جنگ داخلی سوریه

جنگ داخلی سوریه یا بحران سوریه (به عربی: الحرب الأهلية السورية‎) که در ابتدا خیزش سوریه نام داشت، به یک سری تظاهرات گسترده و در نهایت درگیری‌های نظامی در کشور سوریه گفته می‌شود که از ۲۶ ژانویه ۲۰۱۱ (۶ بهمن ۱۳۸۹) شروع شده‌است که تأثیرگرفته از تحولات سیاسی غرب آسیا و شمال آفریقا موسوم به «بهار عربی» است. مخالفان دولت سوریه شامل ارتش آزاد سوریه در سال ۲۰۱۱ توسط نظامیان جداشده از ارتش سوریه تشکیل شد. جبهه نصرت پیشتر شاخه رسمی القاعده در سوریه بوده اما در ژوئیه ۲۰۱۶ نام خود را به جبهه فتح شام تغییر داد و از القاعده جدا شد یا همان تحریر الشام (النصره سابق) که در اوایل سال ۲۰۱۷ با ادغام چند گروه اسلامگرا تشکیل شد. از ۲۳ نوامبر ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ جبهه اسلامی ائتلاف چند گروه اسلام‌گرای سلفی، در بخش‌های مختلف سوریه فعال بود اما بسیاری از گروه‌های آن در ۲۸ مه ۲۰۱۸ به همراه ارتش آزاد سوریه و با حمایت ترکیه،[99] جبهه آزادی‌بخش ملی سوریه را تشکیل دادند.

جنگ داخلی سوریه
بخشی از بهار عربی، زمستان عربی و گسترش منازعه به عراق

وضعیت در مارس ۲۰۲۰:      سوریه     اپوزیسیون سوریه و نیروهای ترکیه     نیروی زمینی سوریه و نیروهای دموکراتیک سوریه     کردستان سوریه     تحریر الشام     داعش     ارتش کماندو انقلابی و نیروهای آمریکایی مستقر در التنف     روند صلح سوریه
(برای فهرست کامل مبارزان order of battle)
(برای نقش کامل Template:Syrian Civil War detailed map را ببینید)
تاریخ۱۵ مارس ۲۰۱۱ (۲۰۱۱-03-۱۵) – حال
(۱۰ سال، ۲ ماه، ۴ هفته و ۱ روز)
مکانسوریه (گسترش در کشورهای همسایه)
وضعیت در حال ادامه
تغییرات
قلمرو		 تا ۳۱ مارس ۲۰۲۰: نیروهای مسلح سوریه ۶۳٫۵۷ درصد؛ نیروهای دموکراتیک سوریه ۲۵٫۵۷ درصد؛ گروه‌های معارض (شامل هیئت تحریر شام) و ترکیه ۹٫۷۲ درصد؛ و داعش ۱٫۱۴ درصد از خاک سوریه را در کنترل داشته‌اند.[1][2]
مبارزان اصلی
 دولت اسلامی در عراق و شام[d] (از ۲۰۱۳)
کردستان سوریه (نیروهای دموکراتیک سوریه) (از ۲۰۱۲)
فرماندهان و رهبران
  • بشار الزعبی (فرمانده جبهه جنوبی)
  • جمال معروف
    (جبهه انقلابیون سوریه فرمانده، ۲۰۱۲–۲۰۱۴)
  • ژنرال زکای آکساکالی (فرمانده ارشد عملیات، ۲۰۱۶–۲۰۱۷)[30]
  • ژنرال اسماعیل متین تمل
    (فرمانده ارشد عملیات، ۲۰۱۷–۲۰۱۸)[31]
  • استیون تاونسند (نیروهای کارگروه مشترک - عملیات راهکار ذاتی)[55]
واحدهای درگیر
مشاهده مشاهده مشاهده مشاهده
قوا

نیروهای مسلح سوریه: ۱۸۰٫۰۰۰[58]
اداره امنیت عمومی: ۸٫۰۰۰[59]
نیروی دفاع ملی: ۸۰٫۰۰۰[60]
تیپ‌های بعثی: ۷٫۰۰۰ حزب‌الله: ۶٫۰۰۰ تا ۸٫۰۰۰[61]
لوا القدس: ۴٫۰۰۰ تا ۸٫۰۰۰ روسیه: ۴٫۰۰۰ سرباز[62] و ۱٫۰۰۰ نفر پیمانی[63]
ایران: ۳٫۰۰۰ تا ۵٫۰۰۰[61][64]

سایر گروه‌ها:بیش از ۲۰٫۰۰۰

ارتش آزاد سوریه: ۲۰٫۰۰۰ تا ۳۲٫۰۰۰[65] (۲۰۱۳)
جبهه اسلامی: ۴۰٫۰۰۰ تا ۷۰٫۰۰۰[66][67] (۲۰۱۴)
سایر گروه‌ها: ۱۲٫۵۰۰[68] (۲۰۱۵)
نیروهای مسلح ترکیه: ۴٫۰۰۰ تا ۸٫۰۰۰[69][70]

احرار الشام: ۱۸٫۰۰۰ تا ۲۰٫۰۰۰[71][72] (مارس ۲۰۱۷)

تحریر الشام: ۳۱٫۰۰۰[73]

۱۵٫۰۰۰ تا ۲۰٫۰۰۰ (ادعای آمریکا،

۲۰۱۶)[74]

۱٫۰۰۰ (ادعای آمریکا،

۲۰۱۷)[75]

نیروهای دمکراتیک سوریه: ۶۰٫۰۰۰ تا ۷۵٫۰۰۰ (تخمین ۲۰۱۷)[76]

  • یگان‌های مدافع خلق و یگان‌های مدافع زنان: ۲۰٫۰۰۰ تا ۳۰٫۰۰۰ (تخمین ۲۰۱۷)[77]
  • شورای نظامی سریانی: ۱٫۰۰۰ (تخمین ۲۰۱۷)[78]
  • نیروهای الصنادید: ۲٫۰۰۰ تا ۴٫۰۰۰ (تخمین ۲۰۱۷)[78]
  • نیروهای دمکراتیک سوریه: بیش از ۱۰٫۰۰۰[79][80][81]
تلفات

دولت سوریه:
۶۵٫۱۸۷–۱۰۰٫۱۸۷ سرباز کشته‌شده[82][83]
۶۴٫۴۸۴–۵۰٫۴۸۴ شبه نظامی کشته‌شده[82][83]
۴٫۷۰۰ سرباز و ۲۰۰۰ پشتیبان دستگیر شده[82]
حزب‌الله:
۲۰۰۰–۱۶۷۷ کشته[82][84]
روسیه:
۱۱۴ سرباز[85] و ۱۸۲–۲۷۶ نفر از گروه واگنر کشته‌ شدند [86]

دیگر مبارزان غیرسوری:
۸٫۱۰۹ کشته[82] ۵۵۸ (نیروی شیعه ایرانی)[87]

معارضان سوری۱۳۲٫۸۲۴–۱۷۳٫۸۲۴[f][82][83]

ترکیه:
۲۳۶–۲۸۸ کشته (تهاجم ۲۰۱۶–۲۰)[88]		 ۲۶٫۰۲۲+ کشته (طبق دیدبان حقوق بشر سوریه)[89]
۲۰٫۷۱۱+ کشته (طبق آمار یگان‌های مدافع خلق و نیروی زمینی سوریه)[90][91]

فدراسیون دمکراتیک شمال سوریه:
۱۱٫۶۰۰–۱۲٫۵۸۶کشته
[92][93][94][95]

نیروهای کارگروه مشترک - عملیات راهکار ذاتی:
۱۰ کشته[96]

{{{1}}}

a از اوایل سال ۲۰۱۳ نام ارتش آزاد سوریه به‌طور خودسرانه توسط گروهای شورشی دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
b ترکیه از سال ۲۰۱۱ از شورشیان حمایت می‌کند. از اوایل سال ۲۰۱۶ ترکیه همراه با ارتش آزاد سوریه تحت حمایت ترکیه در استان حلب علیه نیروهای دموکراتیک سوریه و داعش و بعداً دولت سوریه جنگیده‌است.

c در سپتامبر-نوامبر ۲۰۱۶، ایالات متحده آمریکا همراه با ارتش آزاد تحت حمایت ترکیه در استان حلب علیه داعش جنگید.[97][98] در سال ۲۰۱۷–۲۰۱۸ ایالات متحده آمریکا عمداً ۱۰ بار به حکومت سوریه حمله کرد. در حالی که ایالات متحده در سپتامبر ۲۰۱۶ به‌طور تصادفی به یک پایگاه حکومت سوریه حمله کردند و بیش از ۱۰۰ سرباز سوری را کشتند. اما دولت سوریه ادعا می‌کند که این حمله عمدی بوده‌است.

روسیه، ایران و حزب‌الله لبنان از جمهوری عربی سوریه و نیروهای مسلح سوریه حمایت می‌کنند و روسیه از سپتامبر ۲۰۱۵ در حال اجرای حملات هوایی و دیگر عملیات‌های نظامی است. ائتلاف بین‌المللی تحت رهبری ایالات‌متحده آمریکا که در سال ۲۰۱۴ با هدف مبارزه با داعش تأسیس شد حملات هوایی علیه داعش و برخی از اهداف دولتی و حامی دولت انجام داده‌است. آن‌ها همچنین نیروهای ویژه و واحدهای توپخانه را برای درگیری با داعش در زمین مستقر کرده‌اند. ایالات‌متحده از سال ۲۰۱۵ از فدراسیون دموکراتیک شمال سوریه و جناح مسلح آن، نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF)، حمایت مادی، مالی و لجستیکی کرده‌است. ترکیه از ماه اوت سال ۲۰۱۶ به‌طور مستقیم در عملیات علیه دولت سوریه شرکت داشته‌است، نه تنها در حملات هوایی علیه داعش در کنار ائتلاف به رهبری آمریکا مشارکت داشته‌است، بلکه فعالانه از اپوزیسیون سوریه حمایت می‌کند و بخش‌هایی از سوریه را در کنترل دارد در حالی که درگیر نبرد زمینی قابل‌توجهی با SDF، داعش و دولت سوریه است. بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷، جنگ داخلی سوریه به لبنان کشیده شد و مخالفان و حامیان دولت سوریه برای مبارزه و حمله به یکدیگر در خاک لبنان، به لبنان سفر کرده‌اند و گروه‌هایی نظیر داعش و جبهه النصره نیز با ارتش لبنان درگیر شده‌اند. علاوه بر آن، اسرائیل نیز به تبادل آتش با حزب‌الله و نیروهای ایرانی می‌پردازد که حضور آن‌ها در جنوب غربی سوریه را به عنوان یک تهدید برای خود تلقی می‌کند.[100] این کشور همچنین حملات مکرری را در سایر مناطق سوریه از زمان آغاز جنگ انجام داده‌است که عمدتاً نیروهای دولتی سوریه و شبه نظامیان ایرانی و حزب‌الله را هدف قرار می‌دهد.

داعش از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ بر بخش‌های شرقی سوریه حکومت می‌کرد و حدود نیمی از خاک این کشور را در کنترل داشت هم با دولت‌های سوریه و عراق و هم با اپوزیسیون سوریه درگیر جنگ بود. از مارس سال ۲۰۱۹ مناطق تحت کنترل خود را، تماماً از دست داده‌است.

سازمان‌های بین‌المللی، تقریباً همه طرف‌های درگیر، از جمله داعش، دولت سوریه، گروه‌های شورشی مخالف دولت سوریه، جمهوری اسلامی ایران، روسیه،[101] ترکیه،[102] و ائتلاف به رهبری ایالات‌متحده[103] را به خاطر نقض شدید حقوق بشر و قتل‌عام‌ها مورد انتقاد قرار داده‌اند.[104] این درگیری‌ها موجب یک بحران بزرگ پناهندگان شده‌است. طی دوره جنگ، تعدادی از اقدامات صلح از جمله کنفرانس صلح ژنو ۲۰۱۷ در سوریه به رهبری سازمان ملل آغاز شده‌است، اما جنگ همچنان ادامه دارد.[105]

تعداد قربانیان جنگ تا سال ۲۰۱۵ بین ۲۲۰ هزار نفر (برآورد سازمان ملل) تا ۳۱۰ هزار نفر (برآورد دیده‌بان حقوق بشر) بوده‌است. حدود ۷ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر خانه خود را از دست داده‌اند. از این تعداد ۱٫۷ میلیون نفر به ترکیه، ۱٫۲ میلیون نفر به لبنان، ۶۲۵ هزار نفر به اردن و ۲۴۵ هزار نفر به عراق پناهنده شده‌اند طبق تخمین سازمان دیده‌بان حقوق بشر از اویل جنگ داخلی تا ژوئن ۲۰۱۸ بیش از ۶۵۰ هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند.[106]

گاه‌شمار

می‌توانید گاه‌شمار جنگ داخلی سوریه را در مقاله بالا ببینید.

درگیری‌ها

نیروهای درگیر

- مخالفین حکومت اسد:

نیروهای نظامی
نیروهای سیاسی

حکومت سوریه و متحدان:

مداخلهٔ نظامی نظام جمهوری اسلامی ایران در سوریه
نوشتار اصلی: مداخله ایران در جنگ داخلی سوریه
نوشتار(های) وابسته: متهمان نقض حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران

ایران و سوریه دو متحد استراتژیک هستند. در ادبیات سیاسی نظام ایران، سوریه عضو محور مقاومت ضدصهیونیسم و پل ارتباطی با حزب‌الله لبنان است.[111]

روابط ایران و سوریه به دوران پیش از انقلاب ۱۳۵۷ بازمی‌گردد. ایران در دهه پنجاه و در دوران سلطنت محمدرضا پهلوی در جریان سفر حافظ اسد به تهران در سال ۱۹۷۵ یک کمک بی‌سابقه ۳۰۰ میلیون دلاری به حکومت اسد ارائه کرد. همچنین سوریه در جریان جنگ ایران و عراق از حامیان اصلی سیاسی و نظامی ایران بود.[112] تا مارس ۲۰۱۷ نیروهای اعزامی ایران ۲۱۰۰ نفر تلفات دادند.[113]

ایران و رژیم اسد به شدت اعتراضات مردم سوری را سرکوب کردند و این سرکوب موجب خشم مخالفین و همچنین بروز گروه‌های تکفیری همانند داعش، جبهه النصره، انصار الشام، جیش الاسلام و تحریرالشام شده‌است. برخی کارشناسان و رسانه‌های مخالف معتقدند که جمهوری اسلامی ایران به دلیل پشتیبانی از دولت بشار اسد برای سرکوب اعتراضات ۲۰۱۱ سوریه سبب آغاز جنگ داخلی سوریه شده‌است.[114][115][116][117][118][119][120][121][122][123] برخی ادعاها مبنی بر اعزام این نیروها تحت اسم «مدافع حرم» به سوریه در راستای حمایت نظامی، سیاسی، و اقتصادی جمهوری اسلامی از حکومت بشار اسد و سرکوب مردم سوریه می‌باشد.[124] شورای ملی سوریه، معترضین سوری، و بعضی کشورها شامل آمریکا، اروپا، و انگلستان با ارائه مستنداتی نیروهای ایرانی در سوریه را به همدستی در جنایات علیه مردم سوریه و کشتار غیر نظامیان متهم می‌کنند.[125][126][127][128][129][130] درواقع برخی کارشناسان معتقدند که مدافعان حرم، درواقع مدافعان دولت بشار اسد هستند و در جنایات جنگی علیه مخالفان بشار اسد شریک نیروهای اسد می‌باشند. بنابر اعتقاد کارشناسان، مدافعان حرم در کشتن غیرنظامیان بی‌دفاع و کودک‌کشی دست دارند. نظریهٔ منتقدان این است که ولایت فقیه از طریق مدافعان حرم قصد این را ندارد که از حرم دفاع کند بلکه قصد دارد مخالفان سوریه و دیگر مخالفان ملت‌های اسلامی را سرکوب کند و اینکه عبارت «مدافعان حرم» یک عبارت پرواپاگاندایی و عوام‌فریبانه‌ای می‌باشد که ولایت فقیه صرفاً می‌خواهد از آن سوءاستفاده تبلیغاتی کند.[130][127]

نظام جمهوری اسلامی ایران از حکومت سوریه پشتیبانی نظامی و غیرنظامی، انجام می‌دهد.[131] پشتیبانی از دولت بشار اسد در سرکوب معترضان سوری، جزو نقض‌های حقوق بشر نظام جمهوری اسلامی ایران است.[132] پژوهشگر بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها بر این باور است که حضور سپاه در سوریه اولین حضور این نهاد نظامی در بیرون از خاک ایران نیست؛ هر چند حمایت از اسد و جنایات جنگی که علیه مردم کشورش مرتکب می‌شود، شاید بارزترین سندی است که ثابت می‌کند سپاه پاسداران بزرگترین تشکل دولتی حامی تروریسم در جهان است.[133]

فهرست فرماندهان بلندپایه سپاه در جنگ سوریه

دست‌کم ۱۶ تن از فرماندهان بلندپایه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در جنگ داخلی سوریه دخالت داشته‌اند.[134][135]

  1. سرلشکر قاسم سلیمانی؛ فرمانده کل نیروهای سپاه قدس جمهوری اسلامی، از جمله در جنگ سوریه؛
  2. سرتیپ حسین همدانی؛ اولین فرمانده نیروهای ایرانی در سوریه و مسئول تشکیل شبه‌نظامیان حامی بشار اسد؛
  3. سرتیپ محمدجعفر اسدی؛ دومین فرمانده نیروهای ایرانی در سوریه؛
  4. سرتیپ محمد حجازی؛ جانشین پیشین فرمانده کل سپاه پاسداران؛
  5. سرتیپ عبدالله عراقی؛ جانشین وقت فرمانده نیروی زمینی سپاه و نیز از فرماندهان ارشد نبرد نهایی حلب در سال ۲۰۱۶؛
  6. سرتیپ محمدرضا فلاح‌زاده: معاون هماهنگ‌کننده نیروهای سپاه قدس؛
  7. سرتیپ علی‌اکبر پورجمشیدیان؛ معاون عملیات نیروی زمینی سپاه؛
  8. سرتیپ رحیم نوعی‌اقدم؛ فرمانده قرارگاه عملیاتی زینب در سوریه؛
  9. سرتیپ محمدعلی الله‌دادی، فرمانده قرارگاه عملیاتی در مناطق جنوبی سوریه؛
  10. سرتیپ محمود چهارباغی؛ فرمانده پیشین توپخانه نیروی زمینی سپاه؛
  11. سرتیپ اسماعیل قاآنی؛ مسئول سازمان‌دهی تیپ فاطمیون و نیز فرمانده جدید نیروی سپاه قدس؛
  12. سرتیپ هامون محمدی؛ فرمانده سپاه استانی گیلان؛
  13. سرتیپ محمدعلی حق‌بین؛ فرمانده لشکر ۱۶ قدس مستقر در گیلان؛
  14. سرتیپ جواد عظیمی‌فر؛ معاون مهندسی رزمی نیروی زمینی سپاه؛
  15. سرتیپ عوض شهابی‌فر؛ فرمانده سابق سپاه استانی کهگیلویه و بویراحمد؛
  16. سرتیپ حمید ارجمندی‌فر؛ جانشین فرمانده قرارگاه حمزه.[136]

فهرست فرماندهان دریافت‌کننده نشان نظامی

نام برخی از فرماندهان رده‌بالای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش جمهوری اسلامی ایران که از دست رهبر و ولی فقیه جمهوری اسلامی ایران یعنی سید علی خامنه‌ای، به دلیل حضور در درگیری‌های سوریه و عراق نشان نظامی دریافت کرده‌اند، عبارت است از:

  1. سرلشکر قاسم سلیمانی؛ فرمانده کل نیروهای سپاه قدس جمهوری اسلامی در خاورمیانه، از جمله در جنگ سوریه و عراق (نشان ذوالفقار)؛
  2. سرتیپ حسین همدانی؛ اولین فرمانده نیروهای ایرانی در سوریه و مسئول تشکیل شبه‌نظامیان حامی بشار اسد (نشان فتح یک)؛
  3. سرتیپ عبدالله عراقی؛ جانشین وقت فرمانده نیروی زمینی سپاه و نیز از فرماندهان ارشد نبرد نهایی حلب در سال ۲۰۱۶ (نشان فتح دو)؛
  4. سرتیپ جواد عظیمی‌فر؛ معاون مهندسی رزمی نیروی زمینی سپاه (نشان نصر یک)؛
  5. سرتیپ محمود چهارباغی؛ فرمانده پیشین توپخانه نیروی زمینی سپاه (نشان نصر یک)؛
  6. سرتیپ هامون محمدی؛ فرمانده سپاه استانی گیلان (نشان فتح سه)؛
  7. سرتیپ محمدعلی حق‌بین؛ فرمانده لشکر ۱۶ قدس مستقر در گیلان (نشان فتح سه)؛
  8. سرتیپ عوض شهابی‌فر؛ فرمانده سابق سپاه استانی کهگیلویه و بویراحمد (فتح دو)؛
  9. سرتیپ حمید ارجمندی‌فر؛ جانشین فرمانده قرارگاه حمزه (نشان فتح سه)؛
  10. سرتیپ حسن شاه‌صفی؛ فرمانده وقت نیروی هوایی ارتش (نشان نصر)؛[137]

بمباران به دست نیروهای نظامی حکومت بشار اسد

دولت بشار اسد به منظور سرکوب مخالفان بارها اقدام به بمباران شهرهای مختلف سوریه به ویژه شهر حمص کرد. نیروهای ارتش سوریه در فوریه ۲۰۱۲ به روی معترضان در دمشق، حلب و الزبدانی آتش گشودند و مناطق مسکونی و کلینیک‌های موقت درمانی شهر حمص را بمباران کردند. شورای عمومی انقلاب سوریه با ارائه آماری اعلام کرد طی یک هفته از آغاز بمباران‌ها ۷۵۵ نفر در سوریه کشته شده‌اند که دستکم ۷۱ نفر از آن‌ها کودک هستند.[138][139][140][141][142]

در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۳ (۱ دی ۹۲) هلی‌کوپترهای ارتش سوریه با پرتاب بشکه‌های حاوی ماده منفجره تی‌ان‌تی بر روی محلات تحت کنترل شورشیان، ده‌ها نفر را در شهر حلب کشتند. آمار کشته شدگان بین ۴۰ تا ۶۰ تن اعلام شد. گرچه «بمب‌های بشکه‌ای» از دقت بالایی برخوردار نیستند، اما سبب تخریب گسترده می‌شوند. به گفته کارشناسان نظامی استفاده از این بمب‌ها دلیل اصلی شمار فراوان قربانیان است.[143]

درخواست برای ناحیه حفاظت شده

شورای ملی سوریه که ائتلاف اصلی مخالفان این کشور است از شورای امنیت سازمان ملل متحد درخواست کرد تا یک «منطقه حفاظت شده» ناحیه‌ای که هدف حملات ارتش است، ایجاد کند.

این شورا همچنین شورای امنیت و اتحادیه عرب را ترغیب کرد برای حفاظت از مردم در آن نواحی اقدام کنند. شورای ملی سوریه در کشورهای ترکیه، تونس و مصر علیه حکومت بشار اسد و در حمایت معترضان سوری تشکیل کنگره داد.[107][144]

گروه‌های مخالف بشار اسد

اخوان المسلمین

محمد ریاض شقفه، رهبر تبعیدی گروه می‌گوید که اخوان‌المسلمین در پی دگرگونی مسالمت‌آمیز و دموکراتیکی است که به جای حکومت خودکامه فعلی نظامی تکثرگرا را بنا نهد، نظامی که اخوان‌المسلمین می‌تواند در آن شعارهای اسلامی خود را در معرض رأی آزادانه مردم قرار دهد.

احزاب کرد
پرچمی که در مناطق کردنشین سوریه از سال ۲۰۱۲ مورد استفاده قرار می‌گیرد و اغلب آن را به همراه پرچم کردستان به کار می‌برند. البته پرچم کردستان در سوریه ممنوع اعلام شده و از آن هم در جنگ سوریه استفاده شده.[145][146]

گروه‌های کرد به دنبال استیفای حقوق مدنی اقلیت کرد کشور بودند، اما مقامات حکومتی خطر بالقوه بدل شدن آنان به یک نیروی سیاسی اثرگذار را با حبس رهبران و ساکت کردن طوایف کُرد پاسخ دادند. کردها هم‌اکنون در جنگ با داعش، متحد دولت هستند. از سال ۲۰۱۲ کردها در سوریه به عنوان قوم به رسمیت شناخته شدند.

کمیته هماهنگی ملی

این کمیته در سپتامبر ۲۰۱۱ و از میان گروه‌های سیاسی مخالف درون خود سوریه تشکیل شده‌است. منادی دگرگونی مسالمت‌آمیز است، با مداخله نظامی مخالفت می‌کند و علی‌الظاهر معتقد است اعضای حکومت فعلی می‌توانند در دوران‌گذار نقش مثبتی ایفا کنند.

بنا به گفته این اعضای کمیته، آنان نگران این هستند که سرنگونی حکومت موجب آشوب در کشور شود.

حسن عبدالعظیم، از شخصیت‌های باسابقه اپوزیسیون، می‌گوید: «ما مداخله خارجی را رد می‌کنیم و به زعم ما خطر آن به اندازه استبداد داخلی است. ما هر دوی آن‌ها را مردود می‌دانیم».[147]

ارتش آزاد سوریه
نوشتار اصلی: ارتش آزاد سوریه

ارتش آزاد سوریه شماری از نظامیان جدا شده از ارتش دولت بشار اسد هستند و سرهنگ ریاض الاسعد، رهبری ارتش آزاد سوریه را به عهده دارد. نیروی موسوم به «ارتش آزاد سوریه» در ماه اوت سال ۲۰۱۱ توسط گروهی از نظامیان فراری و با هدف حمایت از غیرنظامیان در برابر حملات ارتش سوریه و تلاش برای سرنگونی حکومت بشار اسد تشکیل شد.[148]

هم چنین در ژانویه ۲۰۱۲ اعلام شد؛ افسران برجسته جدا شده از ارتش خود را برای تشکیل شورای فرماندهی نظامی آماده می‌کنند. سرهنگ ریاض الاسعد، رهبر ارتش آزاد سوریه و ژنرال مصطفی احمد شیخ از افسران برجسته ارتش سوریه، فرماندهی این شورا را برعهده می‌گیرند.

ارتش آزاد سوریه ژانویه ۲۰۱۲ شهر الزَبَدانی در جنوب‌غربی این کشور و در نزدیکی مرز لبنان را به کنترل خود درآورد. این شهر در ۳۰ کیلومتری شمال غربی دمشق قرار دارد.[149][150][151]

شورای ملی سوریه
نوشتار اصلی: شورای ملی سوریه

شورای ملی سوریه با گرد هم آمدن گروه‌های متفاوتی از مجموعه اپوزیسیون از نیمه دوم ۲۰۱۱ و در ترکیه آغاز به کار کرده‌است. برهان غلیون، رئیس شورا می‌گوید که این شورا «نیروهای اپوزیسیون را متحد می‌کند». شورای ملی سوریه ائتلافی از هفت گروه مخالف حکومت سوریه‌است که با هدف ارائه جایگزینی معتبر برای حکومت بشار اسد تشکیل شده‌است.

اعضای این شورا عبارتند از:

  • بیانیه تغییر دموکراتیک دمشق:گروهی برآمده از جنبشی که در سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱ و به اصطلاح «بهار دمشق» خواهان اصلاحات دموکراتیک وسیع شد و از سوی حکومت سرکوب شد.
  • اخوان‌المسلمین.
  • کمیته‌های هماهنگی محلی:جریان‌هایی متشکل از شهروندان عادی که تظاهرات را در اقصی نقاط کشور هدایت می‌کنند.
  • کمیسیون عمومی انقلاب سوریه: ائتلافی از ۴۰ گروه از میان توده‌های مردم.
  • احزاب کرد، رهبران طوایف و چهره‌های مستقل.[152]

در ۱ آوریل ۲۰۱۲ کشورهای شرکت‌کننده در دومین نشت دوستان مردم سوریه (بیش از ۸۰ کشور جهان) این شورا را به عنوان نمایندهٔ قانونی مردم سوریه به رسمیت شناختند.[153]

گروه دوستان سوریه
نوشتار‌های اصلی: گروه دوستان سوریه، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و مدافعان حرم

گروه دوستان سوریه مجموعه‌ای از کشورها و نهاد بین‌المللی برای پیدا کردن راه حلی برای بحران سوریه، خارج از شورای امنیت، پس از آنکه چین و روسیه قطعنامه مرتبطی در مورد سوریه را وتو کردند، می‌باشند. این اولین بار توسط نیکلا سارکوزی[154] رئیس‌جمهور فرانسه مطرح شد، اولین نشست آن در ۲۴ فوریه ۲۰۱۲ در تونس برگزار شد.[155] جلسه دوم در تاریخ ۱ آوریل ۲۰۱۲ در شهر استانبول ترکیه انجام پذیرفت.[156]

توافق گروه‌های مخالف بشار اسد

این دو جریان عمده مخالف دولت بشار اسد؛ ضمن تسریع و تسهیل روند تغییر حکومت، مانع از مداخله نظامی خارجی در کشور می‌شود. در این سند هردو ی این جریان‌ها بر تقویت و حمایت از «ارتش آزاد سوریه» تأکید کردند. به موجب این توافقنامه پس از سقوط دولت بشار اسد یک دولت انتقالی تا مرحله انتخابات قدرت را به دست گرفته و کشور را اداره خواهد کرد.

عبدالعظم، رهبر «کمیته هماهنگی ملی سوریه» به خبرنگار فرانس پرس گفت: «هدف از این اتحاد، از جمله یافتن فصل مشترک و حصول توافق روی آن تغییرات بنیادی است که باید پس از سقوط حکومت بشار اسد انجام یابد.»

«شورای ملی سوریه» در اجلاس استانبول ترکیه هم تشکیل شد و مرکب از نزدیک ۲۳۰ سازمان و چهره سیاسی مخالف دولت بشار اسد است که قریب یکصد نفر آن در داخل سوریه به‌سر می‌برند و بیشتر از احزاب و سازمان‌های قدیمی مخالف دولت بشار اسد مثل اخوان المسلمین و برخی جریان‌های لیبرال تشکیل شده‌است و «کمیته هماهنگی ملی سوریه» که فقط در داخل سوریه فعالیت دارد و از جنبش خود جوش جوانان فیس بوکی و توئیتری تشکیل شده‌است و سازمانده اصلی مبارزات داخلی درون سوریه می‌باشد.[157]

در دسامبر ۲۰۱۱ بزرگترین کنگره مخالفان بشار اسد در تونس تشکیل شد. برهان غلیون پیش از آغاز کنگره با رئیس‌جمهور جدید تونس، منصف مرزوقی دیدار و گفتگو کرد. هم چنین عبدالله ترکمانی، یکی از سخنگویان شورای ملی سوریه به خبرگزاری آلمان گفت، این شورا از جامعه جهانی می‌خواهد برای حفاظت از جان شهروندان معترض سوری اقدام کند.[158]

عبده حسام الدین معاون وزیر نفت دولت بشار اسد، در یک پیام ویدیوئی که شامگاه ۷ مارس ۲۰۱۲ در شبکه یوتیوب منتشر شد اعلام کرد که تصمیم گرفته‌است از عضویت در دولت این کشور کناره‌گیری کند و «به انقلاب ملت سوریه» بپیوندد.[159]

اصلاح قانون اساسی

در تاریخ ۷ اسفند ۱۳۹۰ در سوریه پیش‌نویس قانون اساسی نوین به همه‌پرسی گذاشته شد. قانون اساسی جدید اختیارات حزب بعث سوریه را محدود می‌کند و رئیس‌جمهور بیش از دو دوره حق ریاست ندارد. همه‌پرسی با مشارکت ۵۷٫۴٪ و موافقت ۸۹٫۴٪ درصد رای‌دهندگان (برآیند موافقت ۵۱٫۳٪ واجدان شرایط) رأی آورد. عنوان شده‌بود که در پی ناامنی در برخی نقطه‌ها مردم نتوانستند همه در همه‌پرسی شرکت کنند.

مواضع و واکنش‌ها
نوشتار اصلی: مداخله خارجی در جنگ داخلی سوریه

تعیین سرپرست برای پرونده جنایت‌های جنگی

یک قاضی فرانسوی به نام کاترین مارشی-ال از طرف آنتونی گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد برای جمع‌آوری اسنادی برای مشخص کردن جنایت جنگی در سوریه تعیین شده‌است. بدین ترتیب او سرپرست تیم تحقیق با پنجاه کارمند و عضو در مقر سازمان ملل در ژنو سوئیس مستقر هستند.

سیر انتخاب قاضی فرانسوی

۱۰۵ عضو سازمان ملل در دسامبر ۲۰۱۶ برای جمع‌آوری مدارک، اسناد و شواهد از جنگ داخلی سوریه توسط این هیئت رأی مثبت دادند و تنها ۱۵ کشور از جمله ایران و روسیه با این طرح مخالفت کردند. یکبار نیز در ژانویه ۲۰۱۳ فهرستی از گروه‌ها و افراد متهم به جنایت جنگی در سوریه توسط بازرسان سازمان ملل تهیه شده‌است.

فعالیت‌های قاضی منتخب

در هنگام رسیدگی به اتفاقات یوگسلاوی کاترین مارشی-ال از مشاوران ارشد دادگاه بین‌المللی بود، همین‌طور مسئول رسیدگی به پرونده خمرهای سرخ در کامبوج از طرف سازمان ملل و در فرانسه در برخی از پرونده‌های جنایی جدی به عنوان قاضی مسئولیت‌هایی به عهده داشت و به وزارت خارجه نیز مشاوره می‌داد. این هیئت می‌بایست تحلیل خود را از وقایع در پیوند با قوانین و معیارهای تصویب‌شده در سازمان ملل و نهادهای بین‌المللی علاوه بر جمع‌آوری مدارک از جنگ داخلی سوریه ارائه بدهد. .[160]

دولت انتقالی

به گفته منابع سازمان ملل متحد، قدرت‌های بزرگ غربی، روسیه و چین از طرح پیشنهادی کوفی عنان، نماینده مشترک سازمان ملل و اتحادیه عرب در امور سوریه، برای پایان دادن به بحران سیاسی پانزده‌ماهه در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۲، از طریق تشکیل یک دولت انتقالی با شرکت گروه‌ها و شخصیت‌های مختلف حمایت کردند.

در طرح کوفی عنان پیشنهاد شده‌است که دولت وحدت ملی با شرکت برخی از مقامات حکومت کنونی و شخصیت‌ها و نمایندگان گروه‌های سیاسی مخالف تشکیل شود و با خاتمه دادن به درگیری مسلحانه، زمینه مشارکت آزاد مردم در تعیین سرنوشت خود را فراهم آورد.[161][162]

گروه‌های اپوزیسیون سوریه در روز ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۲ در نشستی در قاهره توافق کردند که هیثم المالح، ریاست دولت انتقالی سوریه را به عهده گیرد.

هیثم المالح مسئولیت تشکیل دولت در تبعید ر.ک. مقر آن در قاهره خواهد بود، به عهده گرفت.

المالح در گفتگو با خبرگزاری فرانسه گفت: «من مسئولیت تشکیل دولت انتقالی را پذیرفتم و برای تشکیل کابینه با همهٔ گروه‌های اپوزیسیون سوریه در خارج و داخل کشور مشورت خواهم کرد.»

المالح که دارای سابقه دفاع از حقوق بشر است، در گفتگو با خبرگزاری فرانسه اضافه کرد: «وقتی بشار اسد از قدرت کناره‌گیری کند یا برکنار شود، نباید در وضعیتی نابسامان و بدون هیچ برنامهٔ سیاسی مشخصی باشیم. هدف از تشکیل این دولت در تبعید، آمادگی برای قبول مسئولیت‌ها و هدایت کشور با برنامه‌ریزی قبلی و هزینه‌های کمتر است.»[163][164]

اعلام جهاد علیه دولت بشار اسد

در ۲ می ۲۰۱۳ (۱۲ خرداد ۱۳۹۲)، در پی ادامهٔ جنگ در شهر استراتژیک قُصَیر (در همسایگی لبنان) و دخالت حزب‌الله لبنان در جنگ به سود نیروهای دولتی، یوسف قرضاوی آن حزب را «حزب شیطان» خواند و به مسلمانان، در برابر دولت اسد فتوای جهاد داد.[165]

نقض حقوق بشر

کمیته بین‌المللی نجات، از سازمان‌های امدادرسان در سوریه، میزان تجاوز و خشونت‌های جنسی از سوی دوطرف را در جریان درگیری‌های سوریه را «هولناک» توصیف کرده‌است.[166]

در اواسط آوریل ۲۰۱۴، ناوی پیلای، مسئول کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد، در گزارشی گسترده شدن شکنجه در زندان‌های دولتی سوریه را محکوم کرد و از استفاده از شکنجه توسط برخی گروه‌های مسلح مخالف اسد هم ابراز تاسف نمود.

در مارس ۲۰۱۴ سازمان عفو بین‌الملل اعلام کرد نیروهای دولت بشار اسد از ترفند گرسنگی دادن غیرنظامیان به عنوان اسلحه‌ای جنگی علیه مردم سوریه استفاده می‌کنند، دست کم ۱۲۸ هزار آواره در اردوگاه یرموک در دمشق از گرسنگی جان داده‌اند، خانواده‌ها مجبور شده‌اند به دنبال غذا در خیابان‌ها آواره شوند و خود را در معرض گلوله تک تیراندازها قرار دهند. همچنین فیلیپ لوتر، مدیر خاورمیانه سازمان عفو بین‌الملل گفت که نیروهای بشار اسد با گرسنگی دادن غیرنظامیان به عنوان اسلحه جنگی، مرتکب جنایت جنگی شده‌اند و روایت‌های وحشتناک خانواده‌هایی که به خوردن سگ و گربه روی آورده‌اند و غیرنظامیانی که هدف گلوله تک تیراندازان قرار گرفته‌اند در حالی که به دنبال غذا می‌گشته‌اند به داستان تکراری یرموک تبدیل شده‌است.

گروهی از سازمان‌های خیریه در تحلیل اوضاع کنونی سوریه با بررسی تصاویر ماهواره‌ای، به این نتیجه رسیده‌اند که ۸۳٪ از چراغ‌هایی که از فضا در سراسر کشور سوریه قابل مشاهده بود، اکنون تاریک شده و دیده نمی‌شود.[167]

دستاوردهای ارتش سوریه

مهمترین موفقیت‌ها و دستاوردهای میدانی ارتش سوریه در سال ۲۰۱۶، در تصرف بخش شرقی شهر حلب از کنترل شورشیان بود که به مدت بیش از چهار سال تحت سیطره گروه‌های شورشی قرار داشت، در تاریخ ۱۲ دسامبر ۲۰۱۶ فرماندهی ارتش سوریه کنترل کامل شهر حلب پس از شکست شورشیان و اخراج گروه‌های شورشی باقی‌مانده را اعلام کرد که در چارچوب توافقی که با نظارت روسیه به دست آمد به رهایی بیش از دو هزار نفر از مردم شهرک‌های تحت محاصره کفریا و و فوعه در حومه شمالی ادلب منجر شد.[168] دستاورد دیگر ارتش سوریه در سال ۲۰۱۷ با تصرف شهر باستانی پالمیرا از اشغال داعش همراه بود. ارتش سوریه این شهر را در تاریخ ۲ مارس ۲۰۱۷ تصرف کرد.[169]

ارتکاب جنایت علیه بشریت

در ابتدا مخالفان حکومت اسد، خواستار «پیگیری جنایت علیه بشریت» در این کشور شدند. رضوان زیاده در گزارش خود، موردهای فراوان نقض آشکار حقوق بشر که به ارتکاب سازمان‌یافته «جنایت علیه بشریت» انجامیده را برشمرد. سپس در پایان همین ماه، کمسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد برای نخستین بار به شکل رسمی حکومت اسد را متهم به «ارتکاب جنایت علیه بشریت» کرد. در گزارش این نهاد معتبر آمده‌است: «نظامیان دولتی به‌طور سیستماتیک مرتکب جنایت علیه بشریت شده‌اند». در این گزارش سازمان ملل به مواردی چون قتل، شکنجه و تعرض جنسی علیه غیرنظامیان، زنان و کودکان اشاره شده بود. در فوریه ۲۰۱۲ دبیرکل سازمان ملل اعلام کرد، رژیم بشار اسد فاقد مشروعیت است.[144][170]

کسب درآمد دولت سوریه از گمشدگان

سازمان عفو بین‌الملل طی بررسی‌هایی که داشته دولت سوریه و کشورهای حامی آن را به بهره‌برداری مالی از ناپدید شدگان متهم کرد. گزارش حکایت از این دارد که دولت سوریه از طریق یک بازار سیاه خوفناک دست به کسب درآمد از مفقودان کشورش است. در گزارش آمده‌است این اقدامات دولت علاوه بر منفعت‌های مالی باعث ارعاب شهروندان و سرکوب آن‌ها برابر هر گونه اعتراض و ابراز نارضایتی می‌شود. سازمان این اقدام را مصداق جنایت علیه بشریت قلم داده کرد. از سال ۲۰۱۱ تا کنون، تعداد ۶۵ هزار سوری مفقود شدند که حدود ۵۸ هزار تن از آنان غیرنظامیان بوده‌اند. مطابق این گزارش افراد دزدیده شده در سلول‌های پرجمعیت بازداشتگاه‌های مخفی زندانی شده و ارتباط آن‌ها با دنیای بیرون به‌طور کامل قطع می‌شود این درحالیست که اطلاعی به خانوادهٔ آن‌ها داده نمی‌شود. افراد یا بر اثر بیماری یا به سبب شکنجه جان خود را از دست می‌دهند یا نهایتاً به‌صورتی ناعادلانه محاکمه و اعدام می‌شوند. نحوه کسب درآمد دولت از این شرایط نیز بدین صورت است که یک بازار سیاه وسیع متشکل از واسطه‌ها و دلالانی که با دولت همکاری می‌کنند با دریافت رشوه‌هایی از چند صد تا چندین هزار دلار از خانواده ناپدید شدگان به آن‌ها وعدهٔ دادن اطلاعاتی پیرامون محل نگهداری بستگانشان یا وضعیت مرگ و زنده بودن آن‌ها در اختیارشان قرار دهند. افراد دزدیده شده نیز شامل کسانی مانند تظاهرکنندگان، فعالان مدافع حقوق بشر، روزنامه‌نگاران، پزشکان و امدادرسانان کمک‌کننده به دو طرف یا فعال در مناطق تحت تسلط مخالفان و همچنین کسانی می‌باشند که حکومت نسبت به وفاداری آنان مشکوک است یا اینکه خویشاوندانشان به مخالفت با حکومت متهم هستند و از چنگ رژیم گریخته‌اند.[171]

استفاده از جنگ‌افزار شیمیایی

حمله شیمیایی در حومه دمشق به ویژه غوطه شرقی و غربی در تاریخ ۲۱ اوت سال ۲۰۱۳ (۳۰ مرداد ۱۳۹۲) رخ داد که طی آن بسیاری کشته شدند که بیشتر آن‌ها زن و کودک بودند. به گزارش مخالفین رژیم اسد، این حمله را نظام سوریه انجام داده گرچه که هنوز مقصر اصلی این جنایت معلوم نشده‌است.

باراک اوباما که استفاده از سلاح شیمیایی را خط قرمز معرفی کرده بود سوریه را تهدید به دخالت مستقیم کرد.[172] در واکنش به این موضع‌گیری، بشار اسد با جمع‌آوری، از کار انداختن و نابودی تمام زرادخانه شیمیایی سوریه موافقت کرد. قرار شد این برنامه زیر نظر سازمان ملل متحد و سازمان منع به‌کارگیری تسلیحات شیمیایی انجام شود. سال گذشته برنامه نابودسازی تسلیحات و مهمات شیمیایی سوریه به پایان رسید.[173]

با این وجود، سازمان منع به‌کارگیری تسلیحات شیمیایی از آن زمان تاکنون شواهدی جمع‌آوری کرده‌است که نشان می‌دهد در حملات نیروهای دولتی به روستاهای تحت کنترل شورشیان در شمال سوریه در فاصله ماه‌های آوریل تا ژوئیه ۲۰۱۴ از مهمات شیمیایی مثل کلر یا آمونیاک استفاده شده‌است.[173]

بر اساس گزارش سالیانهٔ وزارت امور خارجه آمریکا در مورد وضعیت حقوق بشر در جهان در سال ۲۰۱۳، که در روز ۸ اسفند ۱۳۹۲ منتشر شد. این واقعه که در آن هزار و چهار صد نفر جان خود را از دست دادند، فجیع‌ترین واقعه بشری در سال ۲۰۱۳ بوده‌است.

واکنش آمریکا

جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا اذعان کرد که ۱۴۲۹ نفر در حمله شیمیایی در حومه شرقی دمشق کشته شده‌اند که از میان کشته شدگان ۴۲۶ نفر کودک بودند.

باراک اوباما در ادامه واکنش‌های آمریکا طرح حمله به سوریه را به کنگره ایالات متحده آمریکا برد تا در آنجا برای اقدام نظامی، تصمیم‌گیری شود.

آتش‌بس ۲۷ فوریه ۲۰۱۶

اولین بار در جنگ پنجساله سوریه، با توافق به عمل آمده بین آمریکا و روسیه آتش‌بس سوریه پس از تصویب در شنبه ۸ اسفند ۱۳۹۴ (۲۷ فوریه ۲۰۱۶) اجرا شد. این آتش‌بس گروه‌های داعش، جبهه النصره و سایر گروه‌های تروریستی را شامل نخواهد شد. بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه و گروه‌های اصلی معارضان مسلح این کشور قبلاً با این توافق اعلام موافقت کرده‌اند. پیش از آن شورای امنیت طی قطعنامه شماره ۲۲۶۸ از تمامی طرف‌ها درگیر در سوریه خواسته بود به آن پایبند گردند تا مذاکرات بین‌المللی سوریه از ۷ مارس (۱۷ اسفندماه) آغاز گردد.[174][175]بوگدانف-آمریکا-و-روسیه-درباره-سازوکار-نقض-آتش-بس-در-سوریه-به-توافق-رسیدند.</ref>

آتش‌بس سراسری سوریه (۲۰۱۷)

بعد از آنکه نیروهای ارتش سوریه موفق به تصرف کامل حلب شدند با گروه‌های مخالف وارد مذاکره برای آتش‌بس شدند روسیه گفته که ضامن آتش‌بس خواهد بود این آتش‌بس از اواخر سال ۲۰۱۶ به اجرا درآمد همچنین دولت سوریه اعلام کرد که همه گروه‌های مخالف جزء این آتش‌بس هستند اما گروه‌های مثل داعش و جبهه فتح شام را شامل نمی‌شود برخی از کشورها از این آتش‌بس استقبال کردند روسیه نیز اعلام کرد که با گروه‌های تروریستی که شامل آتش‌بس نیستند مقابله خواهد کرد.[176] با وجود بر قراری آتش‌بس مخالفان اقدام به آلوده کردن آب آشامیدنی دمشق کردند که ارتش سوریه در پاسخ به اقدام مخالفان به آن‌ها در وادی بردی حمله کردو توانست منبع آب را از آن‌ها پس بگیرد و آب دمشق را تصفیه کند هم‌زمان گروه تروریستی جبهه فتح شام (جبهه نصرت سابق) آتش‌بس سراسری سوریه را محکوم کرده و آن را زمینه‌ای برای تداوم حکومت سوریه خواند همچنین این گروه افراطی گفته که به جنگ با نیروهای وفادار به بشار اسد ادامه می‌دهد.[177]

آمار کشتگان، زخمیان و آوارگان جنگ سوریه

در جنگ داخلی سوریه بیش از ۵۱۱٬۰۰۰ (پانصد و یازده هزار) نفر (فقط) کشته‌اند و نیز میلیون‌ها تن زخمی و زندانی و بیش از ۱۲ (دوازده) میلیون نفر هم، آواره شده‌اند.[178][179][180][181][182]

بر اساس گزارشی که سازمان ملل متحد مورد تأیید قرار داده و در شورای حقوق بشر این سازمان از سوی کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد خوانده شد، تا پایان ماه ژانویه در سوریه «۷۵۰۰» غیرنظامی به دست نیروهای رژیم اسد کشته شده‌اند. این آمار از دید انقلابیون سوری، پایین‌تر از آمار واقعی است. برای نمونه در نوامبر ۲۰۱۱ و پیش از آغاز کشتارهای دسته جمعی روزانه در سوریه، براساس گزارشی که «رضوان زیاده» در نوامبر ۲۰۱۱ در قاهره ارائه کرد، ۵ هزار تن از معترضان جان باخته بودند، ۲۵ هزار نفر بازداشت شده و شهرهای درعا، حمص، ادلب، دیرالزور و چند شهر دیگر نیز در محاصره و زیر آتش سنگین توپخانه‌ای ارتش بشار اسد قرار داشتند. پیش از آن نیز سازمان ملل تا نوامبر ۲۰۱۱ جان باختن «بیش از چهار هزار نفر» در اعتراض‌های سوریه را تأیید و از قتل «۲۵۶ کودک» ابراز انزجار کرده بود. ماه نوامبر خونین‌ترین ماه از آغاز اعتراض‌ها در سوریه به‌شمار می‌رود که در آن روزانه ۱۰ تا ۳۰ تن از معترضان جان باخته‌اند. سازمان ملل در ۱۳ دسامبر سال ۲۰۱۱ اعلام کرد که شمار کشته‌های سرکوب خیزش در سوریه از ۵۰۰۰ نفر فراتر رفته‌است و ۱۲ هزار نفر نیز از سوریه گریخته‌اند.[183]

بان کی مون دبیرکل سازمان ملل متحد، در ۱۶ فوریه ۲۰۱۲ با اشاره به تیرباران شدید مناطق مسکونی توسط ارتش دولت بشار اسد اعلام کرد حکومت بشار اسد مرتکب جنایات ضد بشری علیه مردم سوریه شده‌است و گفت: «در سوریه مناطق مسکونی گلوله‌باران می‌شود، بیمارستانها به شکنجه گاه تبدیل شده و کودکانی که سن آن‌ها کمتراز ۱۰ سال است مورد تجاوز قرار می‌گیرند و سپس کشته می‌شوند.»[184][185]

در مارس ۲۰۱۵، سازمان ملل متحد اعلام کرد که در سال ۲۰۱۴ حدود هفتاد و شش هزار تن در جنگ سوریه کشته شدند و به این ترتیب، آمار تلفات این جنگ چهارساله به بالای دویست و بیست هزار نفر رسید که اکثر آنان نیز غیرنظامیان ساکن در مناطق درگیری بوده‌اند.[186]

به نقل از دیده‌بان حقوق بشر سوریه، شمار قربانیان درگیری‌های این کشور بر اساس مستنداتی که این نهاد در اختیار دارد، تا پایان سال ۲۰۱۳ از مرز ۱۲۵ هزار تن گذشته‌است. بر اساس این گزارش، یک سوم قربانیان یاد شده غیرنظامی بوده‌اند. از این تعداد ۶ هزار و ۳۶۵ تن کودک و ۴ هزار ۲۶۹ تن زن بوده‌اند. شمار کشته‌شدگان مخالف حکومت سوریه ۲۵ هزار و ۶۹۹ نفر و کشته‌شدگان نظامی و شبه نظامیان حامی حکومت ۴۸ هزار و ۸۸۰ نفر ذکر شده‌است. در گزارش دیده‌بان حقوق بشر سوریه آمده‌است که حدود ۳۰۰۰ نفر از قربانیان قابل شناسایی نبوده‌اند. سرنوشت بیش از ۱۰ هزار تن در زندان‌های حکومت سوریه و همین‌طور ۳ هزار سرباز اسیر نیروهای مخالف حکومت روشن نیست.[187] تخمین زده شده‌است که نزدیک به ۱۹۰ هزار نفر تا پایان ماه اوت ۲۰۱۴ (پایان مرداد ۱۳۹۳) جان خود را از دست داده‌اند.[188]

در ۱۱ مارس ۲۰۱۴ (۲۰ اسفند ۱۳۹۲) یونیسف اعلام کرد در خلال سه سال جنگ در سوریه بیش از ۱۰ هزار کودک جان خود را از دست داده‌اند.

بر اساس گزارشی که مرکز حقوق بشر سوریه در سپتامبر ۲۰۱۵ منتشر کرد تاکنون حدود ۱۸۶ هزار غیرنظامی در جنگ سوریه کشته‌اند که بیش از ۹۶ درصد آن‌ها توسط حکومت سوریه، ۱٫۳٪ توسط مخالفان و ۰٫۸٪ درصد توسط داعش و بقیه به دست نیروهای کرد، فتح الشام، بمباران‌های ائتلاف ضد داعش و افراد نامعلوم کشته شده‌اند. در این آمار اعلام شده که از ۵۴۶ روزنامه‌نگاری که تاکنون در سوریه کشته شده‌اند ۵۱۱ نفر به دست دولت اسد، ۱۴ نفر به دست مخالفان و ۱۴ نفر به دست داعش به قتل رسیده‌اند. ۹۹٫۵٪ موارد مرگ بر اثر شکنجه (۱۱۵۰۱ نفر) هم در زندان‌های دولت سوریه اتفاق افتاده‌اند.[189]

ناپدید شدگان

بر اساس آمار مرکز مستندسازی نقض حقوق بشر در سوریه، تا آغاز نوامبر ۲۰۱۴، ۸۵۰۰۰ نفر توسط دولت به صورت خودسرانه یا اجباری (بازداشت، دستگیری یا ربودن افراد به همراه انکار آن)، ۱۲۰۰ نفر به دست گروه‌های مسلح (در درجه اول داعش) و ۲۶۰۰ نفر هم بدون هیچ ردی ربوده شده‌اند.[190]

آوارگان

جنگ سوریه علاوه بر تلفات انسانی منجر به آوارگی ۹/۵ میلیون نفر (تا آغاز نوامبر ۲۰۱۴) در این کشور نیز شده‌است. بر اساس گزارشی که خبرگزاری رویترز در ۹ اسفند ۱۳۹۲ منتشر کرد، ۳ میلیون پناهنده خاک سوریه را ترک کرده‌اند. این روند، یکی از بزرگ‌ترین مهاجرت‌های اجباری در تاریخ معاصر است.[173]

در ۱۱ مارس ۲۰۱۴ (۲۰ فروردین ۱۳۹۲) یونیسف اعلام کرد که در کشورهای میزبان حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار کودک سوری به عنوان پناهجو در کمپ‌ها زندگی می‌کنند که دسترسی محدودی به آب آشامیدنی، مواد غذایی مغذی و امکانات آموزشی دارند.

سازمان ملل گفته‌است تا پایان ماه اوت ۲۰۱۴ (پایان مرداد ۱۳۹۳) بیش از سه میلیون نفر از شهروندان سوریه در اثر جنگ از خانه‌های خود گریخته و اثری از بهبود بحران سیاسی آن کشور دیده نمی‌شود. همچنین بیش از شش میلیون سوری در داخل آن کشور آواره شده‌اند و نیمی از این تعداد کودک هستند. تعدادی از افراد بی خانمان شده از سوریه خارج شده و در کشورهای همسایه پناه جسته‌اند. بیش از ۱ میلیون شهروند سوری اکنون ساکن لبنان هستند. راه خروج از سوریه برای پناهجویان سختتر شده‌است و بسیاری ناچار هستند که برای خروج به دسته‌های تبهکار مسلح باج دهند. ده‌ها هزار نفر دیگر به اردن و ترکیه پناه برده‌اند. کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان گفته‌است که سوریه اکنون دچار بزرگترین شرایط اضطراری انسانی در دوران معاصر است.[188]

تخمین زده می‌شود که حدود ۱۰ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در داخل سوریه نیازمند کمک‌های بشردوستانه هستند و از این تعداد، بیش از چهار میلیون نفر در مناطقی زندگی می‌کنند که یا تحت محاصره هستند یا دسترسی به آن‌ها بسیار دشوار است.[173]

در ترکیه

روز شنبه ۲۰ اوت ۲۰۱۴ (۲۹ شهریور ۱۳۹۳) دفتر نخست‌وزیری ترکیه اعلام کرد برخی مناطق مرزی خود را به روی آوارگان کرد سوریه باز کرده‌است. بنا بر اعلام سازمان ملل، در طول تنها ۲۴ ساعت حدود ۷۰ هزار پناهجوی کرد از شمال سوریه به ترکیه پناه آوردند.[191] سازمان ملل متحد در آخرین گزارش خود در ۲۲ اوت ۲۰۱۴ اعلام کرد که شمار پناه‌جویان کرد به ترکیه از مرز ۱۰۰ هزار نفر گذشته‌است. دولت ترکیه شمار آوارگان کرد را ۱۳۰ هزار نفر برآورد کرد.[192] جز کردهای سوریه، بیش از یک میلیون پناهجوی سوری در خاک ترکیه هستند که از حملات داعش گریخته‌اند.[193]

جستارهای وابسته

منابع
  1. "The regime forces and allies top the list of influence in Syria with 61% of the country's area and SDF extend their control to about 53000 km²".
  2. "@Suriyak on Twitter".
  3. "Iraq conducts first airstrikes against ISIS in Syria". سی.ان.ان. February 24, 2017.
  4. "Trump ends CIA arms support for anti-Assad Syria rebels: U.S. officials". رویترز. 19 July 2017.
  5. "Victory for Assad looks increasingly likely as world loses interest in Syria". گاردین. 31 August 2017. Returning from a summit in the Saudi capital last week, opposition leaders say they were told directly by the foreign minister, Adel al-Jubeir, that Riyadh was disengaging.
  6. Watson, Ivan; Tuysuz, Gul; CNN (29 October 2014). "Meet America's newest allies: Syria's Kurdish minority". CNN. Retrieved 4 November 2017.
  7. A. Jaunger (30 July 2017). "US increases military support to Kurdish-led forces in Syria". ARA News. Retrieved 1 January 2018 – via Inside Syria Media Center.
  8. Jamie Dettmer (9 June 2016). "France Deploys Special Forces in Syria as IS Loses Ground". VOA. Retrieved 1 January 2018.
  9. "U.S. -backed fighters poised to cut key ISIS supply line". سی‌بی‌اس نیوز. 9 June 2016. Retrieved 7 March 2017.
  10. Irish, John (13 November 2013). "Syrian Kurdish leader claims military gains against Islamists". Reuters. Archived from the original on 14 November 2013. Retrieved 12 April 2017. Muslim said the PYD had received aid, money and weapons from the Iraq-based Kurdistan Democratic Party and Patriotic Union of Kurdistan...
  11. Ranj Alaaldin (16 December 2014). "A Dangerous Rivalry for the Kurds". نیویورک تایمز. Retrieved 12 April 2017. Once again, the P.U.K. saw a chance to seize the initiative, by suggesting that it, rather than the Kurdistan regional government or the K.D.P. , was providing weapons and supplies to the Syrian Kurdish fighters, who belong to a party that has historically been at odds with the K.D.P.
  12. Jack Murphy (23 March 2017). "Did Kurdistan's Counter-Terrorist Group assault the Tabqa Dam in Syria?". SOFREP. Retrieved 29 March 2017.
  13. Alexander Whitcomb (30 October 2014). "Peshmerga advance team in Kobane". Rudaw Media Network. Retrieved 29 March 2017.
  14. "France Says Its Airstrikes Hit an ISIS Camp in Syria". The New York Times. 28 September 2015.
  15. "COALITION: SPECIAL OPS FORCES TRAIN, EQUIP TWO OPPOSITION GROUPS IN SOUTHERN SYRIA". NRT News. 22 May 2017. Retrieved 22 May 2017.
  16. "The UAE has it in for the Muslim Brotherhood". Al-Araby Al-Jadeed. 22 February 2017. Along with their American counterparts, Emirati special forces are said to be training elements of the opposition. They constitute a kind of Arab guarantee among the Syrian Democratic Forces – an umbrella group dominated by the Kurds of the PYD, on whom the US are relying to fight IS on the ground.
  17. Barton, Rosemary (26 November 2015). "Justin Trudeau to pull fighter jets, keep other military planes in ISIS fight". CBC News. Retrieved 12 September 2016.
  18. "Leading Syrian regime figures killed in Damascus bomb attack". The Guardian. July 2012.
  19. "Syria defence minister killed in Damascus bomb". The Daily Telegraph. 18 July 2012. Retrieved 18 July 2012.
  20. "Syria Remains Silent on Intelligence Official's Death". The New York Times. 24 April 2015.
  21. (رئیس نیروهای دفاع ملی سوریه)"Assad cousin killed in Syria's Latakia". Al Jazeera. 8 October 2015. Retrieved 24 April 2014.
  22. "Iranian commander Brigadier General Hossein Hamedani killed by Isis while advising Syrian regime". The Independent. 8 October 2015. Retrieved 31 August 2016.
  23. "Iranian General Is Killed in Syria". The Wall Street Journal. 13 February 2013. Retrieved 31 August 2016.
  24. "Commander of Hezbollah Freed by Israel Is Killed in Syria". BBC. 20 December 2015. Retrieved 31 August 2016.
  25. "Obituary: Hezbollah military commander Mustafa Badreddine". BBC. 14 May 2016. Retrieved 31 August 2016.
  26. "Al-Nusra Front claims responsibility for Hezbollah fighters' death". Middle East Monitor. 19 January 2015. Retrieved 31 August 2016.
  27. "Israeli strike on Syrian Golan Heights 'kills son of top military commander and five other fighters from Lebanese Shiite militant group'". Daily Mail. 19 January 2015. Retrieved 31 August 2016.
  28. "Analysis: Shiite Afghan casualties of the war in Syria". FDD's Long War Journal. 12 March 2015. Retrieved 31 August 2016.
  29. "Update 1-Moscow blames 'two-faced U.S. policy' for Russian general's Syria death -RIA". Reuter. 25 September 2017.
  30. "Turkish Special Forces: From stopping a coup to the frontline of the ISIL fight". Hürriyet Daily News. 24 August 2016.
  31. sitesi, milliyet.com.tr Türkiye'nin lider haber. "Son dakika: Afrin harekatını Korgeneral İsmail Metin Temel yönetecek!". Milliyet.com.tr. Retrieved 21 January 2018.
  32. "Top Syrian rebel commander dies from wounds". Reuters. 17 November 2013.
  33. "Leading Syrian rebel groups form new Islamic Front". BBC. 22 November 2013. Retrieved 22 January 2014.
  34. "Suicide bombing kills head of Syrian rebel group". The Daily Star.
  35. "Al Qaeda's chief representative in Syria killed in suicide attack". FDD's Long War Journal.
  36. "Russian raids kill prominent Syrian rebel commander". Al Jazeera. 25 December 2015.
  37. Nic Robertson & Paul Cruickshank (5 March 2015). "Source: Syrian warplanes kill leaders of al-Nusra". CNN.
  38. "Senior Nusra Front commander killed in Syria air strike". Al Jazeera. 6 March 2015. Retrieved 3 June 2015.
  39. "Nusra Front spokesman killed by air strike in Syria". Al Jazeera. 4 April 2016.
  40. "Syria's Qaeda spokesman, 20 jihadists dead in strikes: monitor". خبرگزاری فرانسه. 3 April 2016 – via Yahoo!.
  41. "Air strike kills top commander of former Nusra group in Syria". Reuters. 9 September 2016.
  42. "Leader of Qaeda Cell in Syria, Muhsin al-Fadhli, Is Killed in Airstrike, U.S. Says". The New York Times. 2 July 2015.
  43. "Isis leader incapacitated with suspected spinal injuries after air strike". The Guardian. 1 May 2015.
  44. "ISIS confirms death of senior leader in Syria". FDD's Long War Journal. February 2014. Retrieved 16 September 2016.
  45. Alessandria Masi (11 November 2014). "If ISIS Leader Abu Bakr al-Baghdadi Is Killed, Who Is Caliph Of The Islamic State Group?". International Business Times. Retrieved 11 June 2015.
  46. Schmidt, Michael S.; Mazzetti, Mark (25 March 2016). "A Top ISIS Leader Is Killed in an Airstrike, the Pentagon Says". نیویورک تایمز.
  47. Starr, Barbara (14 March 2016). "U.S. assesses ISIS operative Omar al-Shishani is dead". سی.ان.ان.
  48. Ryan, Missy (3 July 2015). "U.S. drone strike kills a senior Islamic State militant in Syria". The Washington Post. Retrieved 31 August 2016.
  49. Starr, Barbara; Conlon, Kevin (19 May 2015). "U.S. names ISIS commander killed in raid". CNN. Retrieved 31 August 2016.
  50. Starr, Barbara; Acosta, Jim (22 August 2015). "U.S. : ISIS No.2 killed in US drone strike in Iraq". CNN.
  51. Sherlock, Ruth (9 July 2014). "Inside the leadership of Islamic State: how the new 'caliphate' is run". The Daily Telegraph. Retrieved 31 August 2016.
  52. "Isis: US-trained Tajik special forces chief Gulmurod Khalimov becomes Isis war minister". International Business Times. 6 September 2016 – via Yahoo News.
  53. "Top ISIL leaders killed in southern Syria". The National. 9 June 2017.
  54. Sands, Phil; Maayeh, Suha web (17 November 2015), "Death of 'ISIL commander' in southern Syria a blow to the group", نشنال
  55. "New Operation Inherent Resolve commander continues fight against ISIL". Army Worldwide News. 22 August 2016.
  56. "Top Syrian Kurdish commander Abu Layla killed by Isis sniper fire". The Independent. 5 June 2016.
  57. Hisham Arafat (31 August 2017). "Senior SDF commander lost his life in Raqqa fighting IS". Kurdistan 24.
  58. "Syria military strength". Global Fire Power. 17 October 2015.
  59. "Syria's diminished security forces". Agence France-Presse. 28 August 2013. Retrieved 14 May 2014.
  60. ISIS’ Iraq offensive could trigger Hezbollah to fill gap left in Syria The Daily Star, 16 June 2014
  61. "Iran 'Foreign Legion' Leads Battle in Syria's North". The Wall Street Journal. 17 February 2016.
  62. "Russia's Syria force has reportedly grown to 4,000 people".
  63. Grove, Thomas (18 December 2015). "Up to Nine Russian Contractors Die in Syria, Experts Say" – via www.wsj.com.
  64. "State-of-the-art technology is giving Assad's army the edge in Syria". 26 February 2016.
  65. "Here's The Extremist-To-Moderate Spectrum Of The 100,000 Syrian Rebels". Business Insider.
  66. "Front to Back". Foreign Policy.
  67. Cockburn, Patrick (11 December 2013). "West suspends aid for Islamist rebels in Syria, underlining their disillusionment with those forces opposed to President Bashar al-Assad". The Independent.
  68. Who are these 70,000 Syrian fighters David Cameron is relying on?. Retrieved 18 February 2016.
  69. Şafak, Yeni (5 January 2017). "8 bin asker emir bekliyor". Yeni Şafak.
  71. "Is Syria's Idlib being groomed as Islamist killing ground?".
  72. "Al Qaeda Is Starting to Swallow the Syrian Opposition".
  73. Rida, Nazeer (30 January 2017). "Syria: Surfacing of 'Hai'at Tahrir al-Sham' Threatens Truce". Asharq Al-Awsat.
  74. "Isis ranks dwindle to 15,000 amid 'retreat on all fronts', claims Pentagon". The Guardian. 11 August 2016. Retrieved 13 August 2016.
  75. "EXCLUSIVE: ISIS Took The Decision To Withdraw From Deir Ezzor". Qasion News. 28 December 2017. Retrieved 28 December 2017.
  76. Rashid (2018), p. ۷.
  77. Rashid (2018), p. ۱۶.
  78. Rashid (2018), p. ۵۳.
  79. "US coalition spokesman: Arabs are leading Manbij campaign, not Kurds – ARA News". 4 June 2016. Retrieved 6 June 2016.
  80. "US-backed fighters close in on IS Syria bastion". Retrieved 6 June 2016.
  81. Rodi Said (25 August 2017). "U.S. -backed forces to attack Syria's Deir al-Zor soon: SDF official". Reuters.
  82. "About 522 thousand people were killed in 90 months since the start of the Syrian revolution in March 2011". 13 September 2018.
  83. "Tantalizing promises of Bashar al- Assad kill more than 11000 fighters of his forces during 5 months". SOHR. 17 December 2014. Retrieved 15 December 2016.
  84. "On Balance, Hezbollah Has Benefited from the Syrian Conflict". The Soufan Group. Retrieved 17 September 2018.
  85. Russia lost 112 servicemen over three years of counter-terror operation in Syria - MP
  86. A Russian Blackwater? Putin’s Secret Soldiers in Ukraine and Syria
    Россия скрывает убитых
    The oil field carnage that Moscow doesn't want to talk about
    26 Syria regime, 9 Russia fighters killed in IS attack: monitor
  87. "Fractured Iraqi Shia Militias in Syria". Retrieved 22 August 2018.
  88. 72 killed in Operation Euphrates Shield, 61–96 killed in Operation Olive Branch, 60–75 killed in Idlib buffer zone, 16 killed in Operation Peace Spring, 8–11 killed in post-OPS operations, 1 killed in post-OES operations, total of 235–288 reported killed (for more details see here)
  89. 8,000 کشته در مبارزه (29 June 2014–28 June 2015), ۴۱۷ کشته در تهاجم به پالمیرا (مارس ۲۰۱۶), 47 killed in fighting with rebels (27–29 May 2016), ۱٫۰۲۶ کشته در نبرد منبج، 283 killed in Palmyra offensive (2017), ۱٫۳۷۱ کشته در نبرد ۲۰۱۷ رقه، ۱٫۳۹۴ کشته در Central Syria campaign (2017), ۵۳۸ اعدام‌شده (۲۹ ژوئن ۲۰۱۴–۲۳ سپتامبر ۲۰۱۷), ۷٫۷۴۵ کشته در حملات هوایی آمریکا (22 September 2014–30 July 2018), 5,201 killed in Russian air-strikes (30 September 2015–30 July 2018), مجموع ۲۶٫۰۲۲ کشته
  90. "YPG releases balance-sheet of 2014: حدود ۵٫۰۰۰ داعشی کشته شده".
    "Balance of the War Against Hostile Groups in Rojava, Northern Syria: Year 2015".
    YPG releases the 2016 balance sheet of war
  91. "Syrian Army Kills Nearly 5,000 IS Militants in Three Months: Source". sputniknews.com. 25 December 2014.
    "The army takes full control of Palmyra city, hundreds of ISIS terrorists killed – Syrian Arab News Agency".
  92. Jonathan Steele. "The Syrian Kurds Are Winning!". The New York Review of Books. Retrieved 12 April 2016.
  93. "YPG releases the 2016 balance sheet of war - English". Retrieved 1 April 2017.
  94. "2017 Balance Sheet of War – Syrian Democratic Forces". 3 January 2018.
  95. "Amid continuous media silence on the crimes in Afrin, about 1000 people were kidnapped to collect royalties from them, systematic looting, recruiting displaced people in exchange for settlement, and catastrophic humanitarian conditions". Retrieved 30 July 2018.
  96. "Pilot killed as U.S. F-16 crashes in Jordan".
    "Jordan pilot murder: Islamic State deploys asymmetry of fear". 4 February 2015 – via www.bbc.com.
    News, A. B. C. (27 May 2017). "US service member killed in Syria identified as 22-year-old from Georgia". ABC News.
    US identifies American service member killed by IED in Syria
  97. Thomas Gibbons-Neff (16 September 2016). "U.S. Special Operations forces begin new role alongside Turkish troops in Syria". The Washington Post. Retrieved 16 September 2016.
  98. Andrew Tilghman (16 November 2016). "U.S. halts military support for Turkey's fight in key Islamic State town". MilitaryTimes. Retrieved 4 January 2017.
  99. مخالفان بشار اسد با حمایت ترکیه "ارتش ملی" تشکیل می‌دهند، بخش فارسی دویچه‌وله
  100. "U.S.-Russian ceasefire deal Reuters. 9 July 2017 holding in southwest Syria"
  101. "Russia accused of war crimes in Syria at UN security council session" The Guardian
  102. "Damning evidence of war crimes by Turkish forces and allies in Syria" Amnesty International. 18 October 2019
  103. "US-led strikes on Raqqa may amount to war crimes, Amnesty says"
  104. "As Atrocities Mount in Syria, Justice Seems Out of Reach" The New York Times
  105. "Mediation in Syria: Initiatives, strategies, and obstacles, 2011–2016"
  106. Empty out Boston; starve Moscow, and you may understand some of Syria's hell
  107. BBC فارسی - جهان - نخستین کنگره مخالفان اسد در تونس تشکیل شد
  108. Assad’s Devious, Cruel Plan To Stay In Power By Dividing Syria—And Why It’s Working | The New Republic
  109. «سپاه پاسداران: ایران میان ترکیه و سوریه از بشار اسد حمایت می‌کند». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۱ دسامبر ۲۰۱۱.
  110. Over 120 Hezbollah, Basij fighers killed in Syria, report | Ya Libnan | World News Live from Lebanon
  111. سرلشکر صفوی:سوریه پل ارتباطی ایران با حزب‌الله لبنان است/تکفیریها صهیونیست هستند. بایگانی‌شده در ۱۳ اکتبر ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine
  112. «گفتگو با محمد علی مهتدی دربارهٔ مناسبات سیاسی ایران و سوریه». فصلنامه مهر نامه. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اکتبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۷ مه ۲۰۱۴.
  113. Iran fires missiles at ISIL positions in eastern Syria
  114. روشنایی، نسیم (۱۴ اسفند ۱۳۹۶). [www.radiozamaneh.com «موضع اخلاقی و انسانی مخالفت با دخالت ایران در سوریه»] مقدار |نشانی بایگانی= را بررسی کنید (کمک). رادیو زمانه. بایگانی‌شده از اصلی در پارامتر |پیوند بایگانی= نیاز به وارد کردن |تاریخ بایگانی= دارد (کمک). دریافت‌شده در ۱۱ آبان ۱۳۹۸.
  115. [www.radiofarda.com «کمیته مجلس آمریکا، ایران، اسد و روسیه را به «جنایت جنگی» متهم کرد»] مقدار |نشانی بایگانی= را بررسی کنید (کمک). رادیوفردا. ۱۳ اسفند ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۹.
  116. [www.bbc.com «سوریه چگونه 'دوست و برادر' ایران شد؟»] مقدار |نشانی بایگانی= را بررسی کنید (کمک). همن سیدی (تحلیل‌گر سیاسی). بی‌بی‌سی فارسی. ۶ ژوئیه ۲۰۱۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۹.
  117. «Archive of evil' damns Syria's President Assad». thetimes. دریافت‌شده در ۲۱ نوامبر ۲۰۱۹.
  118. [www.radiozamaneh.com «ایران مهم‌ترین عامل منطقه‌ای بحران است»] مقدار |نشانی بایگانی= را بررسی کنید (کمک). علی کشتگر (تحلیل‌گر سیاسی). رادیو زمانه. ۲ آبان ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در پارامتر |پیوند بایگانی= نیاز به وارد کردن |تاریخ بایگانی= دارد (کمک). دریافت‌شده در ۱۱ آبان ۱۳۹۸.
  119. [www.bbc.com «چرا ایران رژیم سوریه را رها نمی‌کند؟»] مقدار |نشانی بایگانی= را بررسی کنید (کمک). میثم بهروش (پژوهش‌گر روابط بین‌الملل). بی‌بی‌سی فارسی. ۸ نوامبر ۲۰۱۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۹.
  120. [ir.sputniknews.com «کمک نظامی ایران به سوریه»] مقدار |نشانی بایگانی= را بررسی کنید (کمک). اسپوتنیک. ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۹.
  121. [www.dw.com «درگیری نظامی میان نیروهای تحت حمایت ایران و روسیه در سوریه»] مقدار |نشانی بایگانی= را بررسی کنید (کمک). دویچه‌وله فارسی. ۲۵ ژانویه ۲۰۱۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۹.
  122. [www.radiozamaneh.com «جنگ در منطقه و مسئولیت ایران در بحران سوریه»] مقدار |نشانی بایگانی= را بررسی کنید (کمک). ۲ آذر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در پارامتر |پیوند بایگانی= نیاز به وارد کردن |تاریخ بایگانی= دارد (کمک). دریافت‌شده در ۸ آبان ۱۳۹۸.
  123. [www.reuters.com «Activists urge U.N. to cite Russia, Iran war crimes in Syria»] مقدار |نشانی بایگانی= را بررسی کنید (کمک). reuters. JANUARY 12, 2017 / 3:56 PM / 3 YEARS AGO. بایگانی‌شده از اصلی در پارامتر |پیوند بایگانی= نیاز به وارد کردن |تاریخ بایگانی= دارد (کمک). تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  124. «هلاکت یک تکاور ارتش رژیم و شماری از پاسداران تروریست در سوریه - اتحاد انجمنها برای ایران ازاد». اتحاد انجمنها برای ایران ازاد. ۱۳۹۵-۰۱-۲۳T۱۷:۰۷:۱۸+۰۰:۰۰. دریافت‌شده در 2018-02-25. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  125. «پیامی به ارتشیان ایران، هشداری در باب دخالت در جنگ سوریه». تایمز اسرائیل. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  126. «"ایران به سوریه در سرکوب اعتراض‌ها کمک می‌کند"». BBC Persian. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  127. (www.dw.com)، Deutsche Welle. «آمریکا: ایران در سرکوب اعتراضات به سوریه کمک می‌کند | ایران | DW | 15.04.2011». DW.COM. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  128. «سیاست بدکاره کردن/عکس». iroon.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  129. «چرا باید جوانان ایرانی در جنگ داخلی سوریه، فدای آتش‌افروزی سران تهران و دمشق شوند؟». تایمز اسرائیل. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  130. «جنبش راه سبز - اپوزیسیون سوریه حکومت ایران را با اسد شریک جرم دانست». www.rahesabz.net. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  131. «"ایران به سوریه در سرکوب اعتراض‌ها کمک می‌کند"». BBC Persian. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  132. «اتحادیه اروپا سپاه قدس ایران را در ارتباط با سوریه تحریم کرد». بی‌بی‌سی.
  133. «بررسی نقش سپاه در سوریه و توان نظامی رقبای آمریکا در دو رسانه انگلیسی زبان». صدای آمریکا.
  134. ۱۶ فرمانده ارشد سپاه که دخالت نظامی در سوریه را فرماندهی کردند https://www.radiofarda.com/a/IRGC-commanders-who-involved-in-Syrian-war/30717921.html
  135. ۱۰ فرماندهی که به خاطر جنگ‌های سوریه و عراق نشان نظامی دریافت کردند https://www.radiofarda.com/a/commanders-who-received-military-honor-after-involving-in-Syrian-war/30719459.html
  136. ۱۶ فرمانده ارشد سپاه که دخالت نظامی در سوریه را فرماندهی کردند https://www.radiofarda.com/a/IRGC-commanders-who-involved-in-Syrian-war/30717921.html
  137. ده فرماندهی که به خاطر جنگ‌های سوریه و عراق نشان نظامی دریافت کردند https://www.radiofarda.com/a/commanders-who-received-military-honor-after-involving-in-Syrian-war/30719459.html
  138. نیروهای بشار اسد بار دیگر شهر حمص را بمباران کردند
  139. افزایش شمار کشته‌ها در حمص؛ تلاش آمریکا و ترکیه برای توقف خشونت‌ها در سوریه
  140. حمص سوریه هم‌چنان در محاصره، زیر «سنگین‌ترین» بمباران
  141. BBC فارسی - جهان - ده‌ها نفر دیگر در ادامه حملات ارتش سوریه به شهر حمص کشته شدند
  142. بان گی مون: کشتار حمص مشروعیت حکومت سوریه را از بین برد
  143. حمله هوایی سنگین ارتش اسد به شهر حلب دویچه‌وله فارسی
  144. BBC فارسی - جهان - درخواست از سازمان ملل برای اقدام در مورد 'قتل‌عام' در سوریه
  145. www.amude.com
  146. http://www.npr.org/2012/04/05/150064912/with-a-dose-of-caution-kurds-oppose-syrian-regime
  147. BBC فارسی - جهان - اپوزیسیون سوریه؛ ضعیف و از هم گسسته
  148. گزارشی از پیوستن نظامیان به ارتش آزاد سوریه |. : سحام نیوز:
  149. مقاومت ارتش آزاد سوریه موجب عقب‌نشینی نیروهای دولتی از «الزبدانی» شد
  150. «نظامیان جدا شده از ارتش سوریه شهر الزبدانی را به کنترل خود درآوردند | خبرها | فارسی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰ ژانویه ۲۰۱۲.
  151. «دولت سوریه با آتش‌بس در شهری تحت تصرف شورشیان موافقت می‌کند | خبرها | فارسی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰ ژانویه ۲۰۱۲.
  152. BBC فارسی - جهان - شورای ملی سوریه، ائتلافی از مخالفان دولت سوریه
  153. «'دوستان سوریه' راه‌های افزایش فشار بر بشار اسد را بررسی کردند‏». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۱ آوریل ۲۰۱۲.
  154. "France, partners planning Syria crisis group: Sarkozy". Reuters. 4 Feb 2012. Archived from the original on 11 March 2012. Retrieved 24 February 2012.
  155. "'Friends of Syria' to call for UN to plan mission". آسوشیتد پرس. 24 February 2012. Archived from the original on 27 February 2012. Retrieved 24 February 2012.
  156. Staff writer (1 April 2012). "Syria opposition: Don't prolong catastrophe". Al Jazeera English. Retrieved 1 April 2012.
  157. «اپوزیسیون سوریه رسماً متحد شد |. : سحام نیوز:». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲ ژانویه ۲۰۱۲.
  158. کنگرهٔ سه روزهٔ «شورای ملی سوریه» در تونس | منطقه | Deutsche Welle | ۱۷٫۱۲٫۲۰۱۱
  159. BBC فارسی - جهان - معاون وزیر نفت سوریه به 'انقلاب مردم' پیوست
  160. سازمان ملل برای پرونده جنایت‌های جنگی در سوریه سرپرست تعیین کرد
  161. BBC فارسی - جهان - کشورهای بزرگ از طرح 'دولت انتقالی وحدت ملی' در سوریه حمایت کرده‌اند
  162. BBC فارسی - جهان - توافق کشورهای شرکت‌کننده در مذاکرات ژنو برای تشکیل دولت آشتی ملی در سوریه
  163. هیثم المالح مأمور تشکیل دولت انتقالی سوریه در تبعید شد | تحولات سوریه | DW.DE | ۳۱٫۰۷٫۲۰۱۲
  164. «جنبش راه سبز - یک فعال حقوق بشری، مأمور تشکیل کابینه دولت انتقالی سوریه شد». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ اوت ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۲.
  165. یورونیوز
  166. پناهجویان سوری با بحرانی 'تکان‌دهنده' روبه‌رو هستند، بی‌بی‌سی فارسی
  167. انتقاد سازمان ملل متحد از قدرت‌های جهانی در قبال بحران سوریه بی‌بی‌سی فارسی، ۲۱ اسفند ۱۳۹۳
  168. حلب به کنترل کامل ارتش سوریه درآمد یورونیوز فارسی
  169. ارتش سوریه پالمیرا را به کمک روسیه تصرف کرد دویچه‌وله فارسی
  170. دبیرکل سازمان ملل: رژیم اسد فاقد مشروعیت است |. : سحام نیوز:
  171. «دولت سوریه از ناپدید شدگان 'درآمد کسب می‌کند».
  172. بهار عربی: برنده که بود؟ بازنده کیست؟ بی‌بی‌سی فارسی، ۲۲ آبان ۱۳۹۳
  173. سوریه: داستان یک جنگ بی‌بی‌سی فارسی، ۲۲ آبان ۱۳۹۳
  174. آتش‌بس در سوریه رسماً آغاز شد خبرگزاری فارس
  175. بوگدانف: آمریکا و روسیه درباره سازوکار نقض آتش‌بس در سوریه به توافق رسیدند خبرگزاری تسنیم
  176. توافقنامه آتش‌بس سراسری سوریه بین دولت اسد و مخالفان مسلح امضا شد بی‌بی‌سی فارسی
  177. جبهه فتح شام توافق آتش‌بس سوریه را محکوم کرد، بی‌بی سی فارسی
  178. https://ir.voanews.com/persiannews/syria-iran-0
  179. صدای آمریکا، دیدبان حقوق بشر سوریه: هفت سال جنگ، ۵۱۱ هزار کشته در سوریه https://ir.voanews.com/persiannewsworld/syria-war-3
  180. آمار وحشتناک.. بیش از نیم میلیون نفر طی 7 سال در سوریه کشته شدند https://farsi.alarabiya.net/fa/middle-east/2018/03/12/آمار-وحشتناک-بیش-از-نیم-میلیون-نفر-طی-7-سال-در-سوریه-کشته-شدند
  181. بیش از نیم میلیون کشته از آغاز بحران هفت ساله در سوریه https://www.yjc.ir/fa/news/6470074/بیش-از-نیم-میلیون-کشته-از-آغاز-بحران-هفت-ساله-در-سوریه
  182. https://radis.org/چشم-انداز-بروز-جنگ-بین-جمهوری-اسلامی-با/
  183. UN says deaths in Syria unrest exceed 5,000 - Middle East - Al Jazeera English
  184. بان کی مون: در سوریه به کودکان پیش از کشته شدن تجاوز می‌شود
  185. بان کی مون: در سوریه به کودکان پیش از کشته شدن تجاوز می‌شود |. : سحام نیوز:
  186. سازمان ملل در حمایت از مردم سوریه 'شکست خورده‌است' بی‌بی‌سی فارسی، ۲۱ اسفند ۱۳۹۳
  187. شمار قربانیان جنگ داخلی سوریه از ۱۲۰ هزار تن گذشت دویچه‌وله فارسی
  188. سوریه دچار 'بزرگترین شرایط اضطراری انسانی در دوره معاصر' است بی‌بی‌سی فارسی
  189. https://diary.thesyriacampaign.org/whats-happening-to-civilians-in-syria/
  190. ناپدید شدگان جنگ سوریه بی‌بی‌سی فارس، ۲۱ آبان ۱۳۹۳
  191. سازمان ملل: ۷۰ هزار سوری در ۲۴ ساعت به ترکیه پناه بردند دویچه‌وله فارسی
  192. "پ ک ک" کردها را به نبرد علیه "دولت اسلامی" فراخواند دویچه‌وله فارسی
  193. ترکیه دوباره مرزهای سوریه را می‌بندد بی‌بی‌سی فارسی

پیوند به بیرون
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به جنگ داخلی سوریه در ویکی‌گفتاورد موجود است.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ جنگ داخلی سوریه موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.