تاریخ قرآن
تاریخ قرآن یکی از شاخه‌های علوم قرآنی است، اصطلاح نسبتاً جدیدی است که از سوی اسلام‌شناسان و قرآن‌شناسان غربی وضع شده‌است و پیش از قرن حاضر و در آثار گذشتگانی نظیر البرهان فی علوم القرآن اثر بدرالدین زرکشی و الاتقان فی علوم القرآن نوشته جلال‌الدین سیوطی به چنین اصطلاحی برنمی‌خوریم.
| قرآن |
|---|
 |
|
تاریخ‌ِ قرآن نزدِ مسلمان دانشی دینی بوده است که توسط مؤمنانِ مسلمان و با هدفِ دفاع از درستی قرآن شکل‌گرفته، و با تاریخ‌نگاری قرآن که رویکردی تاریخی دارد، متفاوت است.[1]
تاریخ قرآن مباحث مربوط به توصیف و تحلیل سرگذشت جمع و تدوین قرآن از آغاز نزول وحی تا سیر هزار و چهارصد ساله کتابت و طبع آن در اعصار جدید است.
مباحث اصلی
مباحث اصلی «تاریخ قرآن» که از مهمترین شاخه‌های علوم قرآنی است، عبارتند از:
- زمان آغاز و پایان نزول قرآن
- زمان و مکان نزول آیات بر پیامبر اسلام
- ترتیب نزول آیات و سوره و ترتیب کنونی
- کتابت و نویسندگان وحی در زمان نزول قرآن و کیفیت نگارش و رسم‌الخط قرآن کریم
- مسئله جمع و تدوین قرآن کریم در زمان رسول اسلام رسول و خلفای راشدین
- اختلاف مصاحف صحابه و تابعین و یکسان‌سازی مصاحف
- تکامل شیوه‌های نگارش قرآن کریم، نقطه‌گذاری و حرکت‌گذاری حروف و کلمات
- نسخه‌های به‌جای‌مانده از گذشتگان و نسخه‌های جدید
مباحث فرعی
مباحث فرعی که گاه به عنوان مقدمه و گاه در مقام نتیجه بیان می‌گردد، عبارتند از:
مصحف‌های مختلف و شروع به کانونیزه کردن
قبل از این که عثمان قرآن را کانونیزه[یادداشت 1] کند، نسخه‌ها یا مصحف‌های متفاوتی وجود داشتند، هیچ‌کدام از آن‌ها تا به امروز کشف نشده‌اند. این مصحف‌ها هیچ وقت تأیید عام به دست نیاوردند و از جانب مسلمانان به دید رونوشت‌های شخصی افراد نگاه می شدند.
از نسخ خطی اولیه به سوی متن کانونیکال نهایی
بعد از این که عثمان بقیه مصحف‌ها را نابود کرد، هنوز گوناگونی‌هایی در خوانش و همچنین نوشته قرآن وجود داشت. با این وجود، محققان امکان دگرگونی زیاد متن را رد می‌کنند، با این استدلال که اضافه کردن، زدودن، یا دستکاری منجر به مناقشه می شد که "از آن [یعنی مناقشه،] رد کمی هست". علاوه بر این بیان می‌کنند که حتی با این وجود که عثمان در میان مسلمانان محبوبیت خود را از دست داد، اما به‌طور کلی متهم به دستکاری یا تحریف (مثلاً از راه ناقص سازی)[یادداشت 2] قرآن نبود.
در عصر نسخه خطی، قرآن رونوشت شده‌ترین متن عربی بود. این را که رونویسی قرآن برای رونویس‌کننده و همچنین صاحب آن برکت می‌آورد، عقیده داشتند.
کتاب‌شناسی
از مهمترین آثاری که دربارهٔ «تاریخ قرآن» تألیف شده‌است می‌توان به تاریخ قرآن تئودور نولدکه و تاریخ قرآن از محمود رامیار و تاریخ قرآن محمدهادی معرفت اشاره نمود.
جستارهای وابسته
- نسخه‌های خطی اولیه قرآنی
- حکایت‌های کتابی و قرآنی
- پیامبران در اسلام
- رده: نسخه‌های خطی قرآن
- رده: مطالعات قرآنی
- گاه‌شمار قرآنی
- قصص الأنبياء
یادداشت‌ها
- Canonize
- alteration or mutation
پانویس
- محمدعلی امیرمعزی؛ مجید منتظرمهدی. "یک متن و تاریخی رازآمیز". هفت آسمان، 11, 42, 1388, 35-56. صفحه 36.
منابع
- رامیار، محمود. تاریخ قرآن، نشر امیرکبیر، چاپ هفتم، ۱۳۸۵.
- بهاءالدین خرمشاهی، دانشنامه قرآن کریم.
- معرفت، محمد هادی. تاریخ قرآن کریم.
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «History of the Quran». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱ فوریهٔ ۲۰۱۸.