شب قدر

شب قدر (به عربی: لیلة القدر)، به صورت متنوعی به عنوان شب فرمان، شب قدرت، شب ارزش، شب تقدیر، یا شب اندازه‌گیری معنی شده‌است. در باور اسلامی، شبی است که قرآن برای اولین بار از آسمان به جهان نازل شد و همچنین شبی که اولین آیات قرآن بر محمد نازل شد.[1] این شب در طول ماه رمضان (ماه نهم) واقع می‌شود، ماهی که با روزه گرفتن مورد توجه قرار می‌گیرد.[2] نه قرآن و نه احادیث جمع‌آوری‌شده از محمد روز دقیقی که شب قدر باید بزرگداشت شود را آشکار نمی‌کنند.[3]

شب قدر
قرآن بر سر گذاشتن در شب قدر
نام رسمیلیلة القدر
برپایی توسطمسلمانان
نوععبادت اسلامی
اهمیتشب تقدیر و بخشش گناهان
مراسمغسل، شب زنده‌داری، خواندن قرآن، نماز شب، اعتکاف
تاریخاهل سنت: یکی از روزهای فرد ۱۰ روز آخر ماه رمضان (معمولاً ۲۷ام)
شیعیان: یکی از سه روز ۱۹، ۲۱، یا ۲۳ ماه رمضان (احتمالاً ۲۳ام)
مرتبط بهسوره قدر

طبق بسیاری از منابع مسلمان، و روایات این شب را به عنوان یکی از شب‌های با شماره فرد از ثلث پایانی رمضان شناخته‌اند.[4][5] مسلمانان مخصوصاً ده شب آخر ماه رمضان را مبارک می‌دانند. مسلمانان معتقدند که شب قدر با نعمت و رحمت فراوان خدا فرا می‌رسد، گناهان آمرزیده می‌شود، دعاها پذیرفته می‌شوند و این فرمان سالانه برای فرشتگان است که آن را طبق نقشه خدا انجام می‌دهند، آشکار می‌شود.

ایرانیان در حال زیارت شب قدر در حرم امام رضا هستند

وحی بر محمد

برخی از مفسران معتقدند که قرآن دو بار بر محمد نازل شده‌است.

  • «نازل شدن فوری» در شب قدر
  • «نازل شدن تدریجی» در طول ۲۳ سال.

به گفته علامه طباطبایی، قرآن از کلمه انزل استفاده می‌کند که «نزول فوری» را توجیه می‌کند.[6] با این حال برخی دیگر معتقدند که نزول قرآن در دو مرحله اتفاق افتاده‌است، مرحله اول نزول کامل آن در شب قدر به فرشته جبرئیل که در پایین‌ترین آسمان است و سپس مکاشفه آیه به آیه بعدی وحی بر محمد توسط جبرئیل بوده.

وحی در سال ۶۱۰ میلادی در غار حرا در کوه جبل النور در مکه آغاز شد. اولین سوره ای که نازل شد سوره العلق بود. در هنگام نزول اول، پنج آیه اول این سوره یا کل سوره نازل شد.[7]

بررسی

مسلمانان تا سحر در این کوشش بیدار می‌مانند. با توجه به نادقیق‌بودن در تشخیص روزی که شب قدر باید در آن بزرگداشت شود، برخی مسلمانان به یک عزلت ۱۰ روزه در آخرین دهه رمضان می‌پردازند.[3]

شب قدر در سوره ۹۷ قرآن، سوره قدر، مورد اشاره قرار گرفته‌است:[3][8]

  1. ما [قرآن را] در شب قدر نازل کردیم
  2. و چه تو را به عظمت این شب قدر آگاه تواند کرد؟
  3. شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است
  4. در آن [شب] فرشتگان با روح به فرمان پروردگارشان برای هر کاری [که مقرر شده‌است] فرود آیند
  5. [آن شب] تا دم صبح صلح و سلام است[9]

واژه عربی «قدر» می‌تواند هم به معنی سرنوشت باشد و هم به معنی نیرو و توانایی. مفسران مسلمان بر سر این که معنی درست کدام است نظرات مختلفی دارند. اولین آیه در این سوره بیان می‌کند که «ما آن (قرآن) را در شب قدر نازل کردیم . . . شب قدر بهتر از هزار ماه» (آیات ۱ و ۳ سوره قدر، ترجمه مکارم شیرازی[10]).[5] این مطلب از قرآن همچنین با دریافت کتاب مقدس مسلمانان توسط محمد گره زده شده‌است. و برخی آنچه ذکر شده را به عنوان توصیفی از این که محمد کل قرآن را در یک زمان از فرشتگان تحویل می‌گیرد، برداشت کرده‌اند. این اعتقاد به نظر می‌رسد که روایات اولیه را نقض می‌کند، و با روایاتی که محمد قرآن را به‌طور تدریجی در طول ۲۳ سال آخر زندگی‌اش دریافت می‌کند هم‌نوا نیست.[3][5] برای آشتی دادن این دو دیدگاه مفسران مسلمان این طرح را پیشنهاد کرده‌اند که فرشتگان ابتدا آن را در یک شب از «لوح محفوظ» (کتاب آسمانی خداوند) به پایین‌ترین سطح آسمان فرود آورده‌اند و آن را جبرئیل از آن جا به‌طور تدریجی به محمد در مکه و مدینه وحی کرد. با این حال باقی همچنان می‌گویند که این رویداد فقط به اولین وحی محمد در غار حرا اشاره دارد. محققان مطالعات اسلامی اروپایی-آمریکایی خاطر نشان کرده‌اند که بزرگداشت یک تک لحظه از وحی، می‌تواند از سنت‌های پیش‌از اسلامی وحی یهودی و مسیحی الهام گرفته شده باشد، همچون وحی تورات در کوه سینا و تولد عیسی. شیعیان، سطحی دیگر از معنا را نیز به این شب اضافه کرده‌اند، برای این که آن‌ها معتقدند که این شب همچنین شبی است که فاطمه، دختر محمد و مادر امامان، متولد شده‌است، و علی ابن ابی طالب شهید شده‌است.[5]

طبق احادیث، عبادت و انجام کارهای نیک در این شب بخشش خداوند را برای گناهان گذشته به دست می‌آورد. مسلمانان بسیاری، در حفظ معنای «قدر» به عنوان «سرنوشت» (شب سرنوشت) همچنین معتقدند که هر سال در این شب خداوند همه آنچه را که در سال آتی اتفاق خواهد افتاد مقدر می‌کند،[5] و این شب را به عنوان لحظه‌ای که الله سرنوشت هر شخص را برای سال پیش رو مقدر می‌کند می‌بینند. بنا به احادیث، الله گناهان همه کسانی که به عبادت و اعمال نیک در این شب می‌پردازند می‌بخشد.[3][11]

قرآن جزئیات بخصوصی، اگرچه نه کاملاً منسجمی را، از زمانی که وحی شروع به پایین آمدن به محمد کرد ارائه می‌کند. این یا در یک «شب فرخنده» (لیلة المبارک) اتفاق افتاده‌است (سوره دخان، آیه ۳)، یا در «شب قدر» (سوره قدر، آیه ۱)، یا در طول ماه رمضان (سوره بقره، آیه ۱۸۵). بیش‌تر مفسران توضیح می‌دهند که تمام مطالب به یک شب یکسان و واحد اشاره دارد، به نام لیلة القدر، که در ماه رمضان قرار می‌گیرد.[12] سنت و روایات مسلمانان دربارهٔ این که منظور از «در ماه رمضان فرو فرستاده شده‌است» چیست، مردد هستند. یک نظر این است که این عبارت یاد اولین وحی محمد را زنده می‌کند، و نظری دیگر این که حاکی از «فروفرستادن» کل قرآن (به پایین‌ترین آسمان) باشد.[13] «لیلة المبارک»، شب فرخنده، یا با «لیلة القدر»، شب قدر، معادل شمرده می‌شود، یا این که در نظر گرفته می‌شود شب ۱۵ شعبان باشد، نقطه آغازین روزه گرفتن داوطلبانه. به زعم A.J Wnsinck، این دو شب دوره سال نوی باستانی ای را در حوالی انقلاب تابستانی متمایز می‌کردند، که در پس برقرارسازی روزه‌گرفتن در رمضان قرار دارد. Kees Wagtendonk می‌نویسد مفهوم دو شب سال نو در یک دوره چهل روزه نامحتمل است و تقویم عربی باستانی، مانند دیگران در منطقه، یک سال نویی را، یا در بهار یا در پاییز، قبول داشت، و بزرگداشت ۱۵ شعبان بیش‌تر به نظر می‌رسد محصول اسلام باشد.[13]

بنابر آموزه‌های اسلامی خوابیدن در شب قدر مذموم و شب‌زنده‌داری در آن سفارش شده‌است و دعا و استغفار به علت توجه فوق‌العاده خدا به بندگان برای بخشایش گناهان آنان در این شب توصیه شده‌است.[14] روز قدر هم به اندازه شب آن ارجمند است.[14]

ایرانیان در حال تماشای شب قدر در مسجد جمکران
مراسم شب قدر در امامزاده هلال ابن علی آران و بیدگل

پیرامون واژه

شب قدر را به معنی منزلت دانسته‌اند و بعضی دیگر آن را به معنی تنگی و گرفتاری دانسته‌اند. برخی نیز قدر را اندازه‌گیری و تقدیر امور معنی کرده‌اند و برخی بخاطر قدر دانی از خداوند است.

در پاسخ این سؤال، که چرا این شب، شب قدر نامیده شده، سخن بسیار گفته‌اند، از جمله این که:

  • شب قدر به این جهت «قدر» نامیده شده، که جمیع مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب تعیین می‌شود، شاهد این معنی در آیات ۳ و ۴ سوره «دخان» است که می‌فرماید:إِنّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَة مُبارَکَة إِنّا کُنّا مُنْذِرینَ * فیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْر حَکیم: «ما این کتاب مبین را در شبی پر برکت نازل کردیم، و ما همواره انذار کننده بوده‌ایم * در آن شب که هر امری بر طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین می‌گردد». این بیان، هماهنگ با روایات متعددی است که می‌گوید: در آن شب، مقدرات یک سال انسان تعیین می‌گردد، و ارزاق و سرآمد عمرها، و امور دیگر، در آن لیله مبارکه، تفریق و تبیین می‌شود. البته، این امر هیچگونه تضادی با آزادی اراده انسان و مسئله اختیار ندارد، چرا که تقدیر الهی به وسیله فرشتگان بر طبق شایستگی‌ها و لیاقت‌های افراد، و میزان ایمان، تقوا، پاکی نیت و اعمال آن‌ها است؛ یعنی: برای هر کس آن مقدر می‌کنند که لایق آن است، یا به تعبیر دیگر: زمینه‌هایش از ناحیه خود او فراهم شده، و این نه تنها منافاتی با اختیار ندارد، که تأکیدی بر آن است.
  • آن شب را از این جهت شب قدر نامیده‌اند که: دارای قدر و شرافت عظیمی است (نظیر آنچه در آیه ۷۴ سوره «حج» آمده‌است: ما قَدَرُوا اللّه حَقَّ قَدْرِهِ: «آنها قدر خداوند را نشناختند»).
  • به خاطر آن است که، قرآن با تمام قدر و منزلتش بر رسول والا قدر، و به وسیله فرشته صاحب قدر نازل گردید.[15]

دیدگاه اهل سنت

اهل سنت اعتقاد دارند که طبق حدیث نبوی شب قدر در یکی از ده شب آخر ماه رمضان واقع شده‌است. اغلب شب بیست و هفتم را شب قدر می‌دانند و در آن شب به دعا و شب‌زنده‌داری می‌پردازند. مسلمانان سلفی اعتقاد دارند که در شب قدر در تمام روزگار همان شبی بود که قرآن در آن نازل گردید و دیگر تکرار نمی‌شود.[16] برخی نیز اظهار داشته‌اند که تا زمان زندگی محمد شب قدر در هر سال تکرار می‌شد اما پس از ارتحال محمد، شب قدر از بین رفته‌است.[17] برخی نیز معتقد بوده‌اند که شب قدر شبی‌است در تمام سال ولی در هر سال شب نامعلومی است، در سال بعثت در ماه رمضان بوده اما در سال‌های دیگر ممکن است در دیگر ماه‌ها باشد. مسلمانان اهل سنت در سراسر جهان به اعتکاف و احیای این شب‌ها می‌پردازند. آنان در این شب‌ها به خواندن قرآن، ادای صلاه تسبیح، ذکر و دعا می‌پردازند.

دیدگاه شیعه

بر اساس حدیث شیعه که از حماد بن عثمان که وی از حسان بن علی از پیشوا ششم شیعیان پیشوا جعفر صادق نقل شده‌است؛ شب قدر تا قیامت باقی است و در ماه رمضان واقع است.[18] در روایات شیعه آمده‌است که قدر یکی از سه شب ۱۹، ۲۱ یا ۲۳ در ماه رمضان است که احتمال شب بیست‌وسوم بیش‌تر است. در اصول کافی نیز آمده‌است که تقدیر در شب نوزدهم و ابرام در شب بیست و یکم و امضا در شب بیست و سوم است.[19]

در قرآن
نوشتار اصلی: قدر (سوره)

در قرآن دربارهٔ شب قدر چنین آمده‌است:

  • به راستی که ما آن را در شب قدر فرو فرستادیم؛ و چه تو را به شب قدر آگاه تواند کرد. شب قدر از هزار ماه برتر است. در این شب فرشتگان و روح به اذن پروردگارشان از هر امر فرود می‌آیند. این شب تا صبحگاه «سلام» است. (سوره قدر آیات ۱ تا ۵)[20]

و نیز در سوره دخان آمده‌است:

  • سوگند به کتاب روشنگر. به راستی ما آن را در شبی مبارک فرو فرستادیم زیرا که به حقیقت هشداردهنده بودیم. در آن شبی که هر امری با حکمت معین و ممتاز و جدا می‌گردد. تعیین آن امر البته از سوی ما خواهد بود، که ما رسولان را فرستنده بودیم؛ و این البته از رحمت و مهربانی پروردگار توست، به راستی او شنونده داناست. (سوره دخان آیات ۱ تا ۶)[21]

مسئله علمی

با توجه به این که شب قدر به خاطر اختلاف ساعات در مناطق مختلف کره زمین مختلف می‌شود برخی مفسرین آن را به عنوان یک بار چرخش کامل ناحیه تاریک زمین در سطح آن می‌دانند که طی آن هر بخش تاریک وارد شب قدر خودش می‌شود.[22] از پیامبر اسلام نقل است که هوای شب قدر معتدل است و خورشید در صبح آن طلوع می‌کند، بدون شعاع و نور[23] اما به نظر طباطبایی این نشانه‌ها نه دائمی است و نه اکثری.[24]

در ادبیات فارسی
ترا قدر اگر کس نداند چه غم شب قدر را می‌ندانند هم
بوستان سعدی
چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی آن شب قدر که این تازه براتم دادند[25]
غزل حافظ
آن شب قدری که گویند اهل خلوت امشب است یا رب این تأثیر دولت در کدامین کوکب است[25]
غزل حافظ
شب قدری چنین عزیز و شریفبا تو تا روز خفتنم هوس است[25]
غزل حافظ
در شب قدر ار صبوحی کرده‌ام عیبم مکنسرخوش آمد یار و جامی بر کنار طاق بود[25]
غزل حافظ
شب قدر است جسم تو کز او یابند دولت‌ها مه بدرست روح تو کز او بشکافت ظلمت‌ها
دیوان شمس مولوی
قندیل فروزی به شب قدر به مسجد مسجد شده چون روز و دلت چون شب یلدا
قصیده‌ای از ناصر خسرو

جستارهای وابسته

پانویس
  1. Halim, Fachrizal A. (20 November 2014). Legal Authority in Premodern Islam: Yahya B Sharaf Al-Nawawi in the Shafi'i School of Law. Routledge. ISBN 978-1-317-74918-9. Retrieved 31 May 2017.
  2. Richard C. Martin, Asma Afsaruddin, Ali Banuazizi, Daniel Martin Varisco, William Ochsenwald - Encyclopedia of Islam and the Muslim World)، ویرایش دوم، صفحه ۴۸۰ (بخشی از مقاله 'IBADAT).
  3. J. Gordon Melton, James A. Beverley, Christopher Buck, Constance A. Jones - Religious Celebrations: An Encyclopedia of Holidays, Festivals, Solemn Observances, and Spiritual Commemorations, 2 جلد ۲، ۲۰۱۱ میلادی، صفحات ۵۱۷–۵۱۸.
  4. Jane Dammen McAuliffe - The Cambridge Companion to the Qur'an، انتشارات Cambridge University Press، سال ۲۰۰۶، صفحهٔ ۱۲۳.
  5. Juan Eduardo Campo - Encyclopedia of Islam، سال ۲۰۰۹ میلادی، صفحهٔ ۵۲۹.
  6. «دانشگاه علامه طباطبایی - شب قدر در نگاه علامه طباطبایی». web.archive.org. ۲۰۱۶-۰۷-۰۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۳۰.
  7. Roslan Abdul-Rahim (December 2017). "Demythologizing the Qur'an Rethinking Revelation Through Naskh al-Qur'an" (PDF). Global Journal Al-Thaqafah. 7 (2): 62–3. doi:10.7187/GJAT122017-2. ISSN 2232-0474. Archived from the original (PDF) on 14 February 2019. Retrieved 26 February 2019.
  8. تفسیر سوره قدر پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه
  9. «متن قرآن، سوره 97: القدر، آیه 1 - آیه 5». www.parsquran.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۲۷.
  10. «متن قرآن، سوره 97: القدر، آیه 1 - آیه 5». www.parsquran.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۲۷.
  11. فضیلت شبهای قدر رشد
  12. Andrew Rippin, Jawid Ahmad Mojaddedi - Wiley Blackwell Companion to the Qur’ān، سال ۲۰۱۷ میلادی، صفحهٔ ۲۵۱.
  13. McAuliffe - Encyclopaedia of the Quran. E-I، جلد ۲، سال ۲۰۰۲ میلادی، صفحهٔ ۱۸۱.
  14. عباس قمی، مفاتیح الجنان بخش اعمال شبهای قدر
  15. شب قدر شب نزول قرآن makarem.ir
  16. حصن التوحید ص ۳۸
  17. اسرار الصیام ص ۴۴۱
  18. مجمع‌البیان ۳۴:۲ ص ۹۵
  19. کافی ج ۲ ص ۱۶۹
  20. (به عربی: إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ مَا أَدْرَئکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَةُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن کُلِّ أَمْرٍ سَلَامٌ هِیَ حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ)
  21. (به عربی: حم وَالْکِتَابِ الْمُبِینِ إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُّبَارَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنذِرِینَ فِیهَا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ أَمْرًا مِّنْ عِندِنَا إِنَّا کُنَّا مُرْسِلِینَ رَحْمَةً مِّن رَّبِّکَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ) حم.
  22. مکارم شیرازی، ۲۷:‎ ۱۹۲–۱۹۳.
  23. طبرسی، ۲۷:‎ ۱۹۷.
  24. طباطبایی، ۲۰:‎ ۷۷۲.
  25. حافظ

منابع
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به شب قدر در ویکی‌گفتاورد موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.