لاله

گل لاله سرده‌ای از تیرهٔ سوسنیان است که در حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ گونه دارد. محل اصلی رویش لالهٔ خودرو در آسیای مرکزی در نظر گرفته می‌شود. این گل در ایران، افغانستان، ترکیه، قسمتی از غرب سوریه، سواحل دریاچه آرال، دریاچه خزر و دریای سیاه، یونان، ایتالیا، اسپانیا و سواحل دریای مدیترانه در شمال آفریقا به‌صورت خودرو یافت می‌شود. در بین کشورهای اسلامی لاله در فرهنگ دو کشور ایران و ترکیه نفوذ عمیقی دارد. ۱۹ گونه از گونه‌های لاله از ایران گزارش شده‌است. از لحاظ گیاه‌شناسی لاله به دو گروه بزرگ پرورشی و خودرو تقسیم می‌شود. لاله‌های پرورشی دارای گل‌های بزرگ، جام گل بزرگ‌تر و تنوع رنگی بیشتری نسبت به گل‌های خودرو هستند. لاله‌ها به‌طورکلی در چهار طبقهٔ کلیِ زود گل‌دهنده، میان‌رس، دیر گل‌دهنده و گونه‌ها قرار می‌گیرند. از سال ۱۹۸۱ تقسیم‌بندی گل‌های لاله توسط انجمن سلطنتی پیاز لاله هلند آغاز شد و لاله‌ها بر اساس شکل گیاه و شکل و زمان باز شدن گل به ۱۵ گروه تقسیم شدند. از طریق درآوردن پیاز بوته اصلی از خاک و جدا کردن پیازچه‌های نوچه اطراف پیاز مادری و کاشت بذر کاملاً تازهٔ ارقام جدید تکثیر و ازدیاد می‌شوند. در حال حاضر از نظر تولید و صادرات پیاز و گل شاخه‌ای لاله، هلند در جایگاه نخست در بین کشورهای جهان جای دارد. لاله گل ملی کشورهای ایران، افغانستان، ترکیه، هلند، مجارستان و بلژیک به‌شمار می‌آید.

برای دیگر کاربردها، لاله (ابهام‌زدایی) را ببینید.
لاله
کریسمس دریم از انواع زود گل‌دهنده
آرایه‌شناسی
فرمانرو: گیاهان
دسته: گیاهان گلدار
رده: تک‌لپه‌ای‌ها
راسته: سوسن‌سانان
تیره: سوسنیان
زیرخانواده: لیلی‌اوئیده
سرده: Tulipa، لینه، ۱۷۵۳
مترادف

Amana Honda
Eduardoregelia Popov
Orithyia D. Don[1]

نام گل

نام «گل لاله» از کلمه لال یا همان کلمه لعل از زبان سانسکریت به معنی «قرمز» گرفته شده‌است. واژهٔ لاله امروزه به گل‌های پیازداری گفته می‌شود که نام علمی آنها تولیپا و از راستهٔ سوسن‌سانان و از تیرهٔ سوسنیان است و کاسه و جام آن تشکیل جامی کامل می‌دهد. شک نیست که واژهٔ لاله به لال که به معنی «سرخ» است وابسته‌است و گلی که لاله خوانده شده به مناسبت همین رنگ است.

گل لاله در زبان‌های اروپایی Tulip و Tulpe تولیپه نام دارد که به واسطهٔ شباهت این گل با عمامه از واژهٔ «تولبند» به معنی «عمامه» گرفته شده‌است. احتمالاً مترجم ترکی در هنگام معرفی این گل به اروپائیان و در وصف آن این واژه را به زبان رانده و آن را در بزرگی و شکل به عمامه تشبیه کرده‌است. در مورد فارسی بودن این واژه بین پژوهش‌گران توافق وجود دارد. در مقدمة الادب زمخشری که واژه‌نامهٔ عربی به فارسی‌است، عمامه به فارسی «دُلبند» ترجمه شده‌است و ریشهٔ واژهٔ «تولبند» نهایتاً همان دُلبند (Dolband) فارسی‌است که از فارسی به ترکی رفته و تلفظ آن به «تولبند» تبدیل شده‌است. به‌هرحال این گیاه با نام تولیپه از ترکیه به اروپا رفت و در آنجا به همین نام مشهور شد اما خود ترکان مانند ایرانیان این گل را در همان زمان لاله می‌نامیدند.[2][3][4]

لاله در منابع قدیم
شقایق نعمانی قرمز پُر پرچم است. برگ‌های آن دارای بریدگی عمیق و اغلب سه قسمتی یا سه برگچه‌ای‌است.
شقایق قرمز پُر پرچم است. نوع خودرو دارای ۴ تا ۶ گلبرگ است. دارای دو کاسبرگ است که هنگام شکفتن گل لاله می‌ریزد.
تمامی انواع خودروی لالهٔ قرمز تنها ۶ پرچم و ۶ گلپوش دارند. برگ‌های لاله کشیده و بدون دندانه هستند.

علیرغم اینکه این گل به‌طور طبیعی در دشت‌ها و کوهستان‌های ایران می‌روید ولی مردم با گفتن «گل لاله» در واقع گل شقایق در ذهنشان نقش می‌بندد. لاله از رستنی‌هایی است که در سخن از آن بناچار پای چند رستنی دیگر به میان می‌آید. در برخی منابع لاله، شقایق، لالهٔ واژگون، آلاله، شقایق نعمانی و شنبلید به اشتباه یک گیاه پنداشته شده‌اند. در منابع قدیمی گاهی میان لاله و شقایق نعمانی تفاوت قایل شده‌اند و گاهی هم این نوع گیاه نوعی لاله دانسته شده‌است و نه اسم مطلق آن.[5] زکریا قزوینی در عجایب المخلوقات می‌گوید که شقایق‌النعمان نامی است که پادشاه حیره نعمان بن منذر بدین گل که به فارسی گل لاله (tulipe) نامیده می‌شود، داده‌است.[6]

طبق تحقیق کازیمیرسکی نزد ایرانیان هر گل که گلبرگ‌های آن به رنگ خون و وسط آن سیاه باشد بنام لاله یا شقایق خوانده می‌شده‌است ولی غالباً tulipe را شقایق نعمانی نامیده‌اند. سه گل لاله، شقایق و شقایق نعمانی گیاهان کاملاً متفاوتی هستند اما گونه‌هایی از این سه گیاه که دارای گل‌هایی قرمز رنگ همراه با لکه‌ای سیاه در مرکز گل هستند بسیار به یکدیگر شباهت دارند. مترجمان اروپایی شعرای شرقی شقایق نعمانی را anemone (آنه‌مون) ترجمه کرده‌اند و یکی دانستن این گیاه با شقایق و همچنین لاله خطاست، زیرا شقایق (نام علمی: Papaver)، متعلق به تیرهٔ کوکناریان یا شقایقیان (نام علمی: papaverces) است در صورتی که شقایق نعمانی به تیرهٔ آلاله (نام علمی: Ranunculus) تعلق دارد.[7]

خصوصیات

لاله گیاهی است از تیرهٔ سوسنیان که دارای پیاز است و برگ‌هایش طویل و ساقهٔ گل‌دهنده از وسط برگ‌ها خارج می‌شود. گل آن که در انتهای ساقه قرار دارد معمولاً منفرد است ولی ممکن است معدودی از گونه‌ها ۲ تا چندین گل نیز داشته باشد.[8] محل اصلی رویش لالهٔ خودرو از کوه‌های پامیر تا کوه تیان شان در آسیای مرکزی در نظر گرفته می‌شود[9] همچنین این گل در افغانستان، ترکیه، ایران، قسمتی از غرب سوریه، سواحل دریاچه آرال، دریاچه خزر و دریای سیاه، یونان، ایتالیا، اسپانیا و سواحل دریای مدیترانه در شمال آفریقا به‌صورت خودرو یافت می‌شود.[10] در حال حاضر هزاران نوع لاله با رنگ‌های متفاوت وجود دارد. جوره‌های قدیمی لاله از ترکیب دو گونهٔ لالهٔ باغچه‌ای و لالهٔ ارمنی مشتق شده‌اند و والدین جوره‌های جدیدتر اغلب سه گونهٔ لالهٔ شنل‌قرمزی، لالهٔ امپراتور و لالهٔ نیلوفرآبی هستند.[11] گل لاله تنها در ۲ ماه در سال شکوفا می‌شود و زمان گلدهی از اواخر اسفند در انواع زود گل‌دهنده تا اواخر اردیبهشت در انواع دیر گل‌دهنده محدود می‌شود.[12]

اجزای گیاه
گرده‌های چسبیده به انتهای پرچم

به‌طور کلی یک گیاه لاله دارای اجزای زیر است:

  • پیاز: در زیر سطح خاک قرار دارد و تنها قسمتی از گیاه‌است که در شرایطی نامساعد از قبیل تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد نیز به زندگی ادامه می‌دهد. قسمت کلی پیاز از برگ‌های رشد نیافتهٔ ضخیم و کم رنگ به‌صورت لایه‌های مطبق بنام فلس تشکیل یافته که آب و غذا در این فلس‌ها ذخیره می‌گردد. یکی از ویژگی‌های مهم طبقه‌بندی سردهٔ لاله، سطح خارجی پیاز آنست که از چندین لایه بنام پوشینه به رنگ قهوه‌ای تیره پوشیده شده و در قسمت داخلی اغلب نمدی شکل است. جوانه‌ای که در فصل پائیز درون پیاز این گیاه دیده می‌شود، نمایانگر تمام اجزاء گلی است که در فصل بهار ظاهر می‌گردد.[13]
  • ساقه: گیاه کامل لاله به یک و گاهی به چندین گل ختم می‌شود که در طول آن برگ‌هایی نیز به صورت پراکنده قرار دارند.
  • برگ: به رنگ سبز مایل به خاکستری تا سبز مایل به قرمز است.
  • پرچم‌ها: اندام‌های نر گل هستند. در داخل گل ۶ پرچم وجود دارد که هر کدام دارای یک میلهٔ بلند و نازک منتهی به یک بساک بوده و بساک تولید کنندهٔ دانه‌های گرده به صورت پودر می‌باشد.
کلالهٔ سه قسمتی در درون گل لاله
  • تخمدان: محتوی تخمک‌هاست که توسط پوشش احاطه شده‌است و بعد از لقاح به صورت بذر رشد می‌یابد. در مرکز گل لاله یک تخمدان بطری شکل، سه حجره‌ای وجود دارد که هر حجره شامل تعداد زیادی تخمک است. در بالای تخمدان نیز یک کلالهٔ سه قسمتی قرار گرفته که دانه‌های گرده به آن می‌چسبند. البته در اکثر گیاهان به جز گیاه لاله یک خامهٔ میانی بلند نیز بین تخمدان و کلاله قرار می‌گیرد. سلول‌های نر که از دانه‌های گرده به‌وجود می‌آیند، تخمک‌ها را بارور نموده و تخمک‌های بارور تبدیل به دانه می‌گردند در همین زمان بارور شدن و تبدیل تخمک‌ها به دانه‌است که تخمدان نیز تبدیل به میوه شده و به تدریج جداره‌های آن خشک و سخت می‌شود. این چنین میوه‌ای را کپسول می‌نامند و هنگامیکه دانه‌ها رسیدند، این کپسول از بالا به وسیله سه شکاف بازمی‌گردد.[14] در بعضی از لاله‌ها پرچم کرک‌دار و در برخی دیگر بدون کرک است.[15]
  • گلپوش: همهٔ گل‌های خودروی لاله دارای ۳ گلبرگ و ۳ کاسبرگ رنگین به شکل گلبرگ‌های هستند. گلپوش گیاه اندام‌های نر و مادهٔ گل را احاطه نموده و از شش قطعهٔ آزاد کامل شامل سه قطعه خارجی و سه قطعه داخلی کم و بیش شبیه هم تشکیل یافته‌است.[13] قطر گل در انواع مختلف با یکدیگر تفاوت دارد. در دورگهٔ داروین هنگامیکه گل به‌طور کامل باز می‌شود. قطر آن حتی به ۱۵ سانتیمتر هم می‌رسد.[16]

ظاهر

تنوع رنگ گل در لاله به حدی است که می‌توان گفت به جز رنگ قهوه‌ای تمامی رنگ‌ها را دارا است. در اکثر موارد انواع چندهزار گانهٔ لاله تنها بر اساس تفاوت رنگ از یکدیگر مجزا شده‌اند. به‌طور کلی این گل به ۷ گروه رنگی سفید، زرد، نارنجی، قرمز، صورتی، بنفش و سبز تقسیم می‌شود که در هر گروه نیز به غیر از تفاوت در درجهٔ رنگ در شکل رنگ‌آمیزی نیز مانند دورنگ بودن، حاشیه‌دار بودن و وجود رگهٔ رنگی در درون گلبرگ با یکدیگر تفاوت دارند. طول گیاه در بیشتر انواع خودرو کمتر از ۲۰ سانتیمتر است.[17] جام گل از نظر ظاهری به گروه‌های زیر تقسیم می‌شود:[18]

  • تک‌پر فنجانی شکل
    single cup–shaped
  • پُرپَر قدح شکل
    Double Bowl–shaped
  • جام شکل
    Goblet-shape
  • حاشیه‌دار
    Fringed
  • گلبرگ بلند و باریک
    Long, slender tepalled
  • ستاره‌ای
    Star–shaped

نیازهای محیطی
  • دما: گل لاله نسبت به سرما نسبتاً مقاوم است. دمای ایدئال برای ریشه‌دهی ۹ درجه و برای رشد ۱۸–۱۵ درجه سانتیگراد است. پیازهای فورسه شده نباید در محیط خیلی گرم نگهداری شوند، گرما باعث عدم تشکیل گل می‌شود. بهتر است در یک مکان خنک نگهداری شوند.
  • رطوبت: معمولاً نیازی به رطوبت هوا ندارد.
  • مکان: این گیاه به مکانی آفتابی، دور از باد، و خاک حاصلخیز با زهکش خوب دارای در حدود ۵۰ درصد ماسه و غنی از گیاخاک نیاز دارد. در طی دورهٔ ریشه‌دهی، تاریکی کامل و از زمان ظاهر شدن جوانهٔ گل، نور زیاد لازم‌است. پس از باز شدن گل‌ها می‌توان در داخل منزل در هر محلی قرار داد.
  • آبیاری و تغذیه: در محیط داخل آبیاری متوسط کافی است. اگر پیازها را برای سال آینده دوباره استفاده شود لازم است در زمان رویش در بهار با استفاده از کود عمومی تغذیه صورت گیرد.[19]

تکثیر
پیاز لالهٔ کبود: زمان مناسب برای کاشت پیاز لاله در اواسط پاییز است.

گل لاله از دو طریق کاشت بذر که تا به گل نشستن آن در حدود ۵ سال زمان لازم است[20] و درآوردن پیاز بوته اصلی از خاک و جدا کردن پیازچه‌های نوچه اطراف پیاز مادری تکثیر و ازدیاد می‌شوند. برای ایجاد ارقام جدید و تازهٔ لاله از روش کاشت بذر استفاده می‌شود. در نواحی خیلی سرد و مرطوب پیازهای لاله باید از خاک بیرون آورده شده و جهت کاشت دوباره در پاییز در انبار نگهداری شوند.[21] زمان مناسب برای کاشت پیاز لاله در اواسط پاییز است. محل کاشت باید در معرض نور و با آبیاری خوب باشد. زیر درختان برگریز که نصف روز سایه‌است، به خوبی رشد می‌کند. خاک مناسب برای کاشت خاک‌های شنی و رسی به همراه کمپوست است، کمپوست باعث نرم شدن خاک می‌شود. فاصلهٔ کاشت پیاز از سطح خاک به اندازهٔ دو برابر قطر پیاز و فاصلهٔ پیازها از یکدیگر به اندازهٔ سه برابر قطر پیاز است. از نظر زیبایی، کاشت پیازها با شکل‌ها و رنگ‌های متفاوت، در کنار یکدیگر توصیه نمی‌شود و بهتر است پیازهای هم نوع و هم‌رنگ در کنار یکدیگر کاشته شوند. کشت آبی (کاشت در آب) که معمولاً برای کاشت گل سنبل و گل زعفران استفاده می‌شود، در کاشت برخی از انواع کوتاه قد لاله نیز بکار می‌رود. در کشت آبی پیاز در داخل اسفنج طوری قرار می‌گیرد که تنها قسمت انتهایی پیاز در داخل آب باشد.[22]

آفت‌ها و بیماری‌ها
گیاه مبتلا به ویروس شکستگی گل لاله
  • پوسیدگی ریشه: ممکن است به علت آلوده شدن به فوزاریوم اوکسیپوروم و فیتیوم در گیاه به‌وجود آید.
  • سوختگی: در اثر یک بیماری قارچی به نام آتشک لاله[23] به‌وجود می‌آید، در این حالت برگ‌ها ممکن است کوتاه یا ناقص شوند و ساقه‌ها به یک طرف خم شوند. همچنین بر روی برگ‌ها، لکه‌های مرده با رنگ سبز تیره به‌وجود می‌آید، این لکه‌ها بعد از مدتی به رنگ سفید یا زرد تغییر رنگ می‌دهند.
  • انگل: کرم لوله‌ای ساقه و پیاز باعث به‌وجود آمدن قطعه‌های خاکستری تا قهوه‌ای در روی پیاز است. پیاز در صورت آلودگی حالت اسفنجی پیدا می‌کند و وزن پیاز سبک‌تر از حالت طبیعی می‌شود. شته سبز هلو بر روی سطح زیرین برگ یا ساقهٔ لاله به‌صورت انگل زندگی کرده و به گیاه زیان می‌رساند. طول بدن این حشره در حدود ۲ میلیمتر است و به رنگ‌های سفید، زرد و سبز مایل به زرد دیده می‌شود.[24]
  • ویروس: ویروس شکستگی گل لاله و ویروس نوار سفید گل لاله ممکن است باعث شکستگی رنگ و رگه‌دار شدن گل‌ها بشوند که در اینصورت گل شکل موزائیکی پیدا می‌کند. تا بحال درمانی برای گیاه مبتلا به ویروس شکستگی گل لاله پیدا نشده‌است. اما می‌توان از نزدیک شدن و رشد عوامل میانجی بیماری مانند شته یا ریشک‌بال به گیاه جلوگیری کرد.[25]
  • پوسیدگی گیاه: کپک خاکستری و ریزوکتونیا سولانی از عوامل پوسیدگی گیاه هستند. همچنین پنی‌سیلیوم نیز باعث به‌وجود آمدن پوسیدگی کپکی آبی در گیاه می‌شود.[26][27]

مواد خوراکی و سمی

میزان مواد قندی یا درجه بریکس در پیاز لاله بسیار بالا است همچنین پیاز لاله دارای مواد نشاسته‌ای‌است، به همین جهت در هلند برخی از انواع آن به عنوان ماده‌ای خوراکی کشت داده می‌شود. علاوه بر این، گلبرگ‌های لاله به صورت خام نیز به عنوان سالاد یا در هنگامیکه به عنوان تزئین کیک و شیرینی بکار می‌رود، نیز خورده می‌شود. به‌طورکلی به جز انواع شناخته شده و بخصوصی که جهت خوردن پرورش داده می‌شوند، گل لاله یک مادهٔ خوراکی به‌شمار نمی‌آید. در تمامی این گیاه مادهٔ شیمیایی سمی بخصوصی به نام tulipin وجود دارد که خوردن آن اثرات زیان‌بخشی در قلب ایجاد می‌کند.[28] همچنین تماس با پیاز زخمی لاله باعث تماس با یک مادهٔ شیمیایی به نام تولیپانین Tulipalin A موجود در آن می‌شود که ممکن است علائم حساسیت را در بدن به‌وجود بیاید.[29]

ماده آلفا-متیلن-گاما-بوتیرولاکتون (a-methylene-γ-butyrolactone) یا تولیپانین A در هلند با نام «پنجه لاله» شناخته می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهند که اعضای سرده لاله در کنار سرده‌های سوسن پرویی (Alstroemeria) و سگ دندان‌ها از جمله گیاهان گلداری هستند که می‌توانند باعث ایجاد حساسیت در انسان شوند.[30]

تقسیم‌بندی
نوشتار اصلی: گونه‌های لاله
نوشتار اصلی: گروه‌های گل لاله

از لحاظ گیاه‌شناسی لاله به دو گروه بزرگ پرورشی و خودرو تقسیم می‌شود. لاله‌های پرورشی دارای گل‌های بزرگ، جام گل بزرگ‌تر و تنوع رنگی بیشتری نسبت به گل‌های خودرو هستند. لاله‌ها به‌طورکلی در چهار طبقهٔ کلیِ زود گل‌دهنده، میان‌رس، دیر گل‌دهنده و گونه‌ها قرار می‌گیرند.[31]

تمبر با تصویر لالهٔ حافظی یا لالهٔ حافظ شیراز چاپ شده در سال ۱۳۶۶ در ایران

گونه معرف گروهی از افراد است که در اکثر صفات اساسی با هم شباهت دارند و در نتیجهٔ جفتگیری، افرادی بارور و مشابه والدین خود به‌وجود می‌آورند. دورگه‌های حاصل از گونه‌های مختلف، اگر هم ببار آیند اغلب عقیم بوده و باروری کمتری نشان خواهند داد. گونه‌هایی که از نظر چندین مشخصهٔ مهم با یکدیگر مشابه باشند تحت نام یک جنس طبقه‌بندی می‌گردند، بنابراین تمام گونه‌هایی که دارای مشخصات زیر باشند متعلق به جنس لاله خواهند بود. «یک پیاز مستور از پوشینه‌های چرم مانند، برگ‌های پراکنده در طول ساقه، یک گل بزرگ و افراشته (راست) با قطعات گلپوش که تا قاعده آزادند و بدون شیارهای نوشگاه و کلاله‌ای که در بالای تخمدان قرار گرفته و در روی یک خامهٔ مشخص واقع نشده‌است.» قواعد نامگذاری گونه‌های لاله به لاتین اینصورت است که قسمت نخست نام سرده یا جنس و قسمت دوم نشاندهندهٔ گونه‌است، برای مثال در لالهٔ خط‌دار (نام علمی: Tulipa micheliana) Tulipa نشاندهندهٔ جنس یا سرده و micheliana نشاندهندهٔ گونه‌است.[32]

لاله در حدود ۱۰۰[33] تا ۱۵۰ گونه دارد.[34] ۱۹ گونه از گونه‌های لاله از ایران گزارش شده‌است.[35] لاله‌های کوهی، ارومیه، آتشی، خط‌دار، هفت‌رنگ، ریزه، حافظی و بیشه‌زار برخی از گونه‌های بومی ایران هستند.[36]

جنس‌هایی که دارای ویژگی‌های اساسی یکسانی باشند یک تیره یا خانواده را تشکیل می‌دهند بنابراین گیاهان جنس‌های لاله، لالهٔ سرنگون، سنبل و سوسن با ویژگی‌های، «گلپوش شامل سه قطعهٔ خارجی و سه قطعهٔ داخلی که تماماً رنگین و کم و بیش مشابه یکدیگرند، ۶ پرچم و یک تخمدان واقع در بالای محل اتصال قطعات گلپوش» همه تحت تیرهٔ سوسنیان یا با نام مترادف تیرهٔ لاله طبقه‌بندی می‌گردند.[37]

گروه‌ها

از سال ۱۹۸۱ تقسیم‌بندی گل‌های لاله، توسط انجمن سلطنتی پیاز لاله هلند (به انگلیسی: Holland's Royal Trade Association for Nursery Stock and Flower Bulbs) که به اختصار Anthos نامیده می‌شود، آغاز شد و لاله‌ها بر اساس شکل گیاه و شکل و زمان باز شدن گل، به ۱۵ گروه تقسیم شدند.[38] زمانی تعداد جوره‌های لاله بیش از ۸۰۰۰ جوره اعلام شد که از این تعداد ۵۶۰۰ جورهٔ آن در هلند ایجاد شده بودند.[39] پس از آن در سال ۱۹۸۷ میلادی انجمن سلطنتی پیاز لاله هلند در فهرستی به عنوان ثبت بین‌المللی جوره‌های لاله این تعداد را به ۲۴۰۰ جوره کاهش داد. از به بعد هر سال تقریباً در حدود ۵۰ جورهٔ جدید به این فهرست اضافه می‌شود.[40] تمامی انواع لاله را برخی از این جوره‌های ایجاد شده به نام شخصیت‌های حقیقی یا داستانی نامگذاری شده‌اند، به عنوان مثال در سال ۲۰۰۵ میلادی هلند یک نوع لاله را به نام دختر شایسته سابق هند، آیشواریا رای نامگذاری کرد.[41]

گروه ۷ حاشیه‌دار
گروه ۸ ویریدی‌فلورا، وجود رگه‌ای از رنگ سبز در قسمت میانی گلبرگ‌های رنگی ویژگی این گروه است.
زودرس
  • گروه ۱ Single early زودرس تَک‌پر: گیاه نسبتاً کوتاه بوده و بین ۴۵–۱۵ سانتیمتر بلندی دارد.[42]
  • گروه ۲ Double early زودرس پُرپَر: تعداد گلبرگ‌ها بیشتر از ۶ گلبرگ است.[42]
میان‌رس
  • گروه ۳ Triumph پیروزی: از نظر تنوع و تعداد بزرگترین گروه لاله‌است.[42]
  • گروه ۴ Darwin hybrid دورگه داروین: ارتفاع گیاه بین ۷۰–۵۰ سانتیمتر بوده و مناسب بریدن است.[43]
دیررس
  • گروه ۵ Single late دیررس تَک‌پر: برخلاف گروه زودرس تَک‌پر طول گیاه بلند است و به ۷۵–۴۵ سانتیمتر می‌رسد.[43]
  • گروه ۶ Lily-flowered گل‌سوسنی: ویژگی آن شکل جام مانند آنست.[43]
  • گروه ۷ (Fringed (Crispa حاشیه‌دار: در لبه‌های گلبرگ بریدگی‌های بسیار و کم‌عمقی دیده می‌شود.[43]
  • گروه ۸ Viridiflora سبز بهاری: شکل نیمه بسته دارند. یا گلبرگ کاملاً سبز رنگ است با حاشیه‌ای از دیگر رنگ‌ها یا رگه‌ای از رنگ سبز در قسمت میانی گلبرگ‌های رنگ‌های دیگر دیده می‌شود.[43]
  • گروه ۹ Rembrandt رامبراند: شکستگی رنگی و راه‌راه بودن رنگ‌ها در آنها دیده می‌شود.[43]
  • گروه ۱۰ Parrot طوطی: لبه‌های گلبرگ پیچ‌خوردگی دارد و به پر طوطی شباهت دارد.[43]
  • گروه ۱۱ Double late دیررس پُرپَر: ظاهر آن به گل صدتومانی شباهت دارد.[43]
گونه‌های مخصوص
  • گروه ۱۲ Kaufmanniana لاله نیلوفرآبی: گونهٔ لاله نیلوفرآبی و دورگه‌های (هیبریدهای) منشعب از آن. به گونه‌های خودرو شباهت دارد.[43]
  • گروه ۱۳ (Fosteriana (Emperor امپراتور: گونهٔ لاله امپراتور و دورگه‌های منشعب از آن.[43]
  • گروه ۱۴ Greigii شنل‌قرمزی: گونهٔ لاله شنل‌قرمزی و دورگه‌های منشعب از آن.[43]
گونه‌ها و جوره‌های باقیمانده
  • گروه ۱۵ (Species (Botanical: شامل تمام گونه‌ها و دورگه‌هایی که در گروه‌های بالا تقسیم‌بندی نشده‌اند.[43][44]

تاریخچه

قدیمی‌ترین آثار باستانی‌ای که در آن نقش لاله به چشم می‌خورد مهرهای برنزی و سنگی‌ای است که از افغانستان به دست آمده‌است و قدمت آنها به بیش از ۲۰ سده پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. همچنین در مُهری استوانه‌ای شکل مربوط به ۲۰–۱۹ سده پیش از میلاد، که از تمدن عیلام در ایران به دست آمده‌است، نقش گل لاله وجود دارد. از زمان تسلط یونانیان بر بلخ در سده‌های دوم تا سوم پیش از میلاد نیز نقش هرکول با یک دسته گل لاله بر دور سر، بر روی سکه‌ای بر جای مانده‌است.[45] در دوران ساسانیان و در سدهٔ ۵–۳ میلادی، نقش گل لاله در ظروف نقره و مُهرها، با سه گلبرگ به تصویر کشیده‌است اما در آثار سدهٔ ۶–۵ ساسانی، تعداد گلبرگ‌های نقش لاله به ۵ عدد افزایش یافته‌است. یکی از آثار تاریخی مهم بجای مانده از سدهٔ ۷ میلادی تاق بستان است. در بالای تاق بزرگ این اثر باستانی، گل لاله با ۵ گلبرگ کنده‌کاری شده‌است.

پس از گسترش اسلام در ایران همچنان عشق و علاقه به این گل در بین مردم ایران، بیش از هر کشور دیگر به چشم می‌خورد. از کشت لاله در سدهٔ ۹ میلادی در باغ‌های اصفهان و بغداد در منابع تاریخی ذکر رفته‌است. در گلستان سعدی و در حدود ۱۲۵۰ میلادی، در وصفی از یک باغ رؤیایی نام لاله به چشم می‌خورد.[46] در طول تاریخ ایران گرچه لاله هرگز ارزش تجارتی شایانی پیدا نکرده‌است اما در مینیاتور، نقش قالی ترانه‌ها و اشعار ایرانی همواره مورد تحسین و توجه قرار داشته‌است.[47]

نقش لاله در سرای توپقاپی، دراستانبول

اقوام ترک در اصل ساکنان زادگاه اصلی لاله یعنی آسیای مرکزی بودند. در اواخر سدهٔ ۱۰ میلادی و به هنگام فرمانروایی سلجوقیان این طوایف حرکت خود را به طرف غرب آغاز کردند. بر اساس برخی فرضیه‌ها این اقوام بودند که همراه با مهاجرت خود گل لاله را به کشور ترکیه کنونی منتقل کردند. در زبان ترکی نیز مانند فارسی این گل را lale لاله می‌نامند. محمد دوم ملقب به محمد فاتح شاهی بود که در سال ۱۴۵۳ میلادی توانست امپراتوری بیزانس را شکست دهد. او بسیار به باغبانی علاقه‌مند بود و باغ‌های بسیاری ایجاد کرد. این علاقه به حدی بود که تعداد کسانی که از باغ قصر او مراقبت می‌کردند ۹۲۰ نفر ذکر شده‌است. از زمان محمد دوم بکار بردن نقش گل لاله در سقف یا ساختمان مساجد بسیار رایج شد. در سرای توپقاپی در استانبول ۲۷۶ نوع طرح لاله نقش شده‌است. در سدهٔ ۱۶ میلادی کاشت لاله در منازل مردم عادی در ترکیه رایج شد و انواع اصلاح یافته و جدید آن به‌وجود آمد. در میان این انواع نوعی که بیش از همه محبوب بود نوعی لاله با گلبرگ‌های بلند و نوک تیز، شمشیر مانند بود که به نام لالهٔ استانبول شهرت داشت. در همین زمان بود که زیبایی این گل در قصرهای شهر استانبول، نظر اروپائیان را به خود جلب کرد.[48]

از ۲۱ ژوئیه ۱۷۱۶ تا سپتامبر ۱۷۳۰ (۱۱۰۹)، در زمان پادشاهی احمد سوم (۱۷۳۰–۱۷۰۳ میلادی) در امپراتوری عثمانی به «عصر لاله» معروف است. در این دوران بار دیگر علاقه و توجه به گل لاله در ترکیه بالا گرفت و پیاز لاله که قبلاً از ترکیه به اروپا فرستاده شده و انتشار پیدا کرده بود، این بار از اروپا به ترکیه وارد شد و کاشتن گل لاله از قصرها گرفته تا تمامی نقاط کشور رایج بود. به همین علت نام این عصر، لاله نامگذاری شده‌است. در این عصر ساختن قصر و باغ قصر و دیگر تجملات درباری در امپراتوری عثمانی به اوج خود رسید که بالا رفتن هزینه‌ها، تورم و نارضایتی مردم را در پی داشت. سرانجام در طی شورش خونینی که به رهبری پاترونا خلیل درگرفت، داماد ابراهیم پاشا نخست‌وزیر و معمار اصلی عصر لاله کشته شد، و احمد سوم نیز از پادشاهی خلع شد.[49] پس از برکناری احمد سوم در سال ۱۷۳۰ میلادی فرهنگ علاقه به گل لاله در ترکیه بسیار کم‌رنگ شد و نسل انواع بسیاری از گل‌های لاله استانبول برای همیشه از بین رفتند.[50]

نقش لاله قبل از سدهٔ ۱۶ میلادی در اروپا یافت نشده‌است. در سدهٔ پانزدهم میلادی سفیران و بازرگانان بسیاری از کشورهای اروپائی در پایتخت عثمانی اقامت داشتند. آشنایی با فرهنگ باغ‌سازی در این شهر بر روی اروپائیان که تنها با باغ‌های گیاهان دارویی آشنا بودند، تأثیر بسیاری گذاشت.[51]

نام بوسبکیوس سفیر امپراتور روم، فردیناند یکم، در دربار سلطان سلیمان یکم به عنوان اولین کسی که بذر لاله را در سال ۱۵۵۴ میلادی، با خود به وین برد، ثبت شده‌است.[52] همچنین گفته می‌شود که لاله‌های پرورشی کنونی به وسیلهٔ ترک‌ها از ایران به اروپا برده شده‌اند ولی در حقیقت وطن اصلی آنها تا حدودی غیر مشخص است.[13]

کشت لاله در هلند

در سال ۱۵۶۲ میلادی برای نخستین بار لاله به کشور هلند وارد شد. هلندی‌ها در اوایل قرن هفدهم شهرت گل لاله را به آنجا رساندند که در سال ۱۶۳۴ میلادی جنون پولسازی از گل لاله شروع گردید.[53] و چنان دچار بورس‌بازی در بین مردم رایج شد که یک پیاز جدید و نادر قیمتی معادل با قیمت خرید دو خانه در آن زمان پیدا کرد. از این دوران سندی بر جای مانده که یک عدد پیاز لاله در ازای یک کارخانهٔ آبجوسازی مبادله شده‌است.[54] این دوران به جنون گل لاله یا شوق لالهٔ هلندی موسوم است. پس از مدت کوتاهی از ورود لاله به هلند، تقاضا برای انواع متفاوت رنگ لاله، از عرضه پیشی گرفت و و قیمت‌ها برای پیازهای نادر شروع به افزایش گذاشتند. اوج گرمی بازار لاله در هلند بین سال‌های ۱۶۳۳–۱۶۳۷ بود. قبل از ۱۶۳۳ تجارت گل لاله در هلند، به تولیدکنندگان و کارشناسان حرفه‌ای، محدود شده بود، اما قیمت به‌طور پیوسته رو به افزایش، باعث وسوسهٔ بسیاری از خانواده‌های معمولی طبقه متوسط و فقیر برای وارد شدن به بازار خرید و فروش پیاز لاله شد. مردم خانه‌ها، املاک و اموال خود را برای پیش خرید پیاز لاله وثیقه قرار می‌دادند و قیمت پیازها پیوسته رو به افزایش بود. سرانجام در سوم فوریه ۱۶۳۷ دوران حباب اقتصادی پیاز لاله در هلند پایان یافت و عواقب آن، ورشکستگی مالی برای بسیاری از خانواده‌های هلندی معمولی بود.[55]

پس از شهرت یافتن بحران اقتصادی هلند، بسیاری از مردم کشورهای دیگر مایل به دیدن گلی شدند که اینچنین توانسته بود مردم هلند را شیفته و شیدای خود کند و صادرات پیاز لاله رو به افزایش گذاشت. از نیمهٔ دوم سدهٔ نوزدهم میلادی کاشت لاله در مزارع بسیار بزرگ هلند رایج شد و همچنین پژوهش‌گران هلندی موفق به ایجاد جوره‌های جدید و زیبای لاله شدند.[56]

در فرهنگ و هنر
نقش گل لاله بر روی یک پارچ سفالی ترکی
۲۲ گل لاله به پاسداشت ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ روی سکه ۲۰ ریالی ضرب شده در سال ۱۳۶۰
۳ گل لاله به پاسداشت سومین سالگرد انقلاب ۱۳۵۷ ایران

لاله گل ملی ایران‌است.[57] به غیر از ایران، گل ملی کشورهای افغانستان، ترکیه، هلند، مجارستان و بلژیک[58] نیز لاله‌است. در ایران لاله یکی از نام‌های دختران است و بنا بر آمار ادارهٔ ثبت احوال کشور در سال ۱۳۹۱ فراوانی نام آن ۲۲٬۱۶۸ نفر در ایران بوده‌است.[59]

در بین کشورهای اسلامی گل لاله در فرهنگ دو کشور ایران و ترکیه نفوذ عمیقی دارد. علی‌رغم اینکه مردم هر دو کشور علاقهٔ مشابه‌ای نسبت به این گل از خود نشان می‌دهند، تأثیر این علاقه در هنر دو کشور متفاوت بوده‌است. در فرهنگ ترکی نام لاله در ادبیات این کشور نمود کمتری نسبت به ایران دارد اما تصویر نقاشی شدهٔ این گل در آثار هنری ترکیه بسیار دیده می‌شود.[60] در نقاشی‌های ایرانی و همچنین صنایع‌دستی این کشور نقش گل لاله به ندرت مشاهده می‌شود.[61] اما گل لاله به عنوان مشهورترین گل خودرو، تا آنجا در فرهنگ و ادب فارسی نفوذ و حضور یافته که بسیاری از شاعران با وجود زندگی در محیط‌های خشک و بیابانی لاله را می‌شناختند. در کهن‌ترین نمونه‌هایی که از فارسی بجای مانده، ده‌ها تعبیر و تصویر و کنایه و استعاره همانند لاله‌فام، لالهٔ داغدار، لاله‌پوش، لاله‌رخ، لاله‌زار، لاله‌گون و لاله‌سار (نام یک نوع مرغ) دیده می‌شود.[62]

چون ابر به نوروز رخ لاله بشست برخیز و بجام باده کن عزم درست
کاین سبزه که امروز تماشاگه ماست فردا همه از خاک تو برخواهد رست
— خیام

در ادب فارسی لاله در اغلب موارد مظهر رنج و گداز عشق است. گاه به خاطر سیاهی مدوری که چون داغی در وسط جام آن است به دل سوختهٔ عاشق تعبیر شده‌است. در بسیاری جاها زخم خون‌آلود را بدان تشبیه کرده‌اند. در معدودی موارد به نشانه قدح و می به کار رفته‌است. به جهت سرخی و لطافت، گاهی صورت معشوق به آن تشبیه شده‌است. در تعبیرات شاعرانه لاله از خون می‌دمد و طُرفه اینجاست که لاله بر گورها فراوان می‌روید،[63] چنان‌که از خون فرهاد لاله دمید.

ز حسرت لب شیرین هنوز می‌بینیم که لاله می‌دمد از خاک تربت فرهاد
— حافظ

[64]

در روایات شیعه سخن از دشت کربلا می‌رود که از خون شهدا لاله‌گون شده‌است.[65] در ایران لاله سمبل شهادت است و به استعاره دلالت بر شخص ایثارگری دارد که در راه آرمان دینی یا ملی به شهادت رسیده‌است.[66][67] از سرودهای انقلابی مشهور ایران که در آن شهید به لاله تشبیه شده‌است می‌توان به سرود به لالهٔ در خون خفته شهیدِ دست از جان شسته سرودهٔ مجتبی میرزاده اشاره کرد.[68] همچنین عنوان تصنیف عارف قزوینی در رثای شهیدان راه آزادی که مربوط به انقلاب مشروطه می‌باشد "از خون جوانانِ وطن لاله دمیده " است که مصرعی از آن تصنیف است.[69]

در هلند افسانهٔ به‌وجود آمدن گل لاله بدین صورت آمده‌است:

سه شوالیه خواستار ازدواج با دختر زیبایی بودند. شوالیهٔ اول تاج طلا، دیگری شمشیر و آخرین شوالیه یک گنج به او پیشکش کردند. دختر هر چه فکر کرد نتوانست از میان این سه نفر یکی را برگزیند. او از روح گل‌ها درخواست کرد که او را به یک گل مبدل کند. تاج طلا به جام گل، شمشیر به برگ و گنج به پیاز گل تبدیل شد و این گل لاله نام گرفت.[70]

کتاب لالهٔ سیاه نوشتهٔ الکساندر دوما نویسندهٔ فرانسوی از آثار ادبی برجستهٔ ادبیات جهان به‌شمار می‌آید.[71] دوما این داستان را در مورد وضعیت سیاسی هلند در سال ۱۶۷۲ نوشته‌است و حوادث داستان آن پیرامون پرداخت جایزه به مبلغ صد هزار سکهٔ طلا برای ایجاد لاله به رنگ سیاه خالص است.[72]

در زبان گل‌ها لاله بر اساس رنگ دارای معانی متفاوتی‌است. لالهٔ قرمز به معنای اعتراف به عشق،[73] لالهٔ زرد به معنای عشق بی‌امید[74] و لالهٔ سفید به معنای عشق از دست رفته‌است.[75]

جشنواره‌های لاله

از جشنوارهٔ لاله کانادا به عنوان بزرگترین جشنواره لاله در سراسر جهان نام برده می‌شود، این جشنواره هر ساله در ماه مه در شهر اتاوا برگزار می‌شود.[76] تاریخچه کاشت لاله در این شهر به حمایت کانادا از خانوادهٔ سلطنتی هلند در جریان جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد، در سال ۱۹۴۲، پرنسس جولیانا وارث قانونی تاج و تخت هلند در آن زمان به همراه دو دختر کوچک خود، از مخفی‌گاه خود در انگلستان، به پایتخت کانادا، اتاوا پناه برد و در سال ۱۹۴۳ دختر سوم ملکه، پرنسس مارگریت در همین شهر متولد شد. پس از پایان جنگ و بازگشت خانوادهٔ سلطنتی به هلند، ملکه برای ابراز قدردانی خود به شهروندان اتاوا ۱۰۰٫۰۰۰ پیاز به این شهر اهدا کرد. در همان زمان، او وعده داد که در طول عمر خود هر ساله اهدای پیاز لاله را، برای نشان دادن قدردانی از مهمان‌نوازی مردم کانادا ادامه دهد.[77]

در آسیا بزرگترین پارک لاله باغ لاله یادبود ایندریا گاندی نام دارد و در شهر سرینگر در ایالت کشمیر هند واقع شده‌است.[78] هر ساله در ماه آوریل، جشنواره گل لاله در این پارک برگزار می‌شود.[79] در ایران نیز جشنوارهٔ لاله آسارا از سال ۱۳۷۷ خورشیدی هر ساله در باغ لاله گچسر واقع در کیلومتر ۵۳ جادهٔ کرج - چالوس واقع در روستای گرماب برگزار می‌شود. در این جشنواره در حدود ۶۰۰٬۰۰۰ لاله به نمایش گذاشته می‌شود.[80] این جشنواره در سال ۱۳۹۱ در حدود ۵۰۰٬۰۰۰ هزار نفر بازدید کننده داشته‌است.[81]

اهمیت اقتصادی
نمایی از پارک کوکنهوف در هلند

در سال ۱۳۸۸ خورشیدی در حدود ۳۰۰ هزار پیاز لاله از ایران به کشورهای آسیای مرکزی صادر شده که این امر سبب اشتغال‌زایی ۱۰۰ نفر شده‌است. این در حالی است که ترکیه تنها رقیب ایران در صادرات پیاز گل لاله در آسیا، سالانه ۶۰ میلیون پیاز لاله به کشورهای آسیایی صادر می‌کند.[82]

در حال حاضر از نظر تولید و صادرات پیاز و گل شاخه‌ای لاله هلند جایگاهی یگانه در بین کشورهای جهان دارد. بر طبق آمار صادرت پیاز لاله از هلند، در سال ۱۹۹۴ میلادی، ۲ میلیارد پیاز به ۸۰ کشور جهان بوده‌است.[83] در سال‌های اخیر هر ساله در حدود ۳ میلیارد پیاز لاله در هلند تولید می‌شود که دو سوم آن یعنی ۲ میلیارد پیاز به دیگر کشورها صادر می‌شود.[84]همچنین از نظر صنعت جهانگردی شهرت این کشور به داشتن گل لاله تأثیر زیادی بر جذب جهانگردان خارجی داشته‌است. پارک کوکنهوف که به باغ اروپا نیز مشهور است معروف‌ترین و بزرگ‌ترین پارک لاله در جهان به‌شمار می‌آید. این پارک در شهر لیسهٔ هلند قرار دارد. این پارک هر ساله از اواخر ماه اسفند تا اواخر ماه اردیبهشت به مدت ۲ ماه بازگشایی می‌شود.[85] در طی این دوماه در حدود ۸۰۰ هزار نفر که ۷۰ درصد آنان را جهانگردان خارجی تشکیل می‌دهند، از این پارک بازدید می‌کنند.[86]

پانویس
  1. "Tulipa L". Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Archived from the original on 12 June 2012. Retrieved 12 June 2012.
  2. Tulip «لاله» مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). Etymplogy Online. دریافت‌شده در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۱.
  3. «لاله». لغت نامه دهخدا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۱.
  4. پورداود، هرمزدنامه، ۱۳۲.
  5. یاحقی، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، ۳۷۳.
  6. معین، فرهنگ فارسی، ۲۰۵۳.
  7. معین، فرهنگ فارسی، ۳۵۳۷.
  8. معین، فرهنگ فارسی، ۳۵۳۷.
  9. ۲۰۰۲ و 小林، チューリップ。ブック، 14.
  10. 北日本新聞社事業局出版部، チューリップが好きになる本، 118.
  11. University of chicago (1982). "tulip". The New Encyclopedia Britannica. ۱۲. Encyclopaedia Britannica, Inc. ISBN 9780852293874.
  12. 奥، 球根ハンドブック vol.1 チューリップ، 10.
  13. پروندلبو، لاله‌ها و زنبق‌های ایران و گونه‌های مجاور، ۳۸.
  14. پروندلبو، لاله‌ها و زنبق‌های ایران و گونه‌های مجاور، ۸.
  15. بری و برادلی، گیاهان و باغچه‌ها، ۲۴۷.
  16. "Class 4: Darwin Hybrid Tulips". theplantexpert.com. Archived from the original on 14 June 2012. Retrieved 12 June 2012.
  17. 奥، 球根ハンドブック vol.1 チューリップ، 9.
  18. 奥، 球根ハンドブック vol.1 チューリップ، 9.
  19. «لاله». سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱ مه ۲۰۱۲.
  20. "チューリップを種子から育てると花が咲くまで何年かかるの" (به ژاپنی). Tulip Kingdom Toyama. Archived from the original on 6 March 2012. Retrieved 17 June 2012.
  21. بری و برادلی، گیاهان و باغچه‌ها، ۲۴۷.
  22. 北日本新聞社事業局出版部، チューリップが好きになる本، 14.
  23. Botrytis tulipae
  24. 根本، 植物の病害虫百科 決定版، 48.
  25. 根本، 植物の病害虫百科 決定版، 260.
  26. "チューリップの基礎知識 チューリップの病害虫" (به ژاپنی). Tulip Kingdom Toyama. Archived from the original on 27 February 2012. Retrieved 12 June 2012.
  27. "Tulip Diseases" (به ژاپنی). College of Agricultural Sciences. Archived from the original on 23 May 2012. Retrieved 12 June 2012.
  28. "薬草通信" (PDF) (به ژاپنی). 薬草を楽しむ会. Archived from the original (PDF) on 3 July 2014. Retrieved 12 June 2012.
  29. "TOXIC EFFECTS OF PLANTS" (PDF). earthwebz.com. Archived from the original (PDF) on 16 June 2012. Retrieved 17 June 2012.
  30. Slob, “Tulip allergens in Alstroemeria and some other liliiflorae”.
  31. チューリップ時代.
  32. پروندلبو، لاله‌ها و زنبق‌های ایران و گونه‌های مجاور، ۱۲.
  33. Britannica (2012). "tulip". [[دانشنامه برخط بریتانیکا]]. Archived from the original on 23 May 2012. Retrieved 1 May 2012. URL–wikilink conflict (help)
  34. 北日本新聞社事業局出版部، チューリップが好きになる本، 118.
  35. «مطالعه آناتومی پیاز گونه‌های لاله ایران». مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان. بایگانی‌شده از جم%20زاده%20زیبا، توسلی%20اختر؛ تاکسونومی%20و%20بیوسیستماتیک%20(مجله%20پژوهشی%20علوم%20پایه%20دانشگاه%20اصفهان);بهار%201389;2;1%20(پیاپی%202);45;55 اصلی مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک) در ۲۳ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۱.
  36. پروندلبو، لاله‌ها و زنبق‌های ایران و گونه‌های مجاور، ۴۲–۳۸.
  37. پروندلبو، لاله‌ها و زنبق‌های ایران و گونه‌های مجاور، ۱۲.
  38. Brickell، Royal Horticultural Society A-Z Encyclopedia of Garden Plants، 1028.
  39. ۲۰۰۲ و 小林، チューリップ。ブック، 13.
  40. 北日本新聞社事業局出版部، チューリップが好きになる本، 16.
  41. "Holland tulip named after Aishwarya". ApunKaChoice.Com. Archived from the original on 13 March 2009. Retrieved 17 June 2012.
  42. Road، FLORA Gardening، ۱۴۳۶.
  43. Brickell، Royal Horticultural Society A-Z Encyclopedia of Garden Plants، ۱۰۲۸.
  44. Brickell، Royal Horticultural Society A-Z Encyclopedia of Garden Plants، 1028.
  45. 加藤، «人に愛され狂わせた花 チューリップの歴史»، 21.
  46. 加藤، «人に愛され狂わせた花 チューリップの歴史»، 22.
  47. پروندلبو، لاله‌ها و زنبق‌های ایران و گونه‌های مجاور، ۷.
  48. 加藤، «人に愛され狂わせた花 チューリップの歴史»، 23.
  49. Encyclopedia Nipponica 2001، «チューリップ時代»، 572.
  50. 加藤، «人に愛され狂わせた花 チューリップの歴史»، 25.
  51. 加藤، «人に愛され狂わせた花 チューリップの歴史»، 24.
  52. پروندلبو، لاله‌ها و زنبق‌های ایران و گونه‌های مجاور، ۶.
  53. pavord، The tulip، 260.
  54. 加藤، «人に愛され狂わせた花 チューリップの歴史»، 25.
  55. Britannica (2012). "Tulip Mania". [[Encyclopædia Britannica Online]]. Archived from the original on 23 May 2012. Retrieved 11 May 2012. URL–wikilink conflict (help)
  56. 加藤، «人に愛され狂わせた花 チューリップの歴史»، 23.
  57. Cartlidge، Iran Modern Nations of the World، 39.
  58. Britannica international encyclopaedia، 国花، 353.
  59. «لاله». سازمان ثبت احوال کشور. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی پارامتر |پیوند بایگانی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک) در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۲. پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  60. ۲۰۰۲ و 小林، チューリップ。ブック، 106.
  61. ۲۰۰۲ و 小林، チューリップ。ブック، 107.
  62. یاحقی، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، ۳۷۳.
  63. شریفی، فرهنگ ادبیات فارسی، ۱۲۳۰.
  64. شریفی، فرهنگ ادبیات فارسی، ۱۰۸۹.
  65. یاحقی، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، ۳۷۴.
  66. Cartlidge، IranModern Nations of the World، 39.
  67. «http://www.sabteahval.ir/default-65.aspx». سازمان ثبت احوال کشور. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی پارامتر |پیوند بایگانی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک) در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۲. پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  68. «ساز مهجور نبوغ خاموش: به مناسبت چهلمین روز درگذشت زنده‌یاد مجتبی میرزاده». روزنامه همشهری. ۳ شهریور ۱۳۸۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۲.
  69. سایت روزگار، بازدید:25 اسفند 1392
  70. 池田書店، 花言葉・花飾り―一輪の花で幸せになる، 70.
  71. اختریان، اطلاعات عمومی پیام، ۳۸۰.
  72. "1890 REGENT'S DAUGHTER BLACK TULIP ALEXANDRE DUMAS ILLS". WorthPoint Corporation. Archived from the original on 23 May 2012. Retrieved 12 June 2012.
  73. 夏梅، 誕生花事典، 43.
  74. 夏梅، 誕生花事典، 33.
  75. 夏梅، 誕生花事典، 61.
  76. "About Us". The Canadian Tulip Festival. Archived from the original on 12 June 2012. Retrieved 12 June 2012.
  77. "Crown princess Juliana in 1945 said thanks with loads of tulips". Vanderheide Publishing Co. Ltd. Archived from the original on 23 May 2012. Retrieved 12 June 2012.
  78. http://www.avapress.com/vdcepn8v.jh8ofi9bbj.html
  79. "Asia's largest tulip garden now open to visitors". Indian Express. Archived from the original on 23 May 2012. Retrieved 12 June 2012.
  80. «جشنواره لاله‌ها در آسارای کرج افتتاح می‌شود». روزنامه آفتاب یزد. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳ خرداد ۱۳۹۱.
  81. «اختتامیه چهاردهمین جشنواره باغ لاله‌های بخش آسارا». پایگاه اطلاع‌رسانی فرمانداری کرج. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ اوت ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳ خرداد ۱۳۹۱.
  82. «تولید و پرورش گل لاله، صنعتی ارزآور است». روزنامه کیهان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۱.
  83. 加藤، «人に愛され狂わせた花 チューリップの歴史»، 23.
  84. "The stunning tulip fields that look like they have been created with a giant pack of crayons... and they're a tourist attraction too". dailymail. Archived from the original on 23 May 2012. Retrieved 23 May 2012.
  85. 北日本新聞社事業局出版部، チューリップが好きになる本، 14.
  86. "Keukenhof: from tourist attraction to economicdriver in 60 years" (PDF). keukenhof.nl. Archived from the original (PDF) on 7 May 2012. Retrieved 23 May 2012.

منابع
  • اختریان، محمود (۱۳۸۴)، اطلاعات عمومی پیام، عالمگیر، شابک ۹۶۴–۹۳۶۰۸–۰–۸ مقدار |شابک= را بررسی کنید: invalid character (کمک)
  • بری، سوزان؛ برادلی، استیو (۱۳۸۵)، گیاهان و باغچه‌ها، ترجمهٔ محمدعلی فرزاد، تهران: کارنگ، شابک ۹۶۴–۶۷۳۰–۷۴–۴ مقدار |شابک= را بررسی کنید: invalid character (کمک)
  • پروندلبو (۱۳۵۵)، لاله‌ها و زنبق‌های ایران و گونه‌های مجاور، تهران: موسسه گیاه‌شناسی ایران
  • پورداود، ابراهیم (۱۳۳۱)، هرمزدنامه، تهران: انجمن ایرانشناسی
  • شریفی، محمد (۱۳۸۷). محمدرضا جعفری، ویراستار. فرهنگ ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ نشر نو و انتشارات معین. شابک ۹۷۸–۹۶۴–۷۴۴۳–۴۱–۸ مقدار |شابک= را بررسی کنید: invalid character (کمک).
  • معین، محمد (۱۳۵۷). «شقایق». فرهنگ فارسی. دوم و سوم. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
  • یاحقی، محمد جعفر (۱۳۶۹)، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: مؤسسهٔ مطالعات و تحقیقات فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی و سروش
  • Brickell, Christopher (1996), Royal Horticultural Society A-Z Encyclopedia of Garden Plants, Dorling Kindersley Publishers Ltd, ISBN 978–0751303032 Check |isbn= value: invalid character (help)
  • "国花". Britannica international encyclopaedia (به ژاپنی). ۷. TBS-Britannica. 1975.
  • Gaur, Mahendra (2002), Iran Modern Nations of the World, Gale, ISBN 9781560069713
  • Pavord, Anna (2001), The tulip (به ژاپنی), 東京: 大修館書店, ISBN 978–4–469–21266–2 Check |isbn= value: invalid character (help)
  • Road, Tony (2005), FLORA Gardening (به ژاپنی), 産調出版, ISBN 4–88282–405–1 Check |isbn= value: invalid character (help)
  • Slob, A. (1973). "Tulip allergens in Alstroemeria and some other liliiflorae". Phytochemistry. ۱۲ (۴): ۸۱۱–۸۱۵. doi:10.1016/0031-9422(73)80684-3.
  • Wilfrid, Blunt; 小林, 頼子 (2002), チューリップ。ブック (به ژاپنی), 東京: 八坂書房, ISBN 978–4896944884 Check |isbn= value: invalid character (help)
  • 池田書店 (2010), 花言葉・花飾り―一輪の花で幸せになる (به ژاپنی), 池田書店, ISBN 978–4262145365 Check |isbn= value: invalid character (help)
  • 根本, 矢口 (2012), 植物の病害虫百科 決定版 (به ژاپنی), 学研パブリッシング, ISBN 978–4054052536 Check |isbn= value: invalid character (help)
  • 奥, 峰子 (1997), 球根ハンドブック vol.1 チューリップ (به ژاپنی), 文化出版局, ISBN 978–4579205981 Check |isbn= value: invalid character (help)
  • 北日本新聞社事業局出版部 (1990), チューリップが好きになる本 (به ژاپنی), 北日本新聞社
  • "チューリップ時代". Encyclopedia Nipponica 2001 (به ژاپنی). ۱۵. 小学館. 1994. ISBN 9784095260150.
  • 夏梅, 陸夫 (2010), 誕生花事典 (به ژاپنی), 小学館, ISBN 978–4–278–04447–8 Check |isbn= value: invalid character (help)
  • 加藤, 美香子, ed. (2007). "人に愛され狂わせた花 チューリップの歴史". 週刊 古代文明 ビジュアルファイル (به ژاپنی). デアゴスティーニ ジャパン (۳۸): ۲۶–۲۱. Archived from the original on 23 May 2012. Unknown parameter |ماه= ignored (help)

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.