کودتای ۱۹۶۳ (سوریه)

در سال ۱۹۶۲ شاخه نظامی حزب بعث سوریه شروع به برنامه‌ریزی برای به دست آوردن قدرت به واسطه کودتای نظامی کرد. بدین ترتیب کمیته نظامی بعث تصمیم گرفت که با تصرف دو پایگاه نظامی مهم الکسوه و قطنا، دانشکده افسری حمص و ایستگاه رادیویی دمشق این کودتا را عملیاتی کنند.[16]

به منظور موفقیت‌آمیز بودن کودتا کمیته باید با تعدادی از فرماندهان ارتش سوریه توافق می‌کرد. با فروپاشی جمهوری متحد عربی بسیاری از فرماندهان ارتش سوریه اخراج یا مناطق دور افتاده تبعید شده بودند این موضوع زمینه را برای متحد شدن این فرماندهان با کمیته نظامی بعث و تلاش برای ساقط کردن نظام را هموار تر می‌کرد. در آن دوران فرماندهان ارتش سوریه به پنج جناح تقسیم می‌شدند که عبارت بودند از جناح دمشقی که طرفداران قیومیت فرانسه بودند، طرفداران اکرم حورانی، ناصرگرایان، بعثی‌ها و دستهٔ مستقل‌ها.[17] جناح دمشقی‌ها که از ناظم قدسی حمایت می‌کردند رقیب اصلی کمیته بودند همچنین جناح حامیان حورانی نیز به دلیل مخالفت با عقاید پان‌عربیسم دشمن کمیته به‌شمار می‌رفتند. در سمت دیگر ناصری گرایان با تشویق جمال عبدالناصر به منظور تأسیس مجدد جمهوری متحد عربی با حزب بعث متحد شدند. اتحاد ناصری گرایان و بعثی‌ها به آن‌ها کمک کرد تا به صورت مخفیانه با سرهنگ رشید القطینی، فرمانده بخش اطلاعات ارتش، و سرهنگ محمد السوفی، فرمانده لشکر حمص، ارتباط برقرار کنند.[18] همچنین سرهنگ زیاد الحریری که از دسته مستقلان بود و سابقه ایستادگی در برابر اسرائیلی‌ها را نیز داشت به دلیل این که توسط خالد العظیم، نخست‌وزیر وقت، تحدید به برکناری شده بود به دستهی کودتاگران پیوست.[19]

میشل عفلق و صالح جدید اندکی پس از پیروزی کودتا. صالح جدید نقش به سزایی در طراحی کودتا داشت.

۸ فوریه ۱۹۶۳ حزب بعث عراق به رهبری علی صالح السعدی با ترور عبدالکریم قاسم در این کشور به قدرت رسید.[20] شاخه عراقی حزب برخلاف شاخه سوری علاوه بر نظامیان از حمایت قشر متوسط جامعه نیز برخوردار بود. با وجود این که میشل عفلق، رئیس بخش عوام حزب، با کودتا مخالف بود ولی به دلیل زیاد بودن شمار طرفداران کودتا این عملیات در ۷ مارس اجرا شد. در آن روز سازمان اطلاعات سوریه نقشه و محل اجرای کودتا آگاه شده بود حافظ اسد که در آن دوران از فرماندهان کمیته نظامی بود از این موضوع اطلاع یافته بود و بدین ترتیب عملیات را به روز بعد موکول کرد.[21]

شب ۸ مارس ۱۹۶۳ تانک‌ها و واحدهای پایبند به کودتا به سمت دمشق شروع به پیشروی کردند. این واحدها از دو گردان تشکیل شده بودند گردان اول که توسط زیاد الحریری هدایت می‌شد و در مرز سوریه و اسرائیل مستقر بود و گردان دیگر که توسط بعثی‌ها در شهر سویدا سازماندهی شده بود. بدین ترتیب نیروهای کودتا در مسیر پیشروی خود به سمت دمشق تیپ زرهی شماره ۷۰ مستقر در الکسوه را که قصد متوقف کردن آن‌ها را داشت طی حرکتی گازانبری ساقط کردند. نیروهای کودتا به واسطه توافقی که با فرمانده نظامی قطنا، منطقه ای واقع در جنوب غربی دمشق، کرده بودند بدون درگیری وارد این منطقه شدند.[21] با تصرف الکسوه و قطنا گردان الحریری وارد دمشق شد و کنترل مناطق استراتژیکی همچون مرکز پست شهر را در دست گرفت.[22] سروان سالم حاطوم، از فرماندهان حزب، هم ایستگاه رادیو را تصرف کرد. مقرفرماندهی وزارت دفاع سوریه نیز بدون هیچ مقاومتی سقوط کرد و ژنرال ظهیرالدین که فرماندهی کل قوا را برعهده داشت دستگیر شد. القدسی و حورانی نیز به سادگی توسط نیروهای کودتا ردیابی و دستگیر شدند.[22]

حافظ اسد در لباس نظامی

گروه کوچکی که توسط حافظ اسد فرماندهی می‌شد در پایگاه هوایی الضمیر واقع در ۴۰ کیلومتری شمال شرقی دمشق با نیروهای ارتش سوریه در گیر شدند که این درگیری اصلی‌ترین مقاومتی بود که از جانب نیروهای ارتش سوریه در مقابل کودتاگران به عمل آمد. فرماندهان این پایگاه به بعضی از خلبانان دستور داده بودند که شورشیان را بمباران کنند. بدین ترتیب اسد به همراه تعدادی از سربازان گردان الحریری به سمت این پایگاه حرکت کرد تا عملیات را قبل از طلوع آفتاب متوقف کند. به دلیل این که متوقف کردن تیپ زرهی شماره ۷۰ در الکسوه توسط نیروهای الحریری بیش از اندازه طول کشید نیروهای اسد اندکی از برنامه‌ریزی خود عقب بودند به این دلیل اسد وقتی به الضمیر رسید که خورشید طلوع کرده بود. بنابه گفته اسد وقتی او و نیروهایش به الضمیر رسیدند فرماندهان آن پایگاه حاضر به تسلیم شدن نبودند و او مجبور شد برای تصرف پایگاه با آن‌ها بجنگد که طی این درگیری همه سربازان و فرماندهان حاضر در پایگاه کشته شدند.[22]

صبح ۸ مارس کودتاگران پیروزی خود را در مقرفرماندهی ارتش جشن گرفتند.[22] کودتا عموماً تلفات زیادی در پی نداشت و عموم مردم نسبت به آن بی‌تفاوت بودند. صابر فلحوت، شاعری دروزی که بعد تر «شاعر انقلاب» لقب گرفت شعری در ستاش کودتاگران سرود. فرماندهی نیروهای مسلح بین پنج نفر از فرماندهان کودتا تقسیم شد و حکومت جدیدی به رهبری محمد عمران، صالح جدید و حافظ اسد بنا شد.[23]