تفسیر طبری

مولف در مقدمه کتاب به تفصیل به مبانی نگارش خود می پردازد. وی تلاش کرده است در کنار روایات تفسیری گذشته از زبان عربی نیز در به عنوان ابزاری برای تفسیر استفاده کند، به همین خاطر با طرح دو مبحث کلامی دو استدلال بر دیدگاه خود آورده و زبان قرآن را زبان عربی معرفی کرده ه بر 7 لهجه از زبان قوم عرب نازل شده است. لذا زبان مهم‌ترین نقش را در تفسیر او بازی می‌کند.[2]

وی همچنین آبات قرآن را از حیث تفسیر پذیری به سه دسته تقسیم میکند: آیاتی که تنها خداوند تفسیر آن را میداند، آیاتی که تنها از طریق پیامبر تفسیر شده است، آیاتی که هر آشنای با زبان عربی می تواند آن را تفسیر کند.[2]

وی پس از ذکر هر آیه ابتدا دیدگاه خود را با استفاده از توضیح واژگان و اصطلاحات مشکل ارائه می دهد و سپس ذکر سبب نزول را بیان بیان می کند. در ادامه با نقل کامل سلسله سند به ذکر روایات مربوط به آن آیه می پردازد و در انتها به داوری میان آنها نشسته و سرانجام رای خود را محتاطانه و کوتاه بیان میکند.[2]

وی برای انتخاب دیدگاه صحیح بر اساس روایات بدین گونه عمل میکند: ترجیح دیدگاه اجماع علما، ترجیح نظر مفسران بر نظر لغوییون در صورت تعارض، ترجیح معنای ظاهری ایه تا زمانی که دلیل قرآنی یا روایی برای کنار گذاشته آن وجود نداشته باشد. حاکم بودن دیدگاه سازگار با متن، لفظ و رسم الخط قران، حاکم بودن دیدگاه هماهنگ با شیوه عموم بیان عرب.[2]

شاخص ترین ویژگی تفسیر طبری نسبت به سایر تفاسیر این بود که دائره المعارفی از روایات تفسیری بود و با پرداختن به نقد روایات دوره نگارش تفاسیر محض به پایان برسد. همین مسئله و نیز حجم روایات مورد استفاده در طبری موجب گشت تا تفسیر جامع البیان از نظر مضمون منبع پرمایه ای باشد و الگوی غالب تفاسیر پس از خود گردد.[2]

تفسیر طبری با نقل 400 هزار روایت منبع مناسبی برای تفاسیر دیگر قرار گرفت و همچنین باعث شده بسیاری از روایاتی که مفقود شده است در آنجا یافت و مورد بازبینی قرار بگیرد. [2]

طبری در نگارش این تفسیر از دیدگاه دانشمندان در هر علوم برای تفسیر خود بهره می گرفت لذا کتاب وی منبعی ارزشمند برای وضعیت علوم در آن روزگار و شناخت جریانات فکری به شمار می آید.[2]

طبری متاسفانه برخی آیات مربوط به قصص قرآنی را از رویات اسرائیلی بدون نقد و بررسی آنها استفاده میکند. هر چند باید گفت که استفاده از روایات اسرائیلی در ان روزگار امری رایج بوده است.[2]

طبری همچنین از ذکر قصص قرانی امتناع کرده است و علم به تفصیلات داستان را بی فایده دانسته است.[2]

از انجا که طبری بر مذهب غیر امامیه بوده است لذا به روایات تفسیری و فقهی امامیه نپرداخته است و روایاتی که در اعتقاد امامیه در شان ائمه نازل شده را ذکر نکرده است و آن را جایز به به حمل بر معنی عام دانسته است. همچنین اگر ضمن تفسیر آیه ای به ذکر فضائل اهل بیت پرداخته، موضع اهل سنت را بیان کرده است.[2]

گرچه مقایسه دو کتاب وی یعنی تفسیر طبری و تاریخ طبری و بهره گیری از تفاسیر شیعی در کتاب تاریخ خود نشان از تحول فکری او در گرایش به دیدگاههای شیعی و گروههای عقل گرا پس از نگارش این اثر دارد.[2]

او در تفسیرش میان فضائل قوم ایرانی و آنچه رذایل مجوسیت می شمارد، تفاوت میگذارد و از همین رو روایاتی در تمجید از قوم ایرانی و سلمانی فارسی از پیامبر نقل می کند.[2]