روابط ایران و تاجیکستان
روابط ایران و تاجیکستان در مورد روابط دوجانبه بین ایران و تاجیکستان است. بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی دو کشور از روابط نزدیکی بهره برده‌اند.
 |
|
 تاجیکستان |
 ایران |
|---|---|
تاجیکستان به عنوان یک کشور مسلمان و فارسی‌زبان ارتباطات فرهنگی، اجتماعی، و سیاسی وسیعی با ایران دارد.
تاریخچه
تاریخ روابط دو کشور را به حدود سال ۱۳۷۰ هجری خورشیدی، یعنی زمان فروپاشی جماهیر متحد شوروی و استقلال و تشکیل کشور تاجیکستان رساند. البته این ارتباطات را می‌توان به ۲ تا ۳ هزار سال پیش و بین سرزمین‌های پارس و تاجیکان نیز رساند. تا حدود ۳۰۰ سال پیش مناطق تاجیکستان و ایران به همراه سرزمین‌هایی دیگر کشور واحدی را تشکیل می‌دادند. در واقع در تاریخ سلسله‌های پادشاهی بسیار زیادی، این منطقه سرزمین واحدی بوده‌است. تاجیکستان جزئی از ایران بوده‌است.
استقلال تاجیکستان
ایران نخستین کشوری بود که اقدام به تأسیس سفارتخانه در دوشنبه نمود. همچنین از نخستین کشورهایی بود که در سال ۱۹۹۱ به صورت دیپلماتیک استقلال کشور تازه‌تأسیس تاجیکستان را به رسمیت شناخت. ایران پشتیبانی دیپلماتیک کرده و مساجد جدید در تاجیکستان ساخت. به دلیل احیای فرهنگ ایرانی در داخل تاجیکستان، ایران به تبادلات فرهنگی از طریق کنفرانس‌ها، رسانه‌ها و جشنواره‌های فیلم کمک کرد. برنامه‌های تلویزیون، مجلات و کتاب‌های ایرانی به صورت افزایش یابنده‌ای در تاجیکستان عام می‌شوند.
ولی علی‌رغم موارد مشترک زیادی که دو کشور دارند، به‌هرحال اختلافات گسترده‌ای نیز وجود دارد. دولت مابعد دوران کمونیسم در تاجیکستان سکولار است در حالی‌که حکومت ایران اسلامی است. فراتر از این ایران به‌طور عمده ملتی شیعه است در حالی‌که تاجیکستان اهل سنت است. شخصیت‌های رهبری‌کنندهٔ جنبش‌های اسلامی رقیب در تاجیکستان اعلام کرده‌اند که ایران به عنوان نمونه‌ای نیست که برای هرگونه دولت اسلامی که آن‌ها برای تاجیکستان تبلیغ می‌کنند مورد استفاده قرار بگیرد.
جنگ داخلی تاجیکستان
در خلال جنگ داخلی در تاجیکستان، ایران پیشنهاد وساطت بین دو طرف داد، اما این تلاش‌ها منجر به هیچ مذاکره‌ای نشد.
قتل‌های زنجیره‌ای دههٔ ۹۰
شماری از چهره‌های سیاسی و روشنفکران منتقد در تاجیکستان در سال‌های دههٔ ۹۰ میلادی به قتل رسیدند. شماری از این شخصیت‌ها عبارت بودند از: رئیس پیشین پارلمان صفرعلی کنجه‌یف، دانشمندان سرشناس محمد عاصمی، منهاج غلامف و یوسف اسحاقی، روزنامه‌نگار و سیاستمدار معروف آته‌خان لطیفی، نویسنده سیف رحیم‌زاد، مفتی سابق تاجیکستان فتح‌الله خان شریف‌زاده.[1]
تاجیکستان در ۸ اوت ۲۰۱۷ برای نخستین بار ایران را متهم به قتل‌های زنجیره‌ای شخصیت‌های سرشناس این کشور از جمله صفرعلی کنجه‌یف رئیس پیشین پارلمان تاجیک طی جنگ داخلی این کشور آسیای مرکزی در سال‌های ۱۹۹۰ کرد. وزارت کشور تاجیکستان مدعی شد که تهران علاقه‌مند دامن زدن به جنگ داخلی تاجیکستان بود و ایران تأمین کمک‌های مالی به حزب اسلامی تاجیک را به عهده داشت و شبه‌نظامیان آن را در خاک ایران آموزش می‌داد.[2][1]بنا به گفتهٔ وزارت کشور تاجیکستان «کمک‌های مالی ایران و دستورهای آن برای انجام ترورها از طریق عبدالحلیم نظرزاده معروف به «حاجی حلیم» که معاون پیشین وزیر دفاع و یکی از فرماندهان حزب اسلامی در دههٔ ۱۹۹۰ بود انجام می‌گرفت. نظرزاده در نوامبر ۲۰۱۵ در جریان یک عملیات ضد کودتا در نزدیکی دوشنبه پایتخت تاجیکستان کشته شد. وی خودش را یک جنگجوی پیشین حزب اسلامی معرفی می‌کرد و در سال ۱۹۹۵ به ایران رفته و همراه با ۲۰۰ نفر دیگر از اتباع تاجیک آموزش‌های تخریب در شهر قم دریافت کرده بود و در سال ۱۹۹۷ با داشتن دستورالعمل‌های روشن برای کشتن شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی به تاجیکستان برگشت.» دادگاه عالی تاجیکستان حزب اسلامی را یک گروه تروریستی اعلام کرده‌است.[2][3]
سفارت ایران در تاجیکستان در این رابطه بیانیه‌ای صادر کرد و اتهام دست‌داشتن در قتل‌های زنجیره‌ای تاجیکستان که توسط وزارت کشور این کشور اعلام شده بود را تکذیب کرد.[1][3]
پس از جنگ
در سال ۱۹۹۵ تاجیکستان نخستین سفارت خود در تهران را گشود. روابط از آن زمان گسترش یافته، در حالی‌که دو کشور در زمینهٔ انرژی همکاری‌هایی دارند و مقامات هر دو کشور از روابط قوی‌تر حمایت کرده‌اند.
به گفتهٔ احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور وقت ایران «ایران و تاجیکستان یک روح در دو بدن هستند». او همچنین اضافه کرده بود که هیچ محدودیتی در گسترش روابط دو کشور وجود ندارد و اینکه «ما احساس نمی‌کنیم که با مشترکات زیادی که دو کشور ما دارند ما مهمانان غیر ایرانی نزد خودمان داریم».
در ۱۲ فوریهٔ ۲۰۱۱ مصادف با ۲۳ بهمن ۱۳۸۹، وزیر خارجهٔ تاجیکستان همراه خان ظریفی در مراسم جشنی که بمناسبت سالگرد انقلاب اسلامی ایران در دوشنبه برگزار می‌شد اعلام کرد: «امروز جامعهٔ تاجیک شاهد فعالیت‌های جمهوری اسلامی ایران و نقش آن در پیشرفت و گسترش اقتصاد تاجیکستان هستند». ظریفی به پروژه‌هایی مانند نیروگاه سنگ‌توده ۲ و تونل استقلال و تونل ایستکلول به عنوان نمونه نقش ایران در اقتصاد تاجیکستان اشاره کرد.
سردی روابط دوجانبه
روابط ایران و تاجیکستان از دسامبر ۲۰۱۵ رو به تیرگی گذاشت. این تغییر روابط پس از آن بود که رهبر مخالفان محیی‌الدین کبیری که متهم به تروریسم در تاجیکستان بود به کنفرانسی تحت نام جنبش مذهبی اسلامی که در ۲۷ تا ۲۹ دسامبر ۲۰۱۵ (۶ تا ۸ دی ۱۳۹۴) در تهران برگزار می‌شد دعوت شده بود و در آنجا توسط علی خامنه‌ای به گرمی مورد استقبال قرار گرفت. تاجیکستان بلافاصله یک یادداشت اعتراضی به ایران تسلیم کرد. وزارت خارجهٔ تاجیکستان سفیر ایران در دوشنبه را احضار کرد تا ابراز تأسف خود را از این اقدام اعلام کند و رئیس علمای تاجیکستان این دعوت از محیی الدین کبیری را «تشویق تروریزم» خواند.[1][3]
در سال ۲۰۱۶ (۱۳۹۵ خورشیدی) توافقنامه‌ای بین سه کشور ایران، افغانستان و تاجیکستان به عنوان کشورهای فارسی‌زبان منطقه به امضا رسید ولی در همین سال روابط میان دو کشور از زمانی‌که تاجیکستان در سال ۱۹۹۱ استقلال بدست آورد، به پائین‌ترین سطح رسید. پس از آن دولت تاجیکستان فعالیت‌های کمیتهٔ امداد و رایزنی فرهنگی ایران در شهر دوشنبه را متوقف کرد.[4]
پس از حملهٔ ایران به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد و به آتش کشیدن آن‌ها، رئیس‌جمهور تاجیکستان امامعلی رحمان به ریاض سفر کرد و حمله به سفارت را محکوم کرد که در آن زمان، ایران این حرکت تاجیکستان را به عنوان علائم سردی روابط تلقی کرد.[5]
در ژوئیهٔ ۲۰۱۷ تاجیکستان رایزن فرهنگی ایران در شهر خجند را بست. کار این مرکز فرهنگی چاپ کتاب و مقالات مذهبی برای اشاعهٔ مذهب شیعه بوده‌است. افزون بر آن یک مرکز فرهنگی دیگر ایران در شهر خجند را که در پوش مرکز بازرگانی کار می‌کرد را نیز بست.[6]
در ماه مارس ۲۰۱۷ سفیر تاجیکستان در ایران، نعمت‌الله امام‌زاده، با علاءالدین بروجردی رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران دیدار کرد و در این دیدار ایران تلاش کرد که تیرگی روابط را کمتر کرده و زمینهٔ سفر ظریف به این کشور را آماده‌سازی کند.[7]
در ماه آوریل ۲۰۱۷ وزیر امور خارجهٔ ایران، محمد جواد ظریف برای یک سفر کاری ۴ روزه به کشورهای آسیای میانه و قفقاز رفت، در این سفر ظریف از کشورهای قرقیزستان و گرجستان و ترکمنستان دیدار کرد ولی به تاجیکسان نرفت که نشان از سردی روابط دو کشور است. دلیل اصلی این سردی روابط حمایت ایران از حزب نهضت اسلامی بود که دولت تاجیکستان به ایران به صورت رسمی اعتراض کرده بود.[8] تاجیکستان بعد از بستن مراکز حزب نهضت اسلامی در این کشور، ایران را عامل اصلی بی‌ثباتی و درگیری‌های مذهبی در این کشور دانست و اقدامات متقابل زیر را انجام داد:[9]
- متهم کردن ایران به حمایت از تروریسم و افزایش آن در تاجیکستان
- متهم کردن ایران در کمک به مخالفان مسلح و اپوزیسیون این کشور
- تعطیلی مراکز فرهنگی حکومت ایران در تاجیکستان منجمله نمایندگی کمیتهٔ امداد خمینی
- تلاش برای تعطیلی رایزنی فرهنگی ایران در این کشور
- احضار سفیر جمهوری اسلامی ایران به دلیل حمایت از تروریسم
- لغو اعطای تسهیلات فرودگاهی به مسافران ایرانی
- نزدیکی به عربستان سعودی و امضا قرارداد امنیتی با این کشور
در ژوئیهٔ ۲۰۱۷ دولت تاجیکستان در یک اقدام جدید، نشر و چاپ و توزیع کتاب‌های مربوط به خمینی و سایر روحانیون ایرانی را در این کشور ممنوع اعلام کرد.[10]
محمد جواد ظریف روز چهارشنبه ۸ نوامبر ۲۰۱۷ به دعوت رسمی مقامات تاجیکستان به این کشور سفر کرد و با همتای خود سراج الدین اصل اف و رئیس‌جمهور تاجیکستان امامعلی رحمان ملاقات کرد. در این دیدار پیرامون موضوعات امنیتی منطقه، مقابله با تروریسم و گسترش همکاری دوجانبه رایزنی کردند. وزیر خارجهٔ ایران در سفر به دوشنبه ساختمان جدید سفارت ایران را هم افتتاح کرد.[11]
عدم پذیرش عضویت ایران در شانگهای
بنا به گزارش‌های منتشر شده در آوریل ۲۰۱۷ یکی از دلایل اصلی که سازمان همکاری شانگهای عضویت دولت ایران را نپذیرفته‌است، مخالفت دولت تاجیکستان است.[12]
تجارت میان دو کشور
همچنان‌که در سال ۲۰۱۱ تجارت میان دو کشور در تراز بالا بوده‌است، ایران دومین سرمایه‌گذاری بزرگ در تاجیکستان را بعد از چین دارا است. یکی از جاذبه‌های تاجیکستان، برای ایران، منابع غنی اورانیوم این کشور است که بین ۱۴ تا ۴۰ درصد ذخایر اورانیوم جهان را تشکیل می‌دهد، با توجه به فعالیت‌های هسته‌ای ایران که اولویت سیاست خارجی ایران بود، ایران به همکاری با تاجیکستان اهمیت زیادی می‌داد.[9]
پروژه‌های زیرساختاری، انرژی و دورنما
پروژه‌های ایران در تاجیکستان
- تونل استقلال
- نیروگاه هیدروالکتریک (آبی برقی) سنگ توده-۲
- نیروگاه هیدروالکتریک (آبی برقی) شوراآباد
- تونل استقلال
- سد راغون بر روی رودخانهٔ وخش
جاده‌ها
- بازسازی راه ابریشم در غالب اتوبان‌هایی که چین را به تاجیکستان، افغانستان و ایران متصل می‌کند، در مرکز توجه دو کشور قرار دارد.
کارخانهٔ سیمان‌سازی ختلان
در سال ۲۰۱۱ سفیر ایران در تاجیکستان، علی‌اصغر شعردوست طرح ایران برای ساخت کارخانهٔ سیمان‌سازی ۵۰۰ میلیون دلاری در ولایت ختلان تاجیکستان اعلام کرد.
کانال تلویزیونی مشترک
قرار است کانال تلویزیونی مشترک راه‌اندازی شده و برای ایران، افغانستان و تاجیکستان برنامه پخش کند.
مقالات مرتبط
- فهرست نمایندگی دیپلماتیک در تاجیکستان
منابع
- «ایران اتهام دست‌داشتن در قتل‌های زنجیره‌ای تاجیکستان را تکذیب کرد».
- «Tajikistan Accuses Iran Of Involvement In Killings».
- «اتهام دست داشتن حکومت ایران در قتل‌های دهه ۹۰ در تاجیکستان».
- «تاجیکستان در سالی که گذشت: 'دوری از ایران و نزدیکی با ازبکستان'».
- «آیا روابط ایران و تاجیکستان سرد شده‌است؟».
- «تبعات خوش‌خدمتی تاجیکستان علیه ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ نوامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۱۷.
- «روابط «ایران و تاجیکستان» راهبردی است».
- «چرا ظریف به تاجیکستان نرفت؟».
- «روابط ایران-تاجیکستان پس از مرگ کریم‌اف».
- «شدت‌گیری اقدامات ضدایرانی دولت تاجیکستان: تعطیلی مرکز فرهنگی ایران و ممنوعیت فروش آثار امام خمینی».
- (www.dw.com)، Deutsche Welle. «سفر ظریف به تاجیکستان با چشم‌انداز بهبود مناسبات دو کشور | NRS-Import | DW | 08.11.2017». دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۱۱-۱۴.
- «سردی روابط ایران و تاجیکستان».
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Iran–Tajikistan relations». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۱۷.
 |
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به روابط ایران و تاجیکستان در ویکی‌گفتاورد موجود است. |
| آفریقا |  | ||
|---|---|---|---|
| آمریکا |
| ||
| آسیا | اسرائیل • افغانستان (روابط تجاری) • پاکستان • تاجیکستان • ترکمنستان • ازبکستان • تایلند • ترکیه • چین • مالزی • ژاپن • کره شمالی • هند • قزاقستان • کره جنوبی • اندونزی • تایوان • ویتنام
| ||
| اروپا |
| ||
| اقیانوسیه | |||
| پیشین | |||
| نهادهای مرتبط | |||
| جستارهای وابسته | جنگ نیابتی ایران و اسرائیل • ایرانیان مقیم خارج • خارجیان مقیم ایران • فهرست وزیران امور خارجه ایران | ||
| آمریکا |  | |
|---|---|---|
| آسیا | ||
| اروپا | ||
| نمایندگی‌های دیپلماتیک | ||