روابط ایران و ژاپن

روابط ایران و ژاپن (به ژاپنی: 日本とイランの関係) گذشته از سوابق تاریخی، با بستن یک قرارداد دوستی در سال ۱۳۰۸ (خورشیدی) به صورت رسمی برقرار شد. در روابط ایران و ژاپن از آغاز تا به امروز، همواره از دید اقتصادی، دارای اهمیت ویژه بوده‌است. از یک طرف ژاپن به نفت خام و بازار ایران نیاز دارد و از طرف دیگر ایران نیز ژاپن را همواره بازار عمدهٔ برای فروش نفت و تأمین کالاهای صنعتی و فناوری قلمداد نموده‌است. پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، حجم مبادلات تجاری بین دو کشور، گسترش چشمگیری یافت و در سال ۲۰۰۶ به مرز ۳٫۱۲ میلیارد دلار آمریکا رسید.

ایران و ژاپن (روابط)

ژاپن
ایران

در ژوئن ۲۰۱۹ شینزو آبه نخست‌وزیر ژاپن تحت عنوان نخستین سفر نخست‌وزیر این کشور پس از انقلاب به ایران، به تهران سفر کرد.

جهان باستان
LACQUERED EWER Shosoin
Ermakov, Dimitri (1846-1916). A Persian official (Georgian National Museum)

کشورهای شرق آسیا در دوران باستان، تحت تأثیر فرهنگ ایرانی بودند و به مانند کره و چین، ژاپن نیز از فرهنگ ایران تأثیر پذیرفته‌است. در دهه ۱۹۶۰ (میلادی) تکه چوبی - پیش از ورود کاغذ به ژاپن، آنها از چوب برای نوشتن استفاده می‌کردند - در ژاپن پیدا شد که بر روی آن نام چند دیپلمات ایرانی نوشته شده بود. همچنین تعداد زیادی سکه ایرانی از زمان خسرو پرویز در ژاپن پیدا شده‌است که نشان از روابط تجاری این دو کشور دارد.

ابریشم پیدا شده در ژاپن به تقلید از هنر ایرانی. نشان دادن یک سوار درحال شکار مرسوم‌ترین طرح در هنر شاهنشاهی ساسانی است.

بر اساس پژوهش‌های جدید بودا از خاندان پادشاهی هخامنشی بوده‌است که بدلایلی بسوی خراسان عزیمت نموده و بامیان از مراکز اولیه بودایی گرایی است. آیکون خورشید که به‌صورت گلی ۱۲ برگ یا ۱۶ برگ در نمادهای ایرانی وجود داشته‌است به نمادهای بودایی نیز تبدیل شده‌است. کهن‌ترین دستنوشته پارسی ژاپن به حدود ۸۰۰ سال قبل برمی گردد که توسط ناخدایی ایرانی بنام خلیفه در بندر چین برای یک راهب بودایی ژاپنی نوشته شده‌است. (مجله دریای پارس) تأثیر ایران بر ژاپن در سده ۶ (میلادی) و آغاز سده ۷ (میلادی) به اوج خود رسید. در این دوران، ابریشم ایرانی در جهان بسیار پرطرفدار بود و مهم‌ترین تأثیر ایران بر ژاپن در این دوره نیز به تجارت ابریشم باز می‌شود. ابریشم پیدا شده از سده ۸ (میلادی) در ژاپن، نشان می‌دهد که تأثیر فرهنگی ایران بر این کشور تا دستکم یک سده پس از سقوط ایران به دست مسلمانان، زنده مانده‌است.[1][2][3][4]

پیشینه روابط سیاسی

قاجاریان

ناصرالدین‌شاه قاجار در دومین سفر خود به اروپا در ۱۲۵۷ (خورشیدی)، ۱۸۷۸ (میلادی) در سن پترزبورگ با انوموتو تاکه‌آکی، سفیر ژاپن دیدار و درخواست برقراری روابط دیپلماتیک را مطرح کرد. او می‌خواست با گسترش روابط دیپلماتیک با کشورهای مختلف از نفوذ سیاسی و اقتصادی امپراتوری روسیه و امپراتوری بریتانیا بر ایران بکاهد.[5]

اما دید ژاپنی‌ها این بود که کشورهای اسلامی از پیشرفت در علم و فناوری عقب مانده‌اند و کمک چندانی به پیشرفت کشورشان ندارند. اما می‌توانند برای کالاهای ژاپنی بازار خوبی باشند؛ بنابراین وزارت امور خارجه ژاپن در آوریل ۱۸۸۰ به یوشیدا ماساهارو (که دیپلماتی جوان و تحصیل کرده بود) مأموریت داد به ایران و امپراتوری عثمانی سفر کند و راه‌های برقراری رابطه بازرگانی با این دو کشور اسلامی را بررسی کند. در تابستان ۱۲۵۹ (خورشیدی)-۱۸۸۰ (میلادی) او به همراه ستاد ارتش ژاپن و پنج بازرگان با یک کشتی جنگی تندرو در ۴۵ روز از ژاپن به بوشهر رسید. او و هیئت همراهش ۴۵ روز دیگر را برای رسیدن به تهران سپری کردند و سر راه خود از شیراز و اصفهان هم دیدن کردند. برگردان آنها یک هندی آشنا به زبان فارسی بود. ناصرالدین شاه هیئت دیپلماتیک ژاپن را در ۶ مهر ۱۲۵۹–۲۷ سپتامبر ۱۸۸۰ به حضور پذیرفت. اسناد وزارت خارجه ژاپن نشان می‌دهند که دیدار ناصرالدین شاه با نمایندگان ژاپن، بیش از حد انتظار، طول کشید.[5]

یوشیدا ماساهارو شش ماه در ایران اقامت داشت و پس از امضای یک توافقنامه تجاری با راهی عثمانی شد. او در این مدت از با آداب و وضعیت زندگی مردم ایران آشنا شد. او نوشت: جاده‌های ایران ناهموار و خراب‌اند، راهزنان بر جاده‌ها تسلط دارند، از امنیت خبری نیست، کاروان‌سراها وضعیت مناسبی ندارند، حکومت به ساخت کشور و رفاه مردم بی‌توجه است، دولتمردان فاسد اند، دولت از مردم مالیات‌های کلان و ظالمانه می‌گیرد، آب سالم کمیاب است، و ارتش بی‌نظم و ضعیف است. او نتیجه گرفت که خرابی و ناامنی جاده‌ها تجارت با ایران را مشکل و پرخطر می‌کند. از نکته‌های مثبت ایرانیان، او به مهمان‌نوازی، شکوه اصفهان و زیبایی کاخ شاه اشاره کرد. ماساهارو پس از بازگشت از ایران، سفرنامه خود را منتشر کرد. نوبویوشی فوروکاواکه سروان نظامی همراه یوشیدا ماساهارو بود نیز گزارش مشابهی از وضع ایران نوشته‌است.[5]

با اینکه ایران از دید پیشرفت علمی برای ژاپنی‌ها اهمیتی نیافت اما ایران از دید دیگری برای ژاپن مهم شد. هم‌مرز بودن ایران با مرزهای جنوبی امپراتوری روسیه باعث شد در سال‌های پس از سفر یوشیدا به ایران، جاسوس‌های ژاپنی به ایران بروند. نمونه آن، سرهنگ یاسوماسا بود که در ۱۸۹۶ (میلادی) به ایران سفر کرد تا از وضعیت امپراتوری روسیه اطلاعات بدست بیاورد. جاسوسان ژاپنی همچنین دربارهٔ کشت تریاک در ایران و صدور آن به چین هم تحقیق می‌کردند؛ زیرا ژاپن در پی گسترش نفوذ خود در این کشور بود.[5]

دودمان پهلوی
هوهانس ماسحیان
نخستین سفیر ایران در ژاپن

پس از به سلطنت رسیدن رضاشاه دولت ژاپن در سال ۱۳۰۵ نمایندگی بازرگانی در تهران افتتاح و به برقراری روابط سیاسی با ایران ابراز تمایل کرد که با استقبال ایران روبرو شد. در فروردین ۱۳۰۸ دو کشور پیمان‌نامه‌ای امضا کردند که حدود و اساس روابطشان را مشخص می‌کرد و با بستن «عهدنامه مودت» در اردیبهشت ۱۳۰۹ (مه ۱۹۳۰ میلادی) رابطه رسمی دیپلماتیک میان دو کشور برقرار شد.[5] دولت ایران هوهانس خان ماسحیان (مساعدالسلطنه) را به عنوان نخستین وزیر مختار در هفدهم تیر ۱۳۰۹ به ژاپن فرستاد و سفارت ایران در ژاپن گشایش یافت.[6]

در ۲۵ مهر ۱۳۱۸ (هفدهم اکتبر ۱۹۳۹) و آغاز جنگ جهانی دوم در شرایطی که ژاپن متحد آلمان نازی بود، ایران و ژاپن با یکدیگر «پیمان دوستی» بستند. این پیمان که میان شواشی ناکایامازییوسی وزیر مختار ژاپن در تهران و مظفر اعلم (سردار انتصار) وزیر امور خارجه ایران امضا شد در ماده اول خود اعلام می‌کرد: «صلح خلل‌ناپذیر و دوستی حقیقی دائمی بین کشور شاهنشاهی ایران و امپراتوری ژاپن و همچنین بین اتباع‌شان برقرار خواهد بود».[7]

در پی اشغال ایران، در سال ۱۳۲۱ وزیر مختار (سفیر) ایران از توکیو فراخوانده شد و روابط دیپلماتیک با ژاپن که متحد آلمان نازی بود، قطع شد. با فشاری که نیروهای متفقین بر دولت ایران آوردند، ایران مجبور شد در نهم اسفند ۱۳۲۳ رسماً به ژاپن اعلان جنگ کند. البته خصومت و تضاد منافع بین دو کشور وجود نداشت.[5] و عملاً به دلیل فاصله جغرافیایی و اینکه نیروهای ژاپنی هیچگاه به منطقه خلیج فارس حتی نزدیک هم نشدند، جنگی میان دو کشور رخ نداد.

پس از شکست ژاپن در جنگ جهانی دوم، ایران نیز همانند بسیاری از کشورهایی که با ژاپن در حال جنگ بودند، در کنفرانس صلح سانفرانسیسکو شرکت نمود و عهدنامه صلح با ژاپن را امضاء کرد. به دنبال ین اقدام، دوباره، سفارتخانه‌های دو کشور در تهران و توکیو در ۱۰ آبان ۱۳۳۲ (پس از ۹ سال) بازگشایی شد.[8] در هنگام جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران که بریتانیا و آمریکا خرید نفت ایران را تحریم کرده‌بودند ژاپن تنها کشوری بود که اقدام به فرستادن کشتی به ایران برای خرید نفت کرد. این پیشینه خوب در ذهن ایرانیان همچنان مانده‌است.[9] روابط سیاسی ایران و ژاپن از این تاریخ به بعد در حال گسترش بوده‌است.

پس از انقلاب

با پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، ژاپن با اعزام نمایندهٔ ویژه، علاقه‌مندی خود را در زمینه گسترش روابط مجدداً اعلام داشت و در سال‌های گذشته روابط دوستانه و توسعه آن در دستور کار دو کشور بوده‌است.

روابط اقتصادی
سفارت ایران در توکیو

در روابط ایران و ژاپن از بدو تأسیس تا به امروز، همواره جنبه‌های اقتصادی دارای اهمیت ویژهٔ بوده‌است. از یک طرف ژاپن به نفت و بازار ایران نیاز دارد و از طرف دیگر ایران نیز ژاپن را همواره بازار عمدهٔ برای فروش نفت و تأمین کالاهای صنعتی و فناوری قلمداد نموده‌است.

روابط بازرگانی بین دو کشور مخصوصاً از هنگام نخستین مرحله افزایش قیمت نفت خام در سال ۱۹۷۳، افزایش شدیدی نشان می‌دهد. به عنوان مثال در سال ۱۹۶۷، حجم روابط تجاری دو کشور فقط ۸/۶۰۵ میلیون دلار آمریکا بود که ۷۷ میلیون دلار آن مربوط به صادرات ژاپن به ایران و ۸/۵۲۸ میلیون دلار آن به واردات از ایران اختصاص داشت.

در سال ۱۹۷۷، ژاپن کالاهایی به ارزش ۹۳/۱ میلیارد دلار به ایران صادر نمود و متقابلاً ۲۴/۴ میلیارد دلار از ایران واردات داشت که بدین ترتیب، حجم روابط تجاری در مقایسه با سال ۱۹۶۷، یعنی حدوداً ده سال قبل از آن، ۱۰ برابر افزایش یافت.

پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، حجم مبادلات تجاری بین دو کشور، گسترش چشمگیری یافت و در سال ۲۰۰۶ به مرز ۳/۱۲ میلیارد دلار رسید.

روابط رسانه‌ای

در زمان ریاست علی لاریجانی بر سازمان صدا و سیما بین سازمان صدا و سیما و ان‌اچ‌کی، تفاهم‌نامه رسانه‌ای امضا شد.

رادیو ژاپنی

در سال ۱۳۷۵ توسط فربود شکوهی، راه‌اندازی رادیو به زبان ژاپنی به معاونت برون مرزی سازمان صدا و سیما پیشنهاد شد که مورد موافقت قرار گرفت. با تلاش فراوان این پژوهشگر فرهنگ ژاپن در ۳۰ تیر ۱۳۷۸ این رادیو بنیاد گذاشته شد. رادیو ژاپنی با هدف تعامل فرهنگی ایران و ژاپن، آشناسازی مردم ژاپن با ایران و فرهنگ ایرانی و اسلامی و نیز پاسخ به پرسش‌های ژاپنی‌ها از ایران و اسلام راه‌اندازی شده‌است.

مدیران رادیو ژاپنی از آغاز تا کنون:

  • فربود شکوهی (۱۳۷۵ تا ۱۳۷۶)
  • ناصر جلالیان (۱۳۷۶ تا ۱۳۸۲)
  • ولی‌اله قرقانی (۱۳۸۳ تا کنون)

در دومین جشنواره تولیدات اتحادیه رادیو تلویزیون‌های اسلامی در سال ۱۳۹۰ برنامه «از هیروشیما تا سردشت» از رادیو ژاپنی جایزه بهترین مستند رادیویی را دریافت کرد.

وبگاه رادیو ژاپنی

به موازات افزایش پخش رادیویی، رادیو ژاپنی وبگاه خود را نیز به آدرس japanese.irib.ir راه‌اندازی کرد که محتوا و فعالیت این دامنه با گشایش سایت ParsToday تماماً به این سایت منتقل شد. در این وبگاه، به غیر از اخبار گوناگون، محتوای چندرسانه ای منتشر می‌شود. وبگاه رادیو ژاپنی روزانه در چند نوبت بروز رسانی می‌شود. رادیو ژاپنی در شبکه‌های اجتماعی فیس‌بوک، اینستاگرام، توییتر، و یوتیوب نیز فعال است.

دولت حسن روحانی

در تاریخ ۱۸ شهریور ۱۳۹۲ حسن روحانی با ماسا هیکوکومورا فرستاده نخست‌وزیر ژاپن دیدار کرد. موضوع این گفتگو بیشتر تأکید بر حل و فصل امور هسته‌ای در چارچوب مقررات بین‌المللی، استقبال ایران از سرمایه‌گذاری ژاپن در صنایع ایران به ویژه در نفت و گاز، تأکید بر عدم دخالت خارجی به ویژه اقدام نظامی برخلاف مقررات بین‌المللی در دیگر کشورها بود. حسن روحانی روابط ایران با ژاپن را به عنوان یک کشور مهم آسیایی و دوست، مهم ارزیابی کرد و گفت: جمهوری اسلامی ایران مطمئن است که ژاپن به عنوان یک کشور بزرگ صنعتی و قدرتمند در آسیا نخواهد گذاشت که کشورهای ثالث در روابط تهران – توکیو خدشه‌ای وارد کنند.[10]

سفر شینزو آبه به ایران
دیدار آبه با علی خامنه‌ای

سفر شینزو آبه به ایران در خرداد ۱۳۹۸ (ژوئن ۲۰۱۹) نخستین سفر نخست‌وزیر ژاپن به ایران پس از انقلاب بود.[11] البته او پیش از آن، در سال ۱۹۸۳ (میلادی) به عنوان دستیار اجرایی وزیر خارجه ژاپن (پدرش) نیز به تهران رفته بود.[12][13] در روز سه شنبه ۲۱ خرداد یک مقام رسمی دولت ژاپن در نشست خبری ضمن تشریح این سفر هدف شینزو آبه از آن را کاهش تنش‌ها و تعمیق روابط دوستانه میان ایران و ژاپن اعلام کرد و گفت که قصدی برای میانجی‌گری میان آمریکا و ایران در میان نیست و همچنین ژاپن حامل پیامی ویژه از سوی آمریکا برای ایران نیست.[14] با این حال برخی از چهره‌ها و رسانه‌های دولتی و اصلاح‌طلب از چند هفته پیش از سفر، تلاش نمودند سفر آبه به ایران را تحت عنوان «میانجی‌گری» و «حامل پیام آمریکا» جلوه دهند.[15][16][17]

نظرات مردمی

بر اساس نظرسنجی سرویس جهانی بی‌بی‌سی در سال ۲۰۱۲، تنها ۴٪ مردم ژاپن تأثیر ایران در کشورشان را مثبت می‌بینند و ۵۲٪ دید منفی به این مسئله دارند.[18] نظرسنجی سال 2012 Pew Global Attitudes Survey نشان می‌دهد که تنها ۱۵٪ از مردم ژاپن به ایران به دید مثبت نگاه می‌کنند و ۷۶٪ نظر منفی دارند. ۹۴٪ ژاپنی‌ها با دستیابی ایرانی به سلاح هسته‌ای مخالف هستند و ۶۱٪ از آنها با تحریم این کشور موافقند. این نظرسنجی ادامه می‌دهد که ۴۰٪ از مردم ژاپن از حمله نظامی به ایران برای جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای حمایت می‌کنند.[19]

ژاپن‌شناسان ایرانی

برخی کتاب‌ها
  1. شکوهی؛ فربود؛ اتوبوس ژاپنی - خاطرات ژاپنی‌های از ایران و ایرانیان؛ انتشارات اردی بهشت؛ سال ۱۳۹۲
  2. شکوهی؛ فربود؛ پیوندهای فرهنگی ایران و ژاپن؛ انتشارات اردی بهشت؛ سال ۱۳۹۲
  3. رجب زاده؛ هاشم؛ جُستارهایی در قلمرو ایران‌شناسی، تهران، بنیاد موقوفات محمود افشار یزدی، چاپ اول ۱۳۸۶.
  4. رجب زاده؛ هاشم؛ ایران‌شناسی در ژاپن؛ مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی؛ تهران؛ ۱۳۸۹

جستارهای وابسته

پانویس
  1. "Research uncovers evidence that ancient Japan was 'more cosmopolitan' than previously thought". The Japan Times Online. 2016-10-05. ISSN 0447-5763. Retrieved 2016-11-16.
  2. Sarah M. Nelson, (1993, pp. 243–258)
  3. ""Paji"; Persian influence in ancient Japan?; CM of the week: Nissin Foods | The Japan Times". The Japan Times. Retrieved 2017-09-12.
  4. "New Discovery About Persians in Ancient Japan Generates Excitement". 2016-10-10. Retrieved 2017-09-12.
  5. خشایار جنیدی (۲۳ خرداد ۱۳۹۸). «ناصرالدین شاه: قلب ما با امپراتور ژاپن متحد است». بی‌بی‌سی فارسی.
  6. شکسپیرنامه - جلد دوم. ایروان: انستیتو هنر. ۳۰ اکتبر ۲۰۱۸. صص. ۲۲۷–۲۳۰.
  7. «مذاکرات جلسه یازدهم دوره دوازدهم مجلس شورای ملی ۲۵ آذر ۱۳۱۸».
  8. دکتر باقر عاقلی (۱۳۸۷)، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی جلد دوم، تهران: نامک، ص. صفحه ۲۲، شابک ۹۶۴۶۸۹۵۵۳۰
  9. «سفیر ایران در ژاپن: در طول تاریخ سابقه نداشته که ژاپن خرید نفت از ایران را قطع کند». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۰ خرداد ۱۳۹۸.
  10. دیدار روحانی با فرستاده ویژه ژاپن دیپلماسی ایرانی
  11. «وزیر خارجه و نخست‌وزیر ژاپن چهارشنبه با چند ساعت اختلاف، جداگانه به تهران می‌روند». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۰ خرداد ۱۳۹۸.
  12. «آبه: آرزوی سی ساله‌ام به ثمر نشست». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۲ خرداد ۱۳۹۸.
  13. شبنم شعبانی (۲۲ خرداد ۱۳۹۸). «نخست‌وزیر ژاپن با چه پیامی به دیدار مقامهای ایرانی رفته‌است؟». بی‌بی‌سی فارسی.
  14. «یک مقام رسمی دولت ژاپن: شینزو آبه حامل پیامی ویژه از سوی آمریکا برای ایران نیست». ایسنا. ۲۱ خرداد ۱۳۹۸.
  15. «ژاپن: میانجی نیستیم/ اصلاح‌طلبان: نه؛ شما میانجی هستید!». جوان آنلاین. ۲۱ خرداد ۱۳۹۸.
  16. «برجسته‌سازی میانجی‌گری ژاپن دربارهٔ ایران و آمریکا با کدام عقل سازگار است؟». خبرگزاری تسنیم. ۱۹ خرداد ۱۳۹۸.
  17. «ذوق زدگی اصلاح‌طلبان از سفر «شینزو آبه» به تهران/ آمدن نخست‌وزیر ژاپن شاید اسرائیل و عربستان را ناامید کند/ باید هرکاری بکنیم تا دست خالی برنگردد/ کواکبیان: سفر «آبه» برای کاهش تنش و قیمت دلار مفید است +تصاویر». جهان نیوز. ۲۰ خرداد ۱۳۹۸.
  18. Opinion of Iran بایگانی‌شده در ۲۱ آوریل ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine BBC
  19. A Global “No” To a Nuclear-Armed Iran Pew Research Center

منابع
  • خبر آنلاین، دستخطی قدیمی؛ تنها سند تاریخی روابط کهن ایران و ژاپن/ایرانیانی که در دربار امپراتوری بودند یا به آنها ریاضی می‌آموختند.
  • گاه‌شمار روابط ایران و ژاپن تا انقلاب اسلامی و از ۱۹۹۸ تا 2020
  • سفارت جمهوری اسلامی ایران توکیو
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.