قراختاییان

خان‌نشین قراخِتایی، قره‌خِتایی یا قراختائیان یا قراختاییان (در بنمایه‌های چینی:西遼 لیائوی باختری)پادشاهی‌ای وابسته به قوم ختای بود که میان سال‌های ۱۱۲۴ تا ۱۲۱۸ میلادی در آسیای میانه برپا بود.

Qara Khitai
Western Liao

Kara Khitan (喀喇契丹)
大遼 (Great Liao)
Qara Khitai
۱۱۲۴ میلادی–۱۲۱۸ میلادی
Qara Khitai in Asia, c. 1200.
پایتختبلاساغون
زبان(های) رایجKhitan
Middle Chinese (for administration, court and dignitaries only)
Old Uyghur[1]
دین(ها)
آیین بودایی
Church of the East
اسلام
حکومتپادشاهی
قراختاییان 
 ۱۱۲۴–۱۱۴۳ میلادی
Dezong (Yelü Dashi)
 ۱۱۴۴–۱۱۵۰ میلادی
Xiao Tabuyan (regent)
 ۱۱۵۰–۱۱۶۴ میلادی
Renzong (Yelü Yilie)
 ۱۱۶۴–۱۱۷۸ میلادی
Yelü Pusuwan (regent)
 ۱۱۷۸–۱۲۱۱
Yelü Zhilugu
 ۱۲۱۱–۱۲۱۸
کوچلک خان
تاریخ 
۱۱۲۵ میلادی
 تأسیس‌شده
۱۱۲۴ میلادی
 تسخیر بلاساغون
۱۱۳۴ میلادی
 به قدرت رسیدن کوچلک خان
۱۲۱۱ میلادی
 اعدام کوچلک خان توسط مغول‌ها
۱۲۱۸ میلادی
 All former territories fully absorbed into امپراتوری مغول
۱۲۲۰ میلادی
مساحت
1210 est.۲٬۵۰۰٬۰۰۰ کیلومترمربع (۹۷۰۰۰۰مایل‌مربع)
پیشین
پسین
دودمان لیائو
Kara-Khanid Khanate
امپراتوری مغول
امروز بخشی از چین
 قزاقستان
 قرقیزستان
 مغولستان
 روسیه
 تاجیکستان
 ازبکستان
نقشهٔ قلمرو قراختاییان در پیرامون ۱۲۰۰ میلادی

این دودمان به دست یلو داشی -که رهبر بازماندهٔ دودمان لیائو که از میهن خود در شمال و شمال خاوری چین به آسیای میانه گریخته‌ بود- بنیاد نهاده‌شد. نایمان‌ها به رهبری کوچلک خان در ۱۲۱۱ میلادی فرمانروایی این امپراتوری را به دست گرفتند و سرانجام این پادشاهی به دست مغولها از میان رفت.

زبان متداول این کشور ختایی و چینی بود. پایتختشان بلاساغون بود که امروزه در قرقیزستان جای دارد و دین‌های رواج‌دار در آن کنفوسیوس‌گرایی، بوداگرایی و اسلام بود.

علاءالدین تکش (۵۶۸–۵۹۸ هجری) با یاری قراختاییان بر خوارزم چیره‌شد. سلطان محمد خوارزمشاه پس از جنگ‌های بسیار در سدهٔ هفتم هجری فرارود را که در آن زمان زیر فرمان قره‌ختاییان بود به زیر فرمان خود درآورد.

تاریخچه

قلمرو قراختاییان در حدود ۱۲۰۰ میلادی

یلو داشی بنیادگذار این خان‌نشین ۱۰۰هزار ختایی را از منچوری و از راه مغولستان به آسیای میانه رساند. وی در ۱۱۳۴ میلادی بلاساغون را که زیر فرمان قره‌خانیها بود گرفت. به زودی قره‌ختاییان بر کاشغر، ختن و بشبالیق چیره‌شدند. سپس خجند را گشودند و برسراسر دره فرغانه چیرگی خود را گستردند. در سال ۱۱۴۱ بر فرارود دست‌یازیدند و سپس به خوارزم تاختند. امپراتوری ایشان با گذشت زمان و بر اثر شورش‌ها و نافرمانی‌ها رو به سراشیب نهاد. در ۱۲۰۸ نایمان‌ها -که از دست مغولان از خاستگاه خویش گریخته‌بودند- به مرزهای قره‌ختایی رسیدند و به گورخان پادشاه قراختایی پناهنده‌شد. گورخان ایشان را پذیرفت و دختر وی را به خان ایشان کوچلک به زنی داد.

در ۶۰۷ (هجری) سلطان محمد خوارزمشاه کوشید تا ورارود را از دست قراختاییان بیرون آورد ولی در جنگی که میان او سپاه گورخان درگرفت و با خیانت سران سپاه سلطان محمد شکست سختی خورد و با جامهٔ مبدل از میدان گریخت. در ۱۲۱۱ میلادی کوچلک خان به گور خان خیانت کرد و این واپسین فرمانروای دودمان را به بند کشید و خود به جای او نشست. چون محمد خوارزمشاه در به دست آوردن قلمرو قره‌خانی به کوچلک خان یاری رسانده بود بر این پایه بخشی از سرزمین‌های زیر فرمان ایشان را به دست آورد. سرانجام در ۱۲۱۸ میلادی کوچلک خان به دست مغول‌های تازنده کشته‌شد و کار قره‌ختاییان به پایان رسید.

منابع

  1. Janhunen 2006, p. ۱۱۴.
  • مرتضی راوندی، تاریخ اجتماعی ایران، جلد دوم، انتشارات امیرکبیر
  • اسدالله معروفی، تاریخ چهار هزار سالهٔ ارتش ایران، جلد یکم، انتشارات ایمان
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.