جعفر بن ابی‌طالب

جعفر بن ابیطالب، در میان فرزندان ابوطالب، و فاطمه بنت اسد است. جعفر پس از عقیل و پیش از علی بن ابی طالب به دنیا آمد. گفته شده که میان هریک از پسران ابوطالب، یا تنها میان جعفر و علی ۱۰ سال فاصله سنی بوده‌است،[2] اما بنا بر نقل منسوب جعفر صادق، جعفر و عقیل ۴ سال، و علی بن ابی طالب و جعفر ۹ سال فاصله سنی داشته‌اند.[3]

زمانی قریشیان دچار قحط و تنگدستی شدند پس محمد، کفالت علی را برعهده گرفت و به پیشنهاد عباس بن عبدالمطّلب هم، کفالت جعفر را پذیرفت.[4]

در مآخذ شیعی، پیامبر پس از بازگشت جعفر، نماز مخصوصی به او تعلیم کرد که به «صلوة الحبوة» مشهور است.[6] از آنجا که این نماز مشتمل بر آداب و اذکار بسیار است، «نماز جعفر طیّار» نامیده می‌شود و در ضرب‌المثل‌های زبان فارسی، کنایه از هر نماز طولانی است.[7]

قبر جعفر، در ۱۲ کیلومتری جنوب موته، که خود در ۱۲ کیلومتری شرق شهر کِرَک، در جنوب بحر المیّت، در کشور اردن هاشمی واقع است.[16] در سده ۷ و ۸ ق، ۳ تن از سلاطین مصر و شام، یعنی ملک ظاهر بَیبرس (د ۶۷۶ ق)، ناصر محمد بن قلاوون در ۷۲۷ق و ملک صالح در ۷۵۲ق، آرامگاه او را تجدید بنا کردند، یا توسعه، و برای آن اوقافی اختصاص دادند.[17] تا حدود سال ۱۳۹۰ق / ۱۹۷۰م هنوز آثاری از بنای پیشین برجای بود،[18] تا آنکه به فرمان ملک عبدالله، مسجدی جدید بر قبر جعفر ساخته شد و در کنار آن موزه ای نیز از آثار باستانی کشف شده در همان منطقه تأسیس گردید.[19]

• محمد بن جعفر طیار

• ابن ابی عاصم، احمد، الآحاد و المثانی، به کوشش باسم فیصل جوابره، ریاض، ۱۴۱۱ق / ۱۹۹۱م.
• ابن اثیر، علی، اسد الغابة، به کوشش محمد ابراهیم بنا و دیگران، قاهره، ۱۹۷۰م.
• ابن اسحاق، محمد، السیر و المغازی، به کوشش سهیل زکار، بیروت، ۱۹۷۸م.
• ابن اعرابی، محمد، اسماء خیل العرب و فرسانها، به کوشش نوری قیسی و حاتم ضامن، بیروت، ۱۴۰۷ق / ۱۹۸۷م.
• ابن بابویه، محمد، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، به کوشش محمد مهدی خرسان، قم، ۱۳۶۴ش.
• ابن بابویه، الخصال، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۳ق؛ همو، الهدایة، قم، ۱۴۱۸ق.
• ابن تیمیه، احمد، منهاج السنة النبویة، به کوشش محمد رشاد سالم، حجاز، ۱۴۰۶ق / ۱۹۸۶م.
• ابن حبیب، محمد، المحبر، به کوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق.
• ابن حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنة، حیدر آباد دکن، ۱۹۵۴م.
• ابن خیاط، احمد، دیوان، به کوشش خلیل مردم بک، دمشق، ۱۳۷۷ق / ۱۹۵۸م.
• ابن رستم طبری، محمد، دلائل الامامة، قم، ۱۴۱۳ق.
• ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
• ابن شداد، محمد، الاعلاق الخطیرة، به کوشش سامی دهان، دمشق، ۱۳۸۲ق / ۱۹۶۲م.
• ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب (ع)، قم، المکتبة العلمیه.
• ابن طقطقی، محمد، الاصیلی فی انساب الطالبیین، به کوشش مهدی رجایی، قم، ۱۴۱۸ق / ۱۳۷۶ش.
• ابن عبدربه، احمد، العقدالفرید، به کوشش احمد امین و دیگران، قاهره، ۱۳۵۹ق / ۱۹۴۰م.
• ابن عنبه، احمد، عمدة الطالب، نجف، ۱۳۸۱ق / ۱۹۶۱م.
• ابن عقده، احمد، الولایة، به کوشش عبدالرزاق حرز الدین، قم، ۱۴۲۱ق.
• ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م.
• ابن کثیر، البدایة؛ ابن ماجه، محمد، سنن، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دار الفکر.
• ابن ندیم، الفهرست.
• ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش محمدمحی الدین عبدالحمید، قاهره، المکتبة التجاریه.
• ابو الفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، به کوشش احمد صقر، قاهره، ۱۳۶۸ق / ۱۹۴۹م.
• ابو نعیم اصفهانی، احمد، معرفة الصحابة، به کوشش محمد حسن اسماعیل و مسعد عبدالحمید سعدنی، بیروت، ۱۴۲۲ق / ۲۰۰۲م.
• ابوهلال عسکری، حسن، الاوائل، به کوشش محمد سید وکیل، قاهره، ۱۴۰۸ق / ۱۹۸۷م.
• احمد بن حنبل، مسند، بولاق، ۱۳۱۳ق.
• امیرمعزی، محمد، دیوان، به کوشش عباس اقبال آشتیانی، تهران، ۱۳۱۸ش.
• امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت، ۱۹۸۳م.
• انوری، حسن، فرهنگ کنایات سخن، تهران، ۱۳۸۳ش.
• بخاری، محمد، صحیح، بیروت، دارالفکر.
• بلاذری، احمد، انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۱۴۱۷ق / ۱۹۹۶م.
• بیهقی، ابراهیم، المحاسن و المساوی، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، مکتبة نهضة مصر.
• بیهقی، علی، لباب الانساب، به کوشش مهدی رجایی، قم، ۱۴۱۰ق.
• ترمذی، محمد، سنن، به کوشش عبدالرحمان محمد عثمان، بیروت، ۱۴۰۳ق / ۱۹۸۳م.
• تریسترام، ه.ب. ارض مؤاب، ترجمه احمد عوّیدی عبادی، عمان، ۲۰۰۵م.
• تهانوی، محمد اعلی، کشاف اصطلاحات الفنون، به کوشش لطفی عبدالبدیع، قاهره، ۱۹۷۷م.
• جاحظ، عمرو، الحیوان، به کوشش عبدالسلام هارون، قاهره، ۱۳۸۸ق / ۱۹۶۹م.
• جاحظ، العثمانیة، به کوشش عبدالسلام هارون، قاهره، ۱۳۷۴ق / ۱۹۵۵م.
• حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، قم، ۱۳۷۱ش؛ حلو، عبدالله، تحقیقات تاریخیة لغویة فی الاسماء الجغرافیة السوریة، بیروت، ۱۹۹۹م.
• خاقانی شروانی، دیوان، به کوشش ضیاءالدین سجادی، تهران، ۱۳۶۸ش.
• دارقطنی، علی، السنن، به کوشش مجدی منصور، بیروت، ۱۴۱۷ق / ۱۹۹۶م.
• دعبل بن علی خزاعی، دیوان، به کوشش عبدالکریم اشتر، دمشق، ۱۴۰۳ق / ۱۹۸۳م.
• دهخدا، علی اکبر، امثال و حکم، تهران، ۱۳۵۲ش؛ ذهبی، احمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق / ۱۹۸۴م.
• رشدان، وائل، معالم الحضارة الاسلامیة فی المملکه الاردنیة الهاشمیة، عمان، ۱۴۱۵ق / ۱۹۹۴م؛ زرین کوب، عبدالحسین، بحر در کوزه، تهران، ۱۳۶۸ش.
• سمعانی، عبدالکریم، الانساب، حیدرآباد دکن، ۱۹۷۸م.
• سنایی، حدیقة الحقیقة، به کوشش مریم حسینی، تهران، ۱۳۸۲ش؛ شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، ۱۴۱۰ق.
• صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش ژاکلین سوبله و علی عماره، ویسبادن، ۱۴۰۱ق / ۱۹۸۱م.
• طبرسی، فضل، مجمع البیان، تهران، ۱۴۱۷ق؛ طبری، تاریخ.
• طبرسی، تفسیر، به کوشش محمود محمدشاکر و احمد محمد شاکر، قاهره، دارالمعارف.
• طوسی، محمد، التبیان، نجف، مکتبة الامین؛ همو، مصباح المتهجد، بیروت، ۱۴۱۱ق / ۱۹۹۱م.
• طوسی، «المفصح فی الامامة»، الرسائل العشر، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
• عبیدلی، محمد، تهذیب الانساب، به کوشش محمد کاظم محمودی، قم، ۱۴۱۳ق؛ عطوان، حسین، الجغرافیة التاریخیة لبلاد الشام، بیروت، ۱۴۰۷ق / ۱۹۸۷م.
• غزنوی، حسن، دیوان، به کوشش مدرس رضوی، تهران، ۱۳۶۲ش؛ غسانی، علی، الاقوال الکافیة و الفصول الشافیة، به کوشش یحیی جبوری، بیروت، ۱۴۰۷ق / ۱۹۸۷م.
• غوانمه، یوسف درویش، التاریخ السیاسی لشرقی الاردن، عمان، ۱۹۸۲م.
• فروخ، عمر، تاریخ الادب العربی، بیروت، ۱۹۸۴م.
• قاضی عبدالجبار، تثبیت دلائل النبوة، به کوشش عبدالکریم عثمان، قاهره، دارالعربیه.
• قاضی نعمان، شرح الاخبار، قم، ۱۴۰۹ق.
• قلقشندی، احمد، صبح الاعشی، قاهره، وزارة الثقافة و الارشاد القومی.
• کلبی، هشام، جمهرة النسب، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۷ق / ۱۹۸۷م.
• کلینی، محمد، الکافی، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، ۱۳۶۲ش.
• مبرد، محمد، التعازی و المراثی، به کوشش محمد دیباجی، بیروت، ۱۴۱۲ق / ۱۹۹۲م.
• مزی، یوسف، تحفة الاشراف، بمبئی، ۱۳۸۹ق / ۱۹۶۴م.
• مزی، تهذیب الکمال، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۹۸۸م.
• مفید، محمد، الارشاد، قم، ۱۴۱۳ق.
• مفید، الافصاح، قم، ۱۴۱۲ق.
• مفید، الامالی، قم، ۱۴۱۳ق؛ همو، المقنعة، قم، ۱۴۱۰ق.
• موسی بن عقبه، المغازی، به کوشش محمد باقشیش ابومالک، رباط، ۱۹۹۴م.
• مولوی، مثنوی معنوی، به کوشش نیکلسن، تهران، ۱۳۶۳ش.
• ناصرخسرو، دیوان، به کوشش مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران، ۱۳۷۸ش.
• نجاشی، احمد، رجال، به کوشش موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
• نسایی، احمد، فضائل الصحابة، بیروت، دارالکتب العلمیه؛ نصر بن مزاحم، وقعة صفین، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۹۶۲م.
• واقدی، محمد، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
• هروی، علی، الاشارات الی معرفة الزیارات، به کوشش ژ. سوردل تومین، دمشق، ۱۹۵۳م.
• یاقوت، بلدان.
• یعقوبی، احمد، تاریخ، به کوشش هوتسما، لیدن، ۱۹۶۹م.
• یغموری، یوسف، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق / ۱۹۶۴ م.
• یونینی، موسی، ذیل مرآة الزمان، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۰ق / ۱۹۶۰م.

جعفر بن ابیطالب، دائره المعارف بزرگ اسلامی.