قدر (سوره)

از پیامبر اسلام نقل شده که هرکس این سوره را تلاوت کند، پاداش کسی را دارد که ماه رمضان را روزه گرفته و شب قدر را احیا داشته‌است.[19] به نظر مکارم شیرازی این پاداش‌ها مال کسی است که سوره را بفهمد و به آن عمل کند.[20] از امام جواد نقل شده است کسی که این سوره را در نماز بخواند با قبولی چندین برابر به علیین میرود یعنی برترین جای بهشت.

قتاده بن دعامه و مقاتل بن سلیمان، مفسرین اهل سنت، گفته‌اند برتری شب قدر بر هزار ماه به معنی برتری عبادت در آن به هزار شب غیر از قدر است.[21] در روایتی از تفسیر برهان شیخ طوسی پیامبر اسلام می‌گوید که شب قدر از زمان انبیاء گذشته وجود داشته و تا قیامت ادامه دارد.[22] از جعفر صادق، امام ششم شیعه، نقل است که «سفر حج در شب قدر برای صاحبانش نوشته می‌شود و کلّیه حوائج و نیازمندی‌ها و بلاها و مصیبت‌ها و روزی‌ها همه و آنچه می‌شود تا سال آینده در آن شب مقدر می‌گردد».[23]

از صحابی پیامبر اسلام، عبدالله بن عباس نقل است که «قرآن را خدا یک مرتبه نازل کرد از لوح محفوظ به آسمان دنیا در شب قدر، سپس جبرئیل آن را تدریجاً به پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله نازل می‌نمود و از اوّل تا آخرش بیست و سه سال بود.»[24] در معنای «روح» در حدیثی از جعفر صادق، امام ششم شیعیان گفته شده که روح مخلوقی بزرگ‌تر از جبرئیل است.[25]

از ابن‌عباس از پیامبر اسلام نقل است که در شب قدر جبرئیل با دیگر ملائکه از سدرة المنتهی بر دنیا نزول می‌کنند و پرچمی را بر قبر پیامبر، و یکی بر بیت‌المقدس، یکی بر مسجد الحرام و یکی هم بر طور سینا نصب می‌کند و بر هر مؤمنی سلام می‌کند مگر بر میگسار و خورنده گوشت خوک.[26] همچنین از ایشان نقل شده که شیطان در این شب نمی‌تواند بیرون بیاید و به کسی آزار رساند و سحر ساحران در این شب اثر نمی‌کند.[27]

در کتاب الاقبال بالاعمال الحسنه سید بن طاووس، محدث شیعه، از پیامبر اسلام روایت شده‌است که موسی گفت:

خدای من نزدیک شدن به تو را خواهانم، فرمود: نزدیکی من از آن کسی است که شب قدر بیدار شود. گفت: خدای من رحمت تو را می‌خواهم، فرمود: رحمت من از آن کسی است که در شب قدر به فقیرها رحم کند، گفت: خدای من جواز عبور از صراط را خواهانم، فرمود: آن برای کسی است که در شب قدر صدقه‌ای بدهد، عرض کرد: خدای من از درختان بهشتی می‌خواهم، فرمود: این مال کسی است که در شب قدر سبحان اللّه بگوید، عرض کرد: خدای من رضایت تو را می‌خواهم، فرمود: رضایت من از آن کسی است که دو رکعت نماز در شب قدر بخواند.[28]

در این که شب قدر در دهه آخر ماه رمضان است اتفاق وجود دارد.[29] طبق روایات متعدد شیعی، شب قدر یکی از شب‌های نوزدهم، بیست و یکم، و بیست و سوم ماه رمضان است.[30] طبق حدیثی از جعفر صادق، تقدیر در شب نوزدهم، تحکیم در شب بیست و یکم و امضاء در شب بیس و سوم است.[31] اما روایات سنی درباره شب قدر بسیار مختلف است با این حال علماء اهل سنت مجتمعند که بیست و سوم رمضان شب قدر است.[32]

از جعفر صادق روایت شده که «هر گاه دهه آخر ماه رمضان داخل می‌شد پیامبر اسلام کمر خود را محکم بسته و از همسرانش دوری نموده و شب را احیاء داشته و با فراغت به عبادت می‌پرداخت»[33] و او به صحابی خود توصیه کرده که در هر یک از شب‌های قدر غسل کند، صد رکعت نماز بخواند و در صورت توانایی، آن را تا روشنایی صبح احیاء بدارد.[34]

در روایتی از محمد باقر، امام پنجم شیعیان پرسیده شده که او می‌داند شب قدر کدام است و او پاسخ می‌دهد: «چه طور ندانیم در حالی فرشتگان در آن شب گرداگرد ما دور می‌زنند»[35] از جعفر صادق نقل است که «در شب قدر امام مستوجب روح بیشتری می‌شود.»[36] حسن حسن‌زادهٔ آملی در تفسیر عرفانی سورهٔ قدر می‌گوید سِیرِ حُبّیِ وجود، در قوس نزول، در منازلی است که به شب تعبیر شود؛ همان گونه ‌که در سیر ظهور صعودی، به روز. بعضی شب‌ها لَیالیِ قدر و بعضی از روزها ایام‌الله است؛ و فاطمه زهرا، دختر پیامبر اسلام، لَیلةُالقدرِ یازده کلام‌اللهِ ناطق است، چنان‌که جعفر صادق گفت: کسی که حق معرفت به فاطمه پیدا کند، یعنی به‌درستی او را بشناسد، لیلةالقدر را ادراک کرده‌است.[37] او می‌گوید انسان کامل، قرآنِ ناطق است و بنابراین، یازده قرآن ناطق در شبی مبارکه که مادر امامان است، نازل شده‌است؛ و می‌گوید به‌گفتهٔ پیامبر کسی که فاطمه را آن‌چنان که شایسته است بشناسد، شب قدر را درک کرده و فاطمه از آن‌رو که خلایق از کُنْهِ شناخت او بریده شده‌اند، فاطمه نامیده شد.[38]

در عرفان ثابت است که برای هر حقیقت دنیایی باطنی است ملکوتی و این برای شب قدر نیز صادق است. در مکتب اهل عرفان، باطن لیلة القدر پنهان شدن شمس وجود یا ذات حق در پشت جبال انیات یا کوه‌های خودخواهی موجودات است که این همان قوس نزول است و یوم القدر طلوع آن از ورای این حجب و این قوس صعود است و این دو در شخصیت انسان کامل جمع است.[39] حسن حسن‌زادهٔ آملی در تفسیر عرفانی سورهٔ قدر می‌گوید سِیرِ حُبّیِ وجود، در قوس نزول، در منازلی است که به شب تعبیر شود؛ همان‌گونه‌که در سیر ظهور صعودی، به روز. بعضی شب‌ها لَیالیِ قدر و بعضی از روزها ایام‌الله است[40] سید روح‌الله خمینی، عارف شیعه و رهبر انقلاب ایران، در آداب الصلوة نویسند:

از برای قرآن قبل از تنزل در این نشئه مقامات و کینونت‌هایی است. اول مقام او کینونت علمیه اوست در حضرت غیبیه به تکلم ذاتی و مقارعه ذاتیه به طریق احدیت جمع؛ و ضمیر غایب شاید اشاره به آن مقام باشد و برای افاده این معنی به ضمیر غیبت ذکر فرموده‌است کانّه می‌فرماید همین قرآن نازل در لیلةالقدر همان قرآن علمی در سرّ مکنون و غیبی در نشئه علمیه است که او را از آن مراتب که در یک مقام متحد با ذات و از تجلیات اسمائیه بود نازل فرمودیم و این حقیقت ظاهر همان سرّ الهی است.[39]