کشتار اسپایکر

کشتار در پایگاه هوایی اسپایکر، کشتاری جمعی است که به‌دست نیروهای داعش در پایگاه هوایی اسپایکر و کاخ ریاست جمهوری صدام در تکریت عراق اتفاق افتاده‌است. این کشتار پس از سقوط موصل و تکریت و هجوم داعش به پایگاه هوایی اسپایکر در تاریخ ۱۲ ژوئن ۲۰۱۴ شروع شد و چند روزی به طول انجامید. در زمان سقوط موصل، حدود ۴۰۰۰ دانشجوی نظامی غیرمسلح در پایگاه هوایی اسپایکر حضور داشتند که بنابر گزارش منابع، ۳۰۰۰ نفر از آنان توسط عشایر تکریت اسیر شده و به کاخ ریاست‌جمهوری صدام منتقل شدند. سران عشایر عراقی که غالباً از باقیماندگان حزب بعث بودند، به این نتیجه رسیدند تا اسیران شیعه را به قتل برسانند. قتل‌عام اسیران از ظهر روز ۱۲ ژوئن آغاز شد و در روز ۱۳ ژوئن اسیران به نیروهای داعش تحویل شدند. پس از برقرار شدن دادگاه شرع داعش، باقی اسیران شیعه به اعدام محکوم شدند و اسیران سنی به شرط توبه، آزاد شدند. از همین رو ۱۷۰۰ دانشجوی شیعهٔ غیرمسلح این پایگاه هوایی به‌طور جمعی قتل‌عام شدند. وزارت بهداشت عراق، آمار رسمی کشته‌شدگان در این جنایت را ۱۹۰۷ نفر گزارش کرده‌است. نیروهای داعش پس از قتل قربانیان، که غالباً دانشجویان نظامی زیر ۲۰ سال بودند، آنان را به درون رودخانه انداختند یا در گورهای دسته‌جمعی جدا از هم دفن کردند. به گزارش برخی منابع، گروهی از اسیران زنده به گور شدند. این واقعه یکی از ۱۰ حمله بزرگ جهان در دو دهه اخیر بوده‌است.

کشتار اسپایکر
بخشی‌ از حمله به شمال عراق (۲۰۱۴)
عکس از منطقه‌ای که در آن قتل‌عام رخ داده‌است.
Tikrit
کشتار اسپایکر (عراق)
موقعیتتکریت، عراق
مختصات۳۴°۳۶′۳۶″ شمالی ۴۳°۴۰′۴۸″ شرقی
تاریخ۱۲ ژوئن ۲۰۱۴
هدفدانشجویان نیروی هوایی عراقی شیعه و غیر مسلمان
نوع هدف
کشتار جمعی، تروریسم، نسل‌کشی
درگذشته‌ها۱۹۰۷ نفر
مرتکب‌ها دولت اسلامی در عراق و شام
مدافع عراق

داعش از این قتل‌عام فیلم‌هایی را تهیه کرد تا بتواند در میان عراقیان و خصوصاً شیعیان، رعب و وحشت ایجاد کند. این فاجعه انسانی، یکی از انگیزه‌های اصلی عراقی‌ها در کنار فتوای جهاد سید علی سیستانی بود که سبب تشکیل حشد الشعبی شد. پس از این واقعه، دولت عراق در زمینه یافتن اجساد و دستگیری متهمان، تلاش‌های بسیاری کرد که به یافتن گورهای دسته‌جمعی متعددی در اطراف منطقه کاخ ریاست جمهوری در تکریت و پایگاه اسپایکر شد. در یکی از عملیات‌های تفحص برای یافتن اجساد قربانیان این کشتار، غواصان توانستند ۸۰ جسد را در حاشیه رودخانه دجله بیابند. تا تاریخ یکم فرودین ۱۳۹۷، تعداد ۱۱۵۰ جسد از اجساد کشته شدگان کشتار اسپایکر، تفحص شده‌است. همچنین تعدادی از متهمان دستگیر و پس از محاکمه به اعدام محکوم شدند. دولتمردان عراقی همواره تأکید بر رسیدگی دقیق و شفاف به پرونده این کشتار بوده‌اند. همچنین در خصوص این فاجعه، مستندهایی همچون مستند «اسپایکر» تهیه و منتشر شده‌است.

پیش زمینه
گاه‌شمار وقایع پیرامون کشتار اسپایکر
«تمام تاریخ‌ها مربوط به ژوئن ۲۰۱۴ می‌باشد»
پیش‌زمینه
۰۵
  • شروع درگیری داعش با نیروهای نظامی عراق در موصل
۱۰
  • تصرف شهر موصل و کرکوک در شمال عراق توسط داعش
  • کنترل داعش بر سد موصل
  • اعلام وضعیت آماده باش حداکثری توسط نوری مالکی
  • بازپس گیری سد موصل از دست داعش توسط نیروهای پیش‌مرگ
۱۱
۱۲
  • ادعای دولت نوری مالکی در خصوص بازپس گیری تکریت از داعش
  • اعطای ۱۵ روز مرخصی به تمام داوطلبان برای بازگشت به شهرهای خود
واقعه کشتار
۱۲
  • خروج نیروهای داوطلب از پایگاه برای بازگشت به شهرهای خود
  • برخورد با عشایر تکریت و اعتماد به آنها برای رسیدن به مکانی امن
  • انتقال داوطلبان به کاخ ریاست جمهوری صدام در تکریت و اسارت تمام دانشجویان نظامی
  • ورود نیروهای داعشی به عراق پایگاه اسپایکر و تصرف باند فرودگاه
  • بمباران باند فرودگاه اسپایکر توسط ائتلاف ضد داعش
  • تصمیم شورای عشایر بعث در کاخ ریاست جمهوری برای قتل عام اسیران شیعه
  • آغاز قتل‌عام اسیران توسط عشایر عراقی وابسته به داعش
۱۳
  • ورود نیروهای داعش به کاخ ریاست جمهوری
  • تسلیم باقیمانده اسیران به نیروهای داعش
  • آغاز محاکمه اسیران در دادگاه شرع داعش
  • آزادسازی اسیران سنی مذهبی که توبه کرده‌باشند. (بر اساس حکم دادگاه شرع داعش)
  • ادامه قتل‌عام باقی اسیران
۱۴
نوشتار(های) وابسته: داعش، حمله به شمال عراق (۲۰۱۴) و نبرد نخست تکریت
نقشه شهر تکریت (فرودگاه الصحرا، نام دیگر پایگاه هوایی اسپایکر)

دولت اسلامی عراق و شام (به اختصار داعش) که در سال ۱۹۹۹ میلادی و توسط ابومصعب زرقاوی در افغانستان شکل گرفت، ابتدا با نام جماعة التوحید و الجهاد (JTWJ) انسجام یافت و یکی از شاخه‌های القاعده محسوب می‌شد. بعدها با اختلافات ابومصعب زرقاوی و گروهک القاعده، این گروه توانست در سال‌های بین ۱۹۹۹ تا اواسط سده ۲۰۰۰ میلادی، به موفقیت‌هایی در عراق و شام دست یابد. این موفقیت‌ها سبب شد تا رهبر گروه، به شهرت جهانی برسد. یکی از اهداف این گروه، تصفیه گروه‌های اسلامی از گروه‌های مرتد عنوان شده‌بود.[1] بعدها نام گروه به «دولت اسلامی عراق در عراق و شام» تغییر یافت و به اختصار Isis یا داعش خوانده می‌شد.[2] نیروهای داعش در سال ۲۰۱۳ مناطقی از عراق و سوریه را به تصرف خود درآوردند و در سال ۲۰۱۴ به سمت تکریت و بغداد در عراق در حرکت شدند. آنها توانستند تا رودخانه فرات در عراق پیشروی کنند و شهر موصل را در ۱۰ ژوئن به تصرف خود درآوردند. سقوط موصل -دومین شهر بزرگ عراق- که پس از ۵ روز نبرد بین داعش و نیروهای ائتلاف رخ داد، سرانجام با تحت کنترل قرار گرفتن ۱٫۸ میلیون جمعیت شهر به دست داعش، پایان یافت. در پی سقوط موصل، نوری مالکی -نخست‌وزیر عراق- اعلام آماده‌باش حداکثری کرد. پس از تصرف موصل، داعش به سمت جنوب و استان صلاح‌الدین در حرکت شد.[3][4][5] به گزارش سازمان بین‌المللی مهاجرت، ۵۰۰ هزار نفر از اهالی موصل، در طی حمله داعش به این شهر، مجبور به فرار از شهر شدند. داعشیان همچنین ساختمان کنسولگری ترکیه را با ۴۸ نفر دیپلمات، به تصرف خود درآورد و آنان را به عنوان گروگان اسیر کرد.[6] در روز ۱۰ ژوئن، بخش‌هایی از استان کرکوک نیز به تصرف داعش درآمد. داعشی‌ها توانستند معبری را برای عبور از سوریه به عراق اشغال کنند. نیروهای پیش‌مرگ نیز توانستند کنترل سد موصل را از داعشیان بازپس گیرند.[7] در ۱۱ ژوئن، کنترل شهر تکریت -در ۱۵۰ کیلومتری بغداد- نیز به دست داعش افتاد. در سقوط تکریت، پادگان ضلوعیه در جنوب تکریت نیز به دست داعش افتاد.[8] بعد از تسلط داعش بر تکریت بود که ستاد فرماندهی داعش، فرمان حرکت به سوی بغداد و کربلا را صادر کرد. این پیام توسط ابومحمد عدنانی -سخنگوی داعش- به اعضاء این گروه ابلاغ شد.[9] پس از آشفتگی ایجاد شده پس از سقوط موصل و تکریت، در ۱۲ ژوئن، دولت عراق مدعی بازپس گرفتن شهر تکریت می‌شود.[10] برخی منابع، از حضور نیروهای نظامی ایرانی در بازپس‌گیری تکریت گزارش کرده‌اند.[11]

پایگاه هوایی اسپایکر، بزرگترین پایگاهی هوایی کشور عراق است که واقع در غرب منطقه تکریت و استان صلاح الدین می‌باشد. گفته می‌شود این پایگاه در سال ۲۰۰۳ توسط آمریکایی‌ها به نام اسپایکر تغییر نام یافت. مایکل اسکات اسپایکر، یکی از خلبانان آمریکایی کشته شده در عراق بود که به یاد او، این پایگاه به نام او خوانده شد.[12][13] تا پیش از این، پایگاه به نام فرودگاه هوایی الصحرا شناخته شده‌بود. مکان پایگاه در فاصله ۱۷۰ کیلومتری شمال بغداد و ۱۱ کیلومتری غرب رود دجله واقع شده‌است.[14] تصرف سه زیربنای اساسی عراق، یعنی پالایشگاه بیجی، پایگاه هوایی اسپایکر و سد حدیثه، از اهداف اساسی نیروهای داعش در عراق بود. اهمیت این پایگاه، در احاطه آن بر منطقه شمال عراق و امکان پوشش هوایی بر تمام منطقه از این پایگاه است.[15]

شرح واقعه
نمایی بیرونی از کاخ صدام (محل وقوع کشتار)

یکی از سربازان نجات‌یافته از کشتار اسپایکر به نام قاسم، واقعه را چنین گزارش می‌کند که به دستور فرماندهان، تعدادی از دانش‌آموختگان نظامی از استان‌های مختلف به استان صلاح‌الدین منتقل شدند. در ساعت ۱۰ شب ۱۱ ژوئن ۲۰۱۴، حدود سه هزار نفر به پایگاه اسپایکر منتقل شدند. این انتقال با وجود اینکه استان‌های صلاح‌الدین، موصل و مناطق اطراف این دو استان در اشغال داعش بوده‌است و این گروه غیرمسلح بودند صورت گرفته‌است. در این حال، فرمانده پایگاه به نیروهای تازه‌وارد اطمینان می‌دهد که در پایگاه، در امان خواهند بود. فردای آن روز، در ۱۲ ژوئن، به دستور فرماندهی پایگاه اسپایکر، همه افراد ۱۵ روز مرخصی دریافت کردند. به آنان دستور داده شد برای خروج از پایگاه، مدرک و لباس نظامی همراه نداشته‌باشند. سرانجام سربازان به وسیله کامیون‌های نظامی به نزدیک بزرگراه تکریت-موصل منتقل شدند و از آنجا پیاده منتظر خودروی کرایه‌ای ماندند. در این حین، اتومبیلی حامل افراد مسلح آنان را به قصد رساندن به مقصد و کمک با خود همراه ساخت. در نهایت همه افراد توسط نیروهای مسلح داعش، اسیر و به کاخ ریاست‌جمهوری در تکریت منتقل شدند. در کاخ، پس از بررسی‌ها و بازجویی‌های طولانی، نیروهای شیعه از غیرشیعه جدا و تمام شیعیان کشته شدند. باقی افراد در انتظار دادگاه شرع داعش ماندند تا حکم آنان اعلام شود.[16] به تعبیر یکی دیگر از بازماندگان حادثه به نام کاظم، گروهی از سربازان پایگاه اسپایکر، اقدام به تعویض لباس نظامی به لباس معمول کردند و تصمیم به فرار از پایگاه داشتند. این گروه ۳۰۰۰ نفره پس از خروجشان از پایگاه، به سمت بغداد در حرکت شدند؛ اما پس از طی مسافتی به گروهی ۵۰ نفر نیروی مسلح برخورد کردند. نیروهای مسلح به نظامیان تحت تعلیم اطمینان دادند که آنها را به بغداد رسانده و نجات خواهند داد؛ اما پس از سوار شدن بر کامیون‌ها، به کاخ ریاست‌جمهوری صدام در تکریت منتقل شدند.[17] الجبوری -رئیس پارلمان عراق- در بیان علت خروج دانشجویان نظامی از پایگاه که منجر به اسارت آنان شد، به اظهارات ضد و نقیض در اینباره اشاره کرده‌است و توضیح می‌دهد؛ برخی از فرماندهان پایگاه به وی خبر داده‌اند که نیروها بدون دستور و اجازه از پایگاه خارج شده‌اند؛ اما برخی از نیروها، به اجازه فرماندهان و اعطای مرخصی به آنان برای خروج از پایگاه اشاره دارند.[18] پدر یکی از مفقودین حادثه گزارش می‌کند که پسرش در ۱۲ ژوئن با او تماس گرفته‌است و از بازگشتش به منزل به خاطر دریافت دو هفته مرخصی از جانب فرماندهان خبر داده‌است.[19] حسن خلیل یکی دیگر از سربازان بازمانده از این کشتار نیز به خیانت فرماندهان برای تسلیم دانشجویان به داعش معتقد است و گزارش می‌کند که فرماندهان در هنگام خارج کردن دانشجویان از پایگاه، به آنان اطمینان امنیت راه و حمایت قبایل عرب را داده‌اند.[20] نیروهای مسلحی که سربازان را به کاخ ریاست‌جمهوری منتقل کردند و کمی بعد در ۱۳ ژوئن، آنها را تسلیم داعش کردند، از نیروهای مسلح عشایر منطقه بودند. همین امر سبب شده‌است تا سربازان بدون مقاومت و با اطمینان به عشایر، به کاخ ریاست جمهوری منتقل شوند.[21]

از سوی دیگر، داعشی‌ها توانستند در همان روز ۱۲ ژوئن، به سرعت خود را به باند پایگاه رسانده و آنجا را اشغال کنند.[22] دولت عراق و به ادعای برخی منابع ایرانی، ائتلاف ضد داعشی عراق که شامل آمریکا نیز می‌شود؛ در مواجهه با این حمله به پایگاه، اقدام به بمباران پایگاه کردند.[23] نیروهای عراقی نیز به سمت پایگاه در حرکت شده و درگیری آغاز شد. در این درگیری‌ها، ۲۵–۳۵ نفر از داعشی‌ها کشته شدند.[24][25] گفته می‌شود افرادی از عشایر منطقه و مسئولان نظامی و محلی منطقه که گرایش به حزب بعث داشتند، در این کشتار با داعش همکاری داشتند.[26][27][28] در این خصوص کمیساریای مستقل حقوق بشر در گفتگویی اعلام کرد که بر اثر شهادت و گفته شاهدان، برخی از افراد عشایر و گروهی منسوب به القاعده، در این کشتار دست داشته‌اند.[29] به گزارش صوت العراق، عشیره آلبو ناصر، آلبو عجیل و الجبور به‌طور مشخص در همراهی داعش نقش داشتند.[30] الجبیری از کشته شدن قربانیان این جنایت به دست بازماندگان خاندان صدام سخن گفت.[31] دستگاه قضایی عراق نیز تمام شرکت‌کنندگان در این جنایت را عضو حزب بعث دانست که به داعش پیوستند.[32] بنابر گزارش‌هایی، قبایل عرب که در کاخ ریاست جمهوری اجتماع کرده‌بودند در خصوص سربازان اخیر به گفتگو پرداختند و دو گزینه معامله با دولت مستقر عراق یا دریافت پول در ازای آزادی اسیران مطرح شد؛ در نهایت با استدلال‌های برخی از طایفه‌های منسوب به حزب بعث، قرار بر آن شد تا سربازان شیعه کشته شوند. استدلال این گروه برای این پیشنهاد آن بود که تا چند روز دیگر، حکومت مستقر در بغداد سقوط خواهد کرد و حکومت بعث دوباره باز خواهد گشت و یکی از اهداف حکومت بعث، کم کردن شیعیان عراق است؛ بنابراین پیشنهاد قتل اسیران شیعه، پذیرفته شد.[33] داعشی‌ها در حین اجرای کشتار جمعی سربازان اسپایکر، به صورت آنلاین اقدام به انتشار تصاویر نمودند که در آن فیلم‌ها، افرادی مسلح با چهره‌های پوشانده، در کنار رودخانه تکریت، با شلیک به سر سربازان، آنها را به داخل رودخانه می‌انداختند. در تصاویر دیگر، تیرباران شدن سربازانی که دست‌هایشان بسته بود به تصویر کشیده‌شده‌است.[34] جمعی از کشته شدگان این فاجعه، توسط نیروهای داعش با چاقو ذبح شدند.[35] پس از این کشتار، رسانه‌های داعش، برخی از عکس‌های کشتار را با تیترهای ارعاب‌آور، که احتمالاً برای ایجاد وحشت بین شیعیان بوده‌است منتشر کردند.[36] از میان سربازان اسیر شده، نزدیک به ۴۰۰ سرباز امکان فرار پیداکردند و برای نجات خود، به مناطق مسکونی اطراف کاخ ریاست‌جمهوری پناه بردند؛ اما با خشونت فرقه‌ای مواجه شدند و توسط اهالی این مناطق، غالباً کشته شدند.[37]

تلفات
جعبه آمار قربانیان کشتار اسپایکر
این آمار توسط وزارت بهداشت عراق و به تفکیک استان‌ها کشور تهیه شده‌است
استان ذی قار ۳۸۳ نفر
استان بابل ۳۸۲ نفر
استان بغداد ۲۹۲ نفر
استان دیوانیه ۲۵۲ نفر
استان کربلا ۱۳۲ نفر
استان دیاله ۱۱۹ نفر
استان نجف ۹۹ نفر
استان مثنی ۸۶ نفر
استان واسط ۸۰ نفر
استان صلاح‌الدین ۲۶ نفر
استان کرکوک ۱۷ نفر
استان میسان ۱۶ نفر
استان بصره ۱۰ نفر
استان اربیل ۷ نفر
استان انبار ۲ نفر

در زمان سقوط تکریت، حدود ۴۰۰۰ دانشجوی نظامی غیر مسلح در پایگاه اسپایکر حضور داشتند.[38][39][40][41] که همگی به اسارت نیروهای داعش درآمدند.[42] گزارش‌ها حاکی از آن است که داعش پس از اشغال موصل و تکریت، بیش از ۲۰۰۰ نفر از دانشجویان نظامی و غیر مسلح عراقی را به اسارت درآورده و با انتقال به کاخ ریاست جمهوری در تکریت، همه آنان را به قتل رسانده‌است.[43][44][45] منابع خبری به نقل از مقامات عراقی از ۱۷۰۰ نفر دانشجوی شیعه یاد کردند که همگی زیر ۲۲ سال سن داشتند و در این فاجعه کشته شدند و احتمالاً برخی از آنان در اسارت داعش ماندند.[46][47][48][49][50][51] داعش در اطلاعیه رسمی خود پس از این حمله، تعداد شیعیان کشته‌شده را ۱۷۰۰ نفر عنوان کرده‌است.[52][53] دیدبان حقوق بشر نیز کشته شدن ۵۶۰ تا ۷۷۰ سرباز دستگیر شده از پایگاه اسپایکر را در نزدیکی شهر تکریت تأیید کرده‌است.[54][55][56][57] این نهاد تعداد مجموع کشتگان این حمله را نیز ۲۱۳۴ نفر یاد کرده‌است.[58] بیشترین آمار در خصوص کشته شدگان این فاجعه، ۲۵۰۰ نفر است که پایگاه خبر صوت العراق طی خبری در سال ۲۰۱۸ منتشر کرده‌است. از این میان ۱۷۰۰ نفر از سربازان جدید و نوآموز و ۱۵۷ نفر از سربازان آموزش دیده نیروی هوایی عراق بوده‌اند.[59]

با وجود آنکه وزارت دفاع عراق و رسانه‌های دولتی در اولین واکنش به ادعای اعدام‌ها توسط داعش، این خبر را انکار کرد؛[60][61] اما چندی بعد، وزارت بهداشت این کشور، آمار رسمی کشته شدگان این حمله را ۱۹۰۷ نفر به تفکیک استان‌های محل زندگی آنان، اعلام نمود.[62] همین نهاد رسمی، طی اطلاعیه‌ای تعداد مفقودین این واقعه را ۱۹۹۷ نفر ذکر کرده‌است.[63] سخنگوی فرماندهی نیروهای مسلح عراق، در جلسه پارلمان این کشور از ۱۱۰۰۰ مفقود در منطقه تکریت تا سپتامبر ۲۰۱۴ یاد شده کرده‌است.[64] گاردین نیز با اشاره به کشتار اسپایکر، این حمله داعش را یکی از ۱۰ حمله بزرگ دو دهه گذشته خواند و تعداد قربانیان این واقعه را ۱۵۰۰ نفر دانست.[65][66]

همچنین در گزارش داعش، از آزاد شدن ۸۰۰ اسیر سنی مذهب یاد شده‌است که به گفته داعشی‌ها، توبه کرده‌اند.[67] به گفته نوری مالکی، گروهی از اسیران به عنوان گروگان در استان الانبار نگهداری می‌شدند.[68] داعشی‌ها، پس از به قتل رساندن قربانیان، اجساد آنان را به رودخانه انداختند و گروهی دیگر را در گورهای دسته جمعیِ جدا از هم دفن کردند.[69][70] برخی منابع از زنده به گور کردن برخی از این دانشجویان یاد کرده‌اند.[71][72] تا تاریخ یکم فرودین ۱۳۹۷، تعداد ۱۱۵۰ جسد از اجساد کشته شدگان کشتار اسپایکر، تفحص شده‌است.[73] تعداد زیاد کشته‌شدگان این حمله، مرگبارترین جنایت فرقه‌ای در تاریخ اخیر عراق را شکل داده‌است.[74]

بر طبق گزارش سایت رسمی داعش، در حمله به پایگاه هوایی اسپایکر، تعداد دو هلیکوپتر در هوا، چندین هواپیما در زمین و وسائل نقلیه بسیاری از نیروهای ارتش عراق منهدم شدند. در این حملات، ذخایر سوخت و تجهیزات ارتباطی پایگاه نیز مورد تهاجم و تخریب کامل قرار گرفته‌است.[75]

پیامدها

منابع به دنبال این حادثه و در تحلیل علل این اقدام داعش، انتقام‌جویی از شیعیان را به عنوان یکی از انگیزه‌های داعش مطرح کرده‌اند. بر اساس این تحلیل که توسط علی شهبازی در مجله مطالعات منطقه‌ای منتشر شده‌است، این حسن انتقام‌جویی در دوران استبداد دولت شیعی مرکزی به ریاست نوری مالکی در عراق شکل گرفته‌است. همچنین در این تحلیل دیگر انگیزه این حرکت داعش، در اختیار نداشتن علوم و فنون نظامی بیان شده‌است. بر این اساس داعش که از توان نظامی و صنعت هوایی کمتری نسبت به جبهه مقابل خود برخوردار بوده‌است، دست به تخریب و حمله بر علیه نداشته‌های خود زده و خشم ناشی از این ضعف را بر سر دانشجویان نظامی تخلیه کرده‌است.[76] روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی، یکی از اهداف داعش از این عملیات را ایجاد حس انتقام جویی در نیروهای مقابل (مشخصا شیعیان) دانست تا داعش بتواند با این حربه، جنگ‌های فرقه‌ای را در عراق شدت ببخشد.[77] از همین رو سید علی سیستانی -از مراجع تقلید شیعه در عراق- طی اطلاعیه در روز شنبه (۲۸ تیر ۱۳۹۳–۱۹ ژوئیه ۲۰۱۴)، از تمام گروه‌ها و جریانات عراق، در دوران پرآشوب عراق، دعوت به خویشتنداری نمود.[78] خانواده قربانیان نیز در اقداماتی، اعتراض خود را به دولت بابت عدم شفافیت در اطلاعات این کشتار و عدم تحویل اجساد قربانیان نشان‌دادند. در این اعتراضات، متعرضان به پارلمان عراق حمله، به اسباب آن آسیب رساندند و برخی از کارکنان پارلمان را مورد ضرب و شتم قرار دادند.[79][80]

یافت گورهای دسته جمعی

در اسفند ۱۳۹۳ (مارس ۲۰۱۵) و پس از آزادی تکریت از دست داعش، ده‌ها گور دسته جمعی از کشته شدگان قتل‌عام اسپایکر کشف شد.[81] ارتش عراق شهر تکریت و مناطق اطراف آن را به‌طور کامل در نیمه اول فروردین ۱۳۹۴ (روزهای آغازین آوریل ۲۰۱۵) از داعش بازپس گرفت[82][83] و تا تاریخ ۲۰ خرداد ۱۳۹۴ (۱۰ ژوپن ۲۰۱۵)، بقایای ۵۹۷ جسد از کشته شدگان اسپایکر را کشف کرد.[84] دولت عراق تعداد این گورها را جمعاً ۱۱ گور دسته‌جمعی کشف شده تا تاریخ ۱۹ فروردین ۱۳۹۴ (هشتم آوریل ۲۰۱۵) دانسته‌است.[85] به گزارش سی‌ان‌ان، برخی از اجساد یافت شده، با دست بسته دفن شده بودند.[86] غواصان توانستند در ۱۶ دی ۱۳۹۵ (۵ ژانویه ۲۰۱۷)، جسد ۸۰ تن از قربانیان این خشونت را در حاشیه رود دجله، محدوده‌ای نزدیکی به کاخ ریاست جمهوری استان صلاح الدین بیابند.[87] در آوریل ۲۰۱۸، وزارت بهداشت عراق از یافتن ۱۵۸ جسد از قربانیان کشتار اسپایکر در نزدیکی کاخ ریاست‌جمهوری در تکریت خبر داد.[88] چندی بعد، کمیته یادبود کشتار اسپایکر، به تاریخ ۱۷ تیر ۱۳۹۷ (۸ ژوئیه ۲۰۱۸) از کشف ۳۶ جسد در کاخ ریاست جمهوری صلاح الدین خبر داد که به صورت دسته جمعی دفن شده‌اند.[89] به گزارش دویچه وله، بزرگترین گور دسته‌جمعی کشف شده تا کنون، شامل ۴۰۰ جسد از کشته‌شدگان این کشتار بوده‌است.[90] سازمان ملل در سال ۲۰۱۸، تعداد گورهای دسته جمعی در تکریت عراق را ۲۰۲ عدد اعلام نمود که ۶ تا ۱۲۰۰۰ کشته یافت شده‌است.[91] کشف این گورهای دسته جمعی و خروج اجساد قربانیان از آن، با کمک سازمان‌های جهانی همچون صلیب سرخ صورت گرفته‌است.[92] دیده‌بان حقوق بشر نیز از ضعف عملکرد دولت عراق در شناسایی اجساد کشته شدگان این فاجعه، ابراز نارضایتی کرد.[93]

دستگیری، اعترافات و اعدام متهمان
جسد برخی از قربانیان، پس از کشته شدن به رودخانه انداخته شده‌است.

به عقیده پژوهشگران حوزه حقوق، جنایت اسپایکر در صورتی که به قصد از بین بردن شیعیان صورت گرفته باشد، مصداق ژنوساید خواهد بود و در غیر این صورت، مصداق جنایت جنگی است.[94] رئیس‌الوزراء دولت نوری مالکی، در تاریخ ۵ شهریور ۱۳۹۳ (۲۷ اوت ۲۰۱۴)، از تشکیل نیروی امنیتی ویژه‌ای با نام «مجموعة الثأر لشهداء سبایکر» برای تشخیص و شناسایی عاملان این کشتار خبر داد.[95] در بهمن ۱۳۹۳ (فوریه ۲۰۱۵)، ماجد اعرجی رئیس دادگاه پژوهش‌های مرکزی ویژه پرونده‌های تروریسم و جنایت‌های سازمان یافته مستقر در بغداد اعلام کرده‌است: ۳۰ نفر از متهمان کشتار «پایگاه هوایی اسپایکر» در تکریت دستگیر شدند که ۱۶ متهم به ارتکاب جنایت اعتراف کردند.[96] چند ماه بعد در تاریخ ۱۹ خرداد ۱۳۹۴ (۹ ژوئن ۲۰۱۵)، در اولین جلسه از دادگاه متهمان کشتار اسپایکر، ۲۴ نفر از متهمان به اعدام محکوم شدند و چند تن دیگر به جهت نبود شواهد کافی، حکم آزادی دریافت کردند. پس از قرائت رای دادگاه، چند تن از متهمان، اعترافات خود مبنی بر شرکت داشتن در کشتار اسپایکر را انکار کردند.[97] در ۱۹ آذر ۱۳۹۴ (۱۰ دسامبر ۲۰۱۵)، پلیس فنلاند با همکاری سرویس‌های اطلاعاتی این کشور، دو مظنون را از روی فیلم‌های منتشر شده توسط داعش مربوط به کشتار اسپایکر، شناسایی و دستگیر نمود.[98] در ۳۱ مرداد ۱۳۹۵ (۲۱ اوت ۲۰۱۵)، وزارت دادگستری عراق اعلام کرد که تا کنون، حکم اعدام ۳۵ نفر از محکومان پرونده کشتار اسپایکر اجرا شده‌است.[99] در اول شهریور ۱۳۹۵ (۲۲ اوت ۲۰۱۶)، وزارت دادگستری عراق در مراسمی با حضور برخی از خانواده‌های قربانیان، حکم اعدام برخی از متهمان این جنایت را به اجرا درآورد.[100] آسوشیتد پرس و بی‌بی‌سی، تعداد اعدام شدگان را ۳۶ نفر گزارش کرده‌است که از بین ۶۰۰ متهم به شرکت در کشتار اسپایکر به اعدام محکوم شده بودند.[101][102] در اوت ۲۰۱۷ نیز شورای عالی قضایی عراق، ۲۷ نفر از متهمان پرونده کشتار اسپایکر را به اعدام محکوم کرد. ۲۵ نفر دیگر نیز به جهت عدم وجود مدارک کافی، تبرئه شدند.[103][104] این حکم به تاریخ ۲۱ اوت ۲۰۱۷ برای ۳۶ نفر از متهمان، توسط دادگاه عراق و در زندان ناصریه، اجرا گردید.[105][106] دولت عراق پیش از آن نیز ۳۱ نفر از شرکت کنندگان دراین جنایت را در تاریخ ۲۳ ژانویه ۲۰۱۷ اعدام کرده‌بود.[107] دستگیری عاملان این کشتار ادامه داشت تا آنکه یکی از مهمترین عاملان آن در اوت ۲۰۲۰ در استان صلاح‌الدین دستگیر شد.[108][109]

به گزارش صوت العراق، برخی از مسئولین عراقی، با توجه به اعترافات دستگیرشدگان از نیروهای داعش شرکت کننده در کشتار اسپایکر، یکی از عامران به قتل سربازان پایگاه هوایی اسپایکر را رغد حسین -دختر صدام حسین- معرفی کرده‌اند. با این وجود رغد، هرگونه ارتباط با این کشتار را انکار و تکذیب کرده‌است.[110] با پیشرفت داعش در شمال عراق و تصرف تکریت، رغد اعلام خوشحالی کرد که به آرزوی بازگشت به وطن و دیدار با مقبره پدرش نزدیکتر شده‌است. این اظهار نظرش سبب شد تا دولت عراق به پلیس اینترپل برای وی به اتهام تحریک نیروهای تروریستی در عراق، اعلان جرم نماید.[111]

اقدام‌ها و پیشنهادها

کمی پس از فاجعه اسپایکر و در ژوئن ۲۰۱۴، سپاهی با نام «رایا السلاما» به فرماندهی مقتدی صدر در عراق شکل گرفت. این سپاه، همان سپاه «جیش المهدی» بود که در سال ۲۰۰۸ منحل شده‌بود.[112] این واقعه در کنار فتوای سید علی سیستانی مبنی بر جهاد با داعش، یکی از انگیزه‌های اصلی عراقی‌ها برای تشکیل بسیج مردمی جهت حمله به داعش بود.[113][114][115][116] این کشتار سبب شد تا اعتراضاتی نیز به نوری مالکی، نخست‌وزیر وقت توسط شهروندان عراقی وارد آید.[117] به عقیده برخی از معترضان، نوری مالکی مهمترین سهل‌انگار در این ماجرا بوده‌است. در همین خصوص مقتدی صدر، درخواستی را با یک میلیون امضاء تهیه کرد که بر اساس آن، تحقیقات بیشتری در خصوص مسببان این فاجعه به جریان افتد.[118] حیدر العبادی، نخست‌وزیر وقت عراق اعلام دستور داد تا کمیته‌ای جهت شناسایی و ارتباط با خانواده‌های کشته شدگان این حمله و بررسی مفقودین این واقعه تشکیل شود. او همچنین دستور شکل‌دادن یک گزارش مفصل دربارهٔ این واقعه را داد.[119] به گزارش راشاتودی، پیتر بوکارت - مدیر سازمان دیدبان حقوق بشر - این اقدام داعش را جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت[یادداشت 1] دانست.[120] سازمان جهانی دیدبان حقوق جهانی شیعه نیز، این روز را به عنوان «روز جهانی حقوق شیعه» نامگذاری کرد.[121] فاضل الغراوی -یکی از اعضای کمیسون حقوق بشر در عراق- اعلان رسمی سازمان حقوق بشر برای جنایت جنگی دانستن این فاجعه را پراهمیت و مستوجب پرداخت غرامت از جانب سازمان‌های بین‌المللی به خانواده‌های قربانیان دانست. وی از اقدامات عراق در این راستا، به برگزاری نمایشگاه، سمینار، کمپین‌های رسانه‌ای و تولید مستندها اشاره کرد.[122]

عواطف نعمه، نماینده وقت ائتلاف دولت در پارلمان عراق، با درخواستی از قوه قضائیه و دادستانی عراق؛ خواستار شفاف سازی در خصوص این واقعه را کرده و بر نسل‌کشی دانستن این واقعه علیه شیعیان، تأکید داشته‌است. وی همچنین گنجانده شدن این واقعه در کتب درسی را لازم دانسته و پیشنهاد عزای عمومی اعلام کردن این روز در عراق را مطرح کرده‌است.[123] سید عمار حکیم -رئیس جریان ملی الحکمه عراق- در پیشنهادی مطرح کرد که قرار گرفتن این واقعه در کتاب‌های درسی و شناسایی اجساد کشته شدگانی که هنوز اجساد آنان شناسایی و یافت نشده‌اند؛ در کاهش آثار مادی و معنوی این حادثه، مؤثر است.[124][125] شیما التمیمی، یکی از نمایندگان پارلمان عراق نیز، در اظهاراتی درخواست رسیدگی مجدد به پرونده اسپایکر، به دور از تعارفات سیاسی شد.[126]

در هنر و رسانه

مستندی با عنوان «خاطرات خبرنگار جنگ» از فعالیت‌های زنی عراقی به نام ام قسی توسط وحید چاووش در سال ۱۳۹۷ تولید شد که به فراری دادن زندانیان داعش توسط یک زن عراقی در پایگاه اسپایکر پرداخته‌است.[127][128] گروه هنری و رسانه‌ای فطرس مدیا نیز با انتشار مستندی کوتاه با نام «داعش، از پاریس تا اسپایکر» به مغفول ماندن تعداد زیاد قربانیان این جنایت اشاره داشته و آن را با قربانیان سایر حملات تروریستی داعش در سراسر دنیا و خصوصاً اروپا مقایسه کرده‌است.[129]

دیدگاه‌ها
نوشتار(های) وابسته: واکنش‌ها و مواضع حمله به شمال عراق (۲۰۱۴)
مراسم یادبود قربانیان کشتار اسپایکر در محل واقعه

پیتر بوکارت، مدیر دیدبان حقوق بشر در واکنش به این اقدام داعش، طی سخرانی‌ای گفت: «بربریت داعش، قوانین را نقض می‌کند و وجدان‌ها را به درد می‌آورد.»[130] کاظم الشیماری، از اعضاء پارلمان عراق، معتقد است که فاجعه اسپایکر و اتفاقات سال ۲۰۱۴ میلادی در عراق اعم از سقوط شهرها و استان‌ها، بخاطر وجود فساد در بدنه حاکمیت رخ داده‌است.[131] سید جواد شهرستانی در گفتگویی که کاردینال اعظم بوسنی داشت، از کشتار اسپایکر سخن به میان آورده و گفت: «در حادثه ای دلخراش و بسیار هراس‌انگیز ۱۷۰۰ نفر از بهترین فرزندان، در پایگاه اسپایکر عراق به دست تروریسم بین‌الملل مظلومانه در خون خود غلطیدند. اگر اروپا اخیراً زخم تروریسم را حس کرده‌است، ما بیش از قرن هاست که قربانی تروریسم بین‌المللی هستیم»[132][133] قاسم سلیمانی در بخشی از سخنان خود، به کشته شدگان اسپایکر اشاره دارد و می‌گوید: «در هیچ دوره‌ای از تاریخ، در زمان بربرها و تاتارها، حتی در حمله مغول، تاریخ شاهد این همه خشونت، توحش و سختی نبوده‌است. ۲۲۰۰ نفر از جوانان دانشکده اسپایکر عراق را دست بسته سربریدند و تیرباران کردند.»[134][135]

سید محمد طباطبایی -معاون دبیرکل گروه عصائب اهل الحق عراق- در گفتگویی با خبرگزاری ابنا، مقصر اصلی این حادثه را فرماندهان عراقی دانست که با در خطر دیدن جان خویش، سربازان و پاگان را رها کرده و گریختند.[136] همین‌طور نماینده وقت استان دیوانیه در این خصوص، فرماندهان پایگاه اسپایکر را به خیانت متهم کرد و درخواست بررسی اقدامات آنان گردید.[137] محمد السعبری -از اعضاء سابق حزب الدعوة- معتقد است که عشایر شمال عراق، باقی‌ماندگان از حزب بعث و داعشیان تنها مقصران و عاملان این جنایت نبودند. وی به نقش حکومت ایران در این کشتار اشاره دارد و طراحی سناریوی به مسلخ بردن جوانان شیعه را به سازمان‌های اطلاعاتی ایران نسبت می‌دهد. بر اساس عقیده او، برای هیچ‌کدام از سربازان اسپایکر مدرک رسمی برای عضویت در یکی از ارگان‌های دفاعی عراق صادر نشده بود و این تعجب‌برانگیز است. وی هدف ایران را از این اقدام، سیطره بر شیعیان عراق، محتاج نگه‌داشتن عراق به کمک‌های ایران، استفاده از ذخایر عراق و ایجاد گروه‌های شبه نظامی در کشور همسایه برای مقابله با دشمنان خود تشریح شده‌است.[138]

یادداشت‌ها
  1. قتل کسانی که به‌طور فعال در درگیری‌های جنگی شرکت نداشته‌اند و همین‌طور افراد مسلحی که سلاح خود را زمین گذاشته و تسلیم شده‌اند؛ جنایت جنگی علیه بشریت تلقی می‌شود. رک: “Iraq executions detailed”, Russia Today.

پانویس
  1. Zelin, The War between ISIS and al-Qaeda, 1.
  2. “Isis, Isil, IS or Daesh?”, BBC news.
  3. “Militants seize Iraq's second city of Mosul”, BBC news.
  4. «روزی که جهان متأثر نشد», خبرگزاری ایرنا.
  5. کولایی و اکبری، «دولت شکننده در عراق و امنیت زنان»، سیاست.
  6. “Islamists force 500,000 to flee Mosul”, BBC news.
  7. خبرگزاری ایسنا، «بخش‌هایی از کرکوک به تصرف داعش درآمد», خبرگزاری ایسنا.
  8. خبرگزاری ایسنا، «داعش کنترل تکریت را نیز در اختیار گرفت», خبرگزاری ایسنا.
  9. خبرگزاری ایسنا، «تهدید داعش به اشغال بغداد و کربلا», خبرگزاری ایسنا.
  10. «ارتش عراق شهر تکریت را از داعش بازپس گرفت», خبرگزاری دویچه وله.
  11. “Iran Deploys Forces to Fight al Qaeda”, THE WALL STREET JOURNAL.
  12. «روزی که جهان متأثر نشد», خبرگزاری ایرنا.
  13. خبرگزاری فارس، «روایت روزی که دجله به خون نشست», خبرآنلاین.
  14. Rasor and Bauman, Betraying Our Troops: The Destructive Results of Privatizing War, 131.
  15. خبرگزاری انتخاب، «۳ مکان استراتژیک مورد نظر داعش», انتخاب.
  16. «شاهد عیان یروی ما حدث لیلة سقوط سبایکر», المدی پرس.
  17. “Escaping Death in Northern Iraq”, the new york times.
  18. «مجزرة سبایکر», الوسیط.
  19. «ضحایا سبایکر تجاوزوا الـ 2050», صوت العراق.
  20. راضی، «ناجون من مجزرة سبایکر», براثا.
  21. «حقیقة مجزرة سبایکر», صوت العراق.
  22. “IS-led Militants Storm Iraqi Air Base near Tikrit”, naharnet.
  23. “Islamic State overwhelms Iraqi forces at Tikrit in major defeat”, miamiherald.
  24. “IS-led Militants Storm Iraqi Air Base near Tikrit”, naharnet.
  25. “The Iraqi Army’s Alamo: Standoff in Tikrit”, thedailybeast.
  26. «ذکری خیانة فلول البعث و حاضنتهم بتسلیم الموصل», صوت العراق.
  27. خبرگزاری صدای افغان، «بازداشت عامل کشتار اسپایکر با آرایش زنانه», خبرگزاری آوا.
  28. خبرگزاری مشرق، «درخواست برای بازگشایی پرونده کشتار اسپایکر درعراق», خبرگزاری مشرق.
  29. «ارسال پرونده کشتار اسپایکر به حقوق بشر سازمان ملل», سازمان دفاع از قربانیان خشونت.
  30. «حقیقة مجزرة سبایکر», صوت العراق.
  31. «مجزرة سبایکر», الوسیط.
  32. «من یقف وراء قتل 1700 جندی فی "مجزرة سبایکر" بالعراق؟», سی‌ان‌ان.
  33. «حقیقة مجزرة سبایکر», صوت العراق.
  34. «نبش‌قبر گورهای دسته جمعی», خبرگزاری دویچه وله.
  35. «السلطات العراقیة تعدم 31 مداناً فی مجزرة سبایکر», صوت العراق.
  36. “Massacre Claim Shakes Iraq”, the new york times.
  37. «حقیقة مجزرة سبایکر», صوت العراق.
  38. راضی، «ناجون من مجزرة سبایکر», براثا.
  39. «پیام عمار حکیم به مناسبت سالروز کشتار اسپایکر در عراق», خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  40. کرم‌زاده و مرادیان، «بررسی مبانی رعایت قواعد بشردوستانه توسط گروه‌های غیردولتی»، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب.
  41. «کشتار داعش در پایگاه اسپایکر», خبرگزاری یورونیوز.
  42. شهبازی، «شواهد کینه‌توزی داعش»، مطالعات منطقه‌ای، ۳۷.
  43. «إکمال فحص الحمض النووی لوجبة جدیدة», صوت العراق.
  44. «عمار حکیم خواستار گنجاندن کشتار اسپایکر در کتب درسی», خبرگزاری شفقنا.
  45. «سکان بغداد یعلنون تأییدهم لوثیقة الصدر», صوت العراق.
  46. “Escaping Death in Northern Iraq”, the new york times.
  47. خبرگزاری صدای افغان، «بازداشت عامل کشتار اسپایکر با آرایش زنانه», خبرگزاری آوا.
  48. خبرگزاری ایرنا، «کابوس شبانه مادران اسپایکر», خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران.
  49. کرم‌زاده و مرادیان، «بررسی مبانی رعایت قواعد بشردوستانه توسط گروه‌های غیردولتی»، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب.
  50. ایران اینترنشنال، «حکم اعدام ۲۷ متهم کشتار اسپایکر در دادگاه جنایی عراق», ایران اینترنشنال.
  51. خبرگزاری روداو، «القوات الامنیة تقبض علی احد المشارکین فی مجزرة سبایکر», خبرگزاری روداو.
  52. “Iraqi teams exhume mass graves of soldiers in Tikrit”, BBC news.
  53. “Escaping Death in Northern Iraq”, the new york times.
  54. “Escaping Death in Northern Iraq”, the new york times.
  55. دفاع پرس، «روایت تنها نجات یافته کشتار اسپایکر», خبرگزاری دفاع مقدس.
  56. حسنلو، «زمینه‌ها و عوامل پیدایش تکفیر»، پژوهش‌های تطبیقی.
  57. شهبازی، «شواهد کینه‌توزی داعش»، مطالعات منطقه‌ای، ۳۷.
  58. «چهارمین سالروز فاجعه اسپایکر», خبرگزاری ابنا.
  59. «حقیقة مجزرة سبایکر», صوت العراق.
  60. “Massacre Claim Shakes Iraq”, the new york times.
  61. «مجزرة سبایکر», الوسیط.
  62. «بابل وذی قار یتصدران مجزرة سبایکر بعدد الضحایا», الیوم الثامن.
  63. خبرگزاری روداو، «۱۹۹۷ العدد الکلی لمفقودی مجزرتی سبایکر», خبرگزاری روداو.
  64. «جلسة طارئة للبرلمان العراقی لبحث "مجزرة" سبایکر», الجزیره.
  65. “Sri Lanka terrorist attacks among world's worst since 9/11”, The guardian.
  66. «۱۰ حمله بزرگ تروریستی دو دهه گذشته», خبرگزاری ایرنا.
  67. حسنلو، «زمینه‌ها و عوامل پیدایش تکفیر»، پژوهش‌های تطبیقی.
  68. “Escaping Death in Northern Iraq”, the new york times.
  69. خبرگزاری صدای آمریکا، «نبش قبر بقایای اجساد ۶۰۰ قربانی اسپایکر», خبرگزاری صدای آمریکا.
  70. “Massacre Claim Shakes Iraq”, the new york times.
  71. «سبایکر، محنة وطن», صوت العراق.
  72. «عمار حکیم خواستار گنجاندن کشتار اسپایکر در کتب درسی», خبرگزاری شفقنا.
  73. “IS-led Militants Storm Iraqi Air Base near Tikrit”, naharnet.
  74. “Escaping Death in Northern Iraq”, the new york times.
  75. “IS-led Militants Storm Iraqi Air Base near Tikrit”, naharnet.
  76. شهبازی، «شواهد کینه‌توزی داعش»، مطالعات منطقه‌ای، ۳۷–۳۸.
  77. “Massacre Claim Shakes Iraq”, the new york times.
  78. “Massacre Claim Shakes Iraq”, the new york times.
  79. راضی، «ناجون من مجزرة سبایکر», براثا.
  80. «أهالی مفقودی قاعدة سبایکر یقتحمون البرلمان العراقی», الجزیره.
  81. خبرگزاری مشرق، «درخواست برای بازگشایی پرونده کشتار اسپایکر درعراق», خبرگزاری مشرق.
  82. “Iraq Forces, Pushing ISIS Out of Tikrit”, the new york times.
  83. خبرگزاری شفقنا، «تصاویر وحشتناک از جنایت داعش در اسپایکر», شفقنا افغانستان.
  84. خبرگزاری صدای آمریکا، «نبش قبر بقایای اجساد ۶۰۰ قربانی اسپایکر», خبرگزاری صدای آمریکا.
  85. «نبش‌قبر گورهای دسته جمعی», خبرگزاری دویچه وله.
  86. “Mass graves in Tikrit might contain 1,700 bodies”, CNN.
  87. باشگاه خبرنگاران جوان، «کشف ۸۰ جسد از قربانیان کشتار اسپایکر», پارس نیوز.
  88. «الصحة العراقیة تعثر علی رفات 158», صوت العراق.
  89. «پیکر شهدای کشتار اسپایکر در کاخ‌های صدام», خبرگزاری ایرنا.
  90. «کشف ۴۷۰ جسد در گورهای جمعی در تکریت», خبرگزاری دویچه وله.
  91. «کشف دست‌کم ۲۰۰ گور دسته جمعی», یورونیوز.
  92. «کشف صدها جسد از گورهای جمعی تکریت», خبرگزاری یورونیوز.
  93. «چهارمین سالروز فاجعه اسپایکر», خبرگزاری ابنا.
  94. مومنی، «ارزیابی اعمال صلاحیت جزایی ایران»، پژوهش‌های حقوقی تطبیقی.
  95. «اعتقال أربعة من المشتبه بمشارکتهم فی جریمة سبایکر جنوبی کرکوک», السومریه.
  96. 30 متهم کشتار «اسپایکر» عراق دستگیر شدند بایگانی‌شده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine خبرگزاری انتخاب
  97. “Iraqi court sentences 24 to death over Speicher massacre”, middleeastmonitor.
  98. “Two detained in Finland over ISIS executions in Tikrit”, Yleisradio Oy.
  99. خبرگزاری میزان، «حکم اعدام عاملان جنایت در پایگاه هوایی اسپایکر», خبرگزاری میزان.
  100. خبرگزاری مشرق، «درخواست برای بازگشایی پرونده کشتار اسپایکر درعراق», خبرگزاری مشرق.
  101. «عراق ۳۶ عضو داعش را اعدام کرد», رادیو زمانه.
  102. “Iraq hangs 36 men for Camp Speicher massacre”, BBC.
  103. ایران اینترنشنال، «حکم اعدام ۲۷ متهم کشتار اسپایکر در دادگاه جنایی عراق», ایران اینترنشنال.
  104. “Iraq to hang 27 for IS Camp Speicher massacre”, BBC.
  105. خبرگزاری روداو، «القوات الامنیة تقبض علی احد المشارکین فی مجزرة سبایکر», خبرگزاری روداو.
  106. “Iraq hangs 36 men for Camp Speicher massacre”, BBC.
  107. «السلطات العراقیة تعدم 31 مداناً فی مجزرة سبایکر», صوت العراق.
  108. «القبض علی أخطر المشارکین بمجزرة سبایکر», صوت العراق.
  109. “The Most Dangerous Terrorist”, National Iraqi News Agency.
  110. «ابنة صدام عن صلتها بجریمة سبایکر», صوت العراق.
  111. “ISIS joins forces with Saddam loyalists in bid”, Foxnews.
  112. «الحشد الشعبی ومستقبل العراق», صوت العراق.
  113. “Iraq hangs 36 men convicted over Speicher massacre”, The guardian.
  114. خبرگزاری صدای آمریکا، «نبش قبر بقایای اجساد ۶۰۰ قربانی اسپایکر», خبرگزاری صدای آمریکا.
  115. «کشتار داعش در پایگاه اسپایکر», خبرگزاری یورونیوز.
  116. “ISIS releases footage of Tikrit massacre”, alarabiya.
  117. ایران اینترنشنال، «حکم اعدام ۲۷ متهم کشتار اسپایکر در دادگاه جنایی عراق», ایران اینترنشنال.
  118. «سکان بغداد یعلنون تأییدهم لوثیقة الصدر», صوت العراق.
  119. دفاع پرس، «روایت تنها نجات یافته کشتار اسپایکر», خبرگزاری دفاع مقدس.
  120. “Iraq executions detailed”, Russia Today.
  121. «روز جهانی حقوق شیعیان», سازمان جهانی دیدبان حقوق بشر.
  122. «الاعتراف الاممی بجرائم داعش…», الوکالة الوطنیة العراقیة للأنباء‎.
  123. «کشتار پادگان اسپایکر، نسل‌کشی علیه شیعیان», پایگاه خبری دیدبان شیعه.
  124. «پیام عمار حکیم به مناسبت سالروز کشتار اسپایکر در عراق», خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  125. «عمار الحکیم یدعو لتخلید مجزرة سبایکر فی المناهج التربویة», خبرگزاری الفرات.
  126. خبرگزاری مشرق، «درخواست برای بازگشایی پرونده کشتار اسپایکر درعراق», خبرگزاری مشرق.
  127. ««خاطرات خبرنگار جنگ» از مقابله جسورانه با داعشی‌ها», باشگاه خبرنگاران جوان.
  128. «مستند خاطرات خبرنگار جنگ دربارهٔ واقعه کشتار اسپایکر», بسیج نیوز.
  129. خبرگزاری ایکنا، «فیلم داعش، از پاریس تا اسپایکر», خبرگزاری بین‌المللی قرآن.
  130. “Iraqi soldier pretending to be dead”, independent.
  131. «The Trial Of The Corrupt», National Iraqi News Agency.
  132. «دیدار حجت الاسلام شهرستانی با کاردینال اعظم بوسنی», شیعه نیوز.
  133. «برای استقرار صلح جهانی گام‌های مؤثری برداریم», شفقنا.
  134. خبرگزاری فارس، «روایت روزی که دجله به خون نشست», خبرآنلاین.
  135. «سردار سلیمانی: حرف‌های ناروا از روی ترس نزنید», عصر ایران.
  136. «عامل اصلی جنایت اسپایکر که بود؟», مشرق نیوز.
  137. «شاهد عیان یروی ما حدث لیلة سقوط سبایکر», المدی پرس.
  138. «أسرار جدیدة عن جریمة إسبایکر», صوت العراق.

جستارهای وابسته

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ موقعیت کشتار اسپایکر موجود است.

منابع
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.