ای ایران

«ای ایران» نام یکی از مشهورترین سرودهای میهنی و ملی‌گرایانه ایران، ساخته روح‌الله خالقی است که می‌توان آن را سرود ملی غیررسمی ایرانیان دانست.[1] سرود «ای ایران» به ثبت ملی رسیده‌است.[2]

برای فیلم ناصر تقوایی، ای ایران (فیلم) را ببینید.
سرود ای ایران
سرود ملی دولت موقت ایران (۵۸–۱۳۵۷)
نام‌های دیگر(انگلیسی: Ey Iran‎)
اشعارحسین گل‌گلاب، ۱۳۲۳
موسیقیروح‌الله خالقی، ۱۳۲۳
تاریخ رسمیت۱۳۵۷ (دی فکتو)
بی‌استفاده شده۱۳۵۸

پیشینه

پیشینهٔ این ترانه به دوران جنگ جهانی دوم در ایران بازمی‌گردد.[3] در سپتامبر ۱۹۴۱، متفقین ایران را اشغال کرده‌بودند.[4] ایدهٔ این شعر از دیدن وضعیت اسفبار کشور، به‌خصوص اهتزاز پرچم متفقین از پادگان استرآباد به شاعر الهام شد.[4] روزی حسین گل‌گلاب در راه ملاقات با آقای خالقی در خیابان شاهد درگیری دو سرباز ایرانی و انگلیسی بود که در آن وضع، سرباز انگلیسی به سرباز ایرانی که درجه بالاتری نیز نسبت به آن داشت سیلی زد و سرباز ایرانی به خاطر شرایط وقت که ایران در اشغال بود هیچ کاری نکرد. گل‌گلاب با دیدن این صحنه با چشمانی اشکبار به دیدار خالقی رفت و جریان را بازگو کرد. او می‌گوید شعری خواهم گفت تا ایران و روح ایرانی در آن زنده ماند. خالقی نیز می‌گوید که من آهنگ آن را تنظیم می‌کنم و بنان که آنجا بود نیز می‌گوید من هم شعر را خواهم خواند.[5] حسین گل‌گلاب در این باره گفته‌است:[6]

در سال ۱۹۴۴، در شرایطی که چکمه‌های نیروهای اشغال‌گر هر وطن‌پرستی را می‌لرزاند، من ایدهٔ این شعر به ذهنم رسید. سپس پروفسور خالقی موسیقی آن را نوشت و در برابر همهٔ مقاومت‌های سیاسی، این ترانه راه خود را به دل و روح مردم پیدا کرد.

اجراهای گوناگون
آهنگساز، سراینده و خوانندۀ سرود «ای ایران»
روح‌الله خالقی
حسین گل‌گلاب
غلامحسین بنان

نخستین اجرای آن، در ۲۷ مهرماه ۱۳۲۳ در تالار دبستان نظامی دانشکدهٔ افسری با صدای غلامحسین بنان در خیابان استانبول دو شب متوالی برگزار شد. سرود «ای ایران» آنقدر اثر کرد که شنوندگان تکرار آن را خواستار شدند و سه بار تجدید شد. استقبال و تأثیر این سرود باعث شد که وزیر فرهنگ وقت، هیئت نوازندگان را به مرکز پخش صدا دعوت کرد تا صفحه‌ای از آن ضبط و همه روزه از رادیو تهران پخش شود. اجرای دیگر، مربوط به سال‌های ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۲ در برنامه گل‌ها است که غلامحسین بنان این سرود را خواند. در سال ۱۳۵۰ نیز اُپرای رادیویی این سرود با همکاری ارکستر بزرگ رادیو تلویزیون ملی ایران با رهبری فرهاد فخرالدینی و خوانندگی اسفندیار قره‌باغی انجام گرفت. دو اجرای دیگر از این اثر نیز یکی با صدای حسین سرشار و دیگری با صدای رشید وطن‌دوست موجود است.

بعد از انقلاب ۵۷ چند نفر به جرم همکاری در تهیه این سرود زندانی شدند و خواندن آن جرم به حساب آمد اما پس از مدتی از آن برای تهییج سربازان در جنگ ایران و عراق استفاده شد و خواندن آن آزاد گردید.[7]

در سال ۱۳۶۹ گلنوش خالقی، دختر روح‌الله خالقی که برای بیست و پنجمین سالروز درگذشت پدرش در تهران بود، این سرود را دوباره برای ارکستر، تکخوان و آواز گروهی تنظیم کرد که در آلبوم می ناب توسط انتشارات سروش منتشر شد. تکخوان در این نسخه، رشید وطندوست است.[8]

شعر سرود «ای ایران»
مردم در حال خواندن سرود «ای ایران» ساخته روح‌الله خالقی در بزرگترین کنسرت نوروز در دنیا، آرنا اوبرهاوزن، مارس ۲۰۱۴

متن شعر:[4]

ای ایران ای مرز پرگهرای خاکت سرچشمه هنر
دور از تو اندیشه بدانپاینده مانی تو جاودان
ای دشمن! اَر تو سنگ خاره‌ای، من آهنمجان من فدای خاک پاک میهنم
مهر تو چون شد پیشه‌ام
دور از تو نیست اندیشه‌ام
در راه تو کی ارزشی دارد این جان ما؟
پاینده باد خاک ایران ما
 
سنگ کوهت درّ و گوهر استخاک دشتت بهتر از زَر است
مهرت از دل کی برون کنم؟برگو، بی مهرِ تو چون کنم؟
تا گردش جهان و دور آسمان به‌پاستنورِ ایزدی همیشه رهنمای ماست
مهر تو چون شد پیشه‌ام
دور از تو نیست اندیشه‌ام
در راه تو کی ارزشی دارد این جان ما؟
پاینده باد خاک ایران ما
 
ایران ای خرّم بهشت منروشن از تو سرنوشت من
گر آتش بارد به پیکرمجز مهرت در دل نپرورم
از آب و خاک و مهر تو سرشته شد گلممهرت ار برون شود، تهی شود دلم
مهر تو چون شد پیشه‌ام
دور از تو نیست اندیشه‌ام
در راه تو کی ارزشی دارد این جان ما؟
پاینده باد خاک ایران ما
در بارۀ سرود «ای ایران»
«... تصنیف «ای ایران» با بهره‌گیری از دستگاه شور و گوشهٔ دشتی، حکایت از آن دارد که آهنگساز درصدد ارائه اثری موسیقایی با موضوع ملی با بیان حماسه، ایجاد حس غرور و در عین حال حزن و اندوه غم‌های رفته بر وطن است … حضور استاد بنان در مثلث هنرمندان ارائه دهندهٔ «ای ایران» نیز حضور مغتنمی است، این خواننده نامدار که ظرایف موسیقی ایرانی را به خوبی می‌دانست، شاید بتوان خواندن «ای ایران» را یکی از نقاط عطفِ کارنامهٔ استاد بنان بدانیم. (او) با صدای گرم و دلنشین، کلام زییای گل‌گلاب را به زیبایی به تصویر کشید…»

جستارهای وابسته

پانویس
  1. «رادیو زمانه | پرسه در متن | راوی حکایت باقی | ای دشمن ار تو سنگ خاره‌ای، من آهنم». web.archive.org. ۲۰۰۹-۰۸-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۶.
  2. «نسخه تحریف‌شده 'ای‌ایران'؛ انجمن موسیقی خواستار پیگرد قانونی آستان قدس شد». BBC Persian. ۲۰۱۹-۰۲-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۶.
  3. اکبرزاده، پژمان (۲۱ آبان ۱۳۹۴). «داستان آفرینش "ای ایران" و ماجراهای دیگر در گفت‌وگو با گلنوش خالقی، دختر روح‌الله خالقی». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۰۶.
  4. Morteza Hoseyni Dehkordi and Parvin Loloi. "EY IRĀN". Encyclopaedia Iranica. Retrieved 2020-07-06.
  5. «روزنامه شرق (1389/09/07): چگونه سرود ای ایران خلق شد». Magiran. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۰۶.
  6. «چگونه «ای ایران» خلق شد؟ / مثلت طلایی بنان، خالقی و گل‌گلاب چه کردند؟». www.tabnak.ir. ۱۳۹۸-۰۱-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۰۶.
  7. «استاد گل گلاب». Aftabir.com. ۱۰ آذر ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۰۶.
  8. پژمان اکبرزاده. «یکصدمین سال تولد روح‌الله خالقی در رادیو زمانه». رادیو زمانه. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۶.
  9. «چگونه «ای ایران» خلق شد؟ / مثلت طلایی بنان، خالقی و گل‌گلاب چه کردند؟». تابناک. دریافت‌شده در ۱۶ مارس ۲۰۲۱.

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.