نظام حقوقی شیعه

تشیع به عنوان یک نظام نظری، تمایل خاصی از اسلام به زنجیره‌ای از تحلیلهای الهیاتی-تاریخی را نمایندگی می‌کند. حدیث ثقلین، سنتی که شیعه و سنی آن را از پیامبر متواتر می‌دانند، که بنا بر آن پیامبر مسلمانان را به پیروی از قرآن و اهل بیت اش پس از خود فرا می‌خواند، در کنار شماری از دیگر سنتها، ریشه و منبع اصلی این گرایش بود که بعدها با استدلالهای دیگر الهیاتی-فلسفی و تاریخی استحکام یافت. تشیع در مسایل مذهبی عموماً نظریاتش را بر اسا دستورهای امامان بنا کرده‌است. فرق اصلی بین مکاتب شیعه و سنی شیوه‌ای ست که آن‌ها سنت پیامبر را در منابع قانونی شان دریافته‌اند. شیعه سنت شان را از خانواده پیامبر و سنت از صحابه او گرفته‌اند. از سوی دیگر، در حالی که مکتب حقوقی سنی از نظریات حقوقی برخی حقوقدانان مدینه و عراق پیروی می‌کنند، شیعه از نظرات امامان اش پیروی می‌کند که بازماندگان پیامبر اند. شیعه دوازده امامی که مکتب رایج کنونی ست، از نطرات دوازده امام شان پیروی می‌کند، خصوصاً ششمی جعفر صادق و به این دلیل نظام حقوقی شان جعفری هم شناخته می‌شود.

قرآن، سنت، اجماع فقهای شیعه و عقل منابع قانون شیعه‌است. قرآن در حس ادبی ظاهری اش، روح و بنیاد قانون شیعی را شکل داده‌است.

سنت، یعنی اظهارت، اعمال و موافقت ضمنی پیامبر و امامان، که باید به تواتر گویندگان قابل اعتماد رسیده باشد. در خصوص قابلیت اعتماد دیدگاه نظری ناقلین بی‌اهمیت شمرده می‌شود. یک سنت متواتر نقل شده توسط یک غیرشیعه همان قدر عالی و مورد قبول است که مورد یک شیعه راستگو.

اجماع، یعنی یکی بودن دیدگاه همه فقهای شیعه در خصوص یک مسئله حقوقی مشخص، به خودی خود منبع نیست، ولی می‌تواند ابزاری باشد که از طریق آن نظرات امامان می‌تواند کشف شود. کاربرد اجماع به راه‌های مختلف بالغ بر دوازده مورد توضیح داده شده‌است. محبوب‌ترین شان در قانون معاصر شیعه اینست که چون اجماع اجماع نظر همه دانشوران شیعه‌است به‌طور طبیعی شامل نظر دانشورانی ست که در دوره ائمه یا در زمانی بسیار نزدیک به آنان می‌زیسته‌اند. بساری از اینان یاران نزدیک امامان بودند و نظریات آن‌ها را به‌طور بسیار کاملی می‌دانستند. اجماع این فقهای بسیار اولیه، که بسیاری شان پیروان مطلق امامان بودند نظر امامان را طبیعتاً توضیح می‌دهد.

عقل به عنوان یک منبع شیعه به معنای استدلال طبقه‌بندی شده از استدلال محض و عملی است. یک نمونه مشخص، بد بودن بی عدالتی و خوبی عدالت است. در اصول فقه شیعه اصلی هست که بنا بر آن کل ما حکم به العقل حکم به االشرع. در تطابق با این اصل، که قضیه موضوعه شناخته می‌شود، قوانین مذهبی باید تنها به حکم عقل وضع شوند.

• :A Bibliographical study, London, Ithaca, 1984 H. Modarressi Tabataba'i, An Introduction to Shi'i Law