مأمون

ابوالعباس عبدالله مَأموُن (زاده ۱۷۰ ه‍.ق در بغداد – درگذشته ۲۱۸ ه‍.ق در طرطوس) پسر هارون الرشید خلیفه عباسی، در ۷۸۶ میلادی (۱۷۰ قمری) در بغداد زاده شد، در ۸۳۳ میلادی (۲۱۸ قمری) در نزدیکی طرسوس درگذشت. هفتمین خلیفه عباسی (۸۱۳–۸۳۳) بود که پس از ابوعبدالله محمد امین به خلافت رسید. مادر و همسرش ایرانی بودند. او معتزلی پرشوری بود و کوشید تا با اعمال زور عقاید خود را به کرسی بنشاند و آغازگر محنة خلق قرآن شد.

مأمون
خلیفه عباسی
مأمون و هیئت بیزانسی
سلطنتهفتمین خلیفهٴ عباسی
(۸۳۳–۸۱۳)
پیشینامین
جانشینمعتصم
زاده۱۷۰ (قمری)
۷۸۶ (میلادی)
بغداد
درگذشته۲۱۸ (قمری)
۸۳۳ (میلادی)
بدندون
همسر(ان)پوران بنت حسن سرخسی
فرزند(ان)خدیجه
نام کامل
ابوالعباس عبدالله مأمون
دودمانعباسیان
پدرهارون‌الرشید
مادرمراجل (ایرانی)

خلافت

هارون الرشید در دوران حکومت خویش و به منظور تحکیم قدرت خلافت و پیشگیری از هرگونه مشکلات احتمالی در روند انتقال قدرت، سلسله تمهیداتی را در نظر گرفته و بر اساس آن سیستم جانشینی پیچیده‌ای طراحی کرد. بدین ترتیب، امین به عنوان جانشین هارون، پس از وی به خلافت می‌رسید و مأمون نیز به عنوان جانشین امین منصوب گشت و قاسم، فرزند دیگر هارون، جانشین مأمون شد. تمام این تصمیمات تبدیل به عهدنامه‌ای گشت که بر کعبه آویخته شد و به ایالات فرستاده شد،[1][2][3] اما پس از مرگ هارون، امین با سلسله اقداماتی مأمون را تحت فشار قرار داد و مدتی پس از عزل قاسم، مأمون را از جانشینی عزل کرد و فرزند خود موسی را با لقب الناطق بالحق به عنوان جانشین خویش اعلام کرد که نامش را در خطبه، جایگزین نام مأمون ساختند. مأمون نیز در اقدامی متقابل هرگونه ارتباط با بغداد را قطع کرد و از فرامین امین سرپیچی کرد و به ستیزی آشکار با وی پرداخت که نتیجهٔ آن، درگیری نظامی میان دو برادر بود.[4][5][6][7][8]

طاهر و هرثمه به وسیلهٔ لشکریانی که در اختیار داشتند، در سال ۱۹۷ هجری/۸۱۲ میلادی، به محاصرهٔ اطراف بغداد مشغول گشتند و با شدت بخشیدن به این محاصره، فشار را بر لشکریان امین افزون کردند.[9][10][11][12][13] محاصرهٔ بغداد تا سال ۱۹۸ هجری/ ۸۱۳ میلادی، به صورت فرسایشی به درازا کشید تا در محرم همین سال، طاهر بر شدت حملات خود افزود و محلات را یکی پس از دیگری فتح کرد و به لشکر دستور داد که برای فتح نهایی بغداد، حمله را آغاز نمایند و سرانجام بغداد، در همین زمان فتح گردید.[14][15][16][17][18][19] روایت است که پیش از اسارت امین، یکی از یارانش که احمد بن سلام نام داشت را اسیر کردند که پس از پرسش از او دربارهٔ امین، وی اظهار بی‌اطلاعی کرد. سرانجام امین اسیر گشت و توسط محمد بن حمید طاهری شناسایی گشته و این خبر به اطلاع طاهر رسید، که او نیز بلافاصله دستور قتل امین را به قریش دندانی، حاجب خویش، ابلاغ کرد. بدین ترتیب امین در اسارت کشته شد.[20][21][22][23][24][25][26][27][28][29][30] بدن امین در باغ مونسه دفن گردیده و سرش به همراه فتحنامه‌ای توسط قاصدی به نزد مأمون در مرو، فرستاده شد.[31][32][33]

روایت است که طاهر، سر امین را برای تسلیم گشتن مردم، در معرض دید عموم قرار داد و همه را امان داد. او در جمعه وارد بغداد گشت و در طی خطبه‌ای بلیغ به همراه استناد فراوان به آیات قرآن، پیروزی خود را از جانب خداوند دانست که خلافت را بر عهدهٔ مأمون گذاشته و بار آن را بر دوش او قرار داده و سپس مردم را به اطاعت و اتحاد فراخواند.[34][35]

در دوران اقامت طاهر در رقه، بغداد و سرزمین‌های مجاور در نابسامانی و آشوب ناشی از نارضایتی خاندان بنی عباس و اعراب از سلطهٔ فضل بن سهل ایرانی بر امور حکومت به سر می‌برد.[36][37][38][39][40][41][42] همچنین مسئلهٔ ولایتعهدی علی بن موسی‌الرضا، امام هشتم شیعه، بر دامنهٔ نارضایتی خاندان بنی عباس از مأمون افزوده بود.[43][44][45][46][47][48] آنان در واکنش به این اقدام مأمون، ابراهیم بن مهدی را به خلافت انتخاب کردند و با او بیعت کردند.[49][50][51][52] به علت وخامت اوضاع، مأمون به سوی بغداد حرکت کرد و بنابر برخی روایات نقشهٔ قتل فضل بن سهل (۲۰۲ هجری/ ۸۱۸ میلادی) و علی بن موسی‌الرضا را طراحی و عملی کرد تا به مخالفت‌ها علیه خود پایان دهد.اما در این توطئه تنها وزیرش فضل کشته شد. [53][54][55][56][57][58][59]

سیاست مذهبی

دوره مأمون، دوره بحث‌ها و جدل‌های دینی در بین اهل‌کتاب بود. مجالس مناظره‌ای که بیشتر در نزد او تشکیل می‌شد پیروان ادیان، خاصه موبدان را مجال می‌داد که عقاید خویشتن را مطرح کنند و با دانشمندان اسلام به گفتگو برخیزند. در دوره مأمون، دانشمندانی که با معارف یونانی و هندی و ایرانی آشنایی داشتند، به حدیث و رأی و بحث و جدل برخاستند. در این مجالس مناظره، کسانی مانند آذرفرنبغ فرخزادان، پیشوای زرتشتیان و یزدان‌بخت پیشوای مانویان حاضر می‌گشتند. در بعضی از مجلس‌هایی که در خراسان برگزار می‌شد، علی بن موسی الرضا هم شرکت داشت. مأمون برای جلب رضایت شیعیان، جامه سیاه را که شعار عباسیان بود رها کرد و جامه سبز را که پیش از آن علویان برتن می‌کردند، به تن کرد؛ این امر باعث نارضایتی‌هایی در بین مردم عراق شد.

مأمون دخترش ام‌فضل را به همسری محمد تقی درآورد. وی به جای فرزندش عباس بن مأمون برادر ناتنیش معتصم را به جانشینی انتخاب کرد.

جستارهای وابسته

پانویس
  1. اکبری، تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام، صص ۹–۳۵.
  2. التون، تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در آغاز حکومت عباسیان، ۱۹۱.
  3. مفتخری و زمانی، تاریخ ایران از ورود مسلمانان تا برآمدن طاهریان، ۱۴۵.
  4. اکبری، تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام، صص ۷–۵۱.
  5. التون، تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در آغاز حکومت عباسیان، صص ۹۲–۱۹۱، ۱۹۴.
  6. مفتخری و زمانی، تاریخ ایران از ورود مسلمانان تا برآمدن طاهریان، صص ۴۶–۱۴۵.
  7. زرین‌کوب، تاریخ ایران بعد از اسلام، ۴۹۷.
  8. نفیسی، تاریخ خاندان طاهری، صص ۳–۴۲.
  9. اکبری، تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام، ۹۸.
  10. اشپولر، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ۹۵.
  11. Forstner, “ABU’L-ṬAYYEB ṬĀHER”, Encyclopædia Iranica.
  12. زرین‌کوب، تاریخ ایران بعد از اسلام، ۴۹۸.
  13. نفیسی، تاریخ خاندان طاهری، صص ۴–۸۳.
  14. باسورث، تاریخ ایران کمبریج، ۸۲.
  15. فرای، عصر زرین فرهنگ ایران، ۲۰۵.
  16. خضری، تاریخ خلافت عباسی، ۷۴.
  17. مفتخری و زمانی، تاریخ ایران از ورود مسلمانان تا برآمدن طاهریان، ۱۴۷.
  18. زرین‌کوب، دو قرن سکوت، ۱۸۷.
  19. اشپولر، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ۹۵.
  20. باسورث، تاریخ ایران کمبریج، ۸۲.
  21. فرای، عصر زرین فرهنگ ایران، ۲۰۵.
  22. اکبری، تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام، ۱۰۶.
  23. التون، تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در آغاز حکومت عباسیان، ۱۹۵.
  24. مفتخری و زمانی، تاریخ ایران از ورود مسلمانان تا برآمدن طاهریان، ۱۴۷.
  25. زرین‌کوب، دو قرن سکوت، صص ۸۸–۱۸۷.
  26. اشپولر، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ۹۵.
  27. Forstner, “ABU’L-ṬAYYEB ṬĀHER”, Encyclopædia Iranica.
  28. زرین‌کوب، تاریخ ایران بعد از اسلام، صص ۴۹۵، ۴۹۸.
  29. نفیسی، تاریخ خاندان طاهری، صص ۱۱–۱۰۲.
  30. Bosworth, “Ṭāhir b. al-Ḥusayn”, Encyclopaedia of Islam.
  31. Forstner, “ABU’L-ṬAYYEB ṬĀHER”, Encyclopædia Iranica.
  32. زرین‌کوب، تاریخ ایران بعد از اسلام، ۴۹۸.
  33. نفیسی، تاریخ خاندان طاهری، صص ۴–۱۰۳، ۹–۱۰۷.
  34. اکبری، تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام، ۸–۱۰۷.
  35. نفیسی، تاریخ خاندان طاهری، ۱۱۴.
  36. باسورث، تاریخ ایران کمبریج، ۶۶.
  37. فرای، عصر زرین فرهنگ ایران، ۲۰۶.
  38. اکبری، تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام، صص ۱۱۱، ۱۸–۱۱۴، ۱۲۰، ۲۷–۱۲۶.
  39. التون، تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در آغاز حکومت عباسیان، ۱۹۶.
  40. زرین‌کوب، دو قرن سکوت، صص ۹۱–۱۸۸.
  41. زرین‌کوب، تاریخ ایران بعد از اسلام، ۴۹۸.
  42. نفیسی، تاریخ خاندان طاهری، صص ۱۸–۱۱۶، ۲۳–۱۲۲.
  43. اکبری، تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام، صص ۲۳–۱۱۷.
  44. التون، تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در آغاز حکومت عباسیان، ۱۹۶.
  45. مفتخری و زمانی، تاریخ ایران از ورود مسلمانان تا برآمدن طاهریان، صص ۸–۱۴۷.
  46. زرین‌کوب، دو قرن سکوت، ۱۹۰.
  47. اشپولر، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، صص ۹۶، ۹۸.
  48. نفیسی، تاریخ خاندان طاهری، صص ۲۲–۱۲۱.
  49. اکبری، تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام، صص ۱۱۷، ۱۲۲.
  50. التون، تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در آغاز حکومت عباسیان، ۱۹۶.
  51. زرین‌کوب، دو قرن سکوت، ۱۹۰.
  52. نفیسی، تاریخ خاندان طاهری، ۱۲۲.
  53. اکبری، تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام، صص ۱۲۳، ۲۹–۱۲۷، ۱۳۲، ۱۳۹، ۱۵۹.
  54. التون، تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در آغاز حکومت عباسیان، ۱۹۶.
  55. مفتخری و زمانی، تاریخ ایران از ورود مسلمانان تا برآمدن طاهریان، ۱۴۸.
  56. زرین‌کوب، دو قرن سکوت، ۱۹۱.
  57. اشپولر، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، صص ۸–۹۶.
  58. زرین‌کوب، تاریخ ایران بعد از اسلام، ۴۹۸.
  59. نفیسی، تاریخ خاندان طاهری، صص ۱۲۲، ۱۲۷.

منابع
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به مأمون در ویکی‌گفتاورد موجود است.
معنای مأمون را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید.
  • جورج سارتون، 'مقدمه بر تاریخ علم، ترجمه غلامحسین صدری افشار، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
  • (انگلیسی) Al-Mamum: Building an Environment for Innovation
  • اشپولر، برتولد (۱۳۶۹). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی. ترجمهٔ مریم میراحمدی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  • اکبری، امیر (۱۳۸۴). تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی.
  • التون، دانیل (۱۳۸۹). تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در آغاز حکومت عباسیان. ترجمهٔ مسعود رجب‌نیا. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  • باسورث، ک. ا (۱۳۶۳). تاریخ ایران کمبریج. تهران: انتشارات امیرکبیر.
  • خضری، احمدرضا (۱۳۸۴). تاریخ خلافت عباسی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی.
  • زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۶۳). تاریخ ایران بعد از اسلام. تهران: انتشارات امیرکبیر.
  • زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۸۹). دو قرن سکوت. تهران: انتشارات سخن. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۵۹۸۳-۳۳-۶.
  • فرای، ریچارد نلسون (۱۳۶۳). عصر زرین فرهنگ ایران. تهران: انتشارات سروش.
  • مفتخری، حسین؛ زمانی، حسین (۱۳۹۵). تاریخ ایران از ورود مسلمانان تا برآمدن طاهریان. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی.
  • نفیسی، سعید (۱۳۳۵). تاریخ خاندان طاهری. تهران: شرکت نسبی اقبال و شرکاء.
  • Forstner, M (1983). "ABU'L-ṬAYYEB ṬĀHER". Encyclopædia Iranica.
  • Bosworth, C.E (2000). "Ṭāhir b. al-Ḥusayn". Encyclopaedia of Islam. X (Second ed.). Leiden: E. J. Brill. p. 103.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.