سفیداب

سفیداب یا روشوی،[1] یک ماده شیمیایی متشکل از سرب است که به عنوان سفید کنندهٔ پوست و بدن در گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفت. به‌طور سنّتی در ایران به شکل توپ‌های کوچک سفید رنگ تولید و عرضه شده و در هنگام استحمام به کار گرفته می‌شود.

برای دیگر کاربردها، سفیدآب (ابهام‌زدایی) را ببینید.

یک متخصص بیماری‌های پوست و مو، استفاده از سفیدآب را برای نظافت پوست، غیرعلمی عنوان کرد.[2] استفاده از سفیدآب نه تنها فایده‌ای ندارد بلکه در برخی موارد منجر به انتقال تب مالت می‌شود و باید از به کاربردن آن و استفاده از کیسه ضخیم و خشن به‌خصوص برای نظافت پوست اطفال و نوجوانان خودداری کرد.

انواع دیگر سفیداب عبارت است از سپیداب قلع و سپیداب سرب که از سوزاندن فلزات قلع و سرب تهیه می‌شوند.

موارد منفی

در کنار دیدگاه‌های مثبت در مورد خواصّ این فراورده سنّتی (بخشیدن لطافت و شفافیّت به پوست به واسطه زدودن سلّول‌های مرده سطح آن) و توصیه به استفاده از آن به شیوه‌های گوناگون و به جای ماسک‌ها و لایه بردارهای شیمیایی، این اظهارنظر نیز عنوان شده‌است که سفیداب و استفاده از آن نه تنها فایده‌ای در برندارد بلکه می‌تواند موجب انتقال بیماری تب مالت شود و بر این اساس استفاده از سفیداب را عملی غیر علمی توصیف کرده و از انجام آن به ویژه به شکل مرسوم در ایران (به وسیله کیسه‌های خشک و ضخیم حمّام) مخصوصاً برای کودکان و نوجوانان و باز به‌طور ویژه در مورد پوست صورت، منع می‌نماید.

سفیداب سرب که حاوی فلز سرب است به علت سمی بودن سرب می‌تواند برای سلامتی انسان خطر جدی باشد.

دستور العمل مربوط به سال ۱۶۸۸ اروپا آرایشی و بهداشتی را به عنوان مخلوطی از آب، سرکه و سرب توصیف کرد. استفاده از مواد آرایشی از سرب سفید به عنوان یک رنگدانه باعث مسمومیت با سرب، آسیب به پوست و ایجاد ریزش مو می‌شود. استفاده در یک دوره طولانی می‌تواند باعث مرگ شود.[2]

کاربرد سنّتی

استفاده این فراورده منحصر به هنگام استحمام نیست بلکه در گذشته، به همراه سرخاب، سرمه، حنا، وسمه، زرک و غالیه یکی از ستون‌های هفت‌گانه بَزَک (آرایش سنّتی زنانه در ایران) بوده‌است و به سبب همین همراهی همیشگی، اصطلاح سرخاب ـ سفیداب به فرهنگ عامّه پارسی وارد شد که اشاره به ادوات و لوازم آرایش زنانه دارد و سرخاب ـ سفیداب کردن، به معنای آرایش کردن بانوان به کار می‌رود. البتّه سفیداب در مقام یک فراورده صرفاً آرایشی و فارغ از کاربرد متداول آن یعنی پاک کنندگی، تعریفی مجزّا و اندکی متفاوت دارد که عبارت است از گَرد سفیدی که زنان برای آرایش و سفید کردن بر پوست صورت خود می‌مالند.[3][4]

تولید صنعتی

امروزه بر پایه سفیداب، شامپوهایی تولید و در بازار ایران به فروش می‌رسند. امّا این فراورده تا به امروز به همان شیوه سنّتی تولید و عرضه شده و هیچ گونه دگرگونی چه از دید فرمولی و چه از دید کیفیّت عرضه و بسته‌بندی نداشته و از جمله فراورده‌های صنعتی بسیار ابتدایی است که تا حدودی فراموش شده‌است.

سفیداب قلع

سپیداب اَرزیر یا سفیداب ارزیز یا سپیداب قلع، از رنگ‌های غیرشفاف و حاجب ماوراء است و به‌جایِ رنگ سفید به‌کار می‌رود. این سپیداب در بسیاری از منابع به اشتباه با «سپیداب شیخ» (نام دیگر «سپیداب سرب») یکی انگاشته شده‌است.[5] در کتاب بیان الصناعات، در مورد ساختِ «سفیداب ارزیز» آمده: بستانَد یک وقیه[6] ارزیز و بگدازدش و مثقالی سرمهٔ سوده با وی بیامیزد و چندان رهاش کند که مرده شود. پس بیرونش آرَد و به آب‌نمک وی را بساید وزان‌پس بجویدش، یعنی آب بر وی ریزد و زمانی رهایش کند. چون آب صافی شود، آب را بر وی همی‌ریزد، باری چند همچنین کند تا شسته گردد، و چون خشک شود، بستانَد از وی چندان‌که خواهد، و همچندِ وی ژیوه با وی بیامیزد و هر دو را به هم نیک بساید. پس شیشه را به گل حکمت محکم بیَنداید و آن داروی سوده در وی کند و سه شبانه‌روز بر آتش نرم بریانش کند، پس از آن بیرونش آورَد و به آب‌نمک وی را بساید تا سپید و پاکیزه گردد چون خشک شود.[7]

جستارهای وابسته

منابع
  1. «روشور». لغت‌نامه دهخدا.
  2. "Venetian ceruse". Wikipedia. 2020-07-17.
  3. «معرّفی کتاب کلثوم ننه». وبگاه انسان‌شناسی و فرهنگ. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۰.
  4. «بزک کردن». لغت‌نامه دهخدا.
  5. رک: فرهنگ فارسی معین
  6. وقیه برابر هفت مثقال یا چهل درهم سنگ است (رک: لغت‌نامهٔ دهخدا)
  7. حبیش تفلیسی، بیان‌الصّناعات، تصحیح ایرج افشار در مجلّهٔ فرهنگ ایران‌زمین، سال ۱۳۳۶، ص۳۰۳
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.