خاقانات گوک‌ترک

خاقانات ترک (امپراتوری گوک‌ترک) دولتی است که در اثر اتحادی دولتی بین قبایل آسیای میانه شامل ایرانی‌تباران سغدی و ترک‌ها و سایر قبایل، در سال ۵۵۲ میلادی، و تحت ریاست خاندان اشینا در منطقه آلتای به وجود آمد و در تاریخ آسیای میانه نقش مهمی ایفا نمود. زبان سغدی از زبان‌های ایرانی شاخه شمال شرقی، زبان رسمی، زبان دیپلماسی (روابط بین المللی)، زبان ضرب سکه و زبان نوشتاری آن‌ها بود. آن ها سال ۶۰۳ میلادی یعنی حدود ۵۰ سال بعد به دو قسمت خاقانات ترک شرقی و خاقانات غربی ترک تقسیم شدند.

First Turkic Khaganate

الگو:Lang-otk
Göktürk Khaganate
۵۵۲ – ۶۰۳
Tamga of Ashina tribe[2]
The Göktürk Khaganate at its greatest extent, in 576
وضعیتKhaganate (Nomadic empire)
پایتخت
  • Ötüken (eastern)
  • Suyab (western)
زبان(های) رایج
  • Sogdian (official, diplomacy, coinage)[3]
  • Ruanruan (official)[4]
  • Old Turkic (dynastic and spoken)[5][6][7]
  • Middle Chinese[8]
دین(ها)
Tengrism
نام(های) اهلیتTürük
Türk
Qaghan 
• ۵۵۱–۵۵۲
Bumïn Qaγan
• ۵۵۳–۵۷۲
Muqan Qaγan
• ۵۷۲–۵۸۱
Taspar Qaγan
• ۵۸۱
Amrak
• ۵۸۱–۵۸۷
Ishbara Qayan
• ۵۸۱–۵۸۷
Apa Qayan
• ۵۸۷–۵۸۹
Bagha Qayan
• ۵۸۹–۵۹۹
Tulan Qayan
• ۵۹۹–۶۰۳
Tardu
قوه مقننهKurultai
دوره تاریخیPost-classical
• Bumin Qaghan revolts against Rouran Khaganate
۵۴۲
• بنیان‌گذاری
۵۵۲
• Death of Taspar Qaghan initiates the Göktürk civil war
۵۸۱
• Brief re-unification
۶۰۳
• Division of Western and Eastern Khaganates
۶۰۳
• Emergence of Second Turkic Khaganate
۶۸۲
مساحت
557[9][10]۶٬۰۰۰٬۰۰۰ کیلومترمربع (۲۳۰۰۰۰۰مایل‌مربع)
پیشین		پسین
Rouran Khaganate
Hephthalite Empire
Eastern Turkic Khaganate
Western Turkic Khaganate
نقشهٔ خاقانات ژوژان یا دولت روران. بین سال‌های ۳۳۰ تا ۵۵۲ میلادی.

ترک‌ها نخست ضد قبایل ژوژان که تا آن زمان بر ترک‌ها حکم‌روایی می‌کردند، به جنگ پرداختند و در سرزمین مغولستان و آلتای دولت مقتدری تأسیس نمودند. وسعت بعدی این دولت، در دوران حکمرانی بومین خان مُهان سال حکمرانی از ۵۵۳ تا ۵۷۲ میلادی خیلی اوج گرفت. به اردویی که به سمت غرب رهسپار گردید، ایستمی خان برادر بومین خان سروری می‌کرد.[11] کتیبه کولت گین حاکی است که آن‌ها مهان و ایستمی خان (استم) قوم خود را تا زیر تیمور قپیق مسکون نمودند. تیمور قپیق نام گذرگاهی کوهی است که در قرون وسطی میان سغد و تخارستان واقع بوده، در منطقهٔ کوهستان بایسون کنونی واقع بوده‌است. دسته‌های جلودار اردوی ترک‌ها تا به سرحد ایران رسیدند و در غرب تا سواحل دریای سیاه رفته، بوسفور کیمری را اشغال نمودند. در نتیجه امپراتوری خیلی مقتدر بادیه نشینان عرض وجود نمود که سرزمین عظیمی را از کره تا سواحل دریای سیاه در بر می‌گرفت.

خاقانات ترک. بین سال‌های ۵۵۲ تا ۵۷۲ میلادی.

چین به دولت خراج‌گزار ترک‌ها تبدیل شد و هر سال غرامت هنگفتی به ترک‌ها پرداخت نموده بدین وسیله امنیت خود را تأمین می‌نمود. در نتیجهٔ منازعات داخلی در ابتدای قرن هفتم میلادی، خاقانات ترک به دو قسمت خاقانات شرقی ترک و خاقانات غربی ترک تقسیم گردید. در سال ۶۸۲ میلادی خاقانات شرقی ترک منقرض گردید و به وجود خود خاتمه داد اما اواخر قرن هفتم میلادی، دومین خاقانات شرقی ترک تأسیس گردیده و به زودی نیرومند شد. در اواخر قرن هفتم و اواسط قرن هشتم میلادی اعراب نواحی اساسی آسیای میانه را اشغال کردند و به حکم‌رانی سیاسی ترک‌ها در این سرزمین خاتمه دادند.[12]

پانویس
  1. "The tamga of the royal clan of the first Turkish empire was a neatly drawn lineal picture of an ibex", Kljastornyj, 1980, p. 93
  2. "The tamga of the royal clan of the first Turkish empire was a neatly drawn lineal picture of an ibex", Kljastornyj, 1980, p. 93
  3. Roux 2000, p. ۷۹.
  4. Vovin 2019, p. ۱۳۳.
  5. Sinor 1969, p. 101.
  6. Peter Roudik, (2007), The History of the Central Asian Republics, p. 24
  7. Peter B. Golden, (2011), Central Asia in World History, p 37
  8. Lirong, M. A. "Sino-Turkish Cultural Ties under the Framework of Silk Road Strategy". In Journal of Middle Eastern and Islamic Studies (in Asia). Volume 8, No. 2, June 2014
  9. Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D. (December 2006). "East–West Orientation of Historical Empires". Journal of World-Systems Research. 12 (2): 222. ISSN 1076-156X. Retrieved 16 September 2016.
  10. Taagepera, Rein (1979). "Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.". Social Science History. 3 (3/4): 129. doi:10.2307/1170959. JSTOR 1170959.
  11. تاریخ تاجیکان، ص ۳۳۳
  12. تاریخ تاجیکان، ص ۳۳۴

جستارهای وابسته

منابع
  • غفوروف، باباجان. تاجیکان. تاریخ قدیم، قرون وسطی، و دورهٔ نوین. دوشنبه: مؤسسهٔ انتشاراتی عرفان، لیتوگرافی چاپ و صحافی، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۷
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.