رساله ذهبیه

نام رضا در عربی

بر اساس برخی نظرات این رساله توسط علی بن موسی الرضا که هفتمین نسل پیامبر اسلام و هشتمین امام دوازدگانه شیعه است، نوشته شده‌است. وی در تاریخ ۱۱ ذیقعده در منزل هفتمین امام شیعیان موسی کاظم در مدینه به دنیا آمد. وی به خراسان احضار شد و مجبور شد که از روی بی میلی جانشینی مأمون را قبول کند.[2][4] اما او بیشتر از مأمون زندگی نکرد زیرا وی در تاریخ ۲۶ می ۸۱۸ میلادی توسط مأمون مسموم گردید و کشته شد. جسد وی در حرم امام رضا در مشهد به خاک سپرده شد و هم‌اکنون یکی از مهم‌ترین مکان‌های زیارتی ایران به‌شمار می‌رود.[2][5]

رساله ذهبیه برای نخستین بار با دستخط منسوب به علی بن موسی الرضا توسط حمید رابعی در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی احیاء و بازآفرینی شد. ۷

این اثر از جهت سند برای اهالی این علم دارای ابهام است. به عنوان مثال گفته می‌شود علامه مجلسی در اعتبار این رساله تردید داشته‌است[6] همچنین از نظر فقهی نیز تردیدهایی به این رساله وارد است.

آیت الله سید عبدالله فاطمی‌نیا نیز انتساب این رساله به علی بن موسی الرضا را رد کرده‌است. وی در همین رابطه می‌گوید: «رساله ذهبیه را به حضرت رضا نسبت دادند، بنده رفتم تحقیق کردم، دیدم این کتاب از اساس ساخته و پرداخته‌است. رساله ذهبیه یک راوی دارد و آن هم محمد بن جمهور عمی و این هم مقبول رجال نیست و نوشته‌اند لا تکتب روایته یا لا یقبل حدیثه. اینکه گفته‌اند امام رضا برای مأمون نامه طبی نوشته‌اند این غلط است. امام رضا هرگز برای مأمون رساله‌ای طبی ننوشته‌اند. رساله ذهبیه از اساس دروغ است.»[7]

کاخ مأمون (خلیفه/حاکم آن زمان) محل پژوهش‌های علمی و فلسفی بود که گردهمایی‌های علمی بسیاری در آن برگزار می‌شد.[4]

یکی از آن گردهمایی دربارهٔ بدن انسان بود که دانشمندان بزرگی در آن شرکت کرده بودند. جبرئیل بن بختیشوع و ابن ماسویه از جمله شرکت کنندگان این گردهمایی بودند. حاضران بحثی طولانی دربارهٔ آرایش بدن انسان و انواع غذاها داشتند درحالی که علی بن موسی الرضا سکوت کرده بود. پس از آن مأمون از او خواست تا دانش خود را نشان دهد و امام رضا پاسخ داد:[1]

من علاوه بر آنچه که توسط اجداد من گفته شده، دربارهٔ آنچه که شخصاً آزموده‌ام و و از دقت و صحت آن با تجربه و گذشت زمان آگاهم و هیچ‌کس نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد و رها کند. من باید آنان را با قسمت‌های مساوی از آنچه که همگان باید بدانند گردآوری کنم.

اندکی پس از این رویداد، مأمون به سمت بلخ عازم شد و از رضا خواست تا به حرفش عمل کند و دربارهٔ بدن و سلامت آن بنویسد. از این رو علی بن موسی الرضا به درخواست مأمون رساله ای در این موضوع نگاشت و مأمون بجهت اهمیت آن دستور به تذهیب آن داد و آن رساله به «رساله ذهبیه» معروف گردید.[1]