رمضان
رمضان نهمین ماه در تقویم اسلامی ماه رمضان است. ماهی که مسلمانان سراسر جهان آن را ماه روزه داری در اصطلاحِ صوم، نماز، مراقبه و حضور در جمع مومنان می‌دانند.[1] مسلمانان معتقدند قرآن در این ماه بر محمد نازل شده‌است. در قرآن، مستقیماً به کسانی که ایمان آورده‌اند دستور داده شده که در این ماه روزه بگیرند. هر سال ماه رمضان از رویت هلال ماه آغاز و تا رویت هلال ماه دیگر به مدت بیست و نه تا سی روز ادامه دارد.[2] روزه گرفتن از طلوع آفتاب تا غروب آفتاب برای کلیه بزرگسالان مسلمان که بیمار، مسافر، سالخورده نیستند واجب است.
به وعده غذایی که پیش از روزه در هنگام سحر میخورند سحری و به وعده‌ای که در هنگام غروب آفتاب روزه خود را با آن می‌گشایند؛ اِفطار گفته می‌شود.[3]
در طول زمان روزه داری، مسلمانان غیر از خوردن و آشامیدن، از سیگار و قلیان کشیدن و انجام گناه نیز نهی شده و در عوض به نماز و قرآن خواندن و دعا کردن توصیه شده‌اند.[4]
عید فطر (به عربی عید الفطر)، که پایان ماه رمضان و آغاز شوال، ماه قمری بعدی است، پس از رویت هلال ماه یا بعد از اتمام سی روز روزه در صورت عدم مشاهده ماه اعلام می‌شود.[5]
خاستگاه رمضان
واژهٔ رمضان
رمضان مشتق از «رَمَض» به معنای شدّت حرارت، و حرارت سنگ، بر اثر شدّت حرارت خورشید آمده‌است. وبه معنای سوزانیدن است. از پیامبر اسلام نقل است:
ماه رمضان به این نام خوانده شده است، زیرا گناهان را میسوزاند.[6]
همچنین گفته شده که از «حرّ» گرفته شده که به معنای برگشت از بادیه به شهر می‌باشد. بنابر این وقتی گفته می‌شود، ارْتِمَاضاً [رمض] من الحزن؛ یعنی باطن آن مرد از غم و اندوه سوخت، یا وقتی گفته می‌شود، ارْتِمَاضاً [رمض] لِفُلان؛ یعنی برای فلانی اندوهگین شد، و همچنین وقتی گفته می‌شود، ارْتِمَاضاً [رمضتْ کبدُهُ؛ یعنی کبد او تباه شد؛ مثل این که گونه‌ای بیماری آن را میسوزاند.[7][8]
اهمیت رمضان
این ماه به عنوان خجسته‌ترین و بهترین ماه در اسلام شناخته می‌شود. از این ماه به عنوان ماه میهمانی خدا نیز نامبرده می‌شود.
رمضان یکى از چهار ماهى است که الله جنگ را در آن حرام کرده است.(مگر جنبه دفاع داشته باشد.)[9]
مسلمین اعتقاد دارند در این ماه کتابهاى قرآن، انجیل، تورات، صحف و زبور نازل شده است.[10]
شب قدر ۱۹ و ۲۱ و ۲۳ ماه رمضان سه شب از شبهای ماه رمضان که از نظر مسلمانان مهمترین شب سال می‌باشد، یکی از سوره‌های قرآن بنام سوره قدر به توصیف این شب پرداخته‌است ولی در قرآن به‌طور صریح به شماره شب آن در ماه رمضان اشاره نشده‌است.
در شب ۱۹ این ماه علی به دست یکی از خوارج یعنی ابن ملجم مرادی زخمی شد و بعد از سه شب در ۲۳ رمضان مرد.[11]
اعمال ماه رمضان
روزه
مهمترین پرهیز این ماه روزه داری، است. روزه داران از اذان صبح تا اذان مغرب از خوردن و آشامیدن خودداری می‌کنند البته لزومی ندارد افراد بیمار روزه بگیرند. برخی اعمال روزه داری در قرآن طی آیه‌های ۱۸۳ الی ۱۸۸ سوره بقره اشاره شده‌است.
تلاوت قرآن
مسلمانان معتقدند که در ماه رمضان سزاواراست، قرآن را بخوانند.
روایت اول: در کتاب بحارالانوار از جعفرصادق و او از محمد روایت کرده‌است که گفته‌است: «ماه رمضان ماه خدای عزوجل می‌باشد، و آن ماهی است که خداوند کارهای نیک را در آن دو چندان کند و بدیها را در آن محو سازد، ماه برکت، و ماه انابه و بازگشت، و ماه توبه و ماه آمرزش و ماه آزادی از آتش دوزخ، و کامیاب شدن به بهشت است.
هان که در این ماه از هر حرامی خودداری کنید، و تلاوت قرآن را زیاد کنید؛ و حاجات خود را بخواهید، و به یاد پروردگارتان سرگرم باشید، و ماه رمضان نزد شما نباید همانند ماه‌های دیگر باشد، چرا که برای این ماه در پیشگاه خداوند حرمت و برتری بر دیگر ماه‌ها است، و نباید در ماه رمضان روز روزه شما مانند روز غیر روزه شما باشد.»[پانویس 1]
روایت دوم: و از رضا روایت کرده که گفته‌است: «نیکی‌ها در ماه رمضان پذیرفته، و بدیها در آن آمرزیده‌است، کسی که در ماه رمضان آیه‌ای از کتاب خداوند بخواند همانند کسی است که در ماه‌های دیگر قرآن را ختم کرده و کسی که در این ماه در روی برادر ایمانی خود بخندد (و او را خوشحال کند) در روز قیامت او را دیدار نکند جز آنکه در روی او بخندد (و او را خوشحال کند) و به بهشت مژده‌اش دهد، و کسی که در این ماه به مؤمنی کمک می‌کند، خدای تعالی در هنگام عبور بر صراط کمکش کند در آن روزی که گام‌ها بلغزد، و کسی که خشمش را در این ماه نگهدارد خداوند خشمش را در روز قیامت از او بازدارد؛ و کسی که درمانده اندوهگینی را دستگیری و نجات دهد، خداوند در روز قیامت او را از هراس بزرگ آن روز در امان دارد، و کسی که ستمدیده‌ای را در این ماه یاری کند، خدایش در دنیا بر دشمنانش یاری دهد، و در روز قیامت نیز هنگام حساب و در کنار میزان یاریش کند. ماه رمضان ماه برکت، ماه رحمت، ماه مغفرت، ماه توبه و ماه انابه و بازگشت به درگاه الهی است، کسی که در ماه رمضان آمرزیده نشود در چه ماهی می‌خواهد آمرزیده شود؟ از خدا بخواهید در این ماه روزه‌تان را بپذیرد، و آخرین سال عمر شما قرار ندهد، و توفیق اطاعت خود را به شما دهد، و از نافرمانیش شما را نگهدارد، که براستی خداوند بهترین کسی است که از او درخواست کنند.»[پانویس 2]
روایت سوم: شیخ صدوق در کتاب معانی الاخبار و آمالی به سندش از جعفر صادق روایت کرده که گفته‌است: «هر چیزی را بهاری است و بهار قرآن ماه رمضان است .»[پانویس 3]
روایت چهارم: و از مجالس شیخ از جعفر صادق روایت شده که گفته‌است: «براستی که در کتاب خدا ماه‌ها نزد خدا دوازده ماه است. روزی که خداوند آسمانها و زمین را آفرید، پس نور و روشنی ماه‌ها ماه رمضان است، و قلب ماه رمضان شب قدر است، و قرآن در شب اول ماه رمضان نازل گشته، پس با قرآن از این ماه استقبال کن .»[پانویس 4]
رمضان در قرآن
سوره بقره آیه ۱۸۵: ماه رمضان، ماهی است که قرآن در آن نازل شده‌است. (قرآن کتابی است که) هدایتگر مردم همراه با دلائل روشنِ هدایت و وسیله تشخیص حق از باطل است، پس هر کس از شما که این ماه را دریابد، باید روزه بگیرد؛ و آنکس که بیمار یا در سفر باشد، روزهای دیگری را به همان تعداد روزه بگیرد. خداوند برای شما آسانی می‌خواهد و برای شما دشواری نمی‌خواهد (این قضای روزه) برای آن است که شماره مقرر روزها را تکمیل کنید و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، به بزرگی یاد کنید، باشد که شکرگزار گردید.
رمضان در احادیث
ماه رمضان، ماه خداست و آن ماهی است که خداوند در آن حسنات را می‌افزاید و گناهان را پاک می‌کند و آن ماه برکت است.[پانویس 5]
هر کس یک روز ماه رمضان را (بدون عذر)، بخورد - روح ایمان از او جدا می‌شود.[پانویس 6]
رمضان ماه خدا و شعبان ماه رسول خدا و رجب ماه من است.[پانویس 7]
رمضان ماهی است که ابتدایش رحمت است و میانه اش مغفرت و پایانش آزادی از آتش جهنم.[پانویس 8]
درهای آسمان در اولین شب ماه رمضان گشوده می‌شود و تا آخرین شب آن بسته نخواهد شد.[پانویس 9]
اگر بنده «خدا» می‌دانست که در ماه رمضان چیست «چه برکتی وجود دارد» دوست می‌داشت که تمام سال، رمضان باشد.[پانویس 10]
هرچیز بهاری دارد و بهار قرآن ماه رمضان است.[پانویس 11]
رویدادهای اسلامی در رمضان
بنا بر اعتقاد مسلمانان، رویدادهای زیر در ماه رمضان رخ داده‌اند.
- نزول قرآن
- ولادت حسن مجتبی
- مرگ علی ابن ابی طالب
- لیالی قدر
پی‌نوشت‌ها
- بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۴۰–۳۴۱.
- همان.
- بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۸۶.
- همان.
- بحارالأنوار، ج ۹۶، ص ۳۴۰، ح ۵.
- وسائل الشیعه، ج ۷ ص ۱۸۱، ح ۴ و ۵ _ من لا یحضره الفقیه ج ۲ ص ۷۳، ح ۹
- وسائل الشیعه، ج ۷ ص ۲۶۶، ح ۲۳
- بحار الانوار، ج ۹۳، ص ۳۴۲
- بحار الانوار، ج ۹۳، ص ۳۴۴
- بحار الانوار، ج ۹۳، ص ۳۴۶
- اصول کافی / ج۲ / «کتاب فضل القرآن» «باب نوادر» حدیث ۹ و ۱۰
- «"Ramadan».
- "صحیح بخاری - کتاب 031 (کتاب روزه)، حدیث 124".
- Islam, Andrew Egan – 2002 – p. 24.
- Smith, Jane I. (2010). Islam in America. Columbia University Press. p. 15. ISBN 978-0231147101. Retrieved 30 May 2017.
- Ruling on Voluntary Fasting After The Month of Ramadan: Eid Day(s) And Ash-Shawaal". EsinIslam, Arab News & Information – By Adil Salahi. 11 September 2010. Archived from the original on 27 May 2016. Retrieved 23 May 2016.
- بحارالانوار، علامه مجلسى، ج 55، ص 341، مؤسسه الوفاء، بیروت.
- کتاب العین، ج۷، ص ۳۹
- لسان العرب، ج۷ ص۱۶۰
- الکافى، محمد بن یعقوب کلینى، ج 2، ص 628، دارالکتب الاسلامیة، تهران.
- الکافى، محمد بن یعقوب کلینى، ج 2، ص 628، دارالکتب الاسلامیة، تهران.
- شیخ طوسی، امالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۶۵؛ ابن حجر، فتح الباری، ج۱۲، ص۲۵.