹٪ |
۵٬۸۰۵ |
۴۸٫۶٪ |
۱۵۰ |
۱٫۳٪ |
۲۴ |
۰٫۲٪ |
۱۱٬۹۳۸ |
| ۱۸۹۷[24] | ۱۲٬۵۲۳ |
۴۳٫۲٪ |
۱۲٬۳۵۹ |
۴۲٫۶٪ |
۲٬۷۶۵ |
۹٫۵٪ |
۱٬۳۵۹ |
۴٫۷٪ |
۲۹٬۰۰۶ |
| ۱۹۲۶[25] | ۵۹٬۸۳۸ |
۸۹٫۲٪ |
۵٬۲۱۶ |
۷٫۸٪ |
۱٬۴۰۱ |
۲٫۱٪ |
۶۶۶ |
۱٪ |
۶۷٬۱۲۱ |
| ۱۹۳۹[25] | ۱۷۴٬۴۸۴ |
۸۷٫۱٪ |
۶٬۵۶۹ |
۳٫۳٪ |
۱۵٬۰۴۳ |
۷٫۵٪ |
۴٬۳۰۰ |
۲٫۱٪ |
۲۰۰٬۳۹۶ |
| ۱۹۵۹[25] | ۴۷۳٬۷۴۲ |
۹۳٪ |
۳٬۴۱۳ |
۰٫۷٪ |
۲۲٬۵۷۲ |
۴٫۴٪ |
۹٬۶۱۳ |
۱٫۹٪ |
۵۰۹٬۳۴۰ |
| ۱۹۷۹[25] | ۹۷۴٬۱۲۶ |
۹۵٫۸٪ |
۲٬۳۴۱ |
۰٫۲٪ |
۲۶٬۱۴۱ |
۲٫۶٪ |
۱۴٬۶۸۱ |
۱٫۴٪ |
۱٬۰۱۷٬۲۸۹ |
| ۲۰۰۱[26] | ۱٬۰۸۸٬۳۸۹ |
۹۸٫۶٪ |
— |
۶٬۶۸۴ |
۰٫۶٪ |
۸٬۴۱۵ |
۰٫۸٪ |
۱٬۱۰۳٬۴۸۸ | |
| ^ | |||||||||
ایروان در اصل شهر کوچکی بود تا آنکه پایتخت ارمنستان شد و به جمعیت یک میلیونی رسید. تا زمان فروپاشی اتحاد شوروی، ایروان شهری با بیشینه جمعیت ارمنی و کمینه جمعیت روسی، آذری، کرد و ایرانی بود؛ ولی پس از فروپاشی شوروی و جنگ قره باغ، جمعیت آذری این شهر در تبادل جمعیت میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در میانه سال‌های ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۴ (میلادی) از کشور رانده شدند. همچنین بخش بزرگی از روس‌ها نیز در بحران اقتصادی سال ۱۹۹۰ (میلادی) از کشور مهاجرت کردند و هم‌اکنون اکثریت جمعیت شهر ارمنی است.
پس از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی به دلیل مشکلات و بحران‌های اقتصادی هزاران نفر اغلب به روسیه، آمریکای شمالی و اروپا مهاجرت کرده‌اند. جمعیت ایروان از ۱٬۲۵۰٬۰۰۰ در سال ۱۹۸۹ به ۱٬۱۰۳٬۴۸۸ در سال ۲۰۰۱ (میلادی)[27][28] و ۱٬۰۹۱٬۲۳۵ در سال ۲۰۰۳ کاهش پیدا کرد.[29] با این حال جمعیت ایروان از سال ۲۰۰۷ رشد داشته‌است و هم‌اکنون به ۱٬۱۰۷٬۸۰۰ رسیده‌است.
گروه‌های قومی
ایروان نخستین بار توسط ارمنیان مورد سکونت قرار گرفت و تا سده ۱۵ (میلادی) مردم از لحاظ ژنتیکی همسان بودند.[20][21][32] مردم دژ ایروان که در سال ۱۵۸۰ میلادی ایجاد شد سربازهای مسلمان بودند که تقریباً دو تا سه هزار نفر را شامل می‌شدند.[20] جهانگرد فرانسوی ژان باتیست تاورنیه که احتمالاً شش بار در میان سال‌های ۱۶۳۱ تا ۱۶۶۸ میلادی از ایروان بازدید کرده‌است می‌گوید که شهر انحصارا از جمعیت ارمنی است.[33] در میان جنگ‌های ایران و عثمانی در سال ۱۷۲۰ (میلادی) اکثریت مطلق جمعیت ارمنی بودند.[21] ترکیب جمعیتی ایروان به خاطر مجموعه‌ای از رویدادهای میان ایران و روسیه و عثمانی دگرگون شد و در سده ۱۹ (میلادی) اکثریت جمعیت مسلمانان شدند.
تا زمان پیوستن ارمنستان به اتحاد شوروی، ایروان یک شهر چند فرهنگی و ترکیبی از ارمنیان و تاتارهای قفقاز (آذربایجانی‌های امروز) بود. پس از نسل‌کشی ارمنی‌ها، بسیاری از ارمنیان آواره از ارمنستان غربی (ترکیه امروزی) به ارمنستان شرقی گریختند. در ۱۹۱۹ (میلادی) حدود ۷۵۰۰۰ ارمنی عمدتاً از واسپوراکان از امپراتوری عثمانی به ایروان رسیدند. بخش قابل توجهی از این آوارگان به خاطر تیفوس و دیگر بیماری‌ها جان خود را از دست دادند.[34]
از ۱۹۲۱–۱۹۳۶ حدود ۴۲٬۰۰۰ هزار نفر از ارمینان عراق، ترکیه، ایران، یونان، سوریه، فرانسه، بلغارستان و غیره به ارمنستان شوروی آمدند و در ایروان ساکن شدند. موج دوم بازگشت‌ها از ۱۹۴۶–۱۹۴۸ با بازگشت ۱۰۰ هزار تن از ارمنیان کشورهای ایران، سوریه، لبنان، یونان، بلغارستان، رومانی، قبرس، فلسطین، عراق، مصر، فرانسه، ایالات متحده آمریکا و غیره به ارمنستان شوروی بازگشتند و دوباره در ایروان ساکن شدند؛ بنابراین در طول سه دهه در شوروی برای نخستین بار ایروان از نظر قومی همگن تر شد. در اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ (میلادی) ۲٬۰۰۰ تن آذری باقی مانده در ایروان نیز به دلیل جنگ‌های قره باغ ایروان را ترک کردند.
ترابری
هوایی
فرودگاه اصلی ایروان فرودگاه بین‌المللی زوارتنوتس است که در ۱۲ کیلومتری غرب این شهر قرار دارد، این فرودگاه در سال ۱۹۶۱ در زمان شوروی سابق ساخته شده و در سال‌های ۱۹۸۵ و ۲۰۰۲ بازسازی شده‌است.
فرودگاه اربونی نیز که در جنوب ایروان قرار دارد دارای کاربری نظامی است و گاهی پروازهای خصوصی در آنجا انجام میشود.
ترابری عمومی
.jpg.webp)
ترابری عمومی در ایروان توسط بخش خصوصی انجام میشود به شکلی که هم‌اکنون در حدود ۶۰ شرکت خصوصی تا ماه مه ۲۰۱۷ در این بخش در حال فعالیت هستند. ۳۹ خط اتوبوس شهری در شهر ایروان وظیفه جابه‌جایی مسافرین را برعهده دارند[35] که ناوگان اتوبوس‌رانی شامل ۴۲۵ اتوبوس ساخت شرکت‌های بوگدان، هایگر باس و هیوندای کانتی است. سهم این اتوبوس‌ها در ترابری عمومی ایروان فقط ۳۹٫۱٪ است.
اما ۵۰٫۴٪ از ترابری عمومی هنوز توسط «ون‌های عمومی» که به آن مارشروتکا گفته میشود انجام میشود، در حدود ۱۲۱۰ ون GAZelle روسی با ۱۳ صندلی همانند اتوبوس دارای ۷۹ خط مختلف هستند که به گفته شهردار ایروان در آینده باید توسط اتوبوس‌های بزرگتر جایگزین شوند.
اتوبوس برقی در ایروان نیز که توسط شهرداری ایروان اداره میشود در سال ۱۹۴۹ راه‌اندازی شده و تا ماه مه ۲۰۱۷ دارای ۵ خط و ۴۵ اتوبوس بوده‌است.
مترو
متروی ایروان در سال ۱۹۸۱ تأسیس شده و هم‌اکنون دارای ۱ خط و ۱۰ ایستگاه می‌باشد.
راه‌آهن
ایروان دارای یک ایستگاه مرکزی راه‌آهن است که به راه‌آهن ارمنستان و راه‌آهن گرجستان متصل است. این ایستگاه به مقاصد تفلیس و باتومی گرجستان سرویس‌دهی دارد.
اقتصاد
گردشگری
.jpg.webp)
گردشگری در ارمنستان سال به سال در حال توسعه است و ایروان یکی از مهمترین مقاصد گردشگری در این کشور است،[36] اکثر هتل‌ها و رستوران‌ها، بارها و کلوب‌های شبانه ایروان به صورت مدرن ساخته شده‌اند، هچنین فرودگاه زوارتنوتس پروژه‌های نوسازی برای افزایش تعداد گردشگر را نیز انجام داده‌است.
مکان‌های متعددی در ایروان برای گردشگران جذابیت دارد که میتوان به فواره‌های رقصان میدان جمهوری، خانه اپرا ایروان، مجموعه کاسکاد و ویرانه‌های اربونی اورارتو اشاره کرد.
ایروان با قرار داشتن در ۱۰ شهر امن جهان دارای کلوب‌های شبانه[37] مکان‌های اجرا موسیقی زنده، مکان‌های پیاده‌روی، کافه‌های خیابانی، کازینوها و رستوران‌های متعدد است.
باغ‌وحش ایروان در سال ۱۹۴۰، سیرک ایروان در سال ۱۹۵۶ و دنیای آب ایروان در سال ۲۰۰۱ تأسیس شده و از مراکز تفریحی محبوب شهر محسوب می‌شوند.
خیابان شمالی که خانه اپرا را با خیابان ابوویان متصل می‌کند، یک منطقه عابر پیاده محبوب در ایروان با ساختمان‌های مسکونی مدرن، مراکز تجاری، رستوران‌ها و کافه‌ها است. از دیگر اماکن توریستی ایروان میتوان به کاسکاد ایروان، خیابان تامانیان و میدان جمهوری نام برد.
مرکز خرید دالما گاردن، مرکز خرید ایروان و مرکز خرید روسیا سه مرکز مهم و بزرگ شهر ایروان هستند.
آموزش و پرورش
تسهیلات آموزشی و فرهنگی ایروان شامل هشت دانشگاه، فرهنگستان ملی علوم ارمنستان، موزهٔ دولتی و چندین کتابخانه از جمله یک مرکز بزرگ دستنویس‌ها به نام ماتناداران است. از جاذبه‌های گردشگری شهر میتوان از کاسکاد (پلکان مشرف بر شهر)، مسجد کبود ایروان، تنها مسجد ایرانی بازمانده در شهر، بازمانده‌های یک دژ عثمانی از سده ۱۶ میلادی، صومعه داتِو و نوراوانک سده ۱۳ میلادی نام برد. نام فرودگاه شهر ایروان زوارتنوتس است.
دانشگاه دولتی ایروان در سال ۱۹۱۹ پایه‌گذاری شد. پس از دو سال در ۱۹۲۱ دانشگاه معماری و شهرسازی ایروان در غالب یک مدرسه فنی شروع به فعالیت کرد. دانشگاه پزشکی دولتی ایروان نیز یکی از قدیمی‌ترین دانشگاه‌های کشور ارمنستان است که در مقاطع دکترای عمومی، تخصص‌های پزشکی و دکترای تخصصی در رشته‌های مختلف دانشجو دارد.
ورزشی
فوتبال
| باشگاه | ورزشگاه | موقعیت | مرکز تمرینی |
|---|---|---|---|
| آلاشکرت | ورزشگاه آلاشکرت | شنگاویت | |
| آرارات ایروان | ورزشگاه آلاشکرت | شنگاویت | مرکز تمرینی دزورآغبیور |
| بانانتس | ورزشگاه بانانتس | مالاتیا سباستیا | مرکز تمرینی بانانتس |
| پیونیک | ورزشگاه جمهوریت وازگن سارگسیان | کنترون | ورزشگاه پیونیک |
| آرارات-آرمنیا | ورزشگاه جمهوریت وازگن سارگسیان | کنترون | |
| باشگاه فوتبال نوآ | ورزشگاه میکا | شنگاویت | |
| ایروان | ورزشگاه پیونیک | کنترون | |
| لوکوموتیو ایروان | ورزشگاه میکا | شنگاویت | |
| اربونی | ورزشگاه اربونی | ناحیه اربونی |
روابط بین‌المللی
شهرهای خواهر خوانده
|
|
شراکت
|
نگارخانه
میدان اصلی شهر ایروان
ایروان
کاخ ریاست جمهوری
.jpg.webp)
بنای یادبود نسل‌کشی ارمنی‌ها
نمایی از کاسکاد
.jpg.webp)
رستوران آراگاست.
اپرای ایروان
اپرای ایروان
جستارهای ویژه
منابع
- هوسپیان، شاهن (پاییز ۱۳۸۵). «نگاهی مختصر به ایروان». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال دهم (۳۷).
- باغداساریان، ادیک (۱۳۸۰). تاریخ آرتساخ (قره‌باغ): از دیرباز تا سال ۱۹۹۱. تهران. شابک ۹۶۴-۰۶-۰۷۴۲-۸.
- https://artsakhlib.am/2018/06/06/տեղեկատու-լղհ-վարչատարածքային-միավո/
- "47-68.xls - Census" (PDF).
- Bournoutian, George A (2003). A concise history of the Armenian people: (from ancient times to the present) (2nd ed.). Costa Mesa, California: Mazda Publishers. ISBN 978-1-56859-141-4.
- Katsenelinboĭgen, Aron (1990). The Soviet Union: Empire, Nation and Systems. New Brunswick: Transaction Publishers. p. 143. ISBN 0-88738-332-7.
- "Yerevan named World Book Capital 2012 by UN cultural agency".
- "Members List". eurocities.eu. Archived from the original on 6 June 2015. Retrieved 8 January 2015.
- گردشگر - تاریخچه شهر ایروان
- «آذرپادگان». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ مه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۰ ژوئن ۲۰۰۸.
- Steven R. Ward. Immortal, Updated Edition: A Military History of Iran and Its Armed Forces pp 43. Georgetown University Press, 8 January 2014 شابک ۱۶۲۶۱۶۰۳۲۵
- A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East, Vol. II, ed. Spencer C. Tucker, (ABC-CLIO, 2010). 516.
- History of Eastern Armenia بایگانی‌شده در ۴ مارس ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine
- Encyclopaedia Iranica بایگانی‌شده در ۹ اکتبر ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine (George A. Bournoutian and Robert H. Hewsen, Erevan)
- Ferro, Mark (2003). The Use and Abuse of History: How the Past Is Taught to Children. London: Routledge. p. 233. ISBN 0-415-28592-5.
- Kirakossian, Arman J. (2003). British Diplomacy and the Armenian Question: From the 1830s to 1914. New York: Gomidas Institute. p. 142. ISBN 1-884630-07-3.
- Timothy C. Dowling Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond p 729 ABC-CLIO, 2 December 2014 شابک ۱۵۹۸۸۴۹۴۸۴
- The Nagorno-Karabakh Conflict: A Legal Analysis. Heiko Krger, Heiko Krüger. Springer, 2010. شابک ۳−۶۴۲−۱۱۷۸۷−۲ , شابک ۹۷۸−۳−۶۴۲−۱۱۷۸۷−۹ .
- "Pogoda.ru.net".
- "Climatological Information for Yerevan, Armenia" – pogoda.ru.net
- (ارمنی ) Վարչական շրջաններ بایگانی‌شده در ۶ اکتبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine
- Armstat:Yerevan population, 2011 census
- (ارمنی ) M. Karapetyan (1986) "The Dynamics of the Number and Ethnic Structure of the Population of Yerevan in 1600—1724" Patma-Banasirakan Handes. pp. 95-109. ISSN 0135-0536
- (ارمنی ) M. Karapetyan, Բնակչության էթնիկ կազմը և էթնիկ պրոցեսները Երևանում 1724-1800 թվականներին (Ethnic composition of the population of Yerevan and ethnographic processes in Yerevan from 1724 to 1800), Patma-Banasirakan Handes, 1987, Yerevan, فرهنگستان ملی علوم ارمنستان، ISSN 0135-0536
- (ارمنی ) Երևան քաղաքի բնակչության շարժընթացը 1824-1914թթ. بایگانی‌شده در ۴ مه ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine Yerevan History Museum
- (روسی) Эривань // Географическо-статистический словарь Российской империи. Сост. по поручению Русского географического общества действ. член Общества П. Семёнов, при содействии действ. члена В. Зверинского. Т. V. Спб. , 1885, с. 870.
- (روسی) Демоскоп Weekly – г. Эривань
- (روسی) Ethno-Caucasus: Армения
- Yerevan city: Ethnic Structure of De Jure Population National Statistical Service of the Republic of Armenia
- (ارمنی ) (روسی) V. Azatian et T. Hakopian, Երևան Ереван Yerevan, ИПО Parberakan, Erevan, 1989, p. 284.
- 2001 Census : ArmStat.
- "ArmStat, 2003 Census" (PDF). Retrieved 21 March 2008.
- Boniface, Brian; Cooper, Chris; Cooper, Robyn (2012). Worldwide Destinations: The Geography of Travel and Tourism (6th ed.). Taylor & Francis. p. 338. ISBN 978-0-415-52277-9.
The snow-capped peak of Ararat is a holy mountain and national symbol for Armenians, dominating the horizon in the capital, Erevan, yet it is virtually inaccessible as it lies across the border in Turkey.
- Avagyan, Ṛafayel (1998). Yerevan--heart of Armenia: meetings on the roads of time. اتحادیه نویسندگان ارمنستان. p. 17.
The sacred biblical mountain prevailing over Yerevan was the very visiting card by which foreigners came to know our country.
- Ramirez-Faria, Carlos (2007). Concise Encyclopaedia of World History. Atlantic. pp. 42–44. ISBN 81-269-0775-4.
- Tavernier, Jean-Baptiste. Les six voyages en Turquie, en Perse et aux Indes, Volume 1, p. 623
- Richard G. Hovannisian, The Republic of Armenia: The first year, 1918–1919, Universito of California, Los Angeles, 1971
- "Transport department of Yerevan Municipality" (به ارمنی). Retrieved 5 July 2016.
- 亚美尼亚国家概况 (به چینی). 中华人民共和国外交部. Archived from the original on 2017-07-08. Retrieved 2017-07-08.
- "Armenian directing and locating system". Hi-loc.com. Archived from the original on 1 July 2011. Retrieved 8 August 2011.
- "A Message from the Peace Commission: Information on Cambridge's Sister Cities," 15 February 2008. Retrieved 12 October 2008.
- Richard Thompson. "Looking to strengthen family ties with 'sister cities'," Boston Globe, 12 October 2008. Retrieved 12 October 2008.
- "Tbilisi Sister Cities". Tbilisi City Hall. Tbilisi Municipal Portal. Archived from the original on 24 July 2013. Retrieved 2013-08-05. External link in
|work=(help) - "Partner (Twin) towns of Bratislava". Bratislava-City.sk. Archived from the original on 28 July 2013. Retrieved 2013-08-05.
- "Pesquisa de Legislação Municipal - No 14471". Prefeitura da Cidade de São Paulo [Municipality of the City of São Paulo] (به Portuguese). Archived from the original on 18 October 2011. Retrieved 2013-08-23. Unknown parameter
|trans_title=ignored (help) - Lei Municipal de São Paulo 14471 de 2007 WikiSource (پرتغالی)
- listed on Yerevan Municipality Official Website as کیشیناو.
- "Oraşe înfrăţite (Twin cities of Minsk) [via WaybackMachine.com]" (به Romanian). Primăria Municipiului Chişinău. Archived from the original on 3 September 2012. Retrieved 2013-07-21.
- "Yerevan official web: Sister cities: Nice". Archived from the original on 6 October 2013. Retrieved 24 July 2016.
- Riga and Yerevan sign for sister cities agreement
- "Yerevan, Amman Become Sister Cities". Asbarez. 29 October 2014.
- "Partner Cities of Lyon and Greater Lyon". 2008 Mairie de Lyon. Archived from the original on 19 July 2009. Retrieved 17 July 2009.
- "Երևանի և Ստեփանակերտի քաղաքապետերը բարեկամության համաձայնագիր են ստորագրել." [Mayors of Yerevan and Stepanakert Sign Friendship Agreement]. Tert.am. 28 September 2012.
- «دانشنامه بزرگ اسلامی». دریافت‌شده در ۳۱ اکتبر ۲۰۱۸.
کتابشناسی
- Adalian, Rouben Paul (2002). Historical Dictionary Of Armenia. Lanham, Maryland: Scarecrow Press, Inc. p. 377-81. ISBN 978-0-8108-4337-0.
جستارهای وابسته
پیوند به بیرون
| | ||
تقسیمات کشوری ارمنستان | ||
|---|---|---|
| استان‌ها (مارز) (մարզեր) | | |
| شهر با وضعیت ویژه |
| |
 | ||
.svg.png.webp){kind=small}
 | ||
کلیساها و حوزه‌های علمیه نوین ارمنیان | ||
|---|---|---|
| ارمنستان |
|    |
| جمهوری آرتساخ |
| |
| قفقاز | ||
| روسیه |
| |
| اروپا | ||
| خاورمیانه |
| |
| آسیا | ||
| ایالات متحده آمریکا |
| |
 درگاه:ارمنستان | ||