خلافت

خلافت (عربی: خِلَافَة‎) یک دولت اسلامی است تحت رهبری یک حاکم اسلامی با عنوان خلیفه، شخصی که جانشین مذهبی - سیاسی پیامبر اسلام و رهبر تمام امت اسلامی محسوب میشود، است.[1] در دوره قرون وسطی، سه خلافت بزرگ یکی پس از دیگری جانشین هم شدند: خلافت راشدین (632-661)، خلافت اموی (661-750)، خلافت عباسی (750-1258). در خلافت بزرگ چهارم، خلافت عثمانی، سلاطین عثمانی از سال 1517 ادعای خلافت بر مسلمانان را کردند. در طول تاریخ اسلام، چند کشور مسلمان دیگر، که تقریباً همه سلطنت موروثی بودند، ادعای خلافت داشتند، اما توسط عامه مسلمانان به رسمیت شناخته نشدند.[1] مانند سلطنت ممالیک در قاهره و خلافت ایوبی.[2][3]

بخشی از سلسله مقاله‌های سیاسی
سیاست در اسلام
پایه‌ها
موضوع‌ها
نمودها
نمای اسلامی
جنبش‌ها
  • فهرست احزاب سیاسی دموکراتیک اسلامی
نوشتارهای کلیدی
بازسازی اندیشه‌ دینی در اسلام
(اقبال لاهوری)
اصول دولت و حکومت اسلامی
(محمد اسد)
درگاه سیاست ‏(en)‏
بخشی از مجموعه مباحث اسلام دربارهٔ اسلام
اصول فقه
فقه
احکام
عناوین کلامی
برای دیگر کاربردها، خلافت (ابهام‌زدایی) را ببینید.

پیش از ظهور محمد، قبایل اعراب در دوران جاهلیت به سر میبردند و به آیین های بت پرستی و چندخدایی باور داشتند و به عنوان جوامع یکجانشین خودمختار یا عشایری کوچ نشین در شبه جزیره عربستان میزیستند.[4][5] به دنبال فتوحات اولیه مسلمانان به دست محمد، مناطق عربستان از نظر سیاسی متحد و یکپارچه شدند.[5]

نخستین خلافت، خلفای راشدین، بلافاصله پس از مرگ محمد در سال 632 جانشین وی شدند.[6] چهار خلیفه راشدین از طریق شورا، روندی از رایزنی و همفکری با جامعه که برخی آن را شکل اولیه دمکراسی اسلامی میدانند، انتخاب شدند.[7] خلیفه چهارم، علی بن ابی طالب، که برخلاف سه خلیفه قبلی از طایفه خود محمد (بنی هاشم) بود، طبق باور شیعیان اولین خلیفه و جاشنین به حق محمد است.[8] علی در زمان فتنه اول (659-661)، که جنگ داخلی میان علی با طرفداران خلیفه ترورشده سابق، عثمان از بنی امیه، بود و همچنین شورشیان مصر، حکومت میکرد. این جنگ ها در نهایت منجر به تاسیس خلافت موروثی امویان، تحت حکومت معاویه اول، در سال 661 شد.

خلافت دوم، خلافت امویان، بدست خاندان بنی امیه، یک قبیله مکی از تبار امیه بن عبدشمس اداره میشد. این خلافت به فتوحات میسملمانان ادامه داد و قفقاز، ماورالنهر، سند، مغرب و اندلس را داخل جهان اسلام کرد. این خلافت مورد حمایت و پذیرش تعداد قابل توجهی از مسیحیان در قلمروی خود بود که این ضروری بود زیرا تعداد بسیاری مسیحی در قلمروی آنها، به ویژه در شامات، وجود داشت.[9][10][11] به دنبال انقلاب عباسی (746-750)، که مورد حمایت بسیاری از اتباع غیرعرب امویان، به دلیل تبعیض هایی که بر اتباع غیرغرب روا میشد، بود، خلافت اموی سقوط و بازماندگان آن به اندلس متواری و خلافت عباسیان در سال 750 تاسیس میشود.

خلافت سوم، عباسیان، توسط خاندان بنی عباس، خاندانی مکی تبار که از طریق هاشم، جد محمد، از طریق عباس، عموی محمد، با محمد خویشاوندی داشتند، اداره میشد. منصور، دومین خلیفه عباسی، شهر بغداد را در سال 762 بنا و آن را پایتخت قرار میدهد. این شهر، در دوره ای که موسوم به عصر طلایی اسلام است، به عنوان یک مرکز علمی، فرهنگی و هنری بزرگ جهان اسلام تبدیل شد. از قرن دهم میلادی، نفوذ دولت عباسی تنها به بغداد و ماطق اطراف آن محدود میشد و چندین بار توسط دیگر قدرت های منطقه اشغال شد. در سال 1258، مغولان بغداد را تصرف و خلافت عباسی را پس از 500 سال اتمام دادند. اما بازماندگان عباسیان به مملوکان مصر پناه بردند و در قاهره خلافت عباسی را دوباره تاسیس کردند. باوجود آنکه خلیفه دیگر فاقد قدرت سیاسی بود اما تا زمان تسخیر مصر بدست عثمانی ها در سال 1517، همچنان در امور مذهبی ادعای اقتدار داشتند.[12]

خلافت چهارم، خلافت عثمانی، پس از تصرف قاهره توسط سلطان سلیم در سال 1517 تاسیس شد. همچنین این فتوحات به عثمانی ها قدرت تسلط و اعمال نفوذ در شهرهای مقدس مکه و مدینه، که پیشتر تحت سلطه مملوکان بود، را داد. عثمانی ها به تدریج درعمل به عنوان رهبران و نمایندگان و یکی از امپراتوری های باروت مورد توجه قرار گرفتند.[13] به دنبال شکست آنها در جنگ جهانی اول، امپراتوری وسیع آنها توسط انگلستان و جمهوری سوم فرانسه تجزیه شد. جمهوری ترکیه در 29 اکتبر 1923، اعلام موجودیت کرد و به عنوان بخشی از اصلاحات نخستین رئیس جهور آن، مصطفی کمال آتاترک، مجلس ملی کبیر ترکیه در 3 مارچ 1924، اصل خلافت در قانون اساسی را لغو کرد.[14]

چند دولت دیگر که در طول تاریخ وجود داشته اند ادعای خلافت کرده اند، از جمله خلافت ایوبیان در زمان سلطنت صلاح الدین ایوبی (1174-1193)، خلافت فاطمیان در شمال شرقی آفریقا (909–1171)، خلافت قرطبه در اندلس ( 929–1031)، خلافت بربرهای موحدون در مراکش (1169–1269) و خلافت سوکوتو در شمال نیجریه امروزی (1804–1903).

شاخه سنی اسلام به برگزیده شدن خلیفه از جانب خداوند اعتقادی ندارد و معتقد است خلیفه یک منصبی است که توسط امت اسلامی انتخاب میشود.[15] با این حال، پیروان اسلام شیعه معتقدند خلیفه باید امامی باشد که خداوند از طرف اهل بیت برگزیده شده است.

در اوائل قرن بیست و یکم، به دنبال شکست بهار عربی و شکست خلافت خودخوانده داعش، دیده شده‌است که "استقبال عمومی گسترده از هویت جمعی اسلامی" توسط مسلمانان جوان در میان است و جاذبه خلافت به عنوان "دولت آرمانی آینده اسلامی" قوی‌تر شده‌است.[16]

در فرهنگ تشیع

شیعیان که معتقد به امامت هستند بر این باورند جانشینی بعد از پیامبر از جانب خداوند تعیین و معرفی می‌شود که همان علی بن ابی طالب است و پیامبر وی را به صورت خاص در غدیر خم معرفی کرد و از آن‌ها برای علی بیعت گرفت و فرزندان علی نیز جانشین بعدی پیامبرند و تمامی آنان معصومند خلافت انتسابی نیست بلکه جانشینی صلبی وارثی از پدر به پسر است.. از میان امامان اثنی عشری فقط علی و پسرش حسن حکومت واقعی تشکیل دادند ولی بعدها امامان اسماعیلی خلافت فاطمی در مصر را تشکیل دادند که در حال حاضر شاهزاده کریم حسین معروف به آقاخان چهارم، چهل و نهمین امام شیعیان اسماعیلی است در ایران نیز صفویان داعیه مرشدی می‌کردند و در سودان نیز فردی به نام مهدی خود را خلیفه خواند.

در فرهنگ تسنن

اهل تسنن اعتقادی به تعیین خلیفه از جانب خداوند ندارند لذا قائل به عصمت کامل (از نوع نبوی) بر خلیفه هستند و معتقدند بعد از وفات پیامبر اسلام با مراجعه به قرآن و عنایت به آیه شوری می‌توانند خود امت از طریق رأی‌گیری یا بیعت همگانی برای خودشان خلیفه تعیین کنند؛ لذا خلیفه تنها رهبر سیاسی و مسئول امور مسلمین است. چهار خلیفه اوایل دوره اسلام را خلفای راشدین گویند به ترتیب ابوبکر، عمر، عثمان، علی، که در نزد اهل سنت حرمت خاصی دارند. حکومت‌های اسلامی مثل اموی و عباسی نیز رهبر سیاسی خود را خلیفه می‌نامیدند خلافت حکومت عربها با حمله مغولان به اتمام رسید و بعداً حکومت ترکان عثمانی نیز معروف به خلافت عثمانی شد که سلطان عبدالحمیددوم، سی و چهارمین خلیفهٔ عثمانی و آخرین آنها بود تا سال ۱۹۰۹ م با قدرت کامل حکومت کرد بعد از او سلسله عثمانی ضعیف گشت و تبدیل به ترکیه کنونی شد.

ماوردی فقیه بزرگ اهل سنت و یکی از متفکران اندیشه سیاسی سنی و خلافت، در کتاب الاحکام السلطانیه خویش به طرح نظریه درباب حکومت در اسلام از شیوه خلفا تا پادشاهی و وزارت پرداخته است و تفسیری کامل از این موضوع بیان کرده است.[17][18]

جستارهای وابسته

منابع
  2. McNab, Chris (2017). Famous Battles of the Medieval Period. New York: Cavendish Square Publishing, LLC. p. 36. ISBN 9781502632470.
  3. Natho, Kadir I. Circassian History. Pages 150
  4. Rubin, Barry (17 March 2015). The Middle East: A Guide to Politics, Economics, Society and Culture. Routledge. p. 478. ISBN 978-1-317-45578-3.
  5. Incorporated, Facts On File (2008). United Arab Emirates. Infobase Publishing. p. 11. ISBN 978-1-4381-0584-0.
  6. Nigosian, Solomon A. (29 January 2004). Islam: Its History, Teaching, and Practices. Indiana University Press. p. 18. ISBN 978-0-253-11074-9.
  7. "The Roots of Democracy in Islam". Irfi.org. 16 December 2002. Retrieved 30 June 2014.
  8. Triana, María (31 March 2017). Managing Diversity in Organizations: A Global Perspective. Taylor & Francis. p. 159. ISBN 9781317423683.
  9. "Umayyad dynasty | Islamic history". Encyclopædia Britannica. Retrieved 26 March 2017.
  10. Cavendish, Marshall (1 September 2006). World and Its Peoples. Marshall Cavendish. p. 185. ISBN 978-0-7614-7571-2.
  11. Haag, Michael (1 November 2012). The Tragedy of the Templars: The Rise and Fall of the Crusader States. Profile Books. p. 20. ISBN 978-1-84765-854-8.
  12. Holt 1984.
  15. John Middleton, World Monarchies and Dynasties (2015) p. 443
  16. Moaveni, Azadeh (12 January 2018). "The Lingering Dream of an Islamic State". The New York Times.
  17. «معرفیکتاب الأحکام السلطانیه و الولایات الدینیه». دبیرخانه شورای برنامه ریزی مدارس علوم دینی اهل سنت. ۳۰ فروردین ۱۳۹۹.
  18. «احکام السلطانیه». مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ۶ خرداد ۱۳۹۹.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.