نوروز
نوروز نخستین روز سال خورشیدی ایرانی برابر با یکم فروردین ماه، جشن آغاز سال نوی ایرانی و یکی از کهنترین جشنهای به جا مانده از دوران ایران باستان است. خاستگاه نوروز در ایران باستان است و مردم مناطق گوناگون فلات ایران، نوروز را جشن می گیرند در بعضی مناطق ایران، پیوسته و بدون انقطاع در دوران مختلف قبل و بعد از اسلام زمان این جشن کم و بیش برگزار شدهاست. نوروز، در آغاز فصل بهار است که امروزه به آن برابری بهاری میگویند.
میراث فرهنگی و معنوی بشر | |
---|---|
جزئیات | |
بخش | آسیا و اقیانوسیه |
اطلاعات یونسکو | |
کد | ۰۰۲۸۲ |
تاریخ ثبت | ۲۰۰۹ |
معیار | R.1 ,R.2 ,R.3 ,R.4 ,R.5 |
وضعیت | پابرجا |
پانویس | |
مرسوم در ایران افغانستان آلبانی[1][2] جمهوری آذربایجان چین[3] (تنها تاجیکها، اویغورها، قزاقها، قرقیزها و ازبکها) گرجستان[4] اقلیم کردستان[5] سوریه[6][7][8] ایالات متحده آمریکا استرالیا آلمان بریتانیا |
نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو محسوب میشود و در برخی دیگر از کشورها یعنی تاجیکستان، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، سوریه، عراق، گرجستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، چین، ترکیه، ترکمنستان، هند، پاکستان و ازبکستان تعطیل رسمی است و مردمان آن جشن را برپا میکنند.[16]
نوروز به عنوان یک جشن قدیمی و کهن از اقوام متعددی در منطقه به ارث رسیدهاست و با رنگ و انگ ویژه، شناسنامه ایرانی به خود گرفته و از آن به عنوان نماد پیوند دهنده افراد و اقوام ایرانی و ملت ایران یاد میشود. نوروز، با عنوان رسمی «روز بینالمللی نوروز»، توسط یونسکو به عنوان میراث فرهنگی و معنوی بشر به ثبت جهانی رسیدهاست.[17] این روز همچنین یکی از روزهای مقدس و اعیاد مذهبی زرتشتیان و بهاییان نیز بهشمار میرود.
زمان نوروز
جشن نوروز با تحویل سال یا لحظهٔ برابری اعتدال بهاری آغاز میشود؛ لحظهای که خورشید در سیر ظاهری خود در ابتدای برج حمل، از استوای زمین گذشته و برابری روز و شب رخ میدهد.[18] در گاهشماری هجری خورشیدی، لحظهٔ تحویل سال، تعیینکنندهٔ نخستین روز (هرمز روز یا اورمزد روز) از ماه فروردین است. چنانچه آغاز سال، قبل از ظهر و در نیمهٔ اول شبانهروز تحویل شود، همانروز نوروز است و اگر تحویل سال بعد از ظهر باشد، فردای آن روز، نوروز است. نوروز در تقویم میلادی در بیشتر سالها با ۲۱ و گاه ۲۰ و بهندرت ۲۲ مارس مطابقت دارد.[19]
در کشورهایی مانند ایران و افغانستان که گاهشماری هجری خورشیدی به کار برده میشود، نوروز، روز آغاز سال نو است. اما در کشورهای آسیای میانه و قفقاز، تقویم میلادی متداول است و نوروز به عنوان آغاز فصل بهار جشن گرفته میشود و روز آغاز سال محسوب نمیشود.[20] ایرانیان نوروز را آغازگر رستاخیز طبیعت، گاه رویش و زایش باغ و بوستان میدانند و بر این باور هستند که در نوروز، همزمان با طبیعت، باید روزگار نو و جدیدی را با روان و نگرش نو، در تنپوش تازه ای آغاز کنند.[21]
واژهٔ نوروز
واژه نوروز، از فارسی میانه nwklwc (آوانویسی: nōgrōz) است که برگرفته از زبان اوستایی بوده. مورخان، معادل اوستایی آن را 𐬥𐬀𐬎𐬎𐬀𐬐𐬀 𐬭𐬀𐬊𐬗𐬀𐬵 navaka raocah حدس میزنند نوگ روچ در دورههای بعد به نوروژ و سپس به نوروز تغییر یافتهاست.[22]
امروزه در فارسی این واژه در دو معنی بهکار میرود:[23]
۱) نوروز عام: روز آغاز اعتدال بهاری (برابری شب و روز) و آغاز سال نو
۲) نوروز خاص: روز ششم فروردین با نام «روز خرداد»
ایرانیان باستان از نوروز به عنوان «ناوا سرِدا» به معنی سال نو یاد میکردند. مردمان ایرانی آسیای میانه مانند سغدیان و خوارزمیان، نوروز را نوسارد و نوسارجی، به معنای سال نو مینامیدند.[24]
در متنهای گوناگون لاتین، بخش نخست واژه نوروز با املای No, Now, Nov وNew Naw و بخش دوم آن با املای Ruz, Rooz و Rouz نوشته شدهاست. در برخی از موارد، این دو بخش پشت سر هم و در برخی نیز با فاصله نوشته میشوند. در کشورهای مختلف تلفظ نوروز متفاوت است. در شهر لکنو هند که هر ساله نوروز برگزار میشود و هفتهنامهای هم با نام نوروز دارد آن را به صورت Nauroz تلفظ میکنند که به تلفظ زبان دری نزدیک است. به باور احسان یارشاطر، بنیانگذار دانشنامه ایرانیکا، نگارش این واژه در الفبای لاتین با توجه به قواعد آواشناسی، به شکل Nowruz توصیه میشود (که البته وی تلفظ فارسی ایران را مبنا قرار دادهاست). این شکل از املای واژه نوروز، هماکنون در نوشتههای یونسکو و بسیاری از متون سیاسی به کار میرود.[25]
نوروز در فارسی میانه /no:g ro:z/ بودهاست. در فارسی ایران این واژه به صورت [nou̯ɾu:z] (در گفتار عامیانه، [no:ɾu:z])، در فارسی افغانستان به صورت [næu̯ɾo:z] و در فارسی تاجیکی به صورت [næu̯ɾʉz] یا [næu̯ɾɵz] تلفظ میشود (تلفظها به آیپیای هستند).
پیشینه
باور پذیرفته این است که نوروز و چهارشنبهسوری» از جشنهایی است که از روزگاران کهن بینِ ایرانیان رواج داشته و در بسیاری از مناطق ایران مستمر و بدون انقطاع ادامه یافتهاست و مانندِ مهرگان»، «سده»، «چراغ برات» شب برات، و «یلدا» ریشه در اساطیر و فرهنگِ بسیار کهن ایرانیان دارد و دارای آداب و رسوم ویژه است. جشنها در ابتدا خیلی ساده بودهاند و به مرور چیزهایی بر آن افزوده شدهاست اما پایه و اساس جشنهای ایرانی دو موضوع مهم بودهاست:
- حرکات خورشید که به آن چرخ گردون می گفتندو بهطور مشخص چهار جشن ایرانی با آن پیوند دارد، نوروز برابری شب و روز. یلدابزرگترین شب. تموز یا تیرگان بزرگترین روز و مهرگان برابری شب و روز پاییزی.
- پایه دوم: روح اجدادی است زیرا مردمان قدیم اعتقاد داشتند که در روزهای ویژه ای روح مردگان (فروهر) به دیدار اقوام میآید در جشنهای ایرانی روح مردگان هم بازمیگردند اما جشنهای دیگری نیز با ارواح مردگان پیوند دارند که امروزه در ایران رونق ندارند اما در آیینهای هندویی و بودایی ادامه دارند مانند چراغ برات (روشنایی) که در بودایی ابن (بون) نام دارد.
امروزه جَشن و دَشن و «سور» همگی به معنایِ جشن، شادمانی بکار میرود اما در فارسی کهن و زبان پهلوی «سوری» به چم" سرخ بوده واژه سول به معنای خورشید sul از همین خانواده است در زبانِ فارسی گُلِ سوری و سهروردی (وَرد یعنی گل) به معنیِ گُلِ سرخ از همین ریشه است. .[26] .[27]
منشأ و زمان پیدایش نوروز، به درستی معلوم نیست. برخی از روایتهای تاریخی، آغاز نوروز را به بابلیان نسبت میدهد. بر طبق این روایتها، رواج نوروز در ایران به سال ۵۳۸ (قبل از میلاد) یعنی زمان حمله کوروش بزرگ به بابل بازمیگردد. مردم بابل از دورانهای بسیار قدیم، روز اول سال را، عموماً در اعتدال بهاری (۲۱ مارس) جشن میگرفتند. این زمان اول بهار و آغاز فصل نو است، زمانی که طبیعت از خواب زمستانی بیدار میشود، در حقیقت آغاز سال نو بود. از لوحهها چنین بر میآید که این جشن تقریباً از ۲۳۴۰ سال، پیش از میلاد، شناخته شده بود.[29] مری بویس معتقد است که ایرانیان از دیرباز، بر اساس آیین میتراییسم، جشنهای بزرگی چون جشنهای بهاره و پاییز مهرگان را بر گزار میکردند ولی شکوه جشن بهاره بابلیان، ممکن است موجب رهنمود ایرانیان به برگزاری جشن سال نو در این ایام شده باشد.[30] عید آغاز سال در بینالنهرین (بابل و آشور) و همچنین در عیلام در اصل بازگشت ایزدِ شهید شونده، دُموزی بود که معتقدان نظر داشتند او هر ساله میمیرد و بار دیگر به حیات برمیگردد. مرگ او مرگ جهان گیاهان و حیات مجدد او حیات مجدد جهان گیاهی بود. سپس در پی عزاداریهایی که برای ایزدِ شهید شونده، مظهر برکت، مظهر زندگی و مرگ جهان گیاهی انجام میشد، اشکهای بسیاری ریخته میشد که این اشکهای ریخته شده نماد باران و نوعی جادوی بارانآوری و آب بود، در پی این عزاداری و اشک ریختنها بود که ایزدِ به شهادت رفته بار دیگر در روز نوروز زنده میشد و زندگی از سر میگرفت.[31]
فینیقیها در آغاز بهار مراسمی داشتند به نام مراسمِ آدونیس. آدونیس یک روح گیاهی است که مرگ و بازگشت او به زندگی معرف خواب طبیعت در زمستان و احیای آن در بهار است. آدونیس از درختی به دنیا آمد و مردم روغن آن درخت را در جشن مربوط به روز سال که اول اعتدال ربیعی بوده به کار میبردند. از مشخصات جشن کاشت بذرهای سبز در ظرفهای گلدان بود. این رسم هنوز در بین مسیحیان قبرسی معمول است. مردم این ظرفهای سبز را باغهای آدونیس مینامیدند. سپس بعد از چند روز سوگواری، این سبزهها را به دریاها یا آبهای روان میانداختند. غرض اصلی از این تشریفات تحریک باروری زمین و رشد نباتات بودهاست و مقصود از به آب انداختن سبزیها تأمین باران بودهاست.[32][33][34] همچنین در برخی از روایتها، از زرتشت بهعنوان بنیانگذار نوروز نام برده شدهاست.[35]
در اسطورهها
در برخی از متنهای کهن ایران از جمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید و در برخی دیگر از متنها، کیومرث به عنوان پایهگذار نوروز معرفی شدهاست.[36] پدیدآوری نوروز در شاهنامه، بدین گونه روایت شدهاست که: جم(یما) در حال گذشتن از آذربایجان، بر روی تخت جمشیدی ارگ جمشید در آنجا فرود آمد و با تاجی زرین بر روی تخت نشست با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی شد و مردم شادمانی کردند و آن روز را روز نو و جم را جمشید نامیدند.[24] مهمترین چهرههای اسطورهای مانند جمشید، سیاوش و کیخسرو پیوندی نزدیک با نوروز دارند. نوروز روز پیروزی بزرگ جمشید بر دیوان است که نماد پلیدیهایی چون سرما، تاریکی، جهالت و خشونت بودند. عروج جمشید و عروج کیخسرو در این روز اتفاق افتاد که تفاسیر گوناگونی را به همراه دارد. در این روز جمشید جهان غیب را در جام جهاننما مشاهده کرد. همان جامی که در آن کیخسرو جای بیژن را مشاهده کرد و رستم را به دنبال او فرستاد. اما حکایت دگردیسی و بازآفرینی سیاوش، حکایتی ویژه است که با روایتهایی مانند آدونیس، پرسفون، ازیریس یا تمرز قابل مقایسه است.
در زمان سلسله هخامنشیان
در سنگنوشتههای بهجا مانده از دوران هخامنشیان، بهطور مستقیم اشارهای به برگزاری نوروز نشدهاست.[37] اما بررسیها بر روی این سنگنوشتهها نشان میدهد که هخامنشیان با جشنهای نوروز آشنا بودند.[38]
برخی گمان دارند که کوروش بزرگ، نوروز را در سال ۵۳۸ (قبل از میلاد)، جشن ملی اعلام کرد[39] و در این روز برنامههایی برای ترفیع سربازان، پاکسازی مکانهای همگانی و خانههای شخصی و بخشش محکومان اجرا مینمود.[40] به این گمان، این آیینها در زمان دیگر پادشاهان هخامنشی نیز برگزار میشد. گفته میشود که در زمان داریوش یکم، مراسم نوروز در تخت جمشید برگزار میشد و جشن نوروز را با شکوه برپا میکردند.[41][42] داریوش اول هخامنشی سکهای از جنس طلا ضرب نمود که در یک سوی آن سربازی در حال تیراندازی نشان داده شدهاست و گمان میرود که به مناسبت نوروز سال ۴۱۶ (قبل از میلاد) بوده باشد.[36]
برخی از پژوهشگران (هرتسفلد، کرفتر، اردمن، گیرشمن و پرادا) مدعی هستند که تخت جمشید برای انجام مراسم نوروز ساخته شدهاست؛ در حالی دیگر پژوهشگران (نیلاندر، کامایر، موسوی) هرگونه مدرکی برای جشن گرفتن نوروز در دوره هخامنشی را انکار میکنند.[43]
در دوران هخامنشی، جشن نوروز در بازهٔ زمانی میان ۲۱ اسفند تا ۱۹ اردیبهشت برگزار میشد.[42]
در زمان اشکانیان و ساسانیان
در زمان اشکانیان و ساسانیان نیز نوروز گرامی داشته میشد. در این دوران، جشنهای متعددی در طول یک سال برگزار میشد که مهمترین آنها نوروز و مهرگان بود. برگزاری جشن نوروز در دوران ساسانیان، چند روز (دست کم شش روز) طول میکشید و به دو دوره نوروز کوچک و نوروز بزرگ تقسیم میشد. نوروز کوچک یا نوروز عامه به مدت پنج روز، از یکم تا پنجم فروردین گرامی داشته میشد و روز ششم فروردین (خرداد روز)، جشن نوروز بزرگ یا نوروز خاصه برپا میشد.[44] در هر یک از روزهای نوروز عامه، طبقهای از طبقات مردم (دهقانان، روحانیان، سپاهیان، پیشهوران و اشراف) به دیدار شاه میآمدند و شاه به سخنان آنها گوش میداد و برای حل مشکلات آنها دستور صادر میکرد. در روز ششم، شاه حق طبقات گوناگون مردم را ادا کرده بود و در این روز، تنها نزدیکان شاه به حضور وی میآمدند.[45]
شواهدی وجود دارد که در دوران ساسانی سالهای کبیسه رعایت نمیشدهاست. روز برگزاری مراسم نوروز در هر دوره ۴ ساله، یک روز از موعد اصلی خود (آغاز برج حمل) عقب میماند و در نتیجه زمان نوروز در این دوران همواره ثابت نبود و در فصلهای گوناگون سال جاری بود.[46]
اردشیر بابکان، بنیانگذار سلسله ساسانیان، در سال ۲۳۰ میلادی از دولت روم که از وی شکست خورده بود، خواست که نوروز را در این کشور به رسمیت بشناسند. این درخواست مورد پذیرش سنای روم قرار گرفت و نوروز در قلمرو روم به Lupercal معروف شد.[36]
در دوران ساسانیان، ۲۵ روز پیش از آغاز بهار، در دوازده ستون که از خشت خام برپا میکردند، انواع حبوبات و غلات (برنج، گندم، جو، نخود، ارزن، و لوبیا) را میکاشتند و تا روز شانزدهم فروردین آنها را پابرجا نگه میداشتند. هر کدام از این گیاهان که بارورتر شود، در آن سال محصول بهتری خواهد داد. در این دوران، همچنین متداول بود که در بامداد نوروز، مردم به یکدیگر آب بپاشند.[45] از زمان هرمز اول مرسوم شد که مردم در شب نوروز آتش روشن نمایند.[45] همچنین از زمان هرمز دوم، رسم دادن سکه در نوروز بهعنوان عیدی متداول شد.[36]
پس از اسلام
در میان همهٔ جشنهایی که پس از اسلام در ایران به دلیل بیتوجهی فرمانروایان و مخالفت اسلامگرایان به فراموشی سپرده شدند، نوروز توانست جایگاه خود را به عنوان جشنی ملی در ایران حفظ کند. دلیل پایدار ماندن نوروز در فرهنگ ایرانی را میتوان پیوند عمیق آن با آیینهای ایرانی، تاریخ این کشور، و حافظه فرهنگی ایرانیان دانست.[47]
گفته میشود که عربهای فاتح ایران، پایتخت شاهنشاهی ساسانی را در روز نوروز تسخیر کردند. پس از آن، آنها مالیات سنگینی بر برگزاری دو جشن نوروز و مهرگان وضع کردند. خلفای دو پادشاهی امویه و عباسی نیز این رویه را ادامه دادند، اگرچه بعدها خود آنها، در جشن نوروز شرکت کردند و آن را گرامی داشتند.[48] از برگزاری آیینهای نوروز در زمان امویان نشانهای در دست نیست. در دوره عباسیان، به گفتهٔ تاریخ طبری، معتضد، مردم بغداد را از برافروختن آتش در روز نوروز و پاشیدن آب بر روی عابران بر حذر داشت ولی پس از نگرانی از احتمال آشوب مردم، فرمان خود را پس گرفت. خلیفههای فاطمی نیز چندینبار برافروختن آتش و آبپاشی در نوروز را ممنوع اعلام کردند. از نوشتههای باقیمانده از سدهٔ چهارم هجری در بغداد، میتوان پی برد که مردم در روزهای نوروز، لباس نو بر تن میکردهاند، به هم سیب هدیه میدادند، غذاهای ویژه میپختند و زنان نیز عطرهای ویژهٔ نوروزی خریداری میکردند. مسلمانان در این هنگام در کنار نامسلمانان شیره مینوشیدند و بر یکدیگر آب میپاشیدند.[49]
عباسیان گاهی برای پذیرش هدایای مردمی، از نوروز استقبال میکردهاند. با روی کار آمدن سلسلههای طاهریان، سامانیان و آل بویه، جشن نوروز با گستردگی بیشتری برگزار شد. در این دورهها، با فرارسیدن نوروز، شاعران دربار در ستایش آن شعر میسرودند و به شاه، فرارسیدن نوروز را شادباش میگفتند. بیهقی از شکوه مراسم نوروز در دربار غزنویان نوشتهاست و تعدادی از زیباترین آثار شعری از شاعران درباریای چون فرخی، منوچهری، و سعد سلمان در ستایش نوروز سروده شدهاند.[50]
نگاهی به تاریخ هند نشان میدهد که نوروز ریشه طولانی در فرهنگ این منطقه دارد، اما تنها از آغاز سلطنت حاکمان اسلامی در هند (زمان حکومت مغولها) بر این سرزمین، نوروز شکوه جشنی ملی را داشتهاست. ابوالفتح جلال الدین محمد اکبر(۱۶۰۵–۱۵۴۲م) نقش مهمی در اشاعه فرهنگ ایرانی در سرزمین هند داشت. او در سال ۹۹۲ هجری (۱۵۸۴م)، تقویم اسلامی را منسوخ و تقویم خورشیدی ایرانیان را به جای آن رواج داد. اکبر بزرگ که زندگینامه رسمی خود را به فارسی نوشتهاست، چنین توصیف میکند که با زنده کردن جشنهای کهن که به مدت هزار سال از شیوع افتاده بود، شادی به خاطرههای مکدر و غمگین بازگردانده شد. او در یادداشتهای خود، دلیل این اقدام را ابتقای مرضیات الهی خواندهاست. جشنهای نوروز در سلطنت ۱۸ ساله جهانگیر، پسر اکبر شاه (۱۶۲۷–۱۶۰۵م) که بر هند و پاکستان حکومت میکرد، هر سال از ابتدای فروردین تا هجدهم جشن نوروز برپا میشد و روز نوزدهم با برگزاری «جشن شرف» پایان مییافت. بر اساس اسناد تاریخی موجود، نورجهان، ملکه ایرانی این دربار از منجمین میخواسته که رنگ مربوط به سال را به او بگویند تا دیوارها، پردهها، فرشها، لباس کنیزها و … را به همان رنگ تغییر دهد. در دربار پسر جهانگیر، یعنی شاه جهان، (۱۶۵۸–۱۶۲۸) که سازنده تاج محل است هم برگزاری نوروز ادامه یافت، اما نوروز در زمان محی الدین اورنگ زیب (جانشین شاه جهان)، که مسلمانی متعصب و مقتصد بود، متوقف شد.[51]
در دوران سلجوقیان، به دستور جلالالدین ملکشاه سلجوقی، تعدادی از ستاره شناسان ایرانی از جمله خیام برای بهسازی گاهشمار ایرانی گرد هم آمدند. این گروه، نوروز را در یکم بهار (ورود آفتاب به برج حمل) قرار دادند و جایگاه آن را ثابت نمودند. بر اساس این گاهشماری که به تقویم جلالی معروف شد، برای ثابت ماندن نوروز در آغاز بهار، مقرر شد که حدوداً هر چهار سال یکبار (گاهی هر پنج سال یک بار)، تعداد روزهای سال را بهجای ۳۶۵ روز، ۳۶۶ روز در نظر بگیرند. این گاهشمار از سال ۳۹۲ هجری آغاز شد.[46]
نوروز در دوران صفویان نیز برگزار میشد. در سال ۱۵۹۷ میلادی، شاه عباس صفوی، مراسم نوروز را در عمارت نقش جهان اصفهان برگزار نمود و این شهر را پایتخت همیشگی ایران اعلام نمود.[36]
در اسلام و به ویژهٔ آیین تشیع، به نوروز به عنوان روزی خجسته نگاه شدهاست و بر گرامی داشتن آن تأکید شدهاست.[52] از دیدگاه شیعه، نوروز روز ظهور امام زمان است.[53]
نوروز در دوره صفویه
نوروز بهطور مستمر در همه دوران تاریخی ایران کم و بیش برگزار میشدهاست اما در دوره بعد از اسلام در دوران صفویه بهخصوص در دوران میانی صفویه این جشن نماد و سمبل ملی تر و درباری تری یافت. بعدها با نفوذ فقهای شیعی به دربار از اهمیت نمادهای ملی کاسته شد و فقاهت بر سمبلها و نمادها چیره شد.
در دوران قاجار
دربار قاجار در آستانه عید نوروز تدارک ویژه ای برای برگزاری هرچه باشکوه تر مراسم عید نوروز میدید. مراسم اصلی «سلام نوروزی» بود که در سه بخش برگزار میشد. سلام عام تحویل، سلام عام تخت مرمر و سلام خاص سر در. یک روز پیش از عید از طرف رئیس تشریفات دربار علیخان ظهیرالدوله داماد شاه برای طبقات مختلف دعوتنامه فرستاده میشد و مدعوین بایستی یک ساعت قبل از تحویل حضور به هم رسانند. سلام عام نوروز در تخت مرمر واقع در کاخ گلستان اجرا میشد.
در کتاب سفرنامه پولاک در ایران دربارهٔ مراسم نوروز در دربار آمدهاست که نوروز در زیر آسمان شاد و زیبای ایران جشنی است برای شادی و شادکامی. نویسنده این کتاب در تشریح آئینهای نوروزی به جشن «سلام نوروزی» در دربار میپردازد و مینویسد: بیست دقیقه پیش از تحویل سال شاه وارد میشود هنگام ورود به تالار یک خواجه و چند پیشخدمت به دنبال شاه هستند. او به طرف شاه نشینی که مخصوص او تهیه شده میرود. چهارزانو روی فرش ابریشمین مینشیند و راحت و آسوده به پشتی تکیه میدهد در هنگامی که تنها چند دقیقه به حلول سال نو باقی است، نظام العلما با محلول طلا بر کاسهای چینی رقم سال نو و زیر آن آرزوی برکت را مینویسد، اکنون دیگر منجمین علامت میدهند و توپ شلیک میشود و منجمباشی رسماً به اطلاع شاه میرساند که سال نو آغاز شدهاست، بلافاصله روحانیون حاضر و صاحبمنصبان بانگ مبارک باد برمیدارند. از طرف مستوفیالممالک کیسههای متعدد از سکههای جدید الضرب طلا و نقره تقدیم شاه میشود. شاه محتوی آنها را روی یک سینی بزرگ نقره میریزد آنها را با هم مخلوط میکند و به هر یک از حاضران چندتایی از آنها میدهد زیرا گرفتن سکه نو به هنگام تحویل سال میمنت دارد.[54]
در دوران معاصر
پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، گروهی از روحانیان شیعه به بدگویی از نوروز و مخالفت با آیینهای آن پرداختند، اما هنگامی که دلبستگی شدید مردم به این جشن را به چشم دیدند، دم فروبستند.[55]
تا قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تنها کشور جهان که نوروز را به عنوان جشن ملی در تقویم خود داشتهاست کشور ایران بود و البته افغانستان نیز به صورت متناوب این جشن را داشتهاست. اما با استقلال کشورهای آسیای میانه، ابتدا جمهوری قرقیزستان و آذربایجان و سپس سایر کشورها نوروز را جشن ملی خود اعلام کردند. نوروز به عنوان یک میراث فرهنگی و جشن ملی در دوران معاصر همواره مورد توجه مردم ایران قرار داشته و هر ساله برگزار میشود. البته برگزاری جشن نوروز به صورت آشکار در برخی از کشورها توسط برخی حکومتها برای مدت زمانی ممنوع بودهاست. حکومت شوروی برگزاری جشن نوروز را در برخی از کشورهای آسیای میانه مانند ترکمنستان، قرقیزستان و تاجیکستان ممنوع کرده بود و این ممنوعیت تا زمان میخائیل گورباچف ادامه داشت. با این وجود، مردم این مناطق نوروز را بهگونهٔ پنهانی یا در روستاها جشن میگرفتهاند.[56][57] همچنین برخی از مردم این مناطق برای جلب موافقت مقامات محلی، نام دیگری بر روی نوروز میگذاشتند؛ بهطور مثال در تاجیکستان، مردم با اطلاق «جشن لاله» یا جشن ۸ مارس سعی میکردند که آیینهای نوروز را بدون مخالفت مقامات دولتی به جای آورند.[24] همچنین در افغانستان، در دوران حکومت طالبان، برگزاری جشن نوروز ممنوع بود و این حکومت تنها تقویم هجری قمری را به رسمیت میشناخت.[58] تا پیش از سال ۲۰۰۰ میلادی، نوروز در ترکیه (که توسط کردها برگزار میشود) ممنوع و غیرقانونی بود؛ در اغلب مواقع نوروز با بازداشت کردها توسط نیروهای امنیتی ترکیهای همراه بود. در سال ۱۹۹۲ (میلادی)، دست کم ۷۰ کرد در درگیری با نیروهای امنیتی ترکیه کشته شدند. اگرچه امروزه دولت ترکیه نوروز را به عنوان جشن بهار ترکی (به ترکی استانبولی: Nevruz) جشن میگیرد، اما همچنان نوروز به مثابهٔ نمادی نیرومند از هویت کردهای ترکیه است.[59] در سالهای اخیر نوروز، به معنای واقعی کلمه، جهانگیر شدهاست. مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۱۰ با تصویب قطعنامهای ۲۱ مارس برابر با اول فروردین را روز جهانی نوروز اعلام کرد.[60]
جهانی شدن نوروز
بنا به پیشنهاد جمهوری آذربایجان،[61] مجمع عمومی سازمان ملل روز نوروز، با ریشهٔ ایرانی را در تقویم خود جای داد.
در متن به تصویب رسیده ۴ اسفند ۱۳۸۸ (۲۳ فوریه ۲۰۱۰) توسط مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز، ۲۱ ماه مارس جشنی با ریشه ایرانی که قدمتی بیش از ۳ هزار سال دارد و امروزه بیش از ۳۰۰میلیون نفر آن را جشن میگیرند توصیف شدهاست.[62]
پیش از آن در تاریخ ۸ مهر ۱۳۸۸ خورشیدی، نوروز به پیشنهاد ازبکستان[63] توسط سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، به عنوان میراث معنوی، به ثبت جهانی رسیدهبود.[64] در ۷ فروردین ۱۳۸۹ نخستین دورهٔ جشن جهانی نوروز در تهران برگزار شد و این شهر به عنوان «دبیرخانهٔ نوروز» شناخته شد.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامهای روز ۲۱ مارس برابر با ۱ فروردین را در چارچوب ماده ۴۹ و تحت عنوان فرهنگ صلح به عنوان «روز جهانی نوروز» به تصویب رسانده و در تقویم خود جای داد، طی این اقدام که برای نخستینبار در تاریخ این سازمان صورت گرفت، نوروز ایرانی بهعنوان یک مناسبت بینالمللی به رسمیت شناخته شد.[65][66]
نخستین بار، نوروز ۱۳۹۱ را در صحن عمومی سازمان ملل و یونسکو به میزبانی ایران جشن گرفتند. بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل نیز پیامی بدین مناسبت صادر کرد.[67][68][69][70]
جغرافیای نوروز
منطقهای که در آن جشن نوروز برگزار میشد، امروزه شامل چند کشور میشود و همچنان در این کشورها جشن گرفته میشود. برخی آیینهای نوروز در این کشورها با هم متفاوتند. برای نمونه در افغانستان سفره هفتمیوه میچینند؛ اما در ایران سفره هفت سین میاندازند. شباهت و نزدیکی آیینهای نوروز در جمهوری آذربایجان به آیینهای نورز ایران بیش از دیگر کشورهاست.[71]
جغرافیای نوروز با نام نوروز یا مشابه آن، سراسر خاورمیانه، بالکان، قزاقستان، تاتارستان، در آسیای میانه چین غربی (ترکستان چین)، سودان، زنگبار، در آسیای کوچک سراسر قفقاز تا آستراخان و نیز آمریکای شمالی، هندوستان، پاکستان، بنگلادش، بوتان، نپال و تبت را شامل میشود.[72]
کردها نیز این جشن را در فاصلهٔ میان ۱۸ تا ۲۱ مارس جشن میگیرند. بنظر کردها قیام کاوه آهنگر و پیروزی او بر ضحاک را جشن نوروز نامیدهاند. در هنگام نوروز، کردها با گردهمایی در بیرونِ شهرها، به استقبال بهار میروند. در این گردهماییهای نوروزی، زنان کرد لباسهای رنگین پوشیده و شالهای پرزرق و برق بر سر مینهند؛ مردان جوان کرد نیز پرچمهای سبز و زرد و سرخ را برافراشته و با رقص و پایکوبی گرد آتش، نوروز را پاس داشته و زنده نگاه میدارند.[59] همچنین نوروز در میان اعراب جنوب عراق رایج است و در روز نوروز آنها به سبزه زارها و مناطق سر سبز میروند. بهخصوص دیدار از ایوان مداین در این روز از جمله برنامههای اعراب جنوب و شرق عراق است. در تاریخ ۳۰ مارس ۲۰۰۹ (۱۰ فروردین ۱۳۸۸)، پارلمان فدرال کانادا، اولین روز بهار هر سال را به عنوان نوروز (Nowruz Day)، عید ملی ایرانیان و بسیاری اقوام دیگر نامگذاری کرد.[73][74]
در تاریخ ۲۴ فوریه ۲۰۱۰، سازمان ملل متحد با تصویب یک قطعنامه در مقر سازمان ملل متحد، عید نوروز را به عنوان روز بینالمللی نوروز و فرهنگ صلح در جهان به رسمیت شناخت.[75]
نوروز در خارج از جغرافیای نوروز
ایرانیان بیرون از ایران به ویژه در اروپا و آمریکا و کانادا چند دهه است که جشنهای نوروزی از جمله چهارشنبهسوری را به صورت گروهی برگزار میکنند.[76][77]
از دوره بوش رؤسای جمهور آمریکا هر سال پیام نوروزی برای ایرانیان میفرستند. در روز چهارشنبه سوری ۱۳۹۳ برای اولین بار میشل اوباما در مراسم سفره نوروزی کاخ سفید سخنرانی کرد.[78][79] و باراک اوباما در پیام خود گفت:
«با درود، نوروزتان مبارک و پیروز.
هفته پیش همسر من میشل کمک کرد تا در اینجا نوروز را جشن بگیریم.
این جشن بزرگداشتی بود برای فرهنگهای گوناگون، غذا، موسیقی و دوستی جوامع مهاجری که هر روزه خدمات فوقالعادهای در ایالات متحده ارائه میکنند در حالی که دور سفره هفت سین جمع میشوید، از تهران تا شیراز تا تبریز، از سواحل دریای کاسپین تا کرانههای خلیج فارس، برای برکتهایی که دارید شکرگزارید و به آینده مینگرید..»[80][81][82][83][84]
- از چند سال اخیر رسم شده که رهبران بسیاری از کشورهای دنیا که در جغرافیای نوروز قرار ندارند نیز، نوروز را به ایرانیان یا کشورهای عضو نوروز تبریک میگویند.
جشن جهانی نوروز
در ۷ فروردین ۱۳۸۹ نخستین دورهٔ جشن جهانی نوروز در تهران برگزار شد و این شهر به عنوان «دبیرخانهٔ نوروز» شناخته شد. در این جشن، سران کشورهایی که نوروز را جشن میگیرند گردهم میآیند و این آیین باستانی را گرامی میدارند. هر ساله یکی از این کشورها، میزبان جشن جهانی نوروز است.[85]
تعطیل رسمی دولتی
امروزه در ۷ کشور روز نوروز تعطیل رسمی است و در زاپن که در خارج از جغرافیای نوروز است نیز این روز تعطیل است و روز آغاز بهار نام دارد. ایران تنها کشوری است که از قدیم تا کنون بهطور پیوسته مراسم نوروزی داشته و اولین کشوری است که سال نو در آن بابخشنامه دولت و مجلس رسماً تعطیل می باشداز سال ۱۳۴۷ در ایران ۴ روز نخست فروردین که مصادف با شروع نوروز است، تعطیل رسمی میباشد. این تعطیلات برای مدارس تا پایان روز سیزده نوروز ادامه دارد. .[86]
- بخشنامه ۱۳۴۷ خورشیدی:
در بخشنامه ۱۰۱۶ مورخ اول آبان ۱۳۴۷ به کلیه وزارتخانهها و موسسات و بنگاهها و شرکتهای دولتی و وابسته به دولت و بر طبق تصمیم جلسه مورخ ۱۶ اسفند ۱۳۴۶ هیئت وزیران، در فهرست تعطیلات رسمی در ایران؛ روز اول و دوم فروردین تعطیلات رسمی اعلام شده بود.[87]
تعطیلات نوروز اصلیترین و طولانیترین تعطیلات در جمهوری آذربایجان است در این کشور تعطیلات نوروز ۷ روز است و از ۲۰ مارس (۲۹ اسفند) تا ۲۶ مارس (۶ فروردین) ادامه دارد.[88]
آداب نوروز در سفرنامه شرق شناسان
- انگلبرت کمپفر که در دوره شاه سلیمان صفوی به ایران سفر کرده، در بخشی از سفرنامه خود دربارهٔ نوروز مینویسد: «نوروز از آداب و رسوم ایرانیان قدیم به جا ماندهاست و هنوز هم بزرگترین و درخشانترین جشن ایرانیان بهشمار میرود. همه در این روز لباس نو میپوشند. دوستان و آشنایان به دیدن یکدیگر میروند، مهمانیها برپا میشود و به تفریح میپردازند.
- خانم کارلا سرنا، علت برگزار نشدن عید و سلام نوروزی را چنین بیان کرده :"
شاه در این مورد نیز خواسته یا ناخواسته نظر «منجم باشی» را خواسته بود و او به علت نزدیکی ستارهها (قران کواکب) یا قمر در عقرب بودن روز دوم نوروز را برای برگزاری مراسم سلام مناسب تشخیص داده بود.
- جملی کرری مینویسد:"در نوروز بزرگان برای عرض تبریک به حضور شاه میرسند و نسبت به وسع و امکان خود سکههای زرین و هدایایی تقدیم میکنند. خانهایی که به علت دوری راه نتوانند به حضور شاه برسند، به وسیله چند تن از غلامان و کنیزان خود، که لباس فاخر بر تن میکنند، هدیه نوروزی خود را به پیشگاه شاه میفرستند. ایرانیان در این روز لباس نو میپوشند؛ زیرا معتقدند کسی که سال نو را با لباس کهنه آغاز کند، از خوشیهای تازه سال جدید بیبهره خواهد ماند. از دیگر مراسم عید نوروز، یکی هم آماده کردن انواع غذاهای لذیذ در خانهها و پذیرایی گرم از دوستان و آشنایان است.»
.[89]
آئینها
نوروز مجموعهای از جشنها و مناسبتها است. جشنهای سال نو یا جشنهای نوروزی در ایران برنامههای متعددی دارد که ابتدا با
- خانه تکانی شروع میشود
خانهتکانی یکی از آیینهای نوروزی است که مردم برخی مناطقی که نوروز را جشن میگیرند به آن پایبندند. در این آیین، تمام خانه و وسایل آن در آستانه نوروز گردگیری، شستشو و تمیز میشوند.[90] این آیین در کشورهای مختلف از جمله ایران، تاجیکستان و افغانستان برگزار میشود.[91]
- چهارشنبهسوری یاافروختن آتش
رسم افروختن آتش، از زمانهای کهن در برخی مناطق علاقهمند به نوروز متداول شدهاست. در ایران، جمهوری آذربایجان و بخشهایی از افغانستان، این رسم بهصورت روشن کردن آتش در شب آخرین چهارشنبه سال متداول است. این مراسم چهارشنبهسوری نام دارد.[91] در کردستان در روز نوروز مراسم آتش نوروزی (به کردی ئاگر نهوروزی Agir Newrozî) انجام میشود. پریدن از روی آتش در ایام نوروز در ترکمنستان نیز رایج است.[92] همچنین رسم افروختن آتش در بامداد نوروز بر پشت بامها در میان برخی از زرتشتیان (از جمله در برخی از روستاهای یزد در ایران) مرسوم است.[93]
- زیارت آرامگاه و قبور بعد از جشن چهارشنبه سوری آخرین پنجشنبه رفتن به مزار و آرامگاه تازه درگذشتگان است.
- الفگی": سومین برنامه که بیشتر در خراسان بزرگ بهویژه خراسان جنوبی رایج است مراسم الفه است. این مراسم نیز در آرامگاهها و قبرستانها یا مساجد برگزار میشود و بیشتر برای تکریم و احترام به مردگان است در این مراسم شیرینی و کیکهای محلی (غتاب- نان شیری - گعک) به همراه سبزه در سفره گذاشته میشودالفه یا علفه مراسمی است که بهویژه آنهایی که در یکسال گذشته متوفی داشتهاند برای یادبودش مراسم و سفره الفه پهن میکنند. این سفره هم در آرامگاه مرحوم و هم در صبح زود روز بعد از نوروز در مسجد انجام میشود امروزه پهن کردن سفره الفگی فقط در پگاه صبح روز نوروز در مساجد انجام میشود.[94][95]
- سفره نوروزی که امروزه به هفت سین مشهور شدهاست
سفرههای نوروزی
سفرههای نوروزی یکی از آیینهای مشترک در مراسم نوروز در بین مردمی است که نوروز را جشن میگیرند. سفره نوروزی که امروزه در ایران به آن سفره هفت سین هم میگویند دارای دو نوع مواد هستند
- الف: اجناسی که جنبه نمادین و سمبولیک دارد. مانند سیر و سکه
- ب: مواد و اشیایی که جنبه خوراکی و پذیرایی دارند. مانند انواع آجیلها و شیرینیهای سنتی یا جدید
در بسیاری از نقاط ایران، جمهوری آذربایجان[96] و برخی از نقاط افغانستان، سفره هفتسین پهن میشود. در این سفره، هفت چیز قرار میگیرد که با حرف س آغاز شده باشد؛ مثل سیر، سنجد، سمنو، سیب و…[97][98] به هفتسینی که چیده میشود معانی خاصی نسبت دادهاند؛ مثلاً سیب را نماد زیبایی و تندرستی، سنجد را نماد عشق و محبت، و سکه را رزق و روزی گفتهاند. سفره نوروز از زمانهای کهن بوده اما به این صورت بودهاست که سفرهای را پهن میکردند و در بشقابهای سفالی یا فلزی، انواع آجیلهای خشکشده مانند توت خشک، برگههای خشک شده زردآلو، هلو، انجیر، پختیک (پخته شده و خشک شده لبو) و عسل، سمنو، سرشیر خشک شده، کلوچه، غتاب قطاب و نان سرموکی، گالک و کعک و… میگذاشتند؛ این نانها توسط خانمها بهصورت همکاری گروهی و خانوادگی در تنور و با آتش پخته میشدند. تخم مرغ رنگشده از اجزای اصلی و ضروری این سفرهها بودهاست. در سفره نوروزی، بعضی چیزها فقط جنبه زیبایی و نمادین داشتهاست مانند تخم مرغ و آیینه؛ ولی سایر چیزها برای خوردن و پذیرایی میهمانان بودهاست و هر زمان که تمام میشد بلافاصله صاحبخانه ظروف را دوباره برای میهمانان و بازدید کنندگان جدید پر میکردهاست.
اما اینکه هفت چیز با نام سین باشد، پدیده جدیدی است و مستندات تاریخی در مورد سراسری بودن ان در ایران ندارد. سفره نوروزی همواره دارای سمبل و نمادها بودهاست اما به نظر میرسد گذاشتن هفت جزء آغاز شونده با حرف سین در سفرهٔ نوروزی پدیدهای است که روایتهای آن بیشتر از اواخر دوره قاجار گسترش یافته و توسط رسانهها فراگیر شدهاست. اما یکی از ضروریات عید نوروز لباس نو و حمام رفتن بودهاست، مردان و زنان قبل از فرارسیدن نوروز به حمامهای جداگانه زنانه - مردانه میرفتند و شلوغترین روزهای گرمابهها، همان چند روز سال نو بودهاست. در گرمابههای قدیمی که معمولاً با چوب و هیزم در (گرخانه)Gor Khaneh یا (آتش خانه) آب داخل خزانه را که بر روی دیگهای بزرگ قرار داشتند گرم میکردند، حمامیها لازم بوده که یک ذخیرهٔ ویژه چوب و هیزم را برای روزهای نوروز ذخیره کنند.
- در قرون گذشته بسیاری از خانوادهها سالی فقط یکبار میتوانستند پلو بخورند و آن هم شب نوروز بود. شب نوروز، همه مردم یا اکثراً پلو یا چلو خورشت میخوردند. از این پلو نوروزی برای فقرا، سلمانی (آرایشگر) و حمامی (مسئول آتش حمام) و برای کدخدای و روحانی (معلم سنتی)، چوپان محل و … پیشکش میبردند؛ و آنها با حجم زیادی از پلو روبرو بودند و ناچار بودند آنها را خشک کرده و در آینده استفاده کنند. پهن کردن سفرهٔ نوروزی در ایران آداب و رسوم خاصی داشتهاست و روی سفره اجزای دیگری بهویژه آینه، شمع، و آب نیز حضور دارند. از دیگر اجزای سفرهٔ امروزی میشود از ماهی قرمز یاد کرد.[99]
در کابل و شهرهای شمالی افغانستان، سفره هفت میوه متداول است. در این سفره، هفت میوه قرار میگیرد، از جمله؛ کشمش سبز و سرخ، چارمغز، بادام، پسته، زردآلو و سنجد.[97] چیدن سفرهای مشابه با استفاده از میوه خشک شده، در بین شیعیان پاکستان هم مرسوم است.[100]
علاوه بر این، سفره هفت شین در میان زرتشتیان، و سفره هفت میم در برخی نقاط واقع در استان فارس در ایران متداول است.[98] در جمهوری آذربایجان، عدد هفت اهمیتی ندارد و بر روی سفرههای نوروزی خود، آجیل قرار میدهند.[100]
- سفره هفتسین ایرانی
- هفت میوه
- میز نوروز در پیرانشهر
- سفره هفتسین، در تمبر پستی جمهوری آذربایجان
- مردم سالار در مراسم نوروز، چین
غذاهای نوروزی
یکی از متداولترین غذاهایی که به مناسبت نوروز پخته میشود، سمنو (سمنک، سومنک، سوملک، سمنی، سمنه) است. این غذا با استفاده از جوانه گندم تهیه میشود. در بیشتر کشورهایی که نوروز را جشن میگیرند، این غذا طبخ میشود. در برخی از کشورها، پختن این غذا با آیینهای خاصی همراهاست. زنان و دختران در مناطق مختلف ایران، افغانستان، تاجیکستان،[19] ترکمنستان[101] و ازبکستان[102] سمنو را بهصورت دستهجمعی و گاه در طول شب میپزند و درهنگام پختن آن، سرودهای مخصوصی میخوانند. برای نمونه در افغانستان، در یکی از مشهورترین ترانهها، این بیت به تکرار خوانده میشود:[103]
سمنک در جوش ما کفچه زنیم | دیگران در خواب ما دف چه زنیم |
پختن غذاهای دیگر نیز در نوروز مرسوم است. برای مثال، سبزیپلو با ماهی را در شب عید و شیرینیهایی مانند نان نخودچی تناول میشود؛[104] در افغانستان سبزی چلو با ماهی، در تاجیکستان باج،[105] در ترکمنستان نوروزبامه،[106] در قزاقستان اویقی آشار،[107] و در بخارا نیز انواع سمبوسه[108] پخته میشود. بهطور کلی پختن غذاهای نوروزی در هر منطقهای که نوروز جشن گرفته میشود، مرسوم است و هر منطقه غذاها و شیرینیهای مخصوص به خود را دارد.
دید و بازدید
دید و بازدید عید یا عید دیدنی یکی از سنتهای نوروزی است که در بیشتر کشورهایی که آن را جشن میگیرند، متداول است. در برخی از مناطق، یاد کردن از گذشتگان و حاضر شدن بر مزار آنان در نوروز نیز رایج است. روز نوروز با بازدید و دیدار اقوام و خویشان شروع میشود. این سالها معمولاً در شهرهای کوچک رفتن به آرامگاه شهدا و بازدید از خانواده شهدا نیز رسم شدهاست.
لباس نو و پاک نوروزی
حمام رفتن و پوشیدن پوشاک نو بخشی از ضروریات روز نوروز است که افراد حتماً بایستی با لباس نو و پاک به دیدار اقوام و دوستان میرفتند. جملی کارری در سفرنامهاش مینویسد:
- "ایرانیان در این روز لباس نو میپوشند. حتی اگر کسی پول هم نداشته باشد، مبلغی از دیگران قرض میکند و برای خود و بستگان و خانوادهاش لباس و کفش نو تهیه میکند؛ زیرا معتقدند کسی که سال نو را با لباس کهنه آغاز کند، از خوشیهای تازه سال جدید بیبهره خواهد ماند. از دیگر مراسم عید نوروز، یکی هم آماده کردن انواع غذاهای لذیذ در خانهها و پذیرایی گرم از دوستان و آشنایان است.»
در قدیم معمولاً لباس قومی و ملی هر منطقهای در ایران متفاوت بود. بهخصوص هر قبیله و ایل ممکن بود نوع کلاهی که بر سر میگذاشتند متفاوت باشد و در نوروز لباس قومی معمول بودهاست در بیشتر مناطق ایران یک شنل به شکل عبا مردها بر دوش میانداختهاند امروزه رئیسجمهور افغانستان از این شنل برای اعیاد رسمی استفاده میکند. از دوره رضا شاه پوششهای متفاوت قومی که بعضاً نشانههایی از تفاخر همراه داشت برچیده شد و لباس سراسری ایران استاندارد کت و شلوار و کلاه فرنگی رسمیت یافت. .[109]
گردشگری
در ایران تعطیلات نوروزی معمولاً با حجم بالایی از سفرهای گردشگری همراه است. آمار این سفرها در طول سالهای اخیر رو به رشد بودهاست.[110]
مسابقات ورزشی
برگزاری مسابقات ورزشی عمومی در معابر شهری و روستایی، یکی دیگر از آیینهایی است که در برخی از کشورها به مناسبت نوروز برگزار میشود. در ترکمنستان، مردان و زنان ترکمن، بازیها و سرگرمیهای ویژهای از جمله سوارکاری، کشتی، پرش برای گرفتن دستمال از بلندی و شطرنج برگزار میکنند. برپایی جنگ خروس و شاخزنی قوچها از دیگر مراسمی است که در ترکمنستان برگزار میشود.[92]
در استانهای شمالی افغانستان نیز مسابقات بزکشی به مناسبتهای مختلف از جمله نوروز برگزار میشود.
طبیعتگردی
مردم ایران در روز ۱۳ فروردین، به مکانهای طبیعی مانند پارکها، باغها، جنگلها و مناطق خارج از شهر میروند. این مراسم سیزدهبهدر نام دارد. از کارهای رایج در این جشن، گره زدن سبزه است.[111] مراسم سیزدهبهدر در مناطق غربی افغانستان، ازجمله شهر هرات نیز برگزار میشود. با وجود این که روز سیزدهم فروردین در کشور افغانستان جزو تعطیلات رسمی نیست، اما مردم این مناطق برای گردش در طبیعت، عملاً کسب و کار خود را تعطیل میکنند. مردم این منطقه، همچنین اولین چهارشنبه سال را نیز با گردش در طبیعت سپری میکنند.[112]
علاوه بر این، ساکنان کابل، در طول دو هفته اول سال جدید، برای گردش به همراه خانواده به مناطقی که در آنها گل ارغوان میروید، میروند.
یکی دیگر از آیینهای نوروز که در آسیای میانه و کشور تاجیکستان مرسوم است، مراسم گلگردانی و بلبلخوانی است. گل گردانها از دره و تپه و دامنهٔ کوهها، گل چیده و اهل دهستان خود را از پایان یافتن زمستان و فرارسیدن عروس سال و آغاز کشت و کار بهاری و آمدن نوروز مژده میدهند.
نوروزخوانی
نوروز خوانی یا بهار خوانی یا نوروزی، گونهای از آواز خوانی است که در گذشته در ایران رواج داشتهاست. در حال حاضر رواج این گونه آواز خوانی بیشتر در استانهای مازندران و گیلان است.[113]
در نوروز خوانی، افرادی که به آنها نوروز خوان گفته میشود، پیش از آغاز فصل بهار، به صورت دورهگردی به شهرها و روستاهای مختلف میروند و اشعاری در مدح بهار یا با ذکر مفاهیم مذهبی به صورت بداهه یا از روی حافظه میخوانند. این اشعار بیشتر به زبانهای طبری و زبان گیلکی میباشد. این اشعار بیشتر به صورت ترجیعبند بوده و توسط یک یا چند شخص، به صورت همزمان خوانده میشود.[114][115]
نوروز در آثار هنرمندان
بسیاری از هنرمندان حوزه نوروز با دستمایه قراردادن موضوع نوروز اقدام به خلق آثاری در این زمینه نمودهاند.
نوروز در اشعار فارسی
چو خورشید تابان میان هوا | نشسته بر او شاه فرمانروا | |
جهان انجمن شد بر تخت او | شگفتی فرو مانده از بخت او | |
به جمشید بر گوهر افشاندند | مران روز را «روز نو» خواندند |
در جایی دیگر:
به چندین فروغ و به چندین چراغ | بیاراسته چون به نوروز باغ |
در جایی دیگر
نگه دارد این فال جشن سده | همان فر نوروز و آتشکده |
خاقانی میگوید:
نوروز جهان پرور مانده ز دهاقین | دهقان جهان دیدهاش پرورده ببر بر | |
نوروز بزرگ آمد آرایش عالم | میراث به نزدیک ملوک عجم از جم. |
سعدی:
برآمد باد صبح و بوی نوروز | به کام دوستان و بخت پیروز | |
مبارک بادت این سال و همه سال | همایون بادت این روز و همه روز |
عطار:
جهان از باد نوروزی جوان شد | زهی زیبا که این ساعت جهان شد |
خیام:
بر چهره گل نسیم نوروز خوش است | در صحن چمن روی دلافروز خوش است |
در جایی دیگر
چون لاله به نوروز قدح گیر به دست | با لاله رخی اگر تو را فرصت هست |
حافظ در غزلی گفته:
ابر آذاری برآمد باد نوروزی وزید | وجه می میخواهم و مطرب که میگوید رسید |
حافظ در غزلی دیگر:
ز کوی یار میآید نسیم باد نوروزی | از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی |
نوروز رخت دیدم و خوش اشک بباریدم | نوروز و چنین باران باریده مبارک باد |
همچنین:
نوروز و نوبهار و حمل میزند صلا | هرگز ندیده چشم جهان این چنین بهار |
شکفته چون گل نوروز و نو رنگ | به نوروز این غزل درساخت با چنگ |
در جایی دیگر:
به نوروز بنشست و می نوش کرد | سرود سرایندگان گوش کرد |
در بزم اسکندر با نوشابه:
به جشن فریدون و نوروز جم | که شادی سترد از جهان نام غم |
خیمه نوروز بر صحرا زدند | چارطاق لعل بر خضرا زدند |
آمد نوروز هم از بامداد | آمدنش فرخ و فرخنده باد |
به باغ صبح در هنگام نوروز | صبایی کرد و بر گلبن نظر کن |
همرهی طالع فیروز بین | دولت جان پرور نوروز بین |
چون به نوروز کَنَد پیرهن از سبزه و گل | آن نگارین همه رنگ و همه بو میبینم |
منتقدان نوروز
نویسندگان و نظریه پردازانی نیز بودهاند که نوروز را آیینی ناپسند و مذموم میدانستند. برخی روحانیون، پس از انقلاب ۱۳۵۷، سعی در زدودن نوروز از تقویم ایران کردند.[116] ابوالقاسم خزعلی نیز گفت: «امیدوارم عیدغدیر جای نوروز را بگیرد».[117][118] پیشتر از این نیز ابوحامد محمد غزالی در کیمیای سعادت نوشته بود: «... اظهار شعار گبران حرام است بلکه نوروز و سده باید مندرس شود و کسی نام آن نبرد…».[119]
در دوران معاصر نیز، برخی مسئولین جمهوری اسلامی ایران، تلاش در مذهبی کردن نوروز کردهاند. بهطور نمونه محمود احمدینژاد، رئیسجمهور پیشین ایران میگوید: «نوروز روز آماده شدن برای تحقق حاکمیت الهی بر جهان است. همه ما باید نوروز را با همه خوبیهایش و پیامهایش که خلاصه در یک پیام است و آن پیام انتظار و استقبال از بهار بشریت و خرمی دوران، یعنی حاکمیت آخرین ولی خدا، منجی موعود است را گرامی بداریم.»[120]
حسن روحانی رئیسجمهور ایران، در پیامک تبریک سال ۱۳۹۸ نوروز را نوروز علوی خواند، متن پیام به این صورت بود: «نوروز علوی بر شما مبارک باد. امیدوارم سال جدید، سال عبور از شرایط سخت فعلی در سایه امید و تلاش بیشتر باشد. حسن روحانی رئیسجمهور»
جستارهای وابسته
- نوروز در ایران باستان
- جشنهای ایران باستان
- چهارشنبهسوری
- نوروز در میان کردها
- بهاریه
- سیزدهبهدر
- گاهشماری جلالی
- سال اعتدالی
- هولی جشن بهاری یا نوروزی هندوستان
نگارخانه
- تصویری قدیمی از جشن نوروز. شاه عباس
- یکی از نمادهای نوروزی در تخت جمشید
- نمادهای نوروزی
- جشن نوروز دربار صفوی
- نوروز۱۳۹۹ در کنار سردر باغ ملی
- مراسم نوروز برای اولین بار در دهلی ۲۰۱۵
- سبزه از نمادهای نوروزی
- سفره نوروزی
- 7 fruit سفره نوروزی که در خراسان بیشتر میوههای خشک شده و نان شیرینی بنام قطاب است.
- سفره نوروزی با نان قطاب و نان کعک شیرینی
- تمبر نوروزی در آذربایجان
- میر نوروزی در چین
پانویس
- "The World Headquarters of the Bektashi Order – Tirana, Albania". komunitetibektashi.org. Archived from the original on 18 August 2011. Retrieved April 25, 2012.
- "Albania 2010 Bank Holidays". Bank-holidays.com. Retrieved 2010-04-06.
- http://news.xinhuanet.com/english2010/china/2011-03/21/c_13790562.htm
- "Nowruz Declared as National Holiday in Georgia". civil.ge. 21 March 2010. Retrieved 11 March 2013.
- "20 March 2012 United Nations Marking the Day of Nawroz". Ministry of Foreign Affairs (Iraq). Archived from the original on 13 May 2013. Retrieved 18 April 2012.
- "Arabs, Kurds to Celebrate Nowruz as National Day". Archived from the original on 20 May 2013. Retrieved 11 March 2013.
- http://www.csmonitor.com/2004/0323/p07s02-woiq.html
- http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00263200500417710
- "Celebrating Nowruz in Central Asia". fravahr.org. Archived from the original on 23 May 2007. Retrieved 23 March 2007.
- "Россия празднует Навруз [Russia celebrates Nowruz]". Golos Rossii (به Russian). 21 March 2012. Retrieved 11 March 2013.
- "Tajikistan 2010 Bank Holidays". Bank-holidays.com. Retrieved 2010-04-06.
- Emma Sinclair-Webb, Human Rights Watch (Organization), "Turkey, Closing ranks against accountability", Human Rights Watch, 2008. "The traditional Nowrouz/Nowrooz celebrations, mainly celebrated by the Kurdish population in the Kurdistan Region in Iraq, and other parts of Kurdistan in Turkey, Iran, Syria and Armenia and taking place around March 21"
- "General Information of Turkmenistan". sitara.com. Archived from the original on 6 September 2012. Retrieved 26 December 2012.
- "Nowruz observed in Indian subcontinent". www.iranicaonline.org. Retrieved 29 December 2013.
- «نسخه آرشیو شده». بایگانیشده از اصلی در ۲۵ اکتبر ۲۰۱۵. دریافتشده در ۷ مارس ۲۰۱۶.
- http://www.bbc.com/persian/iran-features-39327006
- "International Day of Nowruz". UNESCO. 2018-10-04. Retrieved 2020-03-19.
- معین، «جشن نوروز»، نوروز، ۴۵.
- فرهانیه، ۱۳۸۷
- گلی، ۲۰۰۸
- «مقاله تاریخچه نوروز در ایران».
- Boyce, “NOWRUZ i”, Iranica.
- دهخدا، لغتنامه
- آدینه، ۱۳۸۷
- گرامی، هفته نامهٔ آساره
- [parssea.org/?p=7199 «نوروز و آیینهای آن – پیشینیان و اکنون» مجله دریای پارس. ۲۶ اسفند ۱۳۹۳]
- [گاهشماری و جشنهای ایران باستان ، هاشم رضی،تهران،بهجت 1380 ISBN 964-6671-37-3]
- خجسته و حسنیجلیلیان، تحلیل داستان سیاوش بر بنیاد ژرف ساخت الههٔ باوری و ایزد گیاهی، ۸۴.
- کریستن سن، نخستین انسان و نخستین شهریار، ۴۷۱.
- الگو:تاریخ زرتشتیان در دوره هخامنشیان اثر مری بویس
- بهار، از اسطوره تا تاریخ، ۱۷۱.
- همایونی، «نوروز و پیوستگیهای آن با سایر اقوام و ملل»، ۲۵۲.
- تشریفات نوروز در دوران هخامنشی تبیان
- ظرفیتهای گردشگری نوروز، نیازمند برنامههای مؤثر و بلندمدت عصر ایران
- آدینه، نوروز در نشیب و فراز تاریخ.
- کیهانیزاده، نوروز پیدایش آن و…
- آدینه، نوروز در نشیب و فراز تاریخ.
- کیهانیزاده، نوروز پیدایش آن و….
- تاریخچه عید نوروز+ آداب و رسوم ایرانیان پارسینه
- کیهانیزاده، نوروز پیدایش آن و….
- آدینه، نوروز در نشیب و فراز تاریخ.
- رزمجو
- Shahbazi، PERSEPOLIS.
- کیهانیزاده، نوروز پیدایش آن و….
- معین، جشن نوروز (۲)
- معین، جشن نوروز (۱)
- Shahbazi, Encyclopedia Iranica.
- Shahbazi, Encyclopedia Iranica.
- Shahbazi, Encyclopedia Iranica.
- Shahbazi, Encyclopedia Iranica.
- «نوروز و آیینهای مختلف آن – گذشته و اکنون | پژوهشهای ایرانی. دریای پارس». دریافتشده در ۲۰۱۹-۰۴-۱۴.
- نگاهی بر نوروز در فرهنگ شیعه بایگانیشده در ۲۸ ژوئن ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine، آفتاب
- علاّمه مجلسی (م۱۱۱۱ق) «بحارالأنوار
- Faradeed (۱ فروردین ۱۳۹۴–۱۵:۱۰). «(تصاویر) جشن نوروز در عهد قاجار». fa. دریافتشده در ۱۴ آپریل ۲۰۱۹. تاریخ وارد شده در
|بازبینی=،|تاریخ=
را بررسی کنید (کمک) - منافزاده، علیرضا (۲۰ مارس ۲۰۱۵). «نوروز: از جشن بابلی تا جشن جهانی». رادیو فرانسه. دریافتشده در ۲۲ مارس ۲۰۱۶.
- قاسم، ۱۳۸۵
- مرادف، ۱۳۸۶
- «Nowruz»، Encyclopedia of Observances, Holidays and Celebrations
- منافزاده، علیرضا (۲۰ مارس ۲۰۱۵). «نوروز: از جشن بابلی تا جشن جهانی». رادیو فرانسه. دریافتشده در ۲۲ مارس ۲۰۱۶.
- متن انگلیسی گزارش مطبوعاتی مجمع عمومی سازمان ملل.
- رادیو فردا، بازدید: فوریه ۲۰۱۰.
- http://www.unesco.org/culture/ich/doc/download.php?versionID=32206
- نوروز ایرانی، جهانی شد، بیبیسی فارسی
- عید نوروز مبارک باد
- روز جهانی نوروز در سازمان ملل ثبت شد
- "On International Day of Nowruz, Ban calls on world to celebrate its timeless values". UN News Centre. 2٬012 مارس 21. Check date values in:
|تاریخ=
(help) - «جشن بزرگ نوروز در سازمان ملل برگزار شد». همشهریآنلاین. ۲ فروردین ۱۳۹۱.
- «جشن نوروز با حضور نمایندگان کشورهای فارسیزبان در سازمان ملل برگزار شد». خبرگزاری جمهوری اسلامی. ۲ فروردین ۱۳۹۱. بایگانیشده از اصلی در ۵ ژوئن ۲۰۱۲.
- [www.hamshahrionline.ir/news-164000.aspx «جشن نوروز برای نخستین بار در یونسکو برگزار شد»] مقدار
|نشانی=
را بررسی کنید (کمک). همشهریآنلاین. ۲ فروردین ۱۳۹۱. - «نسخه آرشیو شده». بایگانیشده از اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۴. دریافتشده در ۲۰ نوامبر ۲۰۱۴.
- کتاب نوروز در ژرفای تاریخ
- «اولین روز بهار در کانادا رسماً «نوروز» Nowruz Day نامگذاری شد». وبگاه خبری تحلیلی تابناک. ۱۴ فروردین ۱۳۸۸. بایگانیشده از اصلی در ۶ آوریل ۲۰۰۹. دریافتشده در ۲۱ فروردین ۱۳۸۸.
- Bill C-342 (Historical): Nowruz Day Act, Parlemant of Canada, 30 March 2009, retrieved 17 March 2014
- International Day of Nowruz, UN, 23 February 2010, retrieved 17 March 2014
- http://iranianshouse.ir/index.aspx?siteid=6&pageid=1082&newsview=2137
- https://www.youtube.com/watch?v=6SrVk0ycfXM&feature=youtu.be
- واکنشها به پیام نوروزی اوباما فرارو
- https://www.youtube.com/watch?v=ZOQj50TUUiw
- https://www.youtube.com/watch?v=X3xI6aGA-gk
- «ایرنا». بایگانیشده از اصلی در ۳۰ مارس ۲۰۱۰. دریافتشده در ۲۸ مارس ۲۰۱۰.
- [parssea.org/?p=7199 «نوروز و آیینهای آن – پیشینیان و اکنون». دریای پارس. ۲۶ اسفند ۱۳۹۳]
- مجموعه قوانین و مقررات مالی نوشته روحالله وهمن ۱۳۴۶ خورشیدی - ثبت در کتابخانه ملی 2 اردیبهشت 1347 شماره ۵۲۲
- Holidays and Observances in Azerbaijan in 2020 timeanddate.com
- . نوروز و آیینهای مختلف آن - گذشته و اکنون، دکتر عجم
- ایرنا، ۲۶ اسفند ۱۳۸۶
- جهاننیوز، ۱۰ فروردین ۱۳۸۷
- نامعلوم، مرکز مطالعات روسیه آسیای مرکزی و قفقاز، «نوروز یا نوروز بایرام، جشن ملی-اجتماعی ترکمنستان»
- عطار، ۱۳۸۴
- [parssea.org/?p=7199 «نوروز و آیینهای آن – پیشینیان و اکنون» مجله دریای پارس. ۲۶ اسفند ۱۳۹۳]
- [گاهشماری و جشنهای ایران باستان ، هاشم رضی،تهران،بهجت 1380 ISBN 964-6671-37-3]
- «Trend News: Azerbaijan Marks Novruz Bayram». بایگانیشده از اصلی در ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافتشده در ۱۶ مارس ۲۰۱۰.
- ظهوری، ۲۰۰۸
- نامعلوم، «سفرههای نوروزی»
- [parssea.org/?p=7199 «نوروز و آیینهای آن – پیشینیان و اکنون» مجله دریای پارس. ۲۶ اسفند ۱۳۹۳،دکتر عجم]
- عطار، نگرشی به سنن نوروزی در چهار گوشه جهان
- چاری محمد مرادف ۱۳۸۶
- اکرماف، ۱۳۸۶
- «سمنک، هم نذر و هم جشن». BBC فارسی. دریافتشده در ۲۰۱۷-۰۳-۲۲.
- نخودچی، سایت پارسه گرد
- سولقانی، ۱۳۸۳
- چاری محمد مرادف
- پودفروش، ۱۳۸۷
- قاسمآوا، ۱۳۸۶
- [گاهشماری و جشنهای ایران باستان ، هاشم رضی،تهران،بهجت 1380 ISBN 964-6671-37-3]
- حاتمی، جواد (۱۹ فروردین ۱۳۹۱). «محاسبه غیر علمی سفرهای نوروزی». روزنامه خراسان. بایگانیشده از اصلی در ۲ آوریل ۲۰۱۵. دریافتشده در ۲۳ مارس ۲۰۱۵. بیش از یک پارامتر
|بازیابی=
و|accessdate=
دادهشده است (کمک) - نوری، ۱۳۸۶
- سروش، ۱۳۸۷
- «نوروز و خنیاگران فراموش شده». بایگانیشده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۰ مارس ۲۰۱۱.
- «چند نوشتار دربارهٔ موسیقی و نوروز». بایگانیشده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۰ مارس ۲۰۱۱.
- «نوروز و سنتهای تاریخی آن در آثار معتبر». بایگانیشده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۰ مارس ۲۰۱۱.
- نیویورک تایمز: Ayatollahs Aside, Iranians Jump for Joy at Spring منتشره ۲۰ مارس ۲۰۰۶
- رادیو زمانه | خبر اول | ایران | آیتالله خزعلی: عید غدیر باید جایگزین نوروز شود
- خزعلی: نوروز عید درختان است. نوروز نیوز. بایگانی شده از نسخه اصلی
- کیمیای سعادت، ص۴۰۷
- نوروز، احمدینژاد و مارلون براندو. رادیو زمانه
منابع
- گاهشماری و جشنهای ایران باستان، هاشم رضی، تهران، بهجت ۱۳۸۰، ISBN 964-6671-37-3
- آدینه، اسفندیار (۱۳۸۷). «نوروز در نشیب و فراز تاریخ». بیبیسی فارسی. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۰ آوریل ۲۰۰۸.
- اکرماف، الهام (۱۳۸۶). «نوروز در ازبکستان». موسسه مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز. بایگانیشده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۶ آوریل ۲۰۰۸.
- بشیر، مهدی (۱۳۸۷). «نوروز باستانی در کشور عزیز ما افغانستان». وبگاه ۲۴ ساعت. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۴ آوریل ۲۰۰۸.
- پودفروش، هستی (۲ فروردین ۱۳۸۷). «نوروز، کهنترین میراث معنوی بشر». مقاله. وبگاه نصور به نقل از «نشریهنامه». بایگانیشده از روی نسخه اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۸ اردیبهشت ۱۳۸۷. پیوند خارجی در
|ناشر=
وجود دارد (کمک) - دهخدا، علیاکبر. «نوروز». مدخل. لغتنامه دهخدا. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۴ فروردین ۱۳۸۷.
- رزمجو، شاهرخ. «آغاز سال نو در دوره هخامنشی». پژوهشکده مردمشناسی سازمان میراث فرهنگی ایران. بایگانیشده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲ اردیبهشت ۱۳۸۷.
- سروش، واسع. «گلگشت مردم هرات در سیزده نوروز». بیبیسی فارسی. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۱ اردیبهشت ۱۳۸۷.
- سانسیسی وردنبورخ، هلن (۱۸۸). «نوروز در تختجمشید». در هلن سانسیسی وردنبورخ، یان ویلم درایورس. تاریخ هخامنشیان. هفتم (از نگاه مسافران). ترجمهٔ مرتضی ثاقبفر. تهران: انتشارات توس.
- «نوروز و آیینهای آن – پیشینیان و اکنون». دریای پارس. ۲۶ اسفند ۱۳۹۳. دریافتشده در اسفند 93. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - سولقانی، قربانعلی (۲۶ اسفند ۱۳۸۳). «نوروز در ایران و سرزمینهای دیگر». فارس (بازنشر در لینکستان). دریافتشده در ۲۲ مهر ۱۳۹۲.
- ظهوری، محمدظهیر (۱۶ مارس ۲۰۰۸). «هفتمیوه و هفتسین». وبگاه خاوران. بایگانیشده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۷ اردیبهشت ۱۳۸۷. پیوند خارجی در
|ناشر=
وجود دارد (کمک) - عطار، علی (۱۳۸۴). «نوروز در بین زرتشتیان یزد». وبگاه noruz.net. بایگانیشده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۱ اردیبهشت ۱۳۸۷. پیوند خارجی در
|ناشر=
وجود دارد (کمک) - فرهانیه، بهزاد (۴ فروردین ۱۳۸۷). «نوروز در تاجیکستان». مقاله. وبگاه آریابوم. بایگانیشده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۷ اردیبهشت ۱۳۸۷.
- قاسم، شمسیه (۱ فروردین ۱۳۸۵). «تاریخ جشن نوروز در صد سال اخیر در تاجیکستان». وبگاه علمی پژوهشی فرش ایران. بایگانیشده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۵ اردیبهشت ۱۳۸۷.
- قاسمآوا، مولوده (۲۶ اسفند ۱۳۸۶). «جشن نوروز در بین ایرانیتباران «زیرآباد» در استان بخارا». مقاله. موسسه مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز. بایگانیشده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۸ اردیبهشت ۱۳۸۷.
- کیهانیزاده، نوشیروان. «نوروز: پیدایش آن و برخی از رویدادهایی که در طول تاریخ در این روز یا به این مناسبت روی دادهاست». پایگاه اینترنتی Iranian History on this Day. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱ اردیبهشت ۱۳۸۷. پیوند خارجی در
|ناشر=
وجود دارد (کمک) - گرامی، بهرام (اسفند ۱۳۸۵)، هفته نامهٔ آساره (شماره ۶۷)، ص. ص ۶۷ پارامتر
|عنوان= یا |title=
ناموجود یا خالی (کمک) - گلی، امین (۱۶ مارس ۲۰۰۸). «عید نوروز در آسیای مرکزی». مصاحبه. دویچهوله. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۵ اردیبهشت ۱۳۸۷. پیوند خارجی در
|ناشر=
وجود دارد (کمک) - مرادف، چاری محمد (۲۷ اسفند ۱۳۸۶). «عید نوروز در ترکمنستان». موسسه مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز. بایگانیشده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۵ اردیبهشت ۱۳۸۷.
- معین، محمد. «جشن نوروز (۱) (۲)». مقاله. مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. بایگانیشده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۴ اردیبهشت ۱۳۸۷. پیوند خارجی در
|ناشر=
وجود دارد (کمک) - نامعلوم. «بدین بایستگی روزی». پایگاه اینترنتی بلاغ. بایگانیشده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۳ اردیبهشت ۱۳۸۷. پیوند خارجی در
|ناشر=
وجود دارد (کمک) - نامعلوم (۲۶ اسفند ۱۳۸۶). «نوروز آیینی به قدمت تاریخ سرزمین کهن ایران». ایرنا، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران. بایگانیشده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۸ اردیبهشت ۱۳۸۷. پیوند خارجی در
|ناشر=
وجود دارد (کمک) - نامعلوم (۱۰ فروردین ۱۳۸۷). «نو کردن پیوندهای سه ملت». پایگاه خبری جهاننیوز. بایگانیشده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۸ اردیبهشت ۱۳۸۷. پیوند خارجی در
|ناشر=
وجود دارد (کمک) - نامعلوم (۲۶ اسفند ۱۳۸۶). «نوروز یا نوروز بایرام، جشن ملی-اجتماعی ترکمنستان». موسسه مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز به نقل از ایرنا. بایگانیشده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۸ اردیبهشت ۱۳۸۷.
- نامعلوم. «سفرههای نوروزی». پژوهشکده مردمشناسی سازمان میراث فرهنگی ایران. بایگانیشده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۸۷.
- نوری، آزاده. «سیزدهبهدر خداحافظی با نوروز». بیبیسی فارسی. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۱ اردیبهشت ۱۳۸۷.
- "Nowruz celebration by Kurds". Encyclopedia of Observances, Holidays and Celebrations from MobileReference. Retrieved 19 March 2012.
- Jaclyn Michael. «Celebrating Nowruz» (PDF). Harvard University. بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۳. دریافتشده در ۲۸ اسفند ۱۳۹۱.
- Boyce, Mary (2009). "NOWRUZ i. In the Pre-Islamic Period". Encyclopædia Iranica. Retrieved ۳/۲۷/۲۰۱۴. Check date values in:
|تاریخ بازبینی=
(help) - Shahbazi, A. Shapur (2009). "PERSEPOLIS". Encyclopædia Iranica. Retrieved ۴/۵/۲۰۱۴. Check date values in:
|تاریخ بازبینی=
(help)
پیوند به بیرون
مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به نوروز در ویکیگفتاورد موجود است. |
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ نوروز موجود است. |
- نوروز در دانشنامه ایرانیکا
- جشن نوروز در افغانستان در سیاِناِن
- ویژه نامه نوروز
- نوروز جشن طبیعت نه پادشاهان
- فیلم به رسمیت شناخته شدن نوروز در پارلمان استان آنتاریو (کانادا) در یوتیوباز وبگاه یوتیوب
- نوروز در فرهنگ شیعه؛ پژوهشی از رسول جعفریان بایگانیشده در ۱۵ مه ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine
- مقاله نوروز و نوروز داری در یزد به قلم دکتر جلال گلشن یزدی: بخش ۱-بخش ۲
- نوروز پژوهی-قطب الدین صادقی
- عکسهایی از چند ساعت پیش از تحویل سال در تجریش شهرفرنگ
- تمبرهای پستی نوروزی ایران از ۱۳۴۵ تا ۱۳۹۱ شمسی. شهرفرنگ
- (آثار استادان باستان عجم) (در ستایش جشن نوروز جم)شاعر: اسماعیل اصفهانی، کمال الدین