زبان ترکی استانبولی

ترکی استانبولی (به ترکی استانبولی: Türkçe)، ترکی ترکیه‌ای (Türkiye Türkçesi) یا ترکی آناتولی یکی از زبان‌های شاخه جنوب غربی یا گروه اوغوز خانواده زبان‌های ترکی است که ۸۸ میلیون نفر در سراسر جهان به عنوان زبان نخست یا دوم با آن سخن می‌گویند.[3][4][5][6] این زبان رایج‌ترین زبان از شاخهٔ زبان‌های ترکی می‌باشد. جغرافیای آن ترکیه و قبرس شمالی و بخش‌هایی از عراق، یونان، بلغارستان، مقدونیه شمالی، کوزوو، آلبانی و دیگر بخش‌های شرقی اروپا را در بر می‌گیرد. سالانه جمعیت بسیاری نیز از ترکیه به غرب اروپا و به ویژه آلمان مهاجرت می‌کنند که موجب گفتگوی ترکی در آن مناطق می‌گردد.

ترکی استانبولی
Türkçe
زبان بومی درترکیه (رسمی)، قبرس (قبرس شمالی) (رسمی)، عراق، سوریه، یونان، بلغارستان، رومانی، کوزوو، مقدونیه شمالی، بوسنی و هرزگوین
منطقهآناتولی، بالکان، قبرس، بین‌النهرین، شام
قومیتترک‌های آناتولی
شمار گویشوران
۷۵٫۷ میلیون[1]  (۲۰۰۲–۲۰۱۸)
۸۸ میلیون (مادری + دوم)
ترکی
گونه‌های نخستین
ترکی آناتولیایی باستان
گونه‌های معیار
ترکی استانبول
گویش‌ها
لاتین (الفبای ترکی استانبولی)
بریل ترکی استانبولی
وضعیت رسمی
زبان رسمی در
 ترکیه
 قبرس شمالی
 قبرس
زبان اقلیت
شناخته‌شده در
تنظیم‌شده توسطانجمن زبان ترکی استانبولی
کدهای زبان
ایزو ۱–۶۳۹tr
ایزو ۲–۶۳۹tur
ایزو ۳–۶۳۹tur
گلاتولوگnucl1301[2]
زبان‌شناسیبخشی از 44-AAB-a
نقشه پراکندگی گویشوران ترکی استانبولی

ریشهٔ زبان ترکی را می‌توان در ترکستان چین در آسیای مرکزی جست. نیای ترکی استانبولی، ترکی عثمانی، به عنوان زبان رسمی امپراتوری عثمانی، با گسترش قلمرو آن‌ها، در مناطق کنونی پراکنده شد و جای زبان‌های بومی پیشین را، به ویژه یونانی، گرفت. آتاترک (نخستین رئیس‌جمهور ترکیه) در سال ۱۹۲۸ با انجام اصلاحات بیشماری در ترکی عثمانی، الفبای عربی عثمانی را با الفبای لاتین جایگزین نمود و کلمات پرشمار عربی، فارسی و… را از این زبان زدود.[7]

ترکی استانبولی زبانی پیوندی است و هماهنگی واکه‌ای و هم‌چسبی از ویژگی‌های آن به شمار می‌رود. ترتیب واژگان آن در جمله به صورت نهاد-مفعول-فعل است و حالت اسمی و جنس دستوری نیز در آن یافت نمی‌شود.

دسته‌بندی

ترکی استانبولی عضوی از گروه اوغوز خانواده زبان‌های ترکی است. دیگر اعضای آن شامل ترکی آذربایجانی، در جمهوری آذربایجان و شمال غرب ایران، گاگائوزی در گاگائوزیا، قشقایی در جنوب ایران و ترکمنی ترکمنستان هستند.[8] دسته‌بندی زبان‌های ترکی پیچیده‌است. مهاجرت مردمان ترک، درهم آمیختگی آن‌ها با یکدیگر و با مردمان غیر ترک‌زبان یک وضعیت پیچیده و گسترده زبانی ایجاد کرده‌است.[9]

پیشینه

آناتولی از دوران قدیم، خانه مردمان گوناگونی بود که از آن جمله آشوریان، هیتی‌ها، لووی‌ها، هوری‌ها، ارمنی‌ها، یونانی‌ها، کیمری‌ها، سکاها، گرجی‌ها، کولخیسی‌ها، کاریایی‌ها، لیدیایی‌ها، لیقیه‌ای‌ها، فریگیهای‌ها، عرب‌ها، کردوها، کاپادوکیه‌ای‌ها و کیلیکیه‌ای‌ها و بسیاری دیگر بودند.

جنگ با ترک‌ها در اوایل قرن یازدهم، موجب کشته شدن یا بردگی بسیاری از این مردمان بومی شد.[10] با خالی شدن این نواحی از سکنه، قبایل ترک به این نواحی کوچ کردند.[11] ترک‌زبان شدن بومیان آناتولی به علت تغییر مذهب بسیاری از مسیحیان و غیرمسیحیان به اسلام و تا حدودی به دلیل ازدواج ترکان با مردم بومی بود. علت این تُرکیدگی مردمان بومی نخست ضعف فرهنگ یونانی در اغلب جمعیت بود و دوم اینکه مردم سرزمین‌های اشغال شده ترجیح می‌دادند تا به این شیوه دارایی‌های خود را حفظ کنند.[12]

ترکی عثمانی
نوشتار اصلی: زبان ترکی عثمانی

در قرن دهم میلادی و در پی اسلام آوردن آل افراسیاب و ترکان سلجوقی، که نیاکان نژادی و فرهنگی عثمانیان بودند، زبان اداری این کشورها وام‌واژگان بسیاری را از عربی و فارسی پذیرفت. در دوران عثمانی، ادبیات ترکی عثمانی، به ویژه شعر دیوانی، به شدت تحت تأثیر فارسی قرار داشت، در وزن شعری از فارسی پیروی می‌کرد و وام‌واژگان فراوانی را از آن پذیرفته بود. ترکی عثمانی، زبان رسمی و ادبی در دوران امپراتوری عثمانی (حدود ۱۲۹۹ تا ۱۹۲۲)، مخلوطی از ترکی، فارسی و عربی بود که با ترکی استانبولی امروزی تفاوت قابل توجهی داشت و بیرون از دربار تا حد زیادی برای ترک‌زبانان کوچه و خیابان قابل درک نبود. این ترکی گفتاری، که به نام kaba Türkçe یا «ترکی سخت» نیز شناخته می‌شد، توسط افراد کم‌سواد و همچنین روستاییان صحبت می‌شد و دارای درصد بیشتری از واژگان بومی ترکی بود و به عنوان پایه زبان ترکی استانبولی نوین درآمد.[13]

اصلاحات زبانی

با بنیان‌گذاری ترکیه امروزی و تغییر خط، انجمن زبان ترکی استانبولی در سال ۱۹۳۲ در دوران مصطفی کمال آتاترک، با هدف پژوهش در زبان ترکی استانبولی، بنیان نهاده شد. یکی از اهداف این سازمان تازه‌تاسیس، آغاز اصلاحات زبانی برای جایگزینی وام‌واژگان فارسی و عربی با برابرهای ترکی آن‌ها بود.[14] این سازمان با ممنوعیت استفاده از وام‌واژگان در مطبوعات، موفق به حذف چند صد کلمه خارجی از ترکی استانبولی شد. این انجمن برای واژه‌سازی نه تنها از واژگان ترکی که در آناتولی به فراموشی سپرده شده بودند استفاده می‌کرد، بلکه شماری از واژگان ترکی باستان را که برای قرن‌ها بی‌کاربرد بودند، احیا کرد.

به دلیل این تغییر ناگهانی در زبان، زبان پیران و جوانان در ترکیه از نظر نوع واژگان متفاوت است؛ نسل‌هایی که قبل از دهه ۱۹۴۰ متولد شده‌اند از اصطلاحات قدیمی تر با اصالت عربی یا فارسی استفاده می‌کنند و نسل‌های جوان‌تر اصطلاحات جدید را ترجیح می‌دهند. این تغییر به گونه‌ای بود که سخنرانی خود آتاتورک در پارلمان جدید در سال ۱۹۲۷ که به سبک عثمانی بود، برای ترک‌زبانان بعدی کاملاً بیگانه به نظر می‌رسید و لازم بود به ترکی نوین «ترجمه» شود. این ترجمه کردن سه بار، ابتدا در سال ۱۹۶۳، سپس در ۱۹۸۶ و اخیراً در سال ۱۹۹۵، انجام شده‌است.[15]

کار انجمن زبان ترکی استانبولی در چند دهه گذشته ایجاد واژگان تازه ترکی برای بیان مفاهیم و فناوری‌های نو بوده‌است. بسیاری از این واژه‌های جدید، به ویژه اصطلاحات فناوری اطلاعات، مورد استقبال گسترده مردم قرار گرفته‌اند. با این حال، این سازمان گاهی اوقات به دلیل ایجاد واژگانی که ساختگی و مصنوعی به نظر می‌رسند، مورد انتقاد قرار می‌گیرد. همچنین برخی از واژگان پیشنهادی - مانند bölem به جای fırka (به معنی «حزب سیاسی») - نتوانسته‌اند با اقبال عمومی روبرو شوند (fırka با وام‌واژه فرانسوی parti جایگزین شده‌است). برخی از کلمات احیاشده از ترکی باستان معنی ویژه‌ای گرفته‌اند؛ مثلاً betik که در اصل برای واژه «کتاب» پیشنهاد شده بود، امروزه به معنای زبان اجرانامه‌نویسی در علوم رایانه کاربرد دارد.[16]

چند نمونه از واژگان ترکی نوین و وام‌واژگان قدیمی:

ترکی عثمانی ترکی نوین برابر فارسی یادداشت
müselles/ مثلثüçgenسه‌گوش، مثلثمتشکل از اسم üç و پسوند -gen
tayyare/ طیارهuçakهواپیمااز فعل uçmak («پرواز کردن») گرفته شده‌است. این واژه در ابتدا برای «فرودگاه» پیشنهاد شده بود.
nispet/ نسبتoranنسبتامروزه واژه قدیمی همراه با واژه نو هنوز در زبان گفتاری استفاده می‌شود. واژه نو از فعل or- (بریدن) در ترکی باستان آمده‌است.
şimal/ شمالkuzeyشمالاز اسم kuz («جای تاریک و سرد»، «سایه») در ترکی باستان آمده‌است.[17]
teşrinievvel/ تشرین اولekimتشرین اول/اکتبر (آبان)اسم ekim به معنای کارِ «کاشتن» است که به کاشت بذر غلات در پاییز، که در ترکیه بسیار رایج است، اشاره دارد.

پراکندگی جغرافیایی
ترکی استانبولی در جهان
  زبان رسمی
  زبان رسمی در بخش (هایی) از کشور
  زبان اقلیت به رسمیت‌شناخته‌شده

ترکی استانبولی زبان بومی ترک‌های آناتولی است و توسط مهاجران ترک‌زبان در ۳۰ کشور دیگر نیز گویش می‌شود. بیش از دو میلیون ترک‌زبان در آلمان نیز زندگی می‌کنند و جوامع بزرگ ترک‌زبانی در ایالات متحده آمریکا، فرانسه، هلند، اتریش، بلژیک، سوئیس و انگلستان نیز وجود دارد.[18] به دلیل همگون‌سازی فرهنگی مهاجران ترک‌زبان در کشورهای میزبان، همه آن‌ها نمی‌توانند به این زبان با تسلط بومی صحبت کنند.[19]

۹۳٪ از جمعیت ترکیه در سال ۲۰۰۵، برابر با حدود ۶۷ میلیون نفر در آن زمان، گویشور بومی ترکی استانبولی بودند[20] و کردی زبان بیشتر سایرین بود.[21]

وضعیت رسمی

ترکی استانبولی زبان رسمی ترکیه و یکی از زبان‌های رسمی قبرس است. این زبان همچنین در ۳۸ شهرداری در کوزوو، دو تا در مقدونیه شمالی و استان کرکوک عراق رسمی است.[22][23]

انجمن زبان ترکی استانبولی (Türk Dil Kurumu یا TDK) سازمان تنظیم‌کننده زبان در ترکیه است که در سال ۱۹۳۲ تحت عنوان Türk Dili Tetkik Cemiyeti («انجمن پژوهشی زبان ترکی استانبولی») بنیان نهاده شد. این سازمان تحت تأثیر ایدئولوژی سره‌گرایی زبانی است و در واقع یکی از وظایف اصلی آن جایگزینی وام‌واژگان و ساختارهای دستوری خارجی با برابرهای ترکی بود.[24] این تغییرات در کنار پذیرش الفبای لاتین در سال ۱۹۲۸، زبان ترکی استانبولی گفتاری امروزی را شکل داد. انجمن زبان ترکی استانبولی در سال ۱۹۵۱ با لغو شرط ریاست آن توسط وزیر آموزش به صورت یک نهاد مستقل درآمد. این سازمان در پی کودتای ۱۹۸۰ و تغییرات قانون اساسی ۱۹۸۲، در اوت ۱۹۸۳ دوباره به یک نهاد دولتی تبدیل شد.

واج‌شناسی

واکه‌ها
واکه‌های ترکی استانبولی

واکه‌های ترکی استانبولی به ترتیب الفبایشان به صورت ⟨a⟩، ⟨e⟩، ⟨ı⟩، ⟨i⟩، ⟨o⟩، ⟨ö⟩، ⟨u⟩، ⟨ü⟩ هستند.[25] تنها واکه مرکب در ترکی /j/ است که تنها در وام‌واژگان یافت می شود.

در ترکی استانبولی هماهنگی واکه‌ای وجود دارد؛ به این معنا که واکه‌های کشیده (مثل آ-ای-او) و کوتاه (مثل اَ-اِ-اُ) همزمان در یک واژه نمی‌توانند بیایند. این ویژگی محدودیت‌هایی در تلفظ و گویش واکه‌ها ایجاد می‌کند و به همین دلیل است که در این زبان صالِح به صالیح، دانِش به دانیش یا اَلله به آللاه تبدیل می‌شود. هماهنگی واکه‌ای دارای استثناهایی، به خصوص در وام‌واژه‌هاست و قواعد آن بسته به منطقه تفاوت چشمگیری دارد.

همخوان‌ها

در ترکی استانبولی ۲۴ همخوان وجود دارد. این همخوان‌ها به شرح زیرند:

همخوان‌های ترکی استانبولی معیار[26]
لبی دندانی/
لثوی		 پسالثوی کامی نرم‌کامی چاکنایی
خیشومی m n̪
انسدادی بی‌واک p t̪ t͡ʃ (c) k
واک‌دار b d̪ d͡ʒ (ɟ) ɡ
سایشی بی‌واک f s̪ ʃ h
واک‌دار v z̪ ʒ
ناسوده (ɫ̪) l̠ j (ɰ)
زنشی ɾ

دستور

ترکی استانبولی زبانی پیوندی است و از وندها به ویژه پسوندها استفاده بسیاری می‌کند.[27] در این زبان یک واژه می‌تواند وندهای بسیاری بپذیرد و همراه با آنان به واژگان دیگری تبدیل شود؛ مانند ایجاد فعل از اسم، یا اسم از ریشه فعلی. بیشتر وندها کارکرد دستوری واژه را نشان می‌دهند.

استفاده گسترده از پسوندها می‌تواند باعث ایجاد واژگان بلند شود؛ مثلاً Çekoslovakyalılaştıramadıklarımızdanmışsınızcasına به معنای «در چگونگی جزء کسانی بودن شما که ظاهراً نتوانستیم موفق به تبدیل آن‌ها به چکسلواکیایی شویم» است. در حالی که این مورد ساختگی است، واژگان بلند غالباً در ترکی روزمره وجود دارند، مانند عنوان Bayramlaşamadıklarımız در یک ستون روزنامه که به معنی «کسانی از ما که نمی‌توانیم درود فصل را با آن‌ها عوض کنیم».[28] یک نمونه دیگر عبارت vazgeçilemezlerindendir است که به معنای «وحدت زبانی یک شرط لازم برای وحدت ملی است» می‌باشد.[29]

در ترکی استانبولی زمان حال کامل (ماضی نقلی) وجود ندارد[30] و برای این منظور واژگانی به گذشتهٔ ساده افزوده می‌شود تا معنی ماضی نقلی از آن برداشت بشود. نمونه:

Bu filmi daha önce/önceden izledin mi? (این فیلم را دیدی؟) "daha önce" به معنی «پیش‌تر/در گذشته» است. Bu filmi (daha önce) hiç izledin mi? (تاکنون این فیلم را دیده‌ای؟) "hiç" همان «هیچ» فارسی که در این جمله معنی «تاکنون» می‌دهد.

برخی[31] حتی احتمال می‌دهند که صرف ماضی نقلی مانند «گلمیشم» یا «گلیپسن» (آمده‌ام، آمده‌ای) که در ترکی ترکیه موجود نیست، نتیجهٔ تأثیر فعل ماضی نقلی در زبان فارسی است.

واژگان
نوشتار اصلی: واژگان ترکی استانبولی
ریشه واژگان ترکی استانبولی، از ۱۰۴٬۴۸۱ واژه، حدود ۸۶٪ ترکی و ۱۴٪ خارجی بودند

واژه‌نامه رسمی زبان ترکی استانبولی به نام Güncel Türkçe Sözlük از انجمن زبان ترکی استانبولی در چاپ ۲۰۰۵، شامل ۱۰۴٫۴۸۱ واژه است که حدود ۸۶٪ آن‌ها ترکی است و ۱۴٪ دیگر اصالت خارجی دارند.[32] عربی، فرانسوی، فارسی، ایتالیایی، انگلیسی و یونانی از جمله مهمترین منابع واژگان خارجی در زبان ترکی استانبولی هستند.[33]

واژه‌سازی

ترکی استانبولی از هم‌چسبی ریشه‌های اسمی و فعلی برای واژه‌سازی استفاده می‌کند. بیشتر واژگان ترکی استانبولی از ترکیب پسوندهای اشتقاقی در مجموعه نسبتاً کوچکی از واژگان اصلی ریشه گرفته‌اند.[34]

ترکی استانبولی در مورد پسوند از اصول خاصی پیروی می‌کند. بیشتر پسوندها در این زبان بسته به گونه واکه و همخوان در قوانین هماهنگی واکه-ریشه، بیش از یک شکل دارند. پسوندهایی که با همخوان آغاز می‌شوند از واک‌دار یا بی‌واک بودن همخوان پایانی ریشه پیروی می‌کنند؛ و در مورد پسوندهایی که با واکه آغاز می‌شوند، اگر ریشه با همخوان پایان یابد، یا در آن میان یک همخوان افزوده شود یا پسوند همخوان نخستین خود را از دست می‌دهد. برای افزودن پسوندها یک ترتیب معمول وجود دارد و به عنوان یک قاعده کلی، پسوندهای اشتقاقی پیش از پسوندهای عطفی می‌آیند و پس از آن‌ها واژه‌بست‌ها پدیدار می‌شوند، که در نمونه زیر این قوانین دیده می‌شود:

استانبولی اجزا فارسی گونه واژه
göz göz چشم اسم
gözlük göz + -lük عینک اسم
gözlükçü göz + -lük + -çü عینک‌ساز اسم
gözlükçülük göz + -lük + -çü + -lük عینک‌سازی اسم
gözlem göz + -lem تماشا اسم
gözlemci göz + -lem + -ci نظاره‌گر اسم
gözle- göz + -le ببین فعل (امری)
gözlemek göz + -le + -mek دیدن فعل (مصدر)
gözetlemek göz + -et + -le + -mek چشمک زدن فعل (مصدر)

نمونه‌ای دیگر که با ریشه فعل آغاز می‌شود:

استانبولی اجزا فارسی گونه واژه
yat- yat- دراز بکش فعل (امری)
yatmak yat-mak دراز کشیدن فعل (مصدر)
yatık yat- + -(ı)k کج صفت
yatak yat- + -ak تخت، جای خواب اسم
yatay yat- + -ay افقی صفت
yatkın yat- + -gın مایل صفت
yatır- yat- + -(ı)r- دراز بکش فعل (امری)
yatırmak yat- + -(ı)r-mak پایین گذاشتن چیزی/کسی فعل (مصدر)
yatırım yat- + -(ı)r- + -(ı)m سپرده‌گذاری، سرمایه‌گذاری اسم
yatırımcı yat- + -(ı)r- + -(ı)m + -cı سپرده‌گذار، سرمایه‌گذار اسم

واژگان جدید نیز، مانند آلمانی، بیشتر از ترکیب دو واژه تشکیل می‌شوند. ترکیبات می‌توانند به دو گونه ساده و (s)Iدار باشند. در ترکیبات ساده، دو واژه (اسم و/یا صفت) بدون افزودن پسوند (s)I کنار هم قرار می‌گیرند؛ برای نمونه واژه دوست‌دختر kızarkadaş (kız + arkadaş) یا فلفل سیاه karabiber (kara + biber). چند مثال از واژگان مرکب در زیر آورده شده‌است:

استانبولی فارسی اجزا معنی
pazartesi دوشنبه pazar («یکشنبه») و ertesi («پس») پس از یکشنبه
bilgisayar رایانه bilgi («دانش») و say- («شمردن») دانش‌شمار
gökdelen آسمان‌خراش gök («آسمان») و del- («شکافتن») آسمان‌شکاف
başparmak انگشت شست baş («نخست») و parmak («انگشت») انگشت نخست
önyargı پیش‌داوری ön («پیش») و yargı («داوری») پیش‌داوری

واژگان مشتق (s)Iدار از افزوده شدن پسوند (s)I به واژه ساخته می‌شوند و واژه دوم با پسوند مالکیت سوم شخص مشخص خواهد شد. برای نمونه:

استانبولی فارسی اجزا پسوند مالکیت
el çantası کیف دستی el («دست») و çanta («کیف») +sı
masa örtüsü سفره رومیزی masa («میز») و örtü («پوش») +sü
çay bardağı لیوان چای çay («چای») و bardak («لیوان») +ı (k به ğ تبدیل می‌شود)

نوشتار
آتاترک و تدریس نمادین ۲۹ حرف جدید ترکی در شهر سینوپ ۱۹۲۸ میلادی

ترکی استانبولی برای نوشتار از الفبای لاتین استفاده می‌کند که در سال ۱۹۲۸ توسط آتاترک معرفی شد و جایگزین الفبای ترکی عثمانی شد که نسخه‌ای از خط عربی بود. الفبای پیشین فقط سه واکه آ، او و ای را نشان می‌داد و شامل چندین همخوان اضافی، همانند چند نوع حرف یکسان (ز، ذ، ض و ظ) برای یک همخوان /ز/، بود که در ترکی استانبولی کاربردی نداشتند. این خط همچنین به دلیل نداشتن واکه‌های کوتاه برای ترکی، که دارای هشت واکه بود، مناسب نبود.[35]

اصلاح خط گام مهمی در اصلاحات فرهنگی آن دوره بود. وظیفه تهیه الفبای جدید و انتخاب اصلاحات لازم برای اصوات خاص ترکی به کمیسیون زبان که از زبان‌شناسان، دانشگاهیان و نویسندگان برجسته تشکیل شده بود، سپرده شد. معرفی الفبای ترکی جدید توسط مراکز آموزش عمومی در سراسر کشور، همکاری با شرکت‌های انتشاراتی و تشویق خود آتاترک، که در کشور می‌گشت و الفبا را به مردم می‌آموخت، مورد حمایت قرار گرفت.[36] در نتیجه این تغییرات، سطح سواد در این جامعه جهان سومی نیز افزایش چشمگیری یافت.[37]

الفبای ترکی استانبولی، از بیست و نه حرف از حروف لاتین تشکیل شده‌است؛ که با تغییرات جزئی به صورت الفبای ترک درآمده‌است. تغییر خط و جایگزینی حروف لاتین به جای حروف عربی با قانون شماره ۱۳۵۳ سال ۱۹۲۸ میلادی به تصویب رسید و مقرر گردید که حروف الفبای عربی، از مجموعه سازمانی الفبا و زبان کشور ترکیه نسخ و به جای آن ۲۹ حرف از حروف لاتین جایگزین گردد. بدین طریق سیستم نوشتاری ترکیه از ترکی عثمانی به ترکی لاتین (Latince yazılan türkçe) تغییر یافت.[38] این حروف عبارتند از:

A B C Ç D E F G Ğ H I İ J K L M N O Ö P R S Ş T U Ü V Y Z
a b c ç d e f g ğ h ı i j k l m n o ö p r s ş t u ü v y z

گفتنی است که همخوان H در زبان‌های ترکی وجود نداشته[38] و بخش بزرگی از واژگانی که این همخوان در آن‌ها بکار رفته وام‌واژه‌اند[39] و در بقیه نیز بر اثر تغییرات زبانی این همخوان به آن‌ها افزوده شده‌است.[40]

تأثیر فارسی بر ترکی استانبولی
نوشتار اصلی: زبان فارسی در قلمرو عثمانی

زبان فارسی در دوره‌ای طولانی زبان رسمی دربار سلاطین عثمانی بوده‌است.[41] دیداری کوتاه و گذرا از موزه‌های ترکیه و حتی گذر از مناطق قدیمی و آثار تاریخی شهرهای این کشور، که مملو از خط و زبان فارسی است، نشان می‌دهد که این زبان تا چه پایه در این کشور متداول بوده‌است. علاقهٔ بسیاری از ترک‌ها به ادبیات فارسی و عربی یکی از دلایل ورود زبان فارسی به ترکیه بود و تأثیر بسیاری بر این سرزمین گذاشت. از آن جایی که ترکیه کشوری مسلمان بود، دین باعث ورود زبان عربی به ترکیه شد اما در مقایسه با زبان فارسی، تأثیر زبان عربی محدود است. بسیاری از واژه‌هایی که در نوشتن شعر و نثر ترکی به کار برده می‌شوند، از فارسی گرفته شده‌اند. آن‌هم شاید به‌دلیلِ آسانی زبان فارسی باشد. رفعت یالچین فارغ‌التحصیل ادبیات فارسی و استاد بازنشستهٔ درس‌های عثمانی گفته‌است، بسیاری از واژه‌های ترکی از فارسی گرفته شده‌اند.[42][43]

تا پیش از فارسی زدایی توسط آتاترک در ترکیه، در فرهنگ عثمانی و زبان ترکی نزدیک به ۵۰ هزار لغت، چه فارسی سره و چه عربی پارسی‌شده، وجود داشته‌است. پس از پالایش فرهنگ و واژگان فارسی توسط آتاتورک، ترک‌ها به لحاظ ادبی بسیار ضربه خوردند، گفت: به دستور آتاتورک واژگان پارسی را که تا اوایل قرن ۲۰ در میان ترک‌ها مصطلح بود، از فرهنگ لغات حذف کردند. این باعث شد تا علی‌رغم ادعای آن‌ها روی مولانا جلال‌الدین بلخی در مولانا خوانی و مثنوی‌خوانی‌شان دچار مشکل شوند و ارتباط ادبی آن‌ها نیز با گذشته‌شان قطع شد. رجب طیب اردوغان چند سال پیش متوجه این انقطاع فرهنگی شد و دستور به پیگیری آن داد. به همین دلیل اکنون چهار مؤسسه در ترکیه مشغول پژوهش روی زبان ترکی عثمانی و الفبای فارسی هستند تا بتوانند ارتباط خود را با گذشته ادبی‌شان، یعنی فرهنگ و ادبیات در دوران پیش از آتاتورک، دوباره برقرار کنند.[44]

پروفسور نعمت ییلدریم اذعان کرده‌است که نیاکان ما در ترکیه زبان فارسی را جزئی از خود می‌دانستند و در دوره‌های تاریخی مختلف غزنویان، سلجوقیان و عثمانیان، به این زبان در ترکیه تکلم می‌شد. به گفتهٔ وی، سال‌های زیادی زبان‌های عربی و فارسی همپا با زبان ترکی، در مراکز علمی و فرهنگی سرزمین‌های پهناور امپراتوری عثمانی، گسترش عظیمی پیدا کرد و مورد توجه قرار گرفت.[45]نعیم فراشری آخرین و بزرگ‌ترین شاعر پارسی‌گوی آلبانی در قرن نوزدهم به‌شمار می‌آید. تعداد قابل توجهی واژگان فارسی در برخی متصرفات عثمانی مانند بالکان به جا مانده‌است.

جستارهای وابسته

منابع
  1. Katzner, Kenneth (2002). Languages of the World (Third ed.). loca: Routledge, An imprint of Taylor & Francis Books Ltd. p. 153. ISBN 978-0-415-25004-7. Turkish is the national language of Turkey, spoken by about 60 million people, or 90 percent of the country’s population. There are also some 750,000 speakers in بلغارستان، 150,000 in قبرس، and 100,000 in یونان. In recent decades a large Turkish-speaking community has formed in آلمان، numbering over 2 million people, and smaller ones exist in فرانسه، اتریش، the هلند، بلژیک، and other اروپاan countries. (90% of 2018 population would be 73 million)
  2. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Turkish". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
  3. European Commission (2006). "Special Eurobarometer 243: Europeans and their Languages (Survey)"
  4. Katzner
  5. Turkish Language Program" , Syracuse University"
  6. Ethnologue report for Southern
  7. مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «[:en:Turkish_language Turkish_language]». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی.
  8. Aalto, P. "Iranian Contacts of the Turks in Pre-Islamic times," in Studia Turcica, ed. L. Ligeti, Budapest, 1971, pp. 29-37.
  9. Aalto, P. "Iranian Contacts of the Turks in Pre-Islamic times," in Studia Turcica, ed. L. Ligeti, Budapest, 1971, pp. 29-37.
  10. (Vryonis 1971: 172)
  11. (Vryonis 1971: 184–194)
  12. (Langer and Blake 1932: 481-483)
  13. Glenny 2001, p. 99
  14. See Lewis (2002) for a thorough treatment of the Turkish language reform.
  15. See Lewis (2002): 2–3 for the first two translations. For the third see Bedi Yazıcı. "Nutuk: Özgün metin ve çeviri (Atatürk's Speech: original text and translation)" (به ترکی استانبولی). Archived from the original on 2007-09-28. Retrieved 2007-09-28.
  16. "Öz Türkçeleştirme Çalışmaları". Çok Bilgi. Archived from the original on 14 July 2019. Retrieved 29 May 2014.
  17. Mütercim Asım (1799). Burhân-ı Katı Tercemesi (به ترکی استانبولی). İstanbul.
  18. Gordon, Raymond G. , Jr. (ed.) (2005). tur "Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Report for language code:tur (Turkish)" Check |url= value (help). Retrieved 2011-09-04.
  19. See for example citations given in Cindark, Ibrahim/Aslan, Sema (2004): Deutschlandtürkisch?. Institut für Deutsche Sprache, page 3.
  20. European Commission (2006). "Special Eurobarometer 243: Europeans and their Languages (Survey)" (PDF). Europa. Retrieved 2010-02-14.
  21. Gordon, Raymond G. , Jr. (ed.) (2005). "Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Report for language code:kmr (Kurdish)". Retrieved 2007-03-18.
  22. "Official regional languages". اطلاعات‌نامه جهان. 2002. Retrieved 2016-02-10.
  23. Güçlü, Yücel (January 2007). "Who Owns Kirkuk? The Turkoman Case". Middle East Quarterly.
  24. The name TDK itself exemplifies this process. The words tetkik and cemiyet in the original name are both Arabic loanwords (the final -i of cemiyeti being a Turkish possessive suffix); kurum is a native Turkish word based on the verb kurmak, "set up, found".
  25. The vowel represented by ⟨ı⟩ is also commonly transcribed as ⟨ɨ⟩ in linguistic literature.
  26. Zimmer & Orgun (1999), pp. ۱۵۴–۱۵۵.
  27. This section draws heavily on Lewis (2001) and, to a lesser extent, Lewis (1953). Only the most important references are specifically flagged with footnotes.
  28. This "splendid word" appeared at the time of Bayram, the festival marking the end of the month of fasting. Lewis (2001):287.
  29. "İmlâ Kilavuzu". Dilimiz.com. Archived from the original on 2011-10-06. Retrieved 2011-11-03.
  30. http://www.ijhssnet.com/journals/Vol_1_No_15_Special_Issue_October_2011/28.pdf
  31. L. Johanson, Aspect im Türkischen, Mainz, 1971, pp. 289f.
  32. "Güncel Türkçe Sözlük" (به ترکی استانبولی). Turkish Language Association. 2005. Archived from the original on March 21, 2007. Retrieved 2007-03-21.
  33. "Türkçe Sözlük (2005)'teki Sözlerin Kökenlerine Ait Sayısal Döküm (Numerical list on the origin of words in Türkçe Sözlük (2005))" (به ترکی استانبولی). Turkish Language Association. 2005. Archived from the original on March 1, 2007. Retrieved 2007-03-21.
  34. Goksel, Asli; Kerslake, Celia (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar. Routledge. pp. 43–48. ISBN 0-415-11494-2.
  35. Zimmer & Orgun (1999:155)
  36. Dilaçar, Agop (1977). "Atatürk ve Yazım". Türk Dili (به ترکی استانبولی). 35 (307). ISSN 1301-465X. Retrieved 2007-03-19.
  37. Coulmas 1989, pp. 243–244
  38. کاشغری در دیوان اللغه می‌گوید: در ترکی حرف ه جایگاهی ندارد، بخش دوم، باب فعالل، منقوصات
  39. http://tdid.ege.edu.tr/files/dergi7s1.pdf
  40. کاشغری مثال اوهی (جغد) را می‌آورد که در اصل اوکی بوده‌است
  41. http://parsianjoman.org/?p=2434
  42. http://parsianjoman.org/?p=2671
  43. http://parsianjoman.org/واژه‌های-پارسی-در-فرهنگ-عثمانی-فرانسه/%5Bپیوند+مرده%5D
  44. https://www.hamshahrionline.ir/news/416603/فرهنگی-برای-نشان-دادن-تاثیر-زبان-فارسی-در-ترکی-عثمانی
  45. https://www.irna.ir/news/82421227/زبان-و-ادبيات-فارسي-بر-فرهنگ-و-ادبيات-تركي-تاثير-زيادي-داشته

پیوند به بیرون
نسخهٔ زبان ترکی استانبولی ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.