روزه در اسلام

مبطلات روزه نه چیز است:

1. خوردن و آشامیدن (در آنچه غیر از راه حلق باشد محل اختلاف است مثل تزریق سرم و آمپول برای دواء یا به عنوان تزریق مواد غذایی یا آب)
2. آمیزش در قبل و بنا بر قول مشهور در دبر
3. دروغ بستن بر خدا، رسول خدا و امامان بنا بر قول منسوب به مشهور. به تصریح برخی حضرت فاطمه و دیگر پیامبران و جانشینان ایشان نیز در حکم یادشده ملحق به آنانند.
4. رساندن غبار غلیظ به حلق به قول مشهور (و بنا بر نظر برخی رساندن غبار غیر غلیظ به حلق نیز موجب بطلان روزه است، مگر آنکه اجتناب از آن دشوار باشد)
5. باقی ماندن بر جنابت، حیض و نفاس تا اذان صبح
6. استمناء
7. اماله با مایعات به قول گروهی
8. استفراغ کردن از روی عمد
9. فرو بردن سر در آب به قول برخی (فرو بردن سر در آب؛ بنا بر قول مشهور بر روزه‌دار حرام است؛ لیکن در بطلان روزه به آن اختلاف است)[16]

برخی فقها نوشیدن آب به خاطر ضرر یا حرج را مجاز دانسته‌اند و البته قضا را واجب دانسته‌اند؛ اما برخی هم نظر دیگری دارند.[17] اسدالله بیات زنجانی از مراجع شیعه با استناد به روایاتی از جعفر صادق که در باب ۱۶ وسائل‌الشیعه از ابواب «من یصح منه الصوم»[18] آمده‌است، فتوا داده که کسانی که روزه می‌گیرند ولی تاب و تحمل تشنگی را ندارند، فقط به اندازه‌ای که جلوی تشنگی‌شان را بگیرد می‌توانند آب بنوشند و در این حالت روزه‌شان باطل نبوده و قضا هم ندارد.[19] همچنین جعفر سبحانی در مسئله ۱۲۵۶ رساله توضیح‌المسائل خود آورده‌اند که: «اگر روزه‌دار به قدری تشنه شود که برای او تحمل تشنگی موجب عُسر و حَرَج است، می‌تواند به اندازه‌ای که رفع مشقّت کند، آب بیاشامد و روزه او باطل نمی‌شود».[20] درستی این روزه و عدم وجوب قضای آن، نظری است که مورد توجه و حتی تأکید برخی فقها قرار گرفته‌است.

1. ریختن دوا در چشم و سرمه کشیدن در صورتی که مزه یا بوی آن به حلق برسد.
2. انجام کارهایی که باعث ضعف می‌شود مانند حمام رفتن و خون گرفتن.
3. انفیه کشیدن (سیستانی: دارو در بینی ریختن)، اگر نداند که به حلق می‌رسد و اگر بداند جایز نیست.
4. بو کردن گیاهان معطر
5. نشستن زن در آب
6. استعمال شیاف
7. تر کردن لباس بر بدن
8. کشیدن دندان و هر کاری که به واسطه آن از دهان خون بیاید.
9. مسواک کردن به چوب تر (و طبق نظر بعضی مراجع بی‌جهت آب یا چیزی در دهان کردن)
10. بدون قصد بیرون آمدن منی زن خود را ببوسد یا کاری کند که شهوت خود را به حرکت آورد.[21]

طبق تمام مذاهب اسلامی نزدیکی عمدی با همسر هنگام روزه واجب، حرام است و روزه را باطل می‌کند و در شیعه، در همه روزه‌های واجب و در مذاهب عامه، در روزه ماه رمضان، کفاره نیز دارد.[22]

روزه در سایر ماه‌ها غیر از ماه رمضان به‌جز روزهایی که روزه در آن‌ها حرام به‌شمار می‌رود، مستحب است.[23]

در اسلام در چند مورد روزه گرفتن حرام است:

• روزه در روز عید فطر و عید قربان
• در روزی که انسان نمی‌داند آخر ماه شعبان است یا اول ماه رمضان، اگر به نیت اول ماه رمضان روزه بگیرد، این روزه حرام است.
• اگر کسی یقین یا گمان دارد روزه برایش مضر است، روزه بگیرد، روزه‌اش صحیح نیست.
• روزه سکوت:[24] به این معنا که سکوت نیز بر اموری که باعث بطلان روزه می‌شود، اضافه گردد؛ به‌طوری‌که اگر روزه دار کلامی بگوید، روزه اش باطل شود.[25]

غیر از موارد بالا روزه‌های حرام دیگری نیز وجود دارند که در رساله‌ها یا کتب مفصله ذکر شده‌اند.[26]

روزی که انسان شک دارد روزه عرفه است یا عید قربان، مکروه است.

به گفته دانشنامه اسلام:[27]

• افراد مسن یا بیمارانی که امید به بهبودی برایشان نیست، در صورت عدم توانائی می‌توانند از روزه گرفتن خودداری کنند بدون آنکه مجبور به به جای آوردن قضای آن باشند. این افراد باید به ازای هر روزی که روزه نگرفتند یک مٔد طعام ببخشند.
• اگر زنان باردار یا شیرده بترسند که روزه برایشان خطرناک باشد، شکستن روزه بر آن‌ها واجب است؛ گرچه قضای روزه نیز بر گردن آن‌هاست.
• بیمارانی که احتمال بهبودی برایشان می‌رود و آن‌هایی که تاب گرسنگی و تشنگی را ندارند، می‌توانند روزه‌شان را بشکنند به شرط آنکه قضایش را به جای آورند. اگر انسانی در خطر مرگ یا از دست دادن عضوی از اعضای بدن است، شکستن روزه بر او واجب می‌گردد.
• مسافرانی که پیش از طلوع خورشید سفرشان را آغاز می‌کنند، اگر ضروری باشد، می‌توانند روزشان را بشکنند؛ گرچه اگر سفرشان را هنگام روز شروع کنند چنین حکمی برایشان وجود ندارد. اگر خطر جانی وجود داشته باشد، شکستن روزه واجب است. حداقل طول سفر باید دو روز باشد. قضا در این حالت نیز بر گردن آن‌هاست.
• آن‌هایی که کارهای بدنی سنگین باید انجام دهند، باید هنگام شب نیّت روزه کنند، ولی [در طول روز] اگر نیاز شد می‌توانند روزه‌شان را بشکنند.

بنابر فتوای برخی مراجع تقلید، تظاهر به روزه خواری در ماه رمضان شرعاً دارای مجازات است.[28] سید محمدکاظم طباطبایی یزدی (درگذشت ۱۲۹۸ هجری خورشیدی) در کتاب العروةالوثقی آورده‌است که[29] روزه ماه رمضان از ضروریات دین است و اگر کسی در ماه رمضان از روی علم و تعمد روزه خواری کند، اگر آن را گناه نداند، با ۲۵ ضربه تازیانه تعزیر می‌شود و اگر برای بار دوم روزه خواری کرد و تعزیر شد، در مرتبه سوم اعدام می‌شود، و احتیاط واجب این است که در مرتبه چهارم کشته شود.[30][31][32] این حکم بر اساس روایاتی از ائمه است که دربارهٔ کسی که در ماه رمضان گرفته‌اند که روزه‌خواری کرده‌است؛ پاسخ داده‌است سه بار که او را به نزد امام می‌برند در مرتبه سوم کشته می‌شود.[33][34]