قراختاییان
خاننشین قراخِتایی، قرهخِتایی یا قراختائیان یا قراختاییان (در بنمایههای چینی:西遼 لیائوی باختری)پادشاهیای وابسته به قوم ختای بود که میان سالهای ۱۱۲۴ تا ۱۲۱۸ میلادی در آسیای میانه برپا بود.
Qara Khitai Western Liao Kara Khitan (喀喇契丹) 大遼 (Great Liao) Qara Khitai | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
۱۱۲۴ میلادی–۱۲۱۸ میلادی | |||||||||||
Qara Khitai in Asia, c. 1200. | |||||||||||
پایتخت | بلاساغون | ||||||||||
زبان(های) رایج | Khitan Middle Chinese (for administration, court and dignitaries only) Old Uyghur[1] | ||||||||||
دین(ها) | آیین بودایی Church of the East اسلام | ||||||||||
حکومت | پادشاهی | ||||||||||
قراختاییان | |||||||||||
• ۱۱۲۴–۱۱۴۳ میلادی | Dezong (Yelü Dashi) | ||||||||||
• ۱۱۴۴–۱۱۵۰ میلادی | Xiao Tabuyan (regent) | ||||||||||
• ۱۱۵۰–۱۱۶۴ میلادی | Renzong (Yelü Yilie) | ||||||||||
• ۱۱۶۴–۱۱۷۸ میلادی | Yelü Pusuwan (regent) | ||||||||||
• ۱۱۷۸–۱۲۱۱ | Yelü Zhilugu | ||||||||||
• ۱۲۱۱–۱۲۱۸ | کوچلک خان | ||||||||||
تاریخ | |||||||||||
• سقوط دودمان لیائو | ۱۱۲۵ میلادی | ||||||||||
• تأسیسشده | ۱۱۲۴ میلادی | ||||||||||
• تسخیر بلاساغون | ۱۱۳۴ میلادی | ||||||||||
• به قدرت رسیدن کوچلک خان | ۱۲۱۱ میلادی | ||||||||||
• اعدام کوچلک خان توسط مغولها | ۱۲۱۸ میلادی | ||||||||||
• All former territories fully absorbed into امپراتوری مغول | ۱۲۲۰ میلادی | ||||||||||
مساحت | |||||||||||
1210 est. | ۲٬۵۰۰٬۰۰۰ کیلومترمربع (۹۷۰۰۰۰مایلمربع) | ||||||||||
| |||||||||||
امروز بخشی از | چین قزاقستان قرقیزستان مغولستان روسیه تاجیکستان ازبکستان |
این دودمان به دست یلو داشی -که رهبر بازماندهٔ دودمان لیائو که از میهن خود در شمال و شمال خاوری چین به آسیای میانه گریخته بود- بنیاد نهادهشد. نایمانها به رهبری کوچلک خان در ۱۲۱۱ میلادی فرمانروایی این امپراتوری را به دست گرفتند و سرانجام این پادشاهی به دست مغولها از میان رفت.
زبان متداول این کشور ختایی و چینی بود. پایتختشان بلاساغون بود که امروزه در قرقیزستان جای دارد و دینهای رواجدار در آن کنفوسیوسگرایی، بوداگرایی و اسلام بود.
علاءالدین تکش (۵۶۸–۵۹۸ هجری) با یاری قراختاییان بر خوارزم چیرهشد. سلطان محمد خوارزمشاه پس از جنگهای بسیار در سدهٔ هفتم هجری فرارود را که در آن زمان زیر فرمان قرهختاییان بود به زیر فرمان خود درآورد.
تاریخچه
یلو داشی بنیادگذار این خاننشین ۱۰۰هزار ختایی را از منچوری و از راه مغولستان به آسیای میانه رساند. وی در ۱۱۳۴ میلادی بلاساغون را که زیر فرمان قرهخانیها بود گرفت. به زودی قرهختاییان بر کاشغر، ختن و بشبالیق چیرهشدند. سپس خجند را گشودند و برسراسر دره فرغانه چیرگی خود را گستردند. در سال ۱۱۴۱ بر فرارود دستیازیدند و سپس به خوارزم تاختند. امپراتوری ایشان با گذشت زمان و بر اثر شورشها و نافرمانیها رو به سراشیب نهاد. در ۱۲۰۸ نایمانها -که از دست مغولان از خاستگاه خویش گریختهبودند- به مرزهای قرهختایی رسیدند و به گورخان پادشاه قراختایی پناهندهشد. گورخان ایشان را پذیرفت و دختر وی را به خان ایشان کوچلک به زنی داد.
در ۶۰۷ (هجری) سلطان محمد خوارزمشاه کوشید تا ورارود را از دست قراختاییان بیرون آورد ولی در جنگی که میان او سپاه گورخان درگرفت و با خیانت سران سپاه سلطان محمد شکست سختی خورد و با جامهٔ مبدل از میدان گریخت. در ۱۲۱۱ میلادی کوچلک خان به گور خان خیانت کرد و این واپسین فرمانروای دودمان را به بند کشید و خود به جای او نشست. چون محمد خوارزمشاه در به دست آوردن قلمرو قرهخانی به کوچلک خان یاری رسانده بود بر این پایه بخشی از سرزمینهای زیر فرمان ایشان را به دست آورد. سرانجام در ۱۲۱۸ میلادی کوچلک خان به دست مغولهای تازنده کشتهشد و کار قرهختاییان به پایان رسید.
منابع
- Janhunen 2006, p. ۱۱۴.
- Wikipedia contributors, "Kara-Khitan Khanate," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Kara-Khitan_Khanate&oldid=285673466 (accessed May 10, 2009).
- مرتضی راوندی، تاریخ اجتماعی ایران، جلد دوم، انتشارات امیرکبیر
- اسدالله معروفی، تاریخ چهار هزار سالهٔ ارتش ایران، جلد یکم، انتشارات ایمان