هون
هونها یا هونهای زرد اتحادی عشایری از اقوام مختلف بودند که در سدههای چهارم و پنجم میلادی به سوی غرب مهاجرت کرده و در موازات آمودریا کوچنشینهایی تأسیس کردند.[1]
The Huns | |
---|---|
370s–۴۶۹ | |
Territory under Hunnic control circa 450 AD | |
زبان(های) رایج | Hunnic Gothic Various tribal languages |
حکومت | Tribal Confederation |
King or chief | |
• 370s? | Balamber? |
• c. 395-? | Kursich and Basich |
• c. 400–409 | Uldin |
• c. 412-? | Charaton |
• c. 420s–430 | Octar and Ruga |
• ۴۳۰–۴۳۵ | Ruga |
• 435–445 | Attila and Bleda |
• 445–453 | Attila |
• 453–469 | Dengizich and Ernak |
• 469-? | Ernak |
تاریخ | |
• Huns appear north-west of the Caspian Sea | pre 370s |
• Conquest of the Alans and Goths | 370s |
• Attila and Bleda become co-rulers of the united tribes | 437 |
• Death of Bleda, Attila becomes sole ruler | 445 |
• Battle of the Catalaunian Plains | 451 |
• Invasion of northern Italy | 452 |
• Battle of Nedao | 454 |
• Dengizich, son of Attila, dies | ۴۶۹ |
هونها قومی عشایری بودند که در سدههای چهارم و ششم میلادی در آسیای میانه، قفقاز و اروپای شرقی زندگی میکردند. طبق رسم اروپایی، نخستین بار گزارش شدهاست که آنها در شرق رودخانه ولگا، در منطقه ای که در آن زمان بخشی از اسکتیا بوده، زندگی میکردند. ورود هونها با مهاجرت به سمت غرب یک ملت ایرانی یعنی آلانها همراه است.[2]
آنها در حدود سال ۳۵۰ پس از میلاد به مرزهای خاوری ایران حمله کردند ولی لشکر ایران تحت شاهنشاهی شاپور دوم از ورود آنها به مرزهای ایران جلوگیری کرد. البته گروهها و قبایلی از ترکان حتی پیش از قرن پنجم میلادی به مرزهای شرقی و نیز شمالی دولت ساسانی در قفقاز رسیده بودهاند.[3] بعدها هونها به رهبری شاه خود گرومبات به لشکر ایران پیوستند و در لشکرکشی شاپور دوم به بخش تحت چیرگی رومیان در میانرودان او را همراهی کردند.[1]
هونها بیشتر گروهی متحد از قبایل مختلف ترک بودند.[4] ولی گروههای مختلف قومی نیز در بین آنها وجود داشت.[5] بیش از هزار سال نام خود را در نقشهٔ آسیا و اروپا به عنوان عشایری جنگجو ثبت کردند. در سدهٔ پنجم میلادی حتی تا نزدیکی رم پیش رفتند ولی سپس ناپدید و مجذوب اقوام اوراسیا شدند. حتی ممکن است مهاجرت بزرگ هونها عامل محرک در فروپاشی امپراتوری روم باشد.[6] پژوهشهای معاصر نشان میدهدکه زبان ارتباطی بین زبان هونها و زبان ترکی بودهاست[7][8][9][10][11][12][13][14][15][16] نامشان شاید از نام دودمان هان، امپراتوران وقت چین آمده باشد. معروف است که به دلیل زندگی عشایریشان، سوارکارانی بسیار ماهر بودند و میتوانستند در ضمن یورتمه، تیراندازی کنند. بعد از بررسی شواهد زبانشناسی در طول دو دههٔ گذشته، برخی دانشمندان امروزه معتقدند که قوم هون همان شیونگ نو است که قرنها با امپراتوریهای چین در نبرد بود و طبق افسانههای چینی، دیوار بلند چین برای دورنگه داشتن آنها از چین ساخته شد.
منابع غربی زمانی که به بررسی هونهای غربی میپردازند آنها را طوایف و اقوام باقیمانده از مغول میخوانند که این به دلیل تشخیص غلط و اشتباه آنهاست و باید آنها توجه کنند که فقط گونههایی با استخوان برآمده و چشمان نسبتاً کشیده و پوست گندمگون به جای پوست سفید و صورتی نمیتواند دلیلی بر منسوبیت آنها به نژاد مغول باشد.
در اروپای امروزی به این خصوصیتهایی که توصیف کردیم بیشتر برخورد میکنیم. یک مثال واضح شخصی به نام دکتر کونراد است که تمامی این خصوصیاتها را دارا بود. دکتر کونراد بعد از جنگ جهانی دوم رئیسجمهور آلمان شد. همچنین در مورد منشأ هونهای غربی میتوان به صراحت گفت که خصوصیتهای نژادی و حالت چهره آنها تفاوت چندانی با مردم تُرک خاورمیانه نداشت. در حال حاضر مورخین به این نکته اذعان دارند که بر عکس امپراتوری مغولان که در زمان چنگیز خان تشکیل شدند، درون امپراتوری هون غربی، اقوام و طوایفی که از نژاد و نسل خالص مغول باشند وجود نداشته و اقوامی که همراه هونها بودند بیشتر طوایف اختلاط یافتهای از نژاد ترک ومغول محسوب میشدند. اطلاعات موجود در این دوره از تاریخ نشان میدهد اقوامی از هونها که به غرب کوچ کردند اقوامی از ترکان بود هرچند در مورد چگونگی تلاش آنها برای بدست آوردن استقلال و تشکیل حکومت مستقل خود اطلاعات مناسبی وجود ندارد.[17]
کوچ به غرب و ساکن شدن در مجارستان
به مرور زمان، هونها رو به غرب گذاشتند و از اوائل سدهٔ دوم میلادی در شمال دریای خزر و حوالی رود ولگا و رشتهکوه اورال سکونت اختیار کرده و جایگزین سکائی شدند که قبلاً این مناطق را در تصرف داشتند. از سدهٔ سوم پس از میلاد، قسمتی از هونها به غرب مهاجرت کرده و با با امپراتوری روم آشنا شدند. به قول مورخین زمان، هونها مداوما به شهرهای امپراتوری روم شرقی (بیزانس) حمله کرده، شهرها را آتش زده و به کسب غنیمت میپرداختند. در قرن چهارم امپراتوری بیزانس که خود به همراه امپراتوری روم غربی مشغول جنگ با وندالها و گوتها بود و تضعیف شده بود، با هونها وارد مذاکره شده و با بخشیدن سالیانه مقدار کلانی طلا و همچنین اعطاء زمین به آنها، برای مدتی آنها را از حمله بیشتر بازمیدارد. زمینی که رومیها به هونها میبخشند بخش غربی مجارستان امروزی است که نام لاتین آن یعنی هونگاریا (Hungaria) به معنی سرزمین هونها، با کمی تفاوت در زبانهای اروپایی امروز همچنان دیده میشود.
لشکرکشی آتیلا به روم
بدین ترتیب هونها وارد صلحی موقتی با روم شده و توجهشان را به ایران میگرداندند. اما پس از شکست از سپاه ایران ساسانی در ارمنستان در ۴۴۱م پادشاه هون، آتیلا، که آرزوی برقراری امپراتوری در سر داشت، وارد جنگ با امپراتوری بیزانس شده و در ۴۴۳م بیش از ۶۰ شهر بیزانس در بالکان و یونان امروز را ساقط میکند. پس از آن آتیلا متوجه ضعف امپراتوری روم غربی شده و از ۴۵۱ به مدت چند سال به گل، کاتالونیا و نواحی شمال ایتالیا لشکر کشی میکند؛ ولی در همین سال یعنی ۴۵۱م در نبرد کالون در فرانسهٔ امروزی مغلوب آیتوس سردار رومی شد. مجدداً در سال ۴۵۲ آتیلا به رم، پایتخت امپراتوری روم غربی نزدیک شد و مورخان در اینکه چرا رم را تصرف نکرد شک دارند. عدهای برگرفته از نوشتههای کلیسا معتقدند که پاپ لئوی اول در دیداری با آتیلا او را متقاعد ساخت که از ساقط کردن رم چشمپوشی کند. عدهای دیگر معتقدند که سپاه هون گرفتار بیماری احتمالاً مالاریا شده و مجبور به بازگشت شد.
سرانجام هونهای غربی
پس از مرگ آتیلا هونها وارد جنگ داخلی شدند به مرور زمان اتحاد خود را از دست داده، تجزیه شده، به مسیحیت گرویده و در قلب اروپا محو شدند؛ هر چند بسیاری از بلغارها و مجارها امروز خود را هون میدانند و هزاران نفر در بالکان معتقدند که بازماندهٔ مستقیم آتیلا هستند—ادعایی که آنقدرها هم که به نظر میآید بعید نیست؛ از آنجا که آتیلا تعداد زیادی همسر و فرزند داشتهاست. اخیراً گروهی ۲٬۵۰۰ نفری در مجارستان با امضای درخواست و تقدیم آن به پارلمان این کشور خواستار ثبت هون به عنوان یکی از گروههای قومی مجارستان شدند. این گروه ۲٬۵۰۰ نفری که خود را هون میدانند با رهبری گیورگی کیسفالودی خواستار شناسایی خود به عنوان اقلیت قومی و برخورداری از حقوق فرهنگی هستند.[18] زبانشناسان زبان چوواشی، زبان رسمی جمهوری خودمختار چواشیا در روسیه را نزدیکترین بازماندهٔ زنده به زبان هونی میدانند.[19]
ارتباط با ترکها و ایرانیها
شباهت آوایی و ساختاری زبانهای ترکی و زبانهای بازمانده از هونی گواه بر منشأ واحد هونها و ترکها است، منشأیی که به هیونگ-نوهای شمال چین برمیگردد.[20] با این حال باید از یکی دانستن ترکها و هونها پرهیز کرد؛ بهترین راه توضیح آن این است که ترکها و هونها را اقوامی دانست که در ادواری مختلف، هر دو از نواحی رشته کوههای آلتای در آسیای مرکزی به غرب کوچ کردند.[21]
با وجود اینکه اتحادیهای که هونها تشکیل دادند بیشتر از اقوام ترک تشکیل شده بود، ولی در این میان قبیلهها و اقوام ایرانی زبان نیز وجود داشتند که با آنها دارای یک هدف مشترک بودند.[22] البته این اقوام ایرانی بعدها به هونهای غربی ملحق شدهاند.[23]
وجود اسامی ایرانی (هونهای ایرانی) در برخی سکههای مرتبط با هونها باعث نظریه وجود اقوام ایرانی در بین هونها شد.[5] ولی این نظریه با یافتهشدن سکههای همانند بیشتر در سرخکتل نشان داد که آن نامها مربوط به زبان بومی ایرانی قوم باختری است.[1]
پینوشتها
- Bivar, A.D.H. " Hayāṭila." Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online. UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK LEIDEN. 26 November 2008
- https://en.wikipedia.org/wiki/Huns
- رئیسنیا، رحیم، «آذربایجان در سیر تاریخ ایران از آغاز تا اسلام»، ص 528.
- Romania History - Transylvania from Dacia
- http://www.kroraina.com/huns/mh/mh_5.html
- "However, the seed and origin of all the ruin and various disasters that the wrath of Mars aroused... we have found to be (the invasions of the Huns)" [Ammianus Marcellinus], book XXXI, chapter 2. Loeb edition, Transl. John Rolfe, first pub. 1922
- Frucht, Richard C. , Eastern Europe, (ABC-CLIO, 2005), 744.
- Gedikli, Yusuf (2009). Hun Türkçesi Üzerine Araştırma ve İncelemeler - 8: Hun Türklerindeki Hu-Chie ~ Wu-Chie, İ-Ch’ü Jung, Ta-Li Jung Kavim Adlarının Etimolojisi ve Çok Önemli Üç Sonuç; Türk Dilinin ve Türk Tarihinin MÖ 659 Yılında Başladığının Belgelenmesi بایگانیشده در ۲ دسامبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine الگو:Webarşiv. YOM Türk Dünyası Kültür Dergisi, Bahar 2009
- History of Northern Dynasties, vol. 99
- Book of Zhou, vol. 50
- Henning 1948
- Sims-Williams 2004
- Pritsak 1959
- Gyula Németh, Attila ve Hunlar, çev. Tarık Demirkan, Kömen Yayınları, Konya 2014, 2. bs, s. 20.
- http://www.diyadinnet.com/YararliBilgiler-404&Bilgi=asya-hun-devleti. Unknown parameter
|başlık=
ignored (help); Unknown parameter|arşivurl=
ignored (help); Unknown parameter|erişimtarihi=
ignored (help); Unknown parameter|arşivtarihi=
ignored (help); Unknown parameter|ölüurl=
ignored (help); Missing or empty|title=
(help) - Balaban, Ayhan. İskit, Hun ve Göktürklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat. T.C. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eski Çağ Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. 2006. URL:http://fef.kafkas.edu.tr/sosyb/tde/halk_bilimi/makaleler/kultur_med/kultur_med%20(20).pdf الگو:Webarşiv. Erişim tarihi: 11.12.2011. (Archived by WebCite® at http://www.webcitation.org/63rPeTJL1 الگو:Webarşiv)</ref == خاستگاه و کیستی == از آنجایی که هیچ نوشتهای از هونها به جای نمانده و تنها اطلاعات ما از این قوم از حفاریها و همچنین آنچه مورخان زمان (اکثراً دشمنانشان) از آنها نوشتهاند به دست میآید. این شواهد گویای آن است که این قوم پیرامون ۵ سده پیش از میلاد در زمینهای شمال چین حدود [[مغولستان]] امروزی به دامداری مشغول بوده و عمدتاً قومی کوچنشین بودند.<ref name=ToolAutoGenRef1>Reportret: Attila the Hun
- تاریخ ترکان قبل از اسلام، نویسندگان: کامران گورون، فاروق سومر، رنه گروسه … ترجمه و تدوین: ج. جعفرزاده، ص۱۴۲.
- BBC NEWS | Europe | Hungary blocks Hun minority bid
- Encyclopedia - Britannica Online Encyclopedia
- «Hiung-Nu - LoveToKnow 1911». بایگانیشده از اصلی در ۴ اکتبر ۲۰۰۸. دریافتشده در ۱۴ سپتامبر ۲۰۰۸.
- محسنی، محمدرضا 1389: "پان ترکیسم، ایران و آذربایجان" انتشارات سمرقند، ص 90
- «History and Legacies of the Turks». بایگانیشده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۰. دریافتشده در ۱۲ ژوئیه ۲۰۱۱.
منابع
- ویکیپدیای انگلیسی