روابط ایران و سوریه

تاریخچه روابط ایران و سوریه را می‌توان از سال ۱۹۴۶ برشمرد. زمانی که سوریه به استقلال رسید و ایران بلافاصله این استقلال را پذیرفت و اقدام به تأسیس کنسولگری خود در این کشور نمود. در این دوران با وجود حکومت‌های با دیدگاه‌های متفاوت زمامدار دو کشور، روابط و همکاری‌های مناسبی برقرار بود که ناشی از وجود یک دشمن مشترک به نام رژیم بعث عراق بوده‌است. حمایت ایران از قطعنامه ۳۱۶ شورای امنیت که اسرائیل را وادار می‌کرد ۵ افسر سوری را که در خاک لبنان به اسارت گرفته بود آزاد کند و سفر چهار روزه حافظ اسد به تهران در دی ۱۳۵۴ و امضای توافقنامه‌های همکاری در خلال آن سفر، نمونه‌ای از روابط قابل توجه طرفین بود.[7]

با آغاز نهضت روح‌الله خمینی و شروع مبارزه علیه حکومت پهلوی، حافظ اسد رئیس‌جمهور سوریه از مخالفین شاه حمایت کرد. او با جناح‌های مخالف ایرانی از طریق سید موسی صدر، مصطفی چمران و بسیاری دیگر از مبارزین ایرانی ارتباطاتی برقرار کرد و آموزش نیروهای مبارز را در کشورش بر عهده گرفت. حافظ اسد پس از تبعید خمینی به پاریس، به تمام سفارت‌های خود در خارج از کشور به خصوص پاریس دستور داد از هیچ کمکی به مخالفان شاه دریغ نکنند.[8]

بعد از انقلاب اسلامی ایران و پایه‌ریزی حکومت جمهوری اسلامی ایران در ایران، مناسبات سیاسی دو کشور تغییر کرد و روابط استراتژیک مستحکمی به وجود آمد. از این زمان به بعد بود که با وجود ادامه حیات دشمن مشترک بعثی در کشور عراق، رهبران دو کشور دشمن مشترک دیگری را مد نظر قرار دادند که به مراتب خطرناک‌تر بود و آن اسرائیل بود. سوریه یکی از کشورهایی است که در خط مقدم مقابله با اسرائیل قرار دارد و تقویت این کشور از جانب ایران می‌تواند در آینده منازعات اعراب و اسرائیل تأثیرگذار باشد؛ و این یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های ایران در ارائه مشوق‌های اقتصادی قابل توجه به این کشور می‌باشد.[9]

دو کشور روابط گرم و حمایت از گروه‌های اسلامگرا نظیر حماس و حزب‌الله را در پیش گرفتند و بعد از اعمال فشارهای آمریکا به دمشق و تشدید کشمکش میان آمریکا و ایران، این دو کشور اعلام کردند که با هم متحد شده و یک جناح مشترک را در برابر تهدیدهای خارجی تشکیل خواهند داد.[10]

در زمان جنگ ایران و عراق سوریه به دلیل اختلاف نظرهای شدیدی که با حکومت صدام حسین داشت همواره از ایران پشتیبانی و حمایت می‌کرد و ایران نیز در عوض امتیازهای تجاری و اقتصادی قابل توجهی به سوریه اعطا می‌کرد که از آن جمله می‌توان به صادرات یک میلیارد دلار نفت خام رایگان به سوریه (در مقابل مسدود کردن مسیر صادرات نفت عراق از خاک سوریه) اشاره کرد. سوریه نیز در عوض اجازه استقرار نیروی سپاه پاسداران در خاک خود و نزدیکی مرز لبنان را صادر کرد تا از این طریق حزب‌الله لبنان مستقیماً از جانب ایران اشاره شود.[11]

سوریه، حمایت از جمهوری اسلامی ایران را باعث تقویت بنیه روحی و نظامی خود در برابر اسرائیل و مسائل داخلی لبنان و مبارزه علیه حضور بیگانه در این کشور می‌دانست. مهم‌ترین کمک سوریه در جنگ، حمایت‌های سیاسی آن‌ها از ایران بود، چرا که موضع‌گیری‌های سوریه در کنفرانس کشورهای عربی مانع از شکل‌گیری جبهه متحد کشورهای عرب علیه جمهوری اسلامی ایران شد. این در حالی بود که صدام تلاش داشت تا جنگ با ایران را جنگ عرب – عجم جلوه دهد. سوریه هیئتی از افسران سوری را به کشورهای بلوک شرق فرستاد تا تسلیحاتی را از این کشورها خریداری کند. این تسلیحات مستقیماً در اختیار ایران قرار گرفت تا تحریم‌های تسلیحاتی ایران دور زده شود. این کشور بخشی از فرودگاه بین‌المللی دمشق را به جمهوری اسلامی ایران اختصاص داد. دمشق حتی به حسن تهرانی مقدم و تیم ۵۰ نفره سپاه پاسداران انقلاب اسلامی آموزش موشک داد. این آموزش‌ها اولین جرقه‌های دانش موشک بومی در ایران بود. از آنجایی که تیم ایرانی به دستور مستقیم حافظ اسد رئیس‌جمهور وقت سوریه در مهم‌ترین پادگان موشکی این کشور استقرار یافته بود، تیم ایرانی از هر فرصتی برای آموزش بهره می‌برد به نحوی که اعضا بدون اینکه کسی مانع آن‌ها شود، به زاغه‌های مهمات، انبارهای موشکی و . .. سرکشی می‌کردند تا از نحوه نگهداری موشک‌ها هم آگاه شوند.

دمشق برای حمایت کامل از ایران، اطلاعات پایگاه‌های نظامیِ نیروهای عراقی و همچنین سلاح‌های روسی که عراق از آن‌ها استفاده می‌کرد را به تهران داد و همین اطلاعات نقش بسیار مهمی در پیروزی‌های ایران در مقابل تهاجم صدام داشت.[8]

رئیس‌جمهوران سوریه و ايران، حافظ اسد و هاشمی رفسنجانی در دیدار با علی خامنه‌ای؛ ۱ اوت ۱۹۹۷/ ۱۰ مرداد ۱۳۷۶، تهران.

پس از پایان جنگ سرد روابط ایران و سوریه به سردی گرایید ولی با تلاش مجدد ایران مناسبات دیپلماتیک به حالت عادی بازگشت.[12] در تابستان ۱۳۸۷ مقامات اسرائیل مدعی شدند که سوریه موافقت کرده که در مقابل کمک‌های اقتصادی و نظامی از جانب آمریکا، از استمرار روابط فعلی با ایران دست بردارد.[13] این درحالیست که بشار اسد ارسال چنین درخواستی از جانب آمریکا را خنده‌دار خواند و اعلام کرد تمایل ندارد دیگر کشورها در روابط دو جانبه تهران-دمشق مداخله کنند.[14] وی بهبود روابط اقتصادی با آمریکا استقبال کرد اما اعلام کرد در ازای آن مایل نیست از روابط نزدیک خود با ایران چشم‌پوشی کند زیرا جمهوری اسلامی را متحد خود می‌داند.[15]

بشار اسد تا سال ۱۳۹۰ هشت بار به ایران سفر کرده بود و با مقامات ایرانی ملاقات داشت.[16] در اسفند ۱۳۸۷ بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه حمایت خود از امارات را پیرامون مواضع آن کشور علیه جزایر سه‌گانه ایران اعلام کرد.[17] وی همچنین از برنامه هسته‌ای ایران دفاع نموده و اعلام کرده ایران حق دارد بر اساس قوانین بین‌المللی از انرژی هسته‌ای مسالمت‌آمیز استفاده کند.[18]

ایران در طول جنگ داخلی سوریه، از اصلی‌ترین حامیان حکومت بشار اسد محسوب می‌شد که این امر، مورد اذعان و تایید بشار اسد نیز قرار گرفته‌است.[19]